داستان اشتغال حمايتشده از زبان افراد داراي معلوليت
پشتيباني از اشتغال افراد معلول، شيوهاي نوين در عرصه بينالمللي است که از سوي مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد و با عنوان «اشتغال حمايتشده»، تحت نظارت سازمان بهزيستي کشور در سراسر کشور براي اشتغال افراد داراي معلوليت به کار برده ميشود.
در روش اشتغال حمايتشده (Supported Employment) يا به اختصار روش SE، از افراد معلول براي استقلال فردي، کسب جايگاه اجتماعي مناسب و تداوم موقعيت شغلي، حمايتهاي ويژهای مبتني بر دانش و تجربه میشود.
باورداشتن به توانمنديها و حق انتخاب همه انسانها، فارغ از معلوليت ايشان، بنمايه اين روش به حساب ميآيد و کسي که با اين شيوه کار ميکند، بايد در ابتدا به اين باور رسيده باشد که «تمام» افرادي که هدفشان اشتغال است، اعم از اينکه استخدام شوند يا خود حرفهاي را راهاندازي کنند، ميتوانند با حمايتهاي لازم به اين مهم دست يابند. مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد از سال 1394 با بهرهمندي از روش SE، نتايج خوبي در حوزه اشتغال توانيابان داشته است.
در اين گزارش، با چند نفر از توانيابان اين مجتمع بهعنوان نمونههايي واقعي که با کمک اين روش به اشتغال پايدار رسيدهاند، به گفتوگو نشستهايم که در آن فرايند پنجمرحلهاي اشتغال حمايتشده تشريح خواهد شد.
مراحل اوليه اشتغال حمايتشده شامل توافق متقابل ميان فرد کارجو و هميار شغلي و تشکيل پرونده شغلي يا همان ارزيابي تواناييهاي فردي است که در آن هميارشغلي با فرد جوينده کار آشنا ميشود. در اين مراحل اوليه، هميار شغلي به کارجو برای خودشناسي و مشخصکردن هدف شغلياش کمک ميکند. همچنين به کمک هم، پروندهای شغلي را که شامل ويژگيها و توانمنديهاي فرد، اهداف شغلي و برنامههاي رسيدن به اهداف است، تکميل ميکنند.
هميار شغلي کارشناسي است که با تجربهها و اطلاعات لازم و کافي، رابطهای پذیرفتنی بين خود و کارجو را توسعه ميدهد. هميار شغلي در همه مراحل اشتغال حمايتشده در کنار کارجوست و از ابزارها و روشهاي مناسب هر فرد در اين مسير بهره ميبرد. او در کنار کارجو قرار ميگيرد تا وي را از عواقب تصميمهايي که ميگيرد مطلع كند. همچنين حمايت و پشتيباني هميار شغلي، تا سه سال پس از شاغلشدن فرد ادامه ميیابد.
ميدانيم ميزان پايداري سطح بهرهوري همه افراد، اگر انگيزه مناسب براي انجام شغل را داشته باشند، در آن شغل بيشتر ميشود. يکي از مهمترين وظايف هميار شغلي، کمک به کارجو در راستای يافتن انگيزه مناسب براي اشتغال است. يکي از مهمترين عوامل نداشتن انگيزه مناسب، ميتواند ترس در فرد کارجوي توانياب باشد که با توجه به نبود مناسبسازيهاي فيزيکي و اطلاعاتي لازم، اين ترسها که شامل ترس از محيط و مقررات جديد و ترس از تغييرات بهطور کلي ميشود، در افراد توانياب مضاعف ميشود؛ بنابراين لازم است به فرد کمک شود تا درباره خود و انگيزههايش به تفکر و بررسي بپردازد.
حميد، داراي مدرک کارشناسي، يکي از افراد معلول است که از طريق روش SE در قسمت برنامهريزي يکي از بزرگترين شرکتهاي کشور در حوزه شيرآلات صنعتي مشغول فعاليت است و در حال حاضر در حيطه برنامهريزي منابع توليد شرکت کار ميکند. او دراينباره ميگويد: «جلسات اولي که با هميار شغليام گفتوگو ميکردم، واقعا احساس نااميدي و افسردگي داشتم. اعتمادبهنفسم را کاملا از دست داده بودم. حتي به سختي ميتوانستم با کسي ارتباط کلامي برقرار کنم و احساس ميکردم اصلا در محيط اجتماعي جايگاهي ندارم؛ ولي با راهنماييهاي ايشان توانستم بيشتر خودم را بشناسم و در جلساتي که با هم داشتيم، ياد گرفتم راحتتر بتوانم با ديگران بهویژه کارفرما ارتباط برقرار کنم، تواناييهايم را بشناسم و براي خودم در زندگي و کار هدفگذاري کنم. در واقع، هميار شغليام باعث شد بتوانم روابط اجتماعيام را بهبود ببخشم و در نهايت توانستم به هدف شغليام برسم».
