تعامل سپاه و سنتکام در دوره جدید
کوروش احمدی-کارشناس روابط بینالملل
اقدام غیرقانونی و جاهلانه آمریکا در درج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروههای تروریستی، ضمن اینکه انتقادهای گستردهای را در داخل و خارج از کشور از سوی طیفهای مختلف موجب شده، سؤالاتی را نیز درباره آثار عملی و اجرائی مترتب بر آن ایجاد کرده است. صرفنظر از تأثیرات آن بر حال و آینده روابط ایران و آمریکا، برخی در داخل مواضعی اتخاذ کردهاند که اغلب ناشی از برداشت نادرست از برخی وجوه حقوقی موضوع و آثار مترتب بر آن است. نظر به لزوم شناخت این تأسیس حقوقی- سیاسی آمریکایی یعنی فهرست سازمانهای تروریستی خارجی و نیز آثار و تبعات شناسایی فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) بهعنوان تروریست از سوی ایران، طرح برخی سؤالات مبهم و تلاش برای پاسخ به آنها ضروری است:
1- آیا قرارگرفتن نام سپاه در فهرست گروههای تروریستی به معنی الزام نیروهای آمریکایی به برخورد نظامی در صورت مواجهه با نیروهای سپاه است؟
پاسخ به این سؤال قطعا منفی است. فهرست «سازمانهای تروریستی خارجی» (FTO) ذیل «قانون مهاجرت و ملیت» تنظیم شده و وزارت خارجه آمریکا (اداره مبارزه با تروریسم) عهدهدار تعیین مصادیق و اعمال تحریمهای مربوطه است و فینفسه فاقد ابعاد عملیاتی نظامی است. نام نزدیک به 70 گروه در این فهرست قرار دارد که آمریکا تنها با برخی از آنها شامل داعش، القاعده و طالبان به اشکال مختلف، ازجمله از طریق حملات پهپادی درگیر جنگ بوده و اقدام نظامی علیه اکثریت بزرگ سازمانهای موجود در این فهرست مثل حماس و حزبالله و... نکرده است. توضیح اینکه به طور کلی و به اشکال مختلف، همه کشورها بین دشمن و دشمن حربی تفاوت قائل میشوند. صرف اینکه یک گروه از سوی کشوری تروریست نامیده شود، به این معنی نیست که آن کشور به طور اتوماتیک متعهد به برخورد نظامی مستقیم با آن گروه است. ایران نیز خود عملا مطابق این قاعده عمل کرده است. ما نیز برخی گروهها را تروریستی میدانیم؛ بدون اینکه برنامهای برای برخورد نظامی با آنها داشته باشیم.مثلا درحالیکه اقدام نظامی علیه گروه بهاصطلاح «جیشالعدل» در دستور کار است، القاعده را نیز تروریستی میدانیم؛ اما در پی مقابله
نظامی با آن نیستیم. آمریکا خود قائل به تمایز دقیقی بین این دو است. دراینباره از اصطلاح
enemy combatant یا دشمن حربی برای نامیدن گروههای غیردولتی غیرقانونی و درگیر جنگ مسلحانه مثلا تروریستهای القاعده و داعش و... استفاده میشود که متفاوت است با «نیروهای نظامی منظم یک کشور متخاصم درگیر عملیات نظامی» علیه آمریکا بر طبق ضوابط کنوانسیونهای چهارگانه ژنو؛ بنابراین برای آمریکا «درگیری مسلحانه علیه آمریکا» پیششرط تعریف دشمن حربی است. در دیگر موارد، آمریکا ارائه هرگونه «حمایت عینی و منابع»
(material support and resources) به گروه مربوطه را منع کرده و تخلف از آن را امری جنایی تلقی و برای مرتکبان تا 20 سال زندان در نظر گرفته است، بنابراین باید در نظر داشت که صرف تروریستنامیدن یک سازمان به معنی تصمیم به انجام عملیات نظامی علیه آن سازمان نیست. این امر قاعدتا درباره تروریستنامیدن سنتکام از طرف ایران نیز باید صادق باشد.
