بررسي احتمالات حمله سايبري در برخورد موشك كوتاهبرد به هواپيماي اوكرايني
چرا جمينگ غيرممكن است
شرق: باوجود پذيرش پدافند سپاه پاسداران در اشتباه سهوي شليك موشك كوتاهبرد به پرواز 752 هواپيماي بوينگ 737 سري 800 اوكرايناينترنشنال، هنوز هم تلاشها براي بررسي و شفافيت بيشتر اين رخداد ادامه دارد. هرچند در اين ميان، اظهاراتي مانند احتمال حمله سايبري يا جمينگ و در نتيجه اشتباه تشخيص يك هواپيماي مسافربري بهجاي كروز و حمله به آن، مطرح ميشود؛ احتمالي كه گرچه موافقان آن بيشتر و بيشتر روي آن مانور ميدهند، اما مخالفان نيز با بيان دلايل خود، اين اظهارات را رد ميكنند. اظهاراتي كه البته از زبان علي عبداللهي، معاون هماهنگي ستاد کل نيروهاي مسلح ايران نيز بهعنوان يك گزينه براي بررسي (با تأكيد بر اينكه احتمال آن با توجه به نوع سامانه اندك است) بيان شده و او گفته بيان قطعي دخالت آمريکا در اين ماجرا کمي سخت است. «شرق» مطالب عنوانشده ازسوي كارشناسان را تأييد یا رد نميكند و روايتي از آنها را ارائه ميدهد. پرتاب دو موشك به يك هدف به هواپيماي اوكرايني، موضوعي بود كه نيويوركتايمز ضمن تأييد تصاوير تازه دوربينهاي مداربسته در تهران، آن را به ميان كشيد و مدعي شد اين دو موشک در فاصله ۲۳ ثانيه از هم از زمين شليک شدهاند.
همچنين مطرح شد كه هيچيک از موشکها باعث سقوط فوري هواپيما نشده و هواپيماي در حال سوختن به سوي فرودگاه تهران تغيير جهت داده است.
احتمال حمله سايبري وجود دارد؟
برخي كارشناسان صنعت هوايي و كارشناسان امور دفاعي دراينباره معتقدند شليك دوباره به علت خودکار عملکردن سامانه تور ام-1 طبيعي است و با يكبار فشاردادن دكمه، اگر موشك اول برخورد نكند، رادار سامانه بهطور اتوماتيك وقتي متوجه ميشود كه هدف هنوز در حال پرواز است، موشك دوم را شليك ميكند و درست نيست كه بگوييم افسر دوباره دكمه پرتاب را زده است. موشك اول احتمالا در نزديكي هواپيما منفجر شده و تركشهاي آن تمامي آنتنهاي ارتباطي هواپيما را از بين برده است و اين درست در زماني است كه تمامي اطلاعات هواپيما از روي رادار محو و ارتباط هواپيما با برج مراقبت قطع شد. يك كارشناس دراينباره گفته است: «سامانه تور ام-1 يك سامانه اتونوموس است و بههيچوجه از فاصله 1400 تا 1500 كيلومتري، قابل هكشدن يا حمله سایبري نيست، زيرا اين سامانه كاملا مجزا از شبكه سايبري است.
احتمال جمينگ وجود ندارد
مورد ديگري كه ازسوي برخي كارشناسان در دفاع از عملكرد پدافند هوايي مطرح ميشود، احتمال جمينگ (اختلال راداري) است كه از سوي كارشناسان ديگر رد ميشود. به گفته يك منبع مطلع به «شرق»، احتمال جمينگ نه بهخاطر وصلنبودن به شبکه، بلکه بهدلیل فاصله تور ام-1 مربوطه از نزديکترين هواپيماي جنگ الکترونيک آمريکا مردود است. او ادامه ميدهد: «هيچ وسيله ساخت دست بشر توانايي اينچنيني ندارد كه از فاصله 1500 کيلومتري يک سامانه را jam کند، بدون اينکه در اين مسير سيگنالهاي موبايل، اينترنت، تلويزيون و راديو مختل نشود. در جنگ افغانستان وقتي هواپيماهاي جنگ الکترونيک توپولف 22 عمليات جنگال در جنوب افغانستان داشتند، راديو و تلويزيون در شرق ايران مختل ميشد».