در توضيح مراحل بعدي روش اشتغال حمايتشده، به مرحله «جستوجو براي يافتن شغل» ميرسيم. اين مرحله زمان انطباق يافتهها با يکديگر است. پس از فهميدن اينکه فرد توانايي انجام چه کاري را در چه محيطي دارد، نوبت پاسخ به اين سؤال است که کار و محيط کاري مناسب فرد را کجا ميتوان يافت. براي يافتن يک شغل مناسب، بايد از اطلاعاتي که در مرحله ارزيابي از علايق و توانمنديهاي فرد به دست آمده، بهره برد. در واقع هميار شغلي بر اساس اطلاعاتي که از مرحله قبل استخراج شده، به کارجو در يافتن نوع کار و محيط کاري مناسب کمک ميکند.
نويد از کارآموختگان توانمندي است که در يک شرکت خصوصي در زمينه امور پشتيباني و توليد محتوا براي کسبوکارها فعاليت ميکند. او که با رويکرد اشتغال حمايتشده در اين شرکت مشغول به کار شده است، بيان كرد: «زماني که به کلاسهاي مجتمع رعد ميآمدم، از طريق واحد آموزش، به دفتر اشتغال و کارآفريني معرفي شدم. در اين دفتر پرونده تشکيل دادم و چون به دنبال کار بودم، با توجه به علايق و توانمنديهايم مرا به اين شرکت معرفي کردند. ابتدا مدير منابع انساني شرکت با من مصاحبه کرد و قرار شد که به صورت دورکاري همکاري کنم. ولي چون خودم به کار حضوري علاقه داشتم، با پيگيريهاي دفتر اشتغال قرار شد به صورت حضوري در شرکت کار کنم».
وي درباره هميارشغلي خود گفت: «قبل از اينکه براي کار معرفي شوم ايشان جلسات زيادي با من داشتند و به من کمک کردند تا اهدافم را تعيين کنم و در تحقق اهدافم بسيار به من کمک کردند. بعد از آن به کار معرفي شدم. ايشان بعد از شروع به کار هم با من در ارتباط بودند و در رابطه با مشکلاتي که برايم پيش ميآمد با ايشان مشورت ميکردم و از راهنماييهايشان کمک ميگرفتم. هر زمان لازم بود با کارفرما صحبت ميکردند و اگر مشکل از طرف من بود راهنماييام ميکردند که چه کاري را بايد انجام بدهم و چه کاري را نبايد. البته هر چه جلوتر رفتم اين مشکلات کاري کمتر شد و حالا هم اگر مشکلي پيش بيايد، با آموزشهايي که گرفتهام سعي ميکنم خودم آن را حل کنم».
پس از مرحله يافتن شغل مناسب، نوبت به «ارتباط با کارفرما» ميرسد. طبق روش اشتغال حمايتشده، در اين مرحله و بعد از انتخاب کار و کارفرما، هميارشغلي در رابطه با نوشتن رزومه و نحوه انجام مصاحبه شغلي و نيز ارتباطات در محيط کاري به کارجو راهنماييهاي لازم را ارائه ميکند.
معرفي فرد به محيط کار، بخش مهمي از اين روند است. لازم است که هميارشغلي، خود اطلاعات لازم و کافي درباره محيط کار انتخابشده براي فرد را داشته و نيز از توانايي فرد براي انجام آن کار، اطمينان حاصل کرده باشد.
سارا، يکي ديگر از کساني که از طريق اشتغال حمايتشده به يک شرکت خصوصي معرفي شده و هماکنون به عنوان کارمند واحد منابع انساني مشغول به فعاليت است، دراينباره گفت: «زماني که به همراه هميارشغلي به اين شرکت آمدم، به دليل نداشتن استقلال و اعتمادبهنفس کافي و ترس براي رفتوآمدهايم، تصوير مبهم و ترسناکي از شرايط کاري داشتم که خوشبختانه با تجزيه و تحليلي که از محيط کار با هميارشغليام انجام داديم، متوجه شدم که بودن در اجتماع به آن ميزان که فکر ميکردم وحشتناک نيست. بعد از پذيرش من توسط کارفرما به عنوان کارورز، در جلساتي که با هميارشغلي داشتم به آناليز وظايف کاري، اتفاقات روزانه و مقررات آنجا، زمان و نحوه شروع و خاتمه وظايف شغلي و مدت زماني که لازم است کار آماده شود صحبت کرديم که براي من در مواجهه با محيط جديد بسيار کمککننده بود».