2- آیا تروریستنامیدن سپاه تأثیری بر تحریمها دارد؟ اقدام آمریکا در قراردادن سپاه در فهرست FTO فاقد هرگونه آثار تحریمی جدید است؛ چراکه پیشازآن و از طریق اِعمال طیفی از تحریمها به بهانههای بیاساس مانند هستهای، موشکی، حقوقبشری، فضای سایبری و...، سپاه به انضمام همه فرماندهان و اعضای آن و نیز همه نهادها و شرکتها و طرفهای معامله با آن تحت جامعترین و گستردهترین تحریمها قرار گرفته است (ازآنجاکه در یادداشتهای دیگر به تفصیل به این موضوع پرداختهام، در اینجا از ورود به جزئیات خودداری میکنم). این اقدام جدید آمریکا تنها ممکن است از نظر سیاسی و روانی بر شرکتهای غیرایرانی اثراتی داشته و با تبلیغ احتمال مشارکت غیرعلنی سپاه در برخی پروژهها، آنها را بیشازپیش از کار با شرکتهای ایرانی برحذر دارد.
3- تکلیف تعامل سپاه و سنتکام در حوزههای عملیاتی چیست؟خلیج فارس یکی از مناطقی است که شناورهای این دو نیرو در آن حضور فعال دارند.
سپاه عهدهدار امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز است و سنتکام در اغلب کشورهای حاشیه این آبراه پایگاه دارد. در نتیجه، مواجهه و تماس بین آنها ناگزیر است؛ اما نباید تصور کرد که اقدام آنها به تروریستشمردن یکدیگر باید مانع تماسها و هماهنگیهای روزمره بین آنها شود. تماس بین طرفهای فعال در عرصههای عملیاتی و حتی صحنههای نبرد همیشه امری رایج بوده و در حکم شناسایی طرف مقابل نبوده است.
حتی دولتها در صورت ضرورت از تماس با گروههای تروریستی كه با آنها در جنگاند، نیز خودداری نمیکنند. مثلا سپاه و دوستان سپاه و دولت سوریه در جریان جنگ داخلی در سوریه در موارد بسیاری، ازجمله برای آتشبسهای کوتاهمدت یا انتقال مجروحان یا کمکرسانی به غیرنظامیان و... ناچار از گفتوگو با تروریستهای مسلح بودهاند. صلیب سرخ و نهادهای سیستم ملل متحد نیز برای منظورهای مشابه با تروریستها تماس میگیرند؛ بنابراین سنتکام و سپاه اگرچه اکنون یکدیگر را تروریست میدانند؛ اما نباید در صورت لزوم از تماس با هم برای هماهنگیهای روزمره در حوزههای عملیاتی اجتناب کنند.
اقدام غیرقانونی و جاهلانه آمریکا در درج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروههای تروریستی، ضمن اینکه انتقادهای گستردهای را در داخل و خارج از کشور از سوی طیفهای مختلف موجب شده، سؤالاتی را نیز درباره آثار عملی و اجرائی مترتب بر آن ایجاد کرده است. صرفنظر از تأثیرات آن بر حال و آینده روابط ایران و آمریکا، برخی در داخل مواضعی اتخاذ کردهاند که اغلب ناشی از برداشت نادرست از برخی وجوه حقوقی موضوع و آثار مترتب بر آن است. نظر به لزوم شناخت این تأسیس حقوقی- سیاسی آمریکایی یعنی فهرست سازمانهای تروریستی خارجی و نیز آثار و تبعات شناسایی فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) بهعنوان تروریست از سوی ایران، طرح برخی سؤالات مبهم و تلاش برای پاسخ به آنها ضروری است:
1- آیا قرارگرفتن نام سپاه در فهرست گروههای تروریستی به معنی الزام نیروهای آمریکایی به برخورد نظامی در صورت مواجهه با نیروهای سپاه است؟
پاسخ به این سؤال قطعا منفی است. فهرست «سازمانهای تروریستی خارجی» (FTO) ذیل «قانون مهاجرت و ملیت» تنظیم شده و وزارت خارجه آمریکا (اداره مبارزه با تروریسم) عهدهدار تعیین مصادیق و اعمال تحریمهای مربوطه است و فینفسه فاقد ابعاد عملیاتی نظامی است. نام نزدیک به 70 گروه در این فهرست قرار دارد که آمریکا تنها با برخی از آنها شامل داعش، القاعده و طالبان به اشکال مختلف، ازجمله از طریق حملات پهپادی درگیر جنگ بوده و اقدام نظامی علیه اکثریت بزرگ سازمانهای موجود در این فهرست مثل حماس و حزبالله و... نکرده است. توضیح اینکه به طور کلی و به اشکال مختلف، همه کشورها بین دشمن و دشمن حربی تفاوت قائل میشوند. صرف اینکه یک گروه از سوی کشوری تروریست نامیده شود، به این معنی نیست که آن کشور به طور اتوماتیک متعهد به برخورد نظامی مستقیم با آن گروه است. ایران نیز خود عملا مطابق این قاعده عمل کرده است. ما نیز برخی گروهها را تروریستی میدانیم؛ بدون اینکه برنامهای برای برخورد نظامی با آنها داشته باشیم.