ناهماهنگي پدافند يكپارچه
همچنين گفته ميشود از آنجا كه اطلاعات تأخير يكساعته هواپيما در اختيار پدافند هوايي سپاه قرار نگرفته بود و آنها نيز دستور داشتند هر نوع شيء پرندهاي را كه از همان سمت ميآمده، ساقط كنند، بنابراين اين حادثه به وقوع پيوسته است. با اين حال، برخي در مقابل به اين اظهارنظر نقد وارد كرده و ميگويند: «اينكه بگوييم پدافند هوايي از تأخير يكساعته بيخبر بوده بهطور مستقيم درست نيست، زيرا پروازهاي عبوري قبل از ورود به فضاي ايران (10 دقيقه قبل) با پدافند صحبت ميکنند و خود را معرفي ميکنند و بعد با فرکانس مرکز کنترل ترافيک هوايي فضاي کشور ارتباط ميگيرند. در پروازهاي خروجي هم پس از ارائه برنامه پروازي و از طريق واحد هماهنگي پرواز به پدافند اطلاع ميدهند که يك هواپيما با شناسه معين در مسير و مقصدي معين در حال خروج از فرودگاه است و اصطلاحا در استريپ قرار گرفته است. اين پرواز به پدافند معرفي شده و تأييديه پدافند هم آمده و صداي آنها نيز ضبط شده است، اما مشکل اينجاست كه تأييديه مربوط به پدافند ارتش بهعنوان مسئول امنيت فضاي کشور صادر شده و نه پدافند سپاه. بنابراين مشکل در مديريت پدافند يکپارچه بوده است که پدافند سپاه را در
جريان قرار نداده است. برخي ديگر از كارشناسان اما يك شبهه را در اين ميان مطرح ميكنند. فاصله 23 ثانيهاي شليك اول و دوم؛ وقتي موشك اول برخورد نكرده چرا خلبان واكنش نشان نداده است، درحاليكه به شكل بصري نزديكشدن موشك به هواپيما براي خلبانان قابل رؤيت بوده است.
فقط هواپيماي اوكرايني قرباني خطاي پدافند در آن شب ميشد
يكي از نگرانيهايي كه در همين مدت از سوي مسافران هوايي و ساير كشورهايي كه از آسمان ايران استفاده ميكردند وجود داشت، امنيت آسمان و احتمال خطاي دوباره و در نهايت انهدام هواپيماي مسافري ديگر بود. همين عامل نيز البته موجب دورزدن پروازها و كاهش قابل توجه پروازهاي عبوري از آسمان ايران شد. آنچه مطرح ميشد، وجود پروازهاي ديگر در همان ساعات بود و احتمال اينكه ممكن بود براي سایر هواپيماها نيز چنين اتفاقي رخ دهد. در بررسي اين موضوع با كارشناسان مشخص شد كه با توجه به طرحهاي پروازي خروجي فرودگاه امام خميني (ره)، اين احتمال وجود نداشت كه برخورد موشك و هواپيماي ديگري در همان ساعات حساس آمادهباش رخ دهد. اين منبع مطلع در گفتوگو با «شرق» گفته: «طبق دستورالعمل طرح خروجي از باند 29 فرودگاه امام (ره) (PAROT 3G كه نقطه خروجي از رادار تقرب مهرآباد است)، اعلام شده كه هواپيما ارتفاع بگيرد، روي راديال 285 درجه از فرودگاه امام تا 17 ناتيکال مايلي از فرودگاه حركت كرده و سپس گردش به راست به جهت راديال 311 از نقطه ايستگاه ناوبري رودشور كند و ارتفاعگرفتن مجاز تا نقطه PAROT را ادامه دهد. به اين ترتيب، هواپيماي اوكرايني طبق اين
دستورالعمل در مسير هوايي به سمت رشت و سپس به طرف خروج از مرز هوايي شمال غرب حركت ميكرده است. نقطهاي که فقط آن شب، هواپيماي اوکرايني ميتوانست استفاده کند و نه شركتهاي ديگر. بااينحال ازآنجاکه هواپيما گردش به راست کرده، پدافند فعال شده است. همچنين آشنانبودن با منطقه از سوي فردي كه پاي سيستم پدافند تازهكار حضور داشت، موجب شد اين اتفاق رخ دهد».