«حمايت در محيط کار و بيرون از آن»، مرحله پاياني اشتغال حمايتشده است. به اين معني که هميارشغلي تا زماني که فرد از عهده وظايفش برآيد و تا سه سال بعد از آن به حمايتهايش در راستاي کمک به استقلال و پايداري اشتغال فرد ادامه ميدهد.
سميرا، ديگر کارآموخته مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد با مدرک كارشناسي حسابداري، در حال حاضر در يک سالن مراقبت زيبايي كار ميكند. سميرا ميگويد: «به علت ذهنيتي که هميشه از محيط کاري داشتم، تصور ميکردم در يک شرکت و در حوزه اداري مشغول به کار شوم، ولي پس از آنکه با اين موقعيت شغلي آشنا شدم و پس از مشورت با هميارشغليام، با مشاهده مديريت و نظم و انضباط محيط کاري، به اين نتيجه رسيدم که اگرچه محيط کاريام يک شرکت نيست و تمام همکارانم خانم هستند، ولي ميتواند فرصت خوبي براي افزايش توانمنديهايم در بازار کار باشد و حالا به کارم بسيار علاقهمندم. هميارشغليام هميشه به من اعتمادبهنفس ميدهد و حالا هم مرتب در تماس هستيم و در صورت بروز مشکل پيگير کارم ميشود».
در واقع روش اشتغال حمايتشده به عنوان يکي از آخرين روشهاي بينالمللي اشتغال افراد داراي معلوليت در کشورهاي اروپايي و آمريکا در دو دهه گذشته نسبت به روشهاي پيشين، دستاوردهاي قابل قبولي داشته است. در ايران اين روش در مرحله نهادينهشدن در کشور است که با توجه به نتايجش ميتوان اميدوار بود با حمايت سازمانهاي متولي امور افراد داراي معلوليت، سازمانهاي مردمنهاد حوزه معلوليت و نيز کارفرمايان موفقيتهاي چشمگيري به دست آورد.
پشتيباني از اشتغال افراد معلول، شيوهاي نوين در عرصه بينالمللي است که از سوي مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد و با عنوان «اشتغال حمايتشده»، تحت نظارت سازمان بهزيستي کشور در سراسر کشور براي اشتغال افراد داراي معلوليت به کار برده ميشود.
در روش اشتغال حمايتشده (Supported Employment) يا به اختصار روش SE، از افراد معلول براي استقلال فردي، کسب جايگاه اجتماعي مناسب و تداوم موقعيت شغلي، حمايتهاي ويژهای مبتني بر دانش و تجربه میشود.
باورداشتن به توانمنديها و حق انتخاب همه انسانها، فارغ از معلوليت ايشان، بنمايه اين روش به حساب ميآيد و کسي که با اين شيوه کار ميکند، بايد در ابتدا به اين باور رسيده باشد که «تمام» افرادي که هدفشان اشتغال است، اعم از اينکه استخدام شوند يا خود حرفهاي را راهاندازي کنند، ميتوانند با حمايتهاي لازم به اين مهم دست يابند. مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد از سال 1394 با بهرهمندي از روش SE، نتايج خوبي در حوزه اشتغال توانيابان داشته است.
در اين گزارش، با چند نفر از توانيابان اين مجتمع بهعنوان نمونههايي واقعي که با کمک اين روش به اشتغال پايدار رسيدهاند، به گفتوگو نشستهايم که در آن فرايند پنجمرحلهاي اشتغال حمايتشده تشريح خواهد شد.
مراحل اوليه اشتغال حمايتشده شامل توافق متقابل ميان فرد کارجو و هميار شغلي و تشکيل پرونده شغلي يا همان ارزيابي تواناييهاي فردي است که در آن هميارشغلي با فرد جوينده کار آشنا ميشود. در اين مراحل اوليه، هميار شغلي به کارجو برای خودشناسي و مشخصکردن هدف شغلياش کمک ميکند. همچنين به کمک هم، پروندهای شغلي را که شامل ويژگيها و توانمنديهاي فرد، اهداف شغلي و برنامههاي رسيدن به اهداف است، تکميل ميکنند.