مثلا درحالیکه اقدام نظامی علیه گروه بهاصطلاح «جیشالعدل» در دستور کار است، القاعده را نیز تروریستی میدانیم؛ اما در پی مقابله
نظامی با آن نیستیم. آمریکا خود قائل به تمایز دقیقی بین این دو است. دراینباره از اصطلاح
enemy combatant یا دشمن حربی برای نامیدن گروههای غیردولتی غیرقانونی و درگیر جنگ مسلحانه مثلا تروریستهای القاعده و داعش و... استفاده میشود که متفاوت است با «نیروهای نظامی منظم یک کشور متخاصم درگیر عملیات نظامی» علیه آمریکا بر طبق ضوابط کنوانسیونهای چهارگانه ژنو؛ بنابراین برای آمریکا «درگیری مسلحانه علیه آمریکا» پیششرط تعریف دشمن حربی است. در دیگر موارد، آمریکا ارائه هرگونه «حمایت عینی و منابع»
(material support and resources) به گروه مربوطه را منع کرده و تخلف از آن را امری جنایی تلقی و برای مرتکبان تا 20 سال زندان در نظر گرفته است، بنابراین باید در نظر داشت که صرف تروریستنامیدن یک سازمان به معنی تصمیم به انجام عملیات نظامی علیه آن سازمان نیست. این امر قاعدتا درباره تروریستنامیدن سنتکام از طرف ایران نیز باید صادق باشد.
2- آیا تروریستنامیدن سپاه تأثیری بر تحریمها دارد؟ اقدام آمریکا در قراردادن سپاه در فهرست FTO فاقد هرگونه آثار تحریمی جدید است؛ چراکه پیشازآن و از طریق اِعمال طیفی از تحریمها به بهانههای بیاساس مانند هستهای، موشکی، حقوقبشری، فضای سایبری و...، سپاه به انضمام همه فرماندهان و اعضای آن و نیز همه نهادها و شرکتها و طرفهای معامله با آن تحت جامعترین و گستردهترین تحریمها قرار گرفته است (ازآنجاکه در یادداشتهای دیگر به تفصیل به این موضوع پرداختهام، در اینجا از ورود به جزئیات خودداری میکنم). این اقدام جدید آمریکا تنها ممکن است از نظر سیاسی و روانی بر شرکتهای غیرایرانی اثراتی داشته و با تبلیغ احتمال مشارکت غیرعلنی سپاه در برخی پروژهها، آنها را بیشازپیش از کار با شرکتهای ایرانی برحذر دارد.
3- تکلیف تعامل سپاه و سنتکام در حوزههای عملیاتی چیست؟خلیج فارس یکی از مناطقی است که شناورهای این دو نیرو در آن حضور فعال دارند.
سپاه عهدهدار امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز است و سنتکام در اغلب کشورهای حاشیه این آبراه پایگاه دارد. در نتیجه، مواجهه و تماس بین آنها ناگزیر است؛ اما نباید تصور کرد که اقدام آنها به تروریستشمردن یکدیگر باید مانع تماسها و هماهنگیهای روزمره بین آنها شود. تماس بین طرفهای فعال در عرصههای عملیاتی و حتی صحنههای نبرد همیشه امری رایج بوده و در حکم شناسایی طرف مقابل نبوده است.
حتی دولتها در صورت ضرورت از تماس با گروههای تروریستی كه با آنها در جنگاند، نیز خودداری نمیکنند. مثلا سپاه و دوستان سپاه و دولت سوریه در جریان جنگ داخلی در سوریه در موارد بسیاری، ازجمله برای آتشبسهای کوتاهمدت یا انتقال مجروحان یا کمکرسانی به غیرنظامیان و... ناچار از گفتوگو با تروریستهای مسلح بودهاند. صلیب سرخ و نهادهای سیستم ملل متحد نیز برای منظورهای مشابه با تروریستها تماس میگیرند؛ بنابراین سنتکام و سپاه اگرچه اکنون یکدیگر را تروریست میدانند؛ اما نباید در صورت لزوم از تماس با هم برای هماهنگیهای روزمره در حوزههای عملیاتی اجتناب کنند.