نشستي بدون حضور ايران
در شرايطي كه تلاشها براي شفافيت اين ماجرا ادامه دارد و رسانههاي مختلف نيز بهدنبال كشف واقعيت هستند، بررسي اين سانحه رنگوبوي سياسي به خود ميگيرد. روز پنجشنبه همين هفته گذشته، مقامات پنج کشوري که شماري از شهروندانشان در حادثه هواپيماي اوکرايني در ايران جان باختند، نشستي بدون حضور ايران برگزار كردند كه منجر به واكنش سخنگوي وزارت امور خارجه ايران شد. سيدعباس موسوي در واکنش به برگزاري اين نشست گفت: از برخي اظهارنظرها و حتي برگزاري اين نشست متعجب شديم، زيرا جمهوري اسلامي ايران برای تسلاي خانوادههاي داغدار و ابعاد انساني اين حادثه همکاري بسيار روان و فراتر از انتظار با هيئتهاي اعزامي اين کشورها انجام داده است».
درخواست پرداخت غرامت به خانوادههاي جانباختگان
در بيانيهاي كه حاصل اين نشست غيابي در لندن بود، نمايندگان اين پنج كشور خواستار پرداخت غرامت به خانواده جانباختگان اين حادثه هم شدند و گفتند: «جهان به تماشاي پاسخ ايران نشسته است». آنها در بيانيهاي گفتند: «ايران بايد تحقيقاتي کامل، مستقل، شفاف، بينالمللي و آشکار براي ملتهاي سوگوار انجام دهد».
شرق: باوجود پذيرش پدافند سپاه پاسداران در اشتباه سهوي شليك موشك كوتاهبرد به پرواز 752 هواپيماي بوينگ 737 سري 800 اوكرايناينترنشنال، هنوز هم تلاشها براي بررسي و شفافيت بيشتر اين رخداد ادامه دارد. هرچند در اين ميان، اظهاراتي مانند احتمال حمله سايبري يا جمينگ و در نتيجه اشتباه تشخيص يك هواپيماي مسافربري بهجاي كروز و حمله به آن، مطرح ميشود؛ احتمالي كه گرچه موافقان آن بيشتر و بيشتر روي آن مانور ميدهند، اما مخالفان نيز با بيان دلايل خود، اين اظهارات را رد ميكنند. اظهاراتي كه البته از زبان علي عبداللهي، معاون هماهنگي ستاد کل نيروهاي مسلح ايران نيز بهعنوان يك گزينه براي بررسي (با تأكيد بر اينكه احتمال آن با توجه به نوع سامانه اندك است) بيان شده و او گفته بيان قطعي دخالت آمريکا در اين ماجرا کمي سخت است. «شرق» مطالب عنوانشده ازسوي كارشناسان را تأييد یا رد نميكند و روايتي از آنها را ارائه ميدهد. پرتاب دو موشك به يك هدف به هواپيماي اوكرايني، موضوعي بود كه نيويوركتايمز ضمن تأييد تصاوير تازه دوربينهاي مداربسته در تهران، آن را به ميان كشيد و مدعي شد اين دو موشک در فاصله ۲۳ ثانيه از هم از زمين شليک شدهاند.
همچنين مطرح شد كه هيچيک از موشکها باعث سقوط فوري هواپيما نشده و هواپيماي در حال سوختن به سوي فرودگاه تهران تغيير جهت داده است.
