آنجا که خانهام نیست
سیدموسی حسینی*
مهاجرت یکی از پدیدههای اجتماعی است که همگام با شکلگیری جوامع بشری در شکلها و قالبهای مختلف قابل شناسایی و بازیابی است. امروز نیز با وجود شکلگیری واحدهای سرزمینی، مهاجرت تداوم داشته است. نگاهی کوتاه به پدیده مهاجرت حداقل در دو قرن گذشته نشان میدهد عواملی همچون جنگ، فقر و بیکاری از مهمترین عوامل مهاجرتهای گروهی و فردی بوده است. بروز پدیده داعش در کشورهای سوریه، عراق و برخی کشورهای آفریقایی و همچنین وجود جنگهای داخلی و خارجی در کشورهایی مانند افغانستان، یمن، پاکستان، فلسطین و... سبب ایجاد موجهای وسیع مهاجرت شده است که قابل کنترل نیست و مرزهای اروپا را نیز درنوردیده است. افغانستان جزء کشورهایی است که بیشترین آمار مهاجرت را در دنیا دارند. بیش از سه دهه جنگهای خارجی و داخلی سبب آوارهشدن میلیونها نفر به کشورهای دیگر شده است. ایران نیز یکی از مهاجرپذیرترین کشورهای جهان است که اکثریت آنها را مهاجران افغانستانی تشکیل میدهند. در کنار مسائل و مشکلات عمومی جامعه میزبان ـ که جامعه مهاجران نیز درگیر آن هستند ـ مشکلات و مسائل ناشی از مهاجرت و تبعات آن نیز دامنگیر جامعه مهاجر است و مشکلات آنان را مضاعف میکند. یکی از این مشکلات مهم، موضوعات روانشناختی است که خود حوزه وسیعی را شامل میشود. خانواده، کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان و کهنسالان هر کدام متناسب با سن و شرایط زندگی خود از تأثیرات آن رنج میبرند. مسائل دیگری مانند تربیت فرزند، تحصیل، ازدواج، طلاق، اعتیاد، مشکلات بزهکاری و... نیز شامل این مشکلات است. سلامت جسم و روان جداي از يكديگر نيستند. به همين دليل سالهاست تعريف سلامت ديگر تنها سلامت جسمي را دربر نميگيرد. بهداشت روانی هر فرد، اگر نگوییم بیشتر از سلامت جسمانی او اهمیت دارد، لااقل به همان اندازه مهم و قابل توجه است. مشکلات روانشناختی جامعه مهاجران افغانستانی ساکن ایران به دلایل مختلف کمتر مورد توجه جدی و تخصصی قرار گرفته است. شاید درکنکردن اهمیت این موضوع بین خود جامعه مهاجر یا داشتن اولویتها و مشکلات عمده دیگر را بتوان جزء این دلایل ذکر کرد. از جانب دیگر مشکلات روانشناختی تا به شکل مخرب خود بروز نکرده یا با سیستمهای زندگی اجتماعی تداخل ایجاد نشده باشد، کمتر به چشم میآید. پژوهشهای انجامشده روی جمعیت مهاجران و پناهندگان در کشورهای مختلف، شیوع بالای اختلالات و مشکلات روانشناختی را در میان آنها گزارش کردهاند. پژوهشهای محدودی که در این حوزه بین مهاجران افغانستانی در ایران انجام شده، نیز نشاندهنده بالابودن این مشکلات است. مشاهدات میدانی و برخی گزارشات موردی نیز مؤیدی بر این موضوع است. افزایش میزان طلاق، اعتیاد، بزهکاری و رفتارهای پرخطر بهوضوح در زندگی روزمره مهاجران قابل ارزیابی است. کودکان، نوجوانان و جوانان با توجه به شرایط سنی ممکن است تحت تأثیر تبعات بیشتری از مهاجرت قرار گرفته و این تأثیرپذیری را سریعتر به زندگی خود و جامعهشان انعکاس دهند. از جانب دیگر، موضوعاتی مانند سازگاری و ناسازگاری، بحرانهای هویتی، اختلالات رفتاری و اعتیاد گاهی میتوانند هم به عنوان عامل و هم معلول این مشکلات در نظر گرفته شوند. در پایان باید به این نکته توجه کرد که تبعات این مشکلات محدود به جامعه مهاجر نمیماند و میتواند بر جامعه میزبان هم تأثیرات منفی بگذارد. بنابراین بیتوجهی به این موضوع میتواند پیامدهای جدی و هزینههای مادی و معنوی بسیاری را برای جامعه میهمان و میزبان به بار آورد.
