ماه در سایه
رضا ماهمنظر. منجم و مروج علمی
پنجم و ششم مرداد سال جاری همه ساکنان ایران شاهد یکی از جذابترین ماهگرفتگیهای قرن 21 خواهند بود. هموطنان ساکن در همه نقاط کشور، نیمهشب پنجم و بامداد ششم مرداد، شاهد طولانیترین ماهگرفتگی قرن 21 و آخرین ماهگرفتگی کلی تا پیش از سال 1404 شمسی هستند. این پدیده نادر زمانی روی میدهد که ماه در مدار گردش خود به دور زمین از درون مخروط سایه زمین گذر کند. در نتیجه این پدیده زمین مانع رسیدن نور مستقیم خورشید به سطح ماه شده و بنابراین ماه در زیر سایه زمین، تیرهرنگ به نظر میرسد. البته در اصطلاح علمی به این بخش (نیمسایه) گفته میشود. بسته به میزان نفوذ ماه به عمق نیمسایه زمین، میزان تیرگی و زمان گرفتن متفاوت خواهد بود؛ اما داستان به اینجا ختم نمیشود. از سوی دیگر شکست نور خورشید در جو زمین باعث ایجاد مخروط کوچکتری درون سایه خود میشود. به عبارت دیگر در دل سایه تیره زمین محوطه مخروطیشکل دیگری وجود دارد که ماه در صورت عبور از آن به رنگ قرمز مبدل میشود. به این ناحیه نیز در اصطلاح «سایه» میگویند؛ بنابراین ماه در زمان گرفت کامل به رنگ سرخ دیده شود؛ ازاینرو یکی از جذابترین پدیدههای نجومی برای عکاسان به شمار میرود. همانطور که گفته شد، چیزی که این ماهگرفتگی را بیشازپیش متمایز میکند، نفوذ آن در عمق سایه زمین است. پنجشنبه، پنج مرداد، در ساعت 21:44 ماه وارد نیمسایه زمین میشود؛ اما تازمانیکه 20 درصد از آن وارد نیمسایه نشود، نمیتوان با چشم غیرمسلح تیرگی و گرفت آن را تشخیص داد. از حدود ساعت 23، ماه به درون مخروط دوم یا همان سایه نفوذ میکند و آرامآرام همسایه سپیدروی زمین، چهره قرمزرنگی به خود میگیرد. ماه دقیقا در بامداد روز جمعه و در ساعت 00:52 در قلب دو مخروط قرار میگیرد و به رنگ قرمز بسیار تیره درمیآید که در اصطلاح به آن اوج گرفت یا «کسوف کلی» گفته میشود. سپس ماه در ادامه مسیر خود در ساعت 1:43 بامداد روز جمعه از درون سایه خارج میشود و رنگ قرمز خود را از دست میدهد؛ اما هنوز رنگ تیره بر سطح آن خودنمایی میکند. سرانجام ماه در ساعت 2:49 به طور کامل از سایه خارج شده و در نیمسایه به رنگ تیره دیده میشود و بیش از یک ساعت بعد از درون نیمسایه زمین نیز خارج میشود تا مجددا با رنگ مهتاب در آسمان درخشش کند و اینگونه طولانیترین خسوف قرن 21 و آخرین خسوف کلی قرن 14 شمسی در ساعت 3:58 بامداد جمعه، ششم مرداد به پایان میرسد. تمام مراحل ماهگرفتگی از لحظه ورود ماه به سایه زمین تا خروج کامل آن در خاورمیانه، شمال غربی آسیا و غرب اروپا، همچنین در شرق و جنوب آفریقا را میتوان دید؛ اما در بسیاری از مناطق مانند آسیای مرکزی و غرب آسیا و همچنین در اکثر نقاط قاره آمریکای جنوبی، این پدیده را در هنگام طلوع یا غروب میتوان رؤیت کرد. همچنین در آمریکای شمالی این پدیده را تقریبا نمیتوان رؤیت کرد. آغاز این پدیده در ایران بهگونهای است که تمام مراحل آن مشاهده خواهد شد و کشور ما جزء بهترین مناطق محسوب میشود. برای مشاهده این پدیده نیازی به سفر نیست و در شهرها نیز میتوان از دیدن آن لذت برد. بااینحال کسانی که قصد عکاسی از ماهگرفتگی در پسزمینه ستارگان یا در کنار خط کهکشان را دارند، باید به مناطقی سفر کنند که کمترین آلودگی نوری را دارد؛ اما برای ثبت آن در مجاورت اِلِمانهای شهری مانند برج آزادی، با کمی تغییرات در میزان حساسیت و زمان نوردهی، ثبت تصاویر جذاب امکانپذیر است. ماهگرفتگی هیچگونه تأثیری بر آبوهوا و دیگر عوامل طبیعی نخواهد داشت و تنها یک پدیده طبیعی نجومی قلمداد میشود.
