|

گزارش رويترز از روند تصميم‌گيري درباره خاورميانه در دربار سعودي

ملک سلمان روی دست ولیعهد

با وجود نقض گسترده حقوق بشر در عربستان سعودی، این کشور تا همین اواخر در کنار دیگر کشورهای عربی هیچ‌گاه از ژست حمایت از فلسطین و رویارویی با اسرائیل کوتاه نیامده بود. با‌این‌حال با به‌قدرت‌رسیدن محمد بن سلمان جوان به‌عنوان ولیعهد عربستان سعودی، حمایت بی‌چون‌و‌چرا و دیرینه عربستان از فلسطینی‌ها جای خود را به چانه‌زنی با مقامات آمریکایی بر سر خط قرمزهای فلسطینیان داد. حالا به نظر می‌رسد ورق دوباره برگشته است و ملک سلمان، پادشاه عربستان، بار دیگر با اصرار بر مواضع پیشین این پادشاهی آمده تا ثابت کند که حرف اول و آخر را درباره فلسطین او می‌زند. عربستان سعودی به متحدان عرب خود اطمینان داده که از هرگونه برنامه صلح در خاورمیانه که وضعیت اورشلیم و حق بازگشت آوارگان فلسطینی را مورد ملاحظه قرار ندهد، حمایت نخواهد کرد. برخی کشورهای عربی متحد عربستان سعودی نگران بودند این پادشاهی از طرح آمریکا موسوم به معامله قرن حمایت کند که با اسرائیل در مسائل کلیدی کنار می‌آید و حالا این اظهار نظر مقامات عربستانی می‌تواند این نگرانی‌ها را تا حدودی برطرف کند. رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌ها و تحلیلگران نوشته است که اطمینان ‌خاطر‌ دادن ملک سلمان، پادشاه عربستان، به محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و دفاع علنی او از موضع دیرینه عرب‌ها در قبال فلسطین این تصورات را نقض کرد که با به‌قدرت‌رسیدن محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی، موضع عربستان سعودی در قبال فلسطین تغییر کرده است. یکی از دیپلمات‌های ارشد عرب در ریاض می‌گوید: «در عربستان سعودی در‌حال‌حاضر این پادشاه است که در‌این‌باره (فلسطین) تصمیم می‌گیرد؛ نه ولیعهد. اشتباه ایالات ‌متحده این بود که آنها فکر می‌کردند یک کشور می‌تواند بقیه کشورها را برای تسلیم‌شدن تحت فشار قرار دهد؛ اما این مسئله ربطی به فشار ندارد. هیچ رهبر عربی نمی‌تواند اورشلیم یا فلسطین را واگذار کند». مقامات فلسطینی در ماه دسامبر به خبرگزاری رویترز گفته بودند که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، محمود عباس را تحت فشار قرار داده تا از طرح ایالات‌ متحده حمایت کند؛ طرحی که نگرانی‌هایی درباره آن وجود دارد، مبنی بر اینکه خودمختاری فلسطینی‌ها را در داخل کرانه باختری اشغالی محدود می‌کند و حق بازگشت فلسطینی‌هایی را که در پی جنگ‌های 1948 و 1967 آواره شدند، به رسمیت نمی‌شناسد. چنین طرحی با طرح صلح عربی که سال 2002 از سوی عربستان سعودی مطرح شد، متفاوت است. در آن طرح کشورهای عربی به اسرائیل پیشنهاد داده بودند که در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، این رژیم با توافقی موافقت کند که در‌برگیرنده تشکیل کشور فلسطین و عقب‌نشینی اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی سال 1967 باشد. مقامات سعودی هرگونه اختلاف‌نظر میان ملک سلمان و محمد بن سلمان را رد کرده‌اند؛ اما پادشاه عربستان از طرح صلح عربی حمایت کرده بود؛ در‌حالی‌که ولیعهد عربستان سعودی که از زمان به‌قدرت‌رسیدنش بسیاری از سیاست‌های بلندمدت این کشور را زیر و رو کرده، در ماه آوریل در گفت‌و‌گو با یک مجله آمریکایی گفته بود که اسرائیلی‌ها حق دارند که به طور صلح‌آمیز در سرزمین‌های خود زندگی کنند؛ اظهارنظری نادر از رهبری عربی. آن‌طور که باسم الآغا، سفیر فلسطین در ریاض، به رویترز گفته، ملک سلمان در دیدار اخیر خود با محمود عباس از فلسطینی‌ها حمایت کرده و گفته است: «ما شما را به حال خود رها نمی‌کنیم... . ما آنچه را شما بپذیرید، می‌پذیریم و آنچه را رد کنید، رد می‌کنیم». به گفته سفیر فلسطین اینکه ملک سلمان کنفرانس سال 2018 اتحادیه عرب را «نشست اورشلیم» نام‌گذاری کرده و 200 میلیون دلار برای کمک به فلسطینی‌ها در نظر گرفته که حاوی این پیام بود که مسئله اورشلیم و آوارگان بار دیگر روی میز مذاکره قرار گرفته است.
