والسارتان؛ مصرف بکنیم یا نکنیم؟
نیما نریمان. دستیار پژوهشی علوم اعصاب در کینگزکالج لندن روزنامهنگار علمی
در چند روز اخیر، در فضای مجازی و رسانهای فارسی صحبت از داروی «والسارتان» زیاد به گوش رسیده است؛ اما ماجرا از چه قرار است؟ داروی والسارتان یکی از انواع داروهای کنترل فشارخون بالاست و بسیاری از افراد در جهان برای کاهش فشارخون و پیشگیری از بروز مشکلات یا حملات قلبی و... از این داروی رایج استفاده میکنند. سه هفته قبل آژانس دارویی اروپا خبر داد در داروی والسارتان وارداتی (یا مواد اولیه وارداتی لازم برای ساختش) از یک شرکت دارویی معتبر چینی به نام «جیژیانگ هواهای» مادهای وجود دارد که جزء مواد سرطانزا در انسان محسوب میشود. نام این ماده NDMA است و ممکن است باعث بروز و رشد تومور در کبد، کلیه و مجاری تنفسی بشود. همین کافی بود تا این داروی وارداتی از چین، در اروپا شروع به جمعآوری بشود. کمی بعد سازمان دارو و غذای آمریکا اعلام کرد با توجه به آزمایشهای انجامشده روی همین داروی چینی و به دلیل ظن وجود همین ماده و احتمال سرطانزایی آن، لازم است از بازار آمریکا جمعآوری بشود. نتیجه اینکه سه شرکت بزرگ آمریکایی واردکننده این دارو از چین، با وجود داشتن سهم ۴۵درصدی از بازار والسارتان در آمریکا، داوطلبانه اقدام به
جمعآوری آن کردند.
در ایران چه اتفاقی افتاد؟
ابتدا همایون هاشمی، رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس، به خبر جمعآوری این داروی چینی واکنش نشان داد. او از سازمانهای بازرسی خواست «بررسیهای لازم را نسبت به سلامت این دارو انجام بدهند». مدتی بعد سازمان غذا و دارو که زیرمجموعه وزارت بهداشت است، با صدور بخشنامهای اعلام کرد در ایران از بین ۱۷ شرکت دارویی داخلی مسئول تهیه والسارتان، تنها محصولات ساختهشده در «هفت شرکت» با شرکت چینی مرتبط و در نتیجه غیرمجاز است. طبق این بخشنامه، هفت شرکت دارویی ایرانی که ملزم به جمعآوری «والسارتان غیرمجاز» هستند، عبارت بودند از: ۱- حکیم 2- جالینوس 3- آوهسینا 4- پورسینا 5- ابوریحان 6- داروپخش و 7- دکتر عبیدی. این شرکتها موظف شدند در دو تا چهار هفته از تاریخ صدور بخشنامه سازمان غذا و دارو (۲۵ تیر ۱۳۹۶) اقدام به جمعآوری این دارو از داروخانههای سراسر ایران کنند. داروی والسارتان تولیدی در سایر شرکتهای دارویی داخلی «مجاز و قابل استفاده» دانسته شده است.