پنجم و ششم مرداد سال جاری همه ساکنان ایران شاهد یکی از جذابترین ماهگرفتگیهای قرن 21 خواهند بود. هموطنان ساکن در همه نقاط کشور، نیمهشب پنجم و بامداد ششم مرداد، شاهد طولانیترین ماهگرفتگی قرن 21 و آخرین ماهگرفتگی کلی تا پیش از سال 1404 شمسی هستند. این پدیده نادر زمانی روی میدهد که ماه در مدار گردش خود به دور زمین از درون مخروط سایه زمین گذر کند. در نتیجه این پدیده زمین مانع رسیدن نور مستقیم خورشید به سطح ماه شده و بنابراین ماه در زیر سایه زمین، تیرهرنگ به نظر میرسد. البته در اصطلاح علمی به این بخش (نیمسایه) گفته میشود. بسته به میزان نفوذ ماه به عمق نیمسایه زمین، میزان تیرگی و زمان گرفتن متفاوت خواهد بود؛ اما داستان به اینجا ختم نمیشود. از سوی دیگر شکست نور خورشید در جو زمین باعث ایجاد مخروط کوچکتری درون سایه خود میشود. به عبارت دیگر در دل سایه تیره زمین محوطه مخروطیشکل دیگری وجود دارد که ماه در صورت عبور از آن به رنگ قرمز مبدل میشود. به این ناحیه نیز در اصطلاح «سایه» میگویند؛ بنابراین ماه در زمان گرفت کامل به رنگ سرخ دیده شود؛ ازاینرو یکی از جذابترین پدیدههای نجومی برای عکاسان به شمار میرود. همانطور که گفته شد، چیزی که این ماهگرفتگی را بیشازپیش متمایز میکند، نفوذ آن در عمق سایه زمین است. پنجشنبه، پنج مرداد، در ساعت 21:44 ماه وارد نیمسایه زمین میشود؛ اما تازمانیکه 20 درصد از آن وارد نیمسایه نشود، نمیتوان با چشم غیرمسلح تیرگی و گرفت آن را تشخیص داد. از حدود ساعت 23، ماه به درون مخروط دوم یا همان سایه نفوذ میکند و آرامآرام همسایه سپیدروی زمین، چهره قرمزرنگی به خود میگیرد. ماه دقیقا در بامداد روز جمعه و در ساعت 00:52 در قلب دو مخروط قرار میگیرد و به رنگ قرمز بسیار تیره درمیآید که در اصطلاح به آن اوج گرفت یا «کسوف کلی» گفته میشود. سپس ماه در ادامه مسیر خود در ساعت 1:43 بامداد روز جمعه از درون سایه خارج میشود و رنگ قرمز خود را از دست میدهد؛ اما هنوز رنگ تیره بر سطح آن خودنمایی میکند. سرانجام ماه در ساعت 2:49 به طور کامل از سایه خارج شده و در نیمسایه به رنگ تیره دیده میشود و بیش از یک ساعت بعد از درون نیمسایه زمین نیز خارج میشود تا مجددا با رنگ مهتاب در آسمان درخشش کند و اینگونه طولانیترین خسوف قرن 21 و آخرین خسوف کلی قرن 14 شمسی در ساعت 3:58 بامداد جمعه، ششم مرداد به پایان میرسد. تمام مراحل ماهگرفتگی از لحظه ورود ماه به سایه زمین تا خروج کامل آن در خاورمیانه، شمال غربی آسیا و غرب اروپا، همچنین در شرق و جنوب آفریقا را میتوان دید؛ اما در بسیاری از مناطق مانند آسیای مرکزی و غرب آسیا و همچنین در اکثر نقاط قاره آمریکای جنوبی، این پدیده را در هنگام طلوع یا غروب میتوان رؤیت کرد. همچنین در آمریکای شمالی این پدیده را تقریبا نمیتوان رؤیت کرد. آغاز این پدیده در ایران بهگونهای است که تمام مراحل آن مشاهده خواهد شد و کشور ما جزء بهترین مناطق محسوب میشود. برای مشاهده این پدیده نیازی به سفر نیست و در شهرها نیز میتوان از دیدن آن لذت برد. بااینحال کسانی که قصد عکاسی از ماهگرفتگی در پسزمینه ستارگان یا در کنار خط کهکشان را دارند، باید به مناطقی سفر کنند که کمترین آلودگی نوری را دارد؛ اما برای ثبت آن در مجاورت اِلِمانهای شهری مانند برج آزادی، با کمی تغییرات در میزان حساسیت و زمان نوردهی، ثبت تصاویر جذاب امکانپذیر است. ماهگرفتگی هیچگونه تأثیری بر آبوهوا و دیگر عوامل طبیعی نخواهد داشت و تنها یک پدیده طبیعی نجومی قلمداد میشود.