خطوط قرمز
دیپلمات‌های منطقه می‌گویند موضع کنونی واشنگتن که در سفر ماه گذشته مقامات ارشد کاخ سفید مطرح شد، شامل به‌رسمیت‌شناختن اورشلیم شرقی به‌عنوان پایتخت کشور فلسطین، حق بازگشت آوارگان فلسطینی یا توقف شهرک‌سازی‌های اسرائیل در سرزمین‌های فلسطینی نمی‌شود.در‌این‌میان جرد کوشنر، مشاور ارشد و داماد دونالد ترامپ، 18 ماه بعد از به‌دست‌گرفتن مأموریتش برای صلح در منطقه هنوز جزئیات دقیق راهبرد ایالات‌ متحده را اعلام نکرده است. دیپلماتی در ریاض که از دیدار اخیر کوشنر به عربستان سعودی مطلع بوده، می‌گوید ملک سلمان و ولیعهد عربستان هم‌زمان با هم با کوشنر دیدار کردند: «محمد بن سلمان با او گفت‌و‌گو می‌کرد و ملک سلمان در پشت پرده حضور داشت». نیل پارتیک، تحلیلگر مستقل بر این باور است که ظاهرا ملک سلمان به دلیل اهمیت اورشلیم برای مسلمانان، رویکرد سیاسی فاقد مسئولیت‌پذیری محمد بن سلمان را مهار کرده است. پاتریک، نویسنده اصلی کتاب «سیاست خارجی عربستان سعودی: درگیری و همکاری»، در گفت‌و‌گو با رویترز گفت: «بنابراین محمد بن سلمان با طرح کوشنر مخالفتی نخواهد داشت؛ اما دیگر برای پیشبرد جهالت‌های سیاسی یک‌جانبه این طرح هم تلاشی نخواهد کرد».
با وجود نقض گسترده حقوق بشر در عربستان سعودی، این کشور تا همین اواخر در کنار دیگر کشورهای عربی هیچ‌گاه از ژست حمایت از فلسطین و رویارویی با اسرائیل کوتاه نیامده بود. با‌این‌حال با به‌قدرت‌رسیدن محمد بن سلمان جوان به‌عنوان ولیعهد عربستان سعودی، حمایت بی‌چون‌و‌چرا و دیرینه عربستان از فلسطینی‌ها جای خود را به چانه‌زنی با مقامات آمریکایی بر سر خط قرمزهای فلسطینیان داد. حالا به نظر می‌رسد ورق دوباره برگشته است و ملک سلمان، پادشاه عربستان، بار دیگر با اصرار بر مواضع پیشین این پادشاهی آمده تا ثابت کند که حرف اول و آخر را درباره فلسطین او می‌زند. عربستان سعودی به متحدان عرب خود اطمینان داده که از هرگونه برنامه صلح در خاورمیانه که وضعیت اورشلیم و حق بازگشت آوارگان فلسطینی را مورد ملاحظه قرار ندهد، حمایت نخواهد کرد. برخی کشورهای عربی متحد عربستان سعودی نگران بودند این پادشاهی از طرح آمریکا موسوم به معامله قرن حمایت کند که با اسرائیل در مسائل کلیدی کنار می‌آید و حالا این اظهار نظر مقامات عربستانی می‌تواند این نگرانی‌ها را تا حدودی برطرف کند. رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌ها و تحلیلگران نوشته است که اطمینان ‌خاطر‌ دادن ملک سلمان، پادشاه عربستان، به محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و دفاع علنی او از موضع دیرینه عرب‌ها در قبال فلسطین این تصورات را نقض کرد که با به‌قدرت‌رسیدن محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی، موضع عربستان سعودی در قبال فلسطین تغییر کرده است. یکی از دیپلمات‌های ارشد عرب در ریاض می‌گوید: «در عربستان سعودی در‌حال‌حاضر این پادشاه است که در‌این‌باره (فلسطین) تصمیم می‌گیرد؛ نه ولیعهد. اشتباه ایالات ‌متحده این بود که آنها فکر می‌کردند یک کشور می‌تواند بقیه کشورها را برای تسلیم‌شدن تحت فشار قرار دهد؛ اما این مسئله ربطی به فشار ندارد. هیچ رهبر عربی نمی‌تواند اورشلیم یا فلسطین را واگذار