داروی والسارتان؛ بالاخره مصرف بکنیم یا نه؟
سازمان غذا و داروی آمریکا به کسانی که از این دارو استفاده میکنند، قویا توصیه کرده تا به مصرف این دارو ادامه بدهند و «بههیچوجه» مصرف آن را بدون نظر پزشک قطع نکنند. با توجه به حیاتیبودن این دارو در کنترل فشارخون طبیعی و احتمال بروز خطرات جدی (جانی) در صورت قطعکردن سرخود این دارو، لازم است حتما مصرف آن ادامه یابد. همزمان حتما برچسب دارو و شرکت سازندهاش را چک کنید؛ درصورتیکه شرکت سازنده آن یکی از هفت شرکت نامبرده در فهرست وزارت بهداشت نیست، بدون هیچ نگرانیای میتوانید به مصرف آن ادامه بدهید؛ اما اگر در یکی از آن شرکتها ساخته شده، باز هم به مصرفش ادامه دهید؛ اما بهسرعت با پزشکتان یا یک متخصص داروساز درباره آن مشورت کنید؛ ممکن است به شما توصیه شود داروی والسارتان ساختهشده از سوی یک شرکت دارویی دیگر یا دارویی مشابه را جایگزین آن کنید. البته مجددا لازم به ذکر است که «هرگز» مصرف دارو را خودتان و بدون مشورت با پزشک قطع نکنید. همچنین ذکر این نکته ضروری است که درحالحاضر نمیتوان دقیق و به ضرس قاطع گفت چه میزان یا چه مدت مصرف والسارتان غیرمجاز ممکن است سرطانزا بوده باشد. شاید تنها نکتهای که
میتوان گفت، این است که سرطانزابودن ماده NDMA تا حد زیادی به دوز مصرفی بستگی دارد. نتایج بررسیهای آزمایشگاهی نشان داده ممکن است خطر احتمال بروز سرطان در افرادی که برای مدتی طولانی دوز بالایی از این ماده را دریافت کرده باشند، بیشتر باشد؛ اما این همچنان فقط یک «احتمال» است و نه چیز دیگر؛ بنابراین عملا دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
عملکرد وزارت بهداشت دراینباره؛ خوب یا بد؟
پاسخ این سؤال، هر دو است. واکنش سریع وزارت بهداشت در بررسی داروی والسارتان وارداتی از طریق شرکتهای دارویی و صدور بخشنامهای مبنی بر جمعآوری داروهای غیرمجاز، بدون شک اقدام مثبتی بوده است؛ اما این وزارتخانه در قدم بعدی یعنی «اطلاعرسانی درست و دقیق به مردم»، ضعیف و ناکارآمد عمل کرد. نتیجه این شد که چندین روز پس از صدور بخشنامه و به دلیل اطلاعرسانی نادرست از سوی وزارت بهداشت و پوششندادن مناسب رسانهها، بسیاری از کسانی که از این دارو استفاده میکنند، دچار آشفتگی، اضطراب و ترس شدند و با درماندگی در جستوجوی منبعی مطمئن برای درک ماجرا و چارهجویی برای مواجهه با این مسئله بودند. اهمیت اطلاعرسانی سریع و دقیق، در چنین بزنگاههایی مشخص میشود. لازم است وزارت بهداشت و درمان که مسئول سلامت جامعه است، با درسگرفتن از این تجربه، در موارد مشابه بعدی با درپیشگرفتن سیاست اطلاعرسانی دقیق، درست و شفاف، مانع بروز نگرانی و ترس در میان مردم و فراهمشدن زمینهای برای بروز شایعات بیاساس بشود.
در چند روز اخیر، در فضای مجازی و رسانهای فارسی صحبت از داروی «والسارتان» زیاد به گوش رسیده است؛ اما ماجرا از چه قرار است؟ داروی والسارتان یکی از انواع داروهای کنترل فشارخون بالاست و بسیاری از افراد در جهان برای کاهش فشارخون و پیشگیری از بروز مشکلات یا حملات قلبی و... از این داروی رایج استفاده میکنند. سه هفته قبل آژانس دارویی اروپا خبر داد در داروی والسارتان وارداتی (یا مواد اولیه وارداتی لازم برای ساختش) از یک شرکت دارویی معتبر چینی به نام «جیژیانگ هواهای» مادهای وجود دارد که جزء مواد سرطانزا در انسان محسوب میشود. نام این ماده NDMA است و ممکن است باعث بروز و رشد تومور در کبد، کلیه و مجاری تنفسی بشود. همین کافی بود تا این داروی وارداتی از چین، در اروپا شروع به جمعآوری بشود. کمی بعد سازمان دارو و غذای آمریکا اعلام کرد با توجه به آزمایشهای انجامشده روی همین داروی چینی و به دلیل ظن وجود همین ماده و احتمال سرطانزایی آن، لازم است از بازار آمریکا جمعآوری بشود. نتیجه اینکه سه شرکت بزرگ آمریکایی واردکننده این دارو از چین، با وجود داشتن سهم ۴۵درصدی از بازار والسارتان در آمریکا، داوطلبانه اقدام به
جمعآوری آن کردند.