هميار شغلي کارشناسي است که با تجربهها و اطلاعات لازم و کافي، رابطهای پذیرفتنی بين خود و کارجو را توسعه ميدهد. هميار شغلي در همه مراحل اشتغال حمايتشده در کنار کارجوست و از ابزارها و روشهاي مناسب هر فرد در اين مسير بهره ميبرد. او در کنار کارجو قرار ميگيرد تا وي را از عواقب تصميمهايي که ميگيرد مطلع كند. همچنين حمايت و پشتيباني هميار شغلي، تا سه سال پس از شاغلشدن فرد ادامه ميیابد.
ميدانيم ميزان پايداري سطح بهرهوري همه افراد، اگر انگيزه مناسب براي انجام شغل را داشته باشند، در آن شغل بيشتر ميشود. يکي از مهمترين وظايف هميار شغلي، کمک به کارجو در راستای يافتن انگيزه مناسب براي اشتغال است. يکي از مهمترين عوامل نداشتن انگيزه مناسب، ميتواند ترس در فرد کارجوي توانياب باشد که با توجه به نبود مناسبسازيهاي فيزيکي و اطلاعاتي لازم، اين ترسها که شامل ترس از محيط و مقررات جديد و ترس از تغييرات بهطور کلي ميشود، در افراد توانياب مضاعف ميشود؛ بنابراين لازم است به فرد کمک شود تا درباره خود و انگيزههايش به تفکر و بررسي بپردازد.
حميد، داراي مدرک کارشناسي، يکي از افراد معلول است که از طريق روش SE در قسمت برنامهريزي يکي از بزرگترين شرکتهاي کشور در حوزه شيرآلات صنعتي مشغول فعاليت است و در حال حاضر در حيطه برنامهريزي منابع توليد شرکت کار ميکند. او دراينباره ميگويد: «جلسات اولي که با هميار شغليام گفتوگو ميکردم، واقعا احساس نااميدي و افسردگي داشتم. اعتمادبهنفسم را کاملا از دست داده بودم. حتي به سختي ميتوانستم با کسي ارتباط کلامي برقرار کنم و احساس ميکردم اصلا در محيط اجتماعي جايگاهي ندارم؛ ولي با راهنماييهاي ايشان توانستم بيشتر خودم را بشناسم و در جلساتي که با هم داشتيم، ياد گرفتم راحتتر بتوانم با ديگران بهویژه کارفرما ارتباط برقرار کنم، تواناييهايم را بشناسم و براي خودم در زندگي و کار هدفگذاري کنم. در واقع، هميار شغليام باعث شد بتوانم روابط اجتماعيام را بهبود ببخشم و در نهايت توانستم به هدف شغليام برسم».
در توضيح مراحل بعدي روش اشتغال حمايتشده، به مرحله «جستوجو براي يافتن شغل» ميرسيم. اين مرحله زمان انطباق يافتهها با يکديگر است. پس از فهميدن اينکه فرد توانايي انجام چه کاري را در چه محيطي دارد، نوبت پاسخ به اين سؤال است که کار و محيط کاري مناسب فرد را کجا ميتوان يافت. براي يافتن يک شغل مناسب، بايد از اطلاعاتي که در مرحله ارزيابي از علايق و توانمنديهاي فرد به دست آمده، بهره برد. در واقع هميار شغلي بر اساس اطلاعاتي که از مرحله قبل استخراج شده، به کارجو در يافتن نوع کار و محيط کاري مناسب کمک ميکند.
نويد از کارآموختگان توانمندي است که در يک شرکت خصوصي در زمينه امور پشتيباني و توليد محتوا براي کسبوکارها فعاليت ميکند. او که با رويکرد اشتغال حمايتشده در اين شرکت مشغول به کار شده است، بيان كرد: «زماني که به کلاسهاي مجتمع رعد ميآمدم، از طريق واحد آموزش، به دفتر اشتغال و کارآفريني معرفي شدم. در اين دفتر پرونده تشکيل دادم و چون به دنبال کار بودم، با توجه به علايق و توانمنديهايم مرا به اين شرکت معرفي کردند. ابتدا مدير منابع انساني شرکت با من مصاحبه کرد و قرار شد که به صورت دورکاري همکاري کنم. ولي چون خودم به کار حضوري علاقه داشتم، با پيگيريهاي دفتر اشتغال قرار شد به صورت حضوري در شرکت کار کنم».