* عضو مرکز توسعه سلامت روان مهاجر
مهاجرت یکی از پدیدههای اجتماعی است که همگام با شکلگیری جوامع بشری در شکلها و قالبهای مختلف قابل شناسایی و بازیابی است. امروز نیز با وجود شکلگیری واحدهای سرزمینی، مهاجرت تداوم داشته است. نگاهی کوتاه به پدیده مهاجرت حداقل در دو قرن گذشته نشان میدهد عواملی همچون جنگ، فقر و بیکاری از مهمترین عوامل مهاجرتهای گروهی و فردی بوده است. بروز پدیده داعش در کشورهای سوریه، عراق و برخی کشورهای آفریقایی و همچنین وجود جنگهای داخلی و خارجی در کشورهایی مانند افغانستان، یمن، پاکستان، فلسطین و... سبب ایجاد موجهای وسیع مهاجرت شده است که قابل کنترل نیست و مرزهای اروپا را نیز درنوردیده است. افغانستان جزء کشورهایی است که بیشترین آمار مهاجرت را در دنیا دارند. بیش از سه دهه جنگهای خارجی و داخلی سبب آوارهشدن میلیونها نفر به کشورهای دیگر شده است. ایران نیز یکی از مهاجرپذیرترین کشورهای جهان است که اکثریت آنها را مهاجران افغانستانی تشکیل میدهند. در کنار مسائل و مشکلات عمومی جامعه میزبان ـ که جامعه مهاجران نیز درگیر آن هستند ـ مشکلات و مسائل ناشی از مهاجرت و تبعات آن نیز دامنگیر جامعه مهاجر است و مشکلات آنان را مضاعف میکند. یکی از این مشکلات مهم، موضوعات روانشناختی است که خود حوزه وسیعی را شامل میشود. خانواده، کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان و کهنسالان هر کدام متناسب با سن و شرایط زندگی خود از تأثیرات آن رنج میبرند. مسائل دیگری مانند تربیت فرزند، تحصیل، ازدواج، طلاق، اعتیاد، مشکلات بزهکاری و... نیز شامل این مشکلات است. سلامت جسم و روان جداي از يكديگر نيستند. به همين دليل سالهاست تعريف سلامت ديگر تنها سلامت جسمي را دربر نميگيرد. بهداشت روانی هر فرد، اگر نگوییم بیشتر از سلامت جسمانی او اهمیت دارد، لااقل به همان اندازه مهم و قابل توجه است. مشکلات روانشناختی جامعه مهاجران افغانستانی ساکن ایران به دلایل مختلف کمتر مورد توجه جدی و تخصصی قرار گرفته است. شاید درکنکردن اهمیت این موضوع بین خود جامعه مهاجر یا داشتن اولویتها و مشکلات عمده دیگر را بتوان جزء این دلایل ذکر کرد. از جانب دیگر مشکلات روانشناختی تا به شکل مخرب خود بروز نکرده یا با سیستمهای زندگی اجتماعی تداخل ایجاد نشده باشد، کمتر به چشم میآید. پژوهشهای انجامشده روی جمعیت مهاجران و پناهندگان در کشورهای مختلف، شیوع بالای اختلالات و مشکلات روانشناختی را در میان آنها گزارش کردهاند. پژوهشهای محدودی که در این حوزه بین مهاجران افغانستانی در ایران انجام شده، نیز نشاندهنده بالابودن این مشکلات است. مشاهدات میدانی و برخی گزارشات موردی نیز مؤیدی بر این موضوع است. افزایش میزان طلاق، اعتیاد، بزهکاری و رفتارهای پرخطر بهوضوح در زندگی روزمره مهاجران قابل ارزیابی است. کودکان، نوجوانان و جوانان با توجه به شرایط سنی ممکن است تحت تأثیر تبعات بیشتری از مهاجرت قرار گرفته و این تأثیرپذیری را سریعتر به زندگی خود و جامعهشان انعکاس دهند. از جانب دیگر، موضوعاتی مانند سازگاری و ناسازگاری، بحرانهای هویتی، اختلالات رفتاری و اعتیاد گاهی میتوانند هم به عنوان عامل و هم معلول این مشکلات در نظر گرفته شوند. در پایان باید به این نکته توجه کرد که تبعات این مشکلات محدود به جامعه مهاجر نمیماند و میتواند بر جامعه میزبان هم تأثیرات منفی بگذارد. بنابراین بیتوجهی به این موضوع میتواند پیامدهای جدی و هزینههای مادی و معنوی بسیاری را برای جامعه میهمان و میزبان به بار آورد.
* عضو مرکز توسعه سلامت روان مهاجر