در ایران چه اتفاقی افتاد؟
ابتدا همایون هاشمی، رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس، به خبر جمعآوری این داروی چینی واکنش نشان داد. او از سازمانهای بازرسی خواست «بررسیهای لازم را نسبت به سلامت این دارو انجام بدهند». مدتی بعد سازمان غذا و دارو که زیرمجموعه وزارت بهداشت است، با صدور بخشنامهای اعلام کرد در ایران از بین ۱۷ شرکت دارویی داخلی مسئول تهیه والسارتان، تنها محصولات ساختهشده در «هفت شرکت» با شرکت چینی مرتبط و در نتیجه غیرمجاز است. طبق این بخشنامه، هفت شرکت دارویی ایرانی که ملزم به جمعآوری «والسارتان غیرمجاز» هستند، عبارت بودند از: ۱- حکیم 2- جالینوس 3- آوهسینا 4- پورسینا 5- ابوریحان 6- داروپخش و 7- دکتر عبیدی. این شرکتها موظف شدند در دو تا چهار هفته از تاریخ صدور بخشنامه سازمان غذا و دارو (۲۵ تیر ۱۳۹۶) اقدام به جمعآوری این دارو از داروخانههای سراسر ایران کنند. داروی والسارتان تولیدی در سایر شرکتهای دارویی داخلی «مجاز و قابل استفاده» دانسته شده است.
داروی والسارتان؛ بالاخره مصرف بکنیم یا نه؟
سازمان غذا و داروی آمریکا به کسانی که از این دارو استفاده میکنند، قویا توصیه کرده تا به مصرف این دارو ادامه بدهند و «بههیچوجه» مصرف آن را بدون نظر پزشک قطع نکنند. با توجه به حیاتیبودن این دارو در کنترل فشارخون طبیعی و احتمال بروز خطرات جدی (جانی) در صورت قطعکردن سرخود این دارو، لازم است حتما مصرف آن ادامه یابد. همزمان حتما برچسب دارو و شرکت سازندهاش را چک کنید؛ درصورتیکه شرکت سازنده آن یکی از هفت شرکت نامبرده در فهرست وزارت بهداشت نیست، بدون هیچ نگرانیای میتوانید به مصرف آن ادامه بدهید؛ اما اگر در یکی از آن شرکتها ساخته شده، باز هم به مصرفش ادامه دهید؛ اما بهسرعت با پزشکتان یا یک متخصص داروساز درباره آن مشورت کنید؛ ممکن است به شما توصیه شود داروی والسارتان ساختهشده از سوی یک شرکت دارویی دیگر یا دارویی مشابه را جایگزین آن کنید. البته مجددا لازم به ذکر است که «هرگز» مصرف دارو را خودتان و بدون مشورت با پزشک قطع نکنید. همچنین ذکر این نکته ضروری است که درحالحاضر نمیتوان دقیق و به ضرس قاطع گفت چه میزان یا چه مدت مصرف والسارتان غیرمجاز ممکن است سرطانزا بوده باشد. شاید تنها نکتهای که
میتوان گفت، این است که سرطانزابودن ماده NDMA تا حد زیادی به دوز مصرفی بستگی دارد. نتایج بررسیهای آزمایشگاهی نشان داده ممکن است خطر احتمال بروز سرطان در افرادی که برای مدتی طولانی دوز بالایی از این ماده را دریافت کرده باشند، بیشتر باشد؛ اما این همچنان فقط یک «احتمال» است و نه چیز دیگر؛ بنابراین عملا دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
عملکرد وزارت بهداشت دراینباره؛ خوب یا بد؟
پاسخ این سؤال، هر دو است. واکنش سریع وزارت بهداشت در بررسی داروی والسارتان وارداتی از طریق شرکتهای دارویی و صدور بخشنامهای مبنی بر جمعآوری داروهای غیرمجاز، بدون شک اقدام مثبتی بوده است؛ اما این وزارتخانه در قدم بعدی یعنی «اطلاعرسانی درست و دقیق به مردم»، ضعیف و ناکارآمد عمل کرد. نتیجه این شد که چندین روز پس از صدور بخشنامه و به دلیل اطلاعرسانی نادرست از سوی وزارت بهداشت و پوششندادن مناسب رسانهها، بسیاری از کسانی که از این دارو استفاده میکنند، دچار آشفتگی، اضطراب و ترس شدند و با درماندگی در جستوجوی منبعی مطمئن برای درک ماجرا و چارهجویی برای مواجهه با این مسئله بودند. اهمیت اطلاعرسانی سریع و دقیق، در چنین بزنگاههایی مشخص میشود. لازم است وزارت بهداشت و درمان که مسئول سلامت جامعه است، با درسگرفتن از این تجربه، در موارد مشابه بعدی با درپیشگرفتن سیاست اطلاعرسانی دقیق، درست و شفاف، مانع بروز نگرانی و ترس در میان مردم و فراهمشدن زمینهای برای بروز شایعات بیاساس بشود.