احتمال حمله سايبري وجود دارد؟
برخي كارشناسان صنعت هوايي و كارشناسان امور دفاعي دراينباره معتقدند شليك دوباره به علت خودکار عملکردن سامانه تور ام-1 طبيعي است و با يكبار فشاردادن دكمه، اگر موشك اول برخورد نكند، رادار سامانه بهطور اتوماتيك وقتي متوجه ميشود كه هدف هنوز در حال پرواز است، موشك دوم را شليك ميكند و درست نيست كه بگوييم افسر دوباره دكمه پرتاب را زده است. موشك اول احتمالا در نزديكي هواپيما منفجر شده و تركشهاي آن تمامي آنتنهاي ارتباطي هواپيما را از بين برده است و اين درست در زماني است كه تمامي اطلاعات هواپيما از روي رادار محو و ارتباط هواپيما با برج مراقبت قطع شد. يك كارشناس دراينباره گفته است: «سامانه تور ام-1 يك سامانه اتونوموس است و بههيچوجه از فاصله 1400 تا 1500 كيلومتري، قابل هكشدن يا حمله سایبري نيست، زيرا اين سامانه كاملا مجزا از شبكه سايبري است.
احتمال جمينگ وجود ندارد
مورد ديگري كه ازسوي برخي كارشناسان در دفاع از عملكرد پدافند هوايي مطرح ميشود، احتمال جمينگ (اختلال راداري) است كه از سوي كارشناسان ديگر رد ميشود. به گفته يك منبع مطلع به «شرق»، احتمال جمينگ نه بهخاطر وصلنبودن به شبکه، بلکه بهدلیل فاصله تور ام-1 مربوطه از نزديکترين هواپيماي جنگ الکترونيک آمريکا مردود است. او ادامه ميدهد: «هيچ وسيله ساخت دست بشر توانايي اينچنيني ندارد كه از فاصله 1500 کيلومتري يک سامانه را jam کند، بدون اينکه در اين مسير سيگنالهاي موبايل، اينترنت، تلويزيون و راديو مختل نشود. در جنگ افغانستان وقتي هواپيماهاي جنگ الکترونيک توپولف 22 عمليات جنگال در جنوب افغانستان داشتند، راديو و تلويزيون در شرق ايران مختل ميشد».
ناهماهنگي پدافند يكپارچه
همچنين گفته ميشود از آنجا كه اطلاعات تأخير يكساعته هواپيما در اختيار پدافند هوايي سپاه قرار نگرفته بود و آنها نيز دستور داشتند هر نوع شيء پرندهاي را كه از همان سمت ميآمده، ساقط كنند، بنابراين اين حادثه به وقوع پيوسته است. با اين حال، برخي در مقابل به اين اظهارنظر نقد وارد كرده و ميگويند: «اينكه بگوييم پدافند هوايي از تأخير يكساعته بيخبر بوده بهطور مستقيم درست نيست، زيرا پروازهاي عبوري قبل از ورود به فضاي ايران (10 دقيقه قبل) با پدافند صحبت ميکنند و خود را معرفي ميکنند و بعد با فرکانس مرکز کنترل ترافيک هوايي فضاي کشور ارتباط ميگيرند. در پروازهاي خروجي هم پس از ارائه برنامه پروازي و از طريق واحد هماهنگي پرواز به پدافند اطلاع ميدهند که يك هواپيما با شناسه معين در مسير و مقصدي معين در حال خروج از فرودگاه است و اصطلاحا در استريپ قرار گرفته است. اين پرواز به پدافند معرفي شده و تأييديه پدافند هم آمده و صداي آنها نيز ضبط شده است، اما مشکل اينجاست كه تأييديه مربوط به پدافند ارتش بهعنوان مسئول امنيت فضاي کشور صادر شده و نه پدافند سپاه. بنابراين مشکل در مديريت پدافند يکپارچه بوده است که پدافند سپاه را در
جريان قرار نداده است. برخي ديگر از كارشناسان اما يك شبهه را در اين ميان مطرح ميكنند. فاصله 23 ثانيهاي شليك اول و دوم؛ وقتي موشك اول برخورد نكرده چرا خلبان واكنش نشان نداده است، درحاليكه به شكل بصري نزديكشدن موشك به هواپيما براي خلبانان قابل رؤيت بوده است.
