نيمه تاريك مکران

ليلا مرگن: نخستين روزهاي هفته گذشته، خورشيد در آسمان مكران گم شد و نيمه تاريك مکران، رخ خود را به مردمان اين سرزمين نشان داد. سيلي كه از نگاه قديمي‌ترين ساكنان فلات ايران، يعني سيستان‌و‌بلوچستان نعمتي الهي است، خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به زيرساخت‌هاي اين منطقه و زمين‌هاي كشاورزي كه يگانه امكان تأمين معيشت آنهاست، وارد كرد. بارش‌هايي شديد، در 24 ساعت، بخشي از زمين‌هاي كشاورزي منطقه را كاملا شست و اثري از آنها به‌جاي نگذاشت. مردم مي‌گويند هرچه را كاشته‌اند سيل برده و درآمد يك سالشان از دست رفته است. اگرچه در مناطق درگير سيل، آب فروكش كرده و اثري از سيلاب مهيب چند روز پيش نيست، اما زمين تا عمق 10متري شسته شده و تمام چاه‌‎ها و تأسيسات استخراج آب، سبزي و صيفي كشت‌شده در اراضي كشاورزي و بخشي از باغات خرما و ميوه‌هاي گرمسيري را با خود برده است. برخي خانواده‌ها نیز احشام خود را از دست داده‌اند. آن‌طور كه احمدعلي موهبتي، استاندار سيستان‌و‌بلوچستان مي‌گويد: برآوردهاي اوليه حاكي از آن است كه دوهزارو 900 ميليارد تومان خسارت به زيرساخت‌هاي جنوب استان وارد شده است. اين مقام مسئول عنوان مي‌كند: حجم آبي كه در ثانيه از رودخانه‌هاي مناطق سيل‌زده اين استان عبور كرده، 21 برابر حجم آبي بوده كه در فروردين سال جاری استان گلستان را با مشكل سيلاب مواجه كرده است. سيلي كه از ديرباز براي مردم منطقه سيستان‌و‌بلوچستان نعمت به همراه مي‌آورده، حالا با سدسازي‌ها به بلاي جان مردم تبديل شده؛ چراكه ساخت سد، مسير وقوع سيلاب‌ها را تغيير داده است. مردم منطقه عوركي مي‌گويند زمين‌هايي كه در ورودي اين منطقه از سيل آسيب ديده‌اند، تا به حال سابقه سيلاب نداشته‌اند و سرريزشدن سد زيردان و عدم مديريت بهينه اين سد، سبب شده محصولات آنها به سمت دريا برده شود. مردمي كه سال 93 از توفان گنو آسيب ديده و خانه‌هايشان را بنياد مسكن ساخته بود، در حالي كه هنوز اقساط خرابي‌هاي قبلي را مي‌پردازند، به دليل وقوع سيلاب، خسارت مجدد ديده‌اند و ناگزيرند باز هم اقساط خود را بپردازند. مردم منطقه سيستان‌و‌بلوچستان از مسئولان دولتي مي‌خواهند با بخشودگي وام‌هاي قبلي، براي درآمدهاي حاصل از كشاورزي كه بر اثر سيلاب از دست رفته است، تدبير مناسبي داشته باشد.
با گذشت يك هفته از سيلاب جنوب استان سيستان‌و‌بلوچستان، آسمان اين استان صاف و درياي عمان آبي و آرام است؛ انگار نه انگار كه همين يك هفته پيش، ميليون‌ها تن خاك حاوي محصولات كشاورزي منطقه دشتياري، زرآباد و عوركي و ديگر مناطق درگير سيلاب در استان سيستان‌و‌بلوچستان را كه حاوي زحمت يك‌ساله كشاورزان و تنها منبع درآمد آنها بود، بلعيده است. درياي عمان بي‌خيال از همه اتفاقاتي كه در زمين‌هاي مجاورش براي مردم منطقه بلوچستان افتاده، آرام و بدون موج زير نور خورشيد مي‌درخشد، اما در جاده‌هاي منتهي به مناطق سيل‌زده غوغايي برپاست. تمام ماشين‌هايي كه در سيستان‌و‌بلوچستان به ماشين‌‌هاي «سوخت‌كش» شهرت دارند -ماشين‌هاي دو‌ديفرانسيلي كه جاده‌هاي خاكي و خراب سيستان‌و‌بلوچستان را تاب مي‌آورند و به‌راحتي مي‌توانند كالا جابه‌جا كنند- در حال حركت به سمت مناطق سيل‌زده هستند. براي رفتن به منطقه عوركي كه 27 روستا دارد و يكي از مناطقي است كه در جريان سيلاب به آن خسارات جدي وارد شده، بايد از جاده اصلي چابهار به سرباز وارد يك مسير فرعي شويد. جاده فرعي مملو از ماشين‌هايي است كه براي كمك آمده‌اند، اما ازدحام جمعيت كمك‌كنندگان به مردم سيستان‌و‌بلوچستان شبيه ديگر استان‌ها نيست. انگار مردم اين استان در دريافت كمك‌هاي مردمي نیز مظلوم واقع شده‌اند. در پرواز چابهار فقط يك چهره ورزشي و يك بازيگر به همراه چند نفر كه به صورت انفرادي براي كمك آمده‌اند، به چشم مي‌خورد. برخي انجمن‌ها و خيرين هم از روزهاي قبل در منطقه حاضر شده‌اند و اگرچه همين تعداد اندك هم ازدحامي در منطقه آسيب‌ديده ايجاد كرده‌اند، اما حجم جمعيت حاضر براي كمك، ماشين‌آلات سنگيني كه بايد راه‌هاي تخريب‌شده را باز كنند و نيروهاي داوطلب، قابل مقايسه با تعداد جمعيتي كه براي كمك به استان