وي درباره هميارشغلي خود گفت: «قبل از اينکه براي کار معرفي شوم ايشان جلسات زيادي با من داشتند و به من کمک کردند تا اهدافم را تعيين کنم و در تحقق اهدافم بسيار به من کمک کردند. بعد از آن به کار معرفي شدم. ايشان بعد از شروع به کار هم با من در ارتباط بودند و در رابطه با مشکلاتي که برايم پيش ميآمد با ايشان مشورت ميکردم و از راهنماييهايشان کمک ميگرفتم. هر زمان لازم بود با کارفرما صحبت ميکردند و اگر مشکل از طرف من بود راهنماييام ميکردند که چه کاري را بايد انجام بدهم و چه کاري را نبايد. البته هر چه جلوتر رفتم اين مشکلات کاري کمتر شد و حالا هم اگر مشکلي پيش بيايد، با آموزشهايي که گرفتهام سعي ميکنم خودم آن را حل کنم».
پس از مرحله يافتن شغل مناسب، نوبت به «ارتباط با کارفرما» ميرسد. طبق روش اشتغال حمايتشده، در اين مرحله و بعد از انتخاب کار و کارفرما، هميارشغلي در رابطه با نوشتن رزومه و نحوه انجام مصاحبه شغلي و نيز ارتباطات در محيط کاري به کارجو راهنماييهاي لازم را ارائه ميکند.
معرفي فرد به محيط کار، بخش مهمي از اين روند است. لازم است که هميارشغلي، خود اطلاعات لازم و کافي درباره محيط کار انتخابشده براي فرد را داشته و نيز از توانايي فرد براي انجام آن کار، اطمينان حاصل کرده باشد.
سارا، يکي ديگر از کساني که از طريق اشتغال حمايتشده به يک شرکت خصوصي معرفي شده و هماکنون به عنوان کارمند واحد منابع انساني مشغول به فعاليت است، دراينباره گفت: «زماني که به همراه هميارشغلي به اين شرکت آمدم، به دليل نداشتن استقلال و اعتمادبهنفس کافي و ترس براي رفتوآمدهايم، تصوير مبهم و ترسناکي از شرايط کاري داشتم که خوشبختانه با تجزيه و تحليلي که از محيط کار با هميارشغليام انجام داديم، متوجه شدم که بودن در اجتماع به آن ميزان که فکر ميکردم وحشتناک نيست. بعد از پذيرش من توسط کارفرما به عنوان کارورز، در جلساتي که با هميارشغلي داشتم به آناليز وظايف کاري، اتفاقات روزانه و مقررات آنجا، زمان و نحوه شروع و خاتمه وظايف شغلي و مدت زماني که لازم است کار آماده شود صحبت کرديم که براي من در مواجهه با محيط جديد بسيار کمککننده بود».
«حمايت در محيط کار و بيرون از آن»، مرحله پاياني اشتغال حمايتشده است. به اين معني که هميارشغلي تا زماني که فرد از عهده وظايفش برآيد و تا سه سال بعد از آن به حمايتهايش در راستاي کمک به استقلال و پايداري اشتغال فرد ادامه ميدهد.
سميرا، ديگر کارآموخته مجتمع آموزشي نيکوکاري رعد با مدرک كارشناسي حسابداري، در حال حاضر در يک سالن مراقبت زيبايي كار ميكند. سميرا ميگويد: «به علت ذهنيتي که هميشه از محيط کاري داشتم، تصور ميکردم در يک شرکت و در حوزه اداري مشغول به کار شوم، ولي پس از آنکه با اين موقعيت شغلي آشنا شدم و پس از مشورت با هميارشغليام، با مشاهده مديريت و نظم و انضباط محيط کاري، به اين نتيجه رسيدم که اگرچه محيط کاريام يک شرکت نيست و تمام همکارانم خانم هستند، ولي ميتواند فرصت خوبي براي افزايش توانمنديهايم در بازار کار باشد و حالا به کارم بسيار علاقهمندم. هميارشغليام هميشه به من اعتمادبهنفس ميدهد و حالا هم مرتب در تماس هستيم و در صورت بروز مشکل پيگير کارم ميشود».
در واقع روش اشتغال حمايتشده به عنوان يکي از آخرين روشهاي بينالمللي اشتغال افراد داراي معلوليت در کشورهاي اروپايي و آمريکا در دو دهه گذشته نسبت به روشهاي پيشين، دستاوردهاي قابل قبولي داشته است. در ايران اين روش در مرحله نهادينهشدن در کشور است که با توجه به نتايجش ميتوان اميدوار بود با حمايت سازمانهاي متولي امور افراد داراي معلوليت، سازمانهاي مردمنهاد حوزه معلوليت و نيز کارفرمايان موفقيتهاي چشمگيري به دست آورد.