فقط هواپيماي اوكرايني قرباني خطاي پدافند در آن شب ميشد
يكي از نگرانيهايي كه در همين مدت از سوي مسافران هوايي و ساير كشورهايي كه از آسمان ايران استفاده ميكردند وجود داشت، امنيت آسمان و احتمال خطاي دوباره و در نهايت انهدام هواپيماي مسافري ديگر بود. همين عامل نيز البته موجب دورزدن پروازها و كاهش قابل توجه پروازهاي عبوري از آسمان ايران شد. آنچه مطرح ميشد، وجود پروازهاي ديگر در همان ساعات بود و احتمال اينكه ممكن بود براي سایر هواپيماها نيز چنين اتفاقي رخ دهد. در بررسي اين موضوع با كارشناسان مشخص شد كه با توجه به طرحهاي پروازي خروجي فرودگاه امام خميني (ره)، اين احتمال وجود نداشت كه برخورد موشك و هواپيماي ديگري در همان ساعات حساس آمادهباش رخ دهد. اين منبع مطلع در گفتوگو با «شرق» گفته: «طبق دستورالعمل طرح خروجي از باند 29 فرودگاه امام (ره) (PAROT 3G كه نقطه خروجي از رادار تقرب مهرآباد است)، اعلام شده كه هواپيما ارتفاع بگيرد، روي راديال 285 درجه از فرودگاه امام تا 17 ناتيکال مايلي از فرودگاه حركت كرده و سپس گردش به راست به جهت راديال 311 از نقطه ايستگاه ناوبري رودشور كند و ارتفاعگرفتن مجاز تا نقطه PAROT را ادامه دهد. به اين ترتيب، هواپيماي اوكرايني طبق اين
دستورالعمل در مسير هوايي به سمت رشت و سپس به طرف خروج از مرز هوايي شمال غرب حركت ميكرده است. نقطهاي که فقط آن شب، هواپيماي اوکرايني ميتوانست استفاده کند و نه شركتهاي ديگر. بااينحال ازآنجاکه هواپيما گردش به راست کرده، پدافند فعال شده است. همچنين آشنانبودن با منطقه از سوي فردي كه پاي سيستم پدافند تازهكار حضور داشت، موجب شد اين اتفاق رخ دهد».
نشستي بدون حضور ايران
در شرايطي كه تلاشها براي شفافيت اين ماجرا ادامه دارد و رسانههاي مختلف نيز بهدنبال كشف واقعيت هستند، بررسي اين سانحه رنگوبوي سياسي به خود ميگيرد. روز پنجشنبه همين هفته گذشته، مقامات پنج کشوري که شماري از شهروندانشان در حادثه هواپيماي اوکرايني در ايران جان باختند، نشستي بدون حضور ايران برگزار كردند كه منجر به واكنش سخنگوي وزارت امور خارجه ايران شد. سيدعباس موسوي در واکنش به برگزاري اين نشست گفت: از برخي اظهارنظرها و حتي برگزاري اين نشست متعجب شديم، زيرا جمهوري اسلامي ايران برای تسلاي خانوادههاي داغدار و ابعاد انساني اين حادثه همکاري بسيار روان و فراتر از انتظار با هيئتهاي اعزامي اين کشورها انجام داده است».
درخواست پرداخت غرامت به خانوادههاي جانباختگان
در بيانيهاي كه حاصل اين نشست غيابي در لندن بود، نمايندگان اين پنج كشور خواستار پرداخت غرامت به خانواده جانباختگان اين حادثه هم شدند و گفتند: «جهان به تماشاي پاسخ ايران نشسته است». آنها در بيانيهاي گفتند: «ايران بايد تحقيقاتي کامل، مستقل، شفاف، بينالمللي و آشکار براي ملتهاي سوگوار انجام دهد».