کند». مقامات فلسطینی در ماه دسامبر به خبرگزاری رویترز گفته بودند که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، محمود عباس را تحت فشار قرار داده تا از طرح ایالات‌ متحده حمایت کند؛ طرحی که نگرانی‌هایی درباره آن وجود دارد، مبنی بر اینکه خودمختاری فلسطینی‌ها را در داخل کرانه باختری اشغالی محدود می‌کند و حق بازگشت فلسطینی‌هایی را که در پی جنگ‌های 1948 و 1967 آواره شدند، به رسمیت نمی‌شناسد. چنین طرحی با طرح صلح عربی که سال 2002 از سوی عربستان سعودی مطرح شد، متفاوت است. در آن طرح کشورهای عربی به اسرائیل پیشنهاد داده بودند که در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، این رژیم با توافقی موافقت کند که در‌برگیرنده تشکیل کشور فلسطین و عقب‌نشینی اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی سال 1967 باشد. مقامات سعودی هرگونه اختلاف‌نظر میان ملک سلمان و محمد بن سلمان را رد کرده‌اند؛ اما پادشاه عربستان از طرح صلح عربی حمایت کرده بود؛ در‌حالی‌که ولیعهد عربستان سعودی که از زمان به‌قدرت‌رسیدنش بسیاری از سیاست‌های بلندمدت این کشور را زیر و رو کرده، در ماه آوریل در گفت‌و‌گو با یک مجله آمریکایی گفته بود که اسرائیلی‌ها حق دارند که به طور صلح‌آمیز در سرزمین‌های خود زندگی کنند؛ اظهارنظری نادر از رهبری عربی. آن‌طور که باسم الآغا، سفیر فلسطین در ریاض، به رویترز گفته، ملک سلمان در دیدار اخیر خود با محمود عباس از فلسطینی‌ها حمایت کرده و گفته است: «ما شما را به حال خود رها نمی‌کنیم... . ما آنچه را شما بپذیرید، می‌پذیریم و آنچه را رد کنید، رد می‌کنیم». به گفته سفیر فلسطین اینکه ملک سلمان کنفرانس سال 2018 اتحادیه عرب را «نشست اورشلیم» نام‌گذاری کرده و 200 میلیون دلار برای کمک به فلسطینی‌ها در نظر گرفته که حاوی این پیام بود که مسئله اورشلیم و آوارگان بار دیگر روی میز مذاکره قرار گرفته است.
خطوط قرمز
دیپلمات‌های منطقه می‌گویند موضع کنونی واشنگتن که در سفر ماه گذشته مقامات ارشد کاخ سفید مطرح شد، شامل به‌رسمیت‌شناختن اورشلیم شرقی به‌عنوان پایتخت کشور فلسطین، حق بازگشت آوارگان فلسطینی یا توقف شهرک‌سازی‌های اسرائیل در سرزمین‌های فلسطینی نمی‌شود.در‌این‌میان جرد کوشنر، مشاور ارشد و داماد دونالد ترامپ، 18 ماه بعد از به‌دست‌گرفتن مأموریتش برای صلح در منطقه هنوز جزئیات دقیق راهبرد ایالات‌ متحده را اعلام نکرده است. دیپلماتی در ریاض که از دیدار اخیر کوشنر به عربستان سعودی مطلع بوده، می‌گوید ملک سلمان و ولیعهد عربستان هم‌زمان با هم با کوشنر دیدار کردند: «محمد بن سلمان با او گفت‌و‌گو می‌کرد و ملک سلمان در پشت پرده حضور داشت». نیل پارتیک، تحلیلگر مستقل بر این باور است که ظاهرا ملک سلمان به دلیل اهمیت اورشلیم برای مسلمانان، رویکرد سیاسی فاقد مسئولیت‌پذیری محمد بن سلمان را مهار کرده است. پاتریک، نویسنده اصلی کتاب «سیاست خارجی عربستان سعودی: درگیری و همکاری»، در گفت‌و‌گو با رویترز گفت: «بنابراین محمد بن سلمان با طرح کوشنر مخالفتی نخواهد داشت؛ اما دیگر برای پیشبرد جهالت‌های سیاسی یک‌جانبه این طرح هم تلاشی نخواهد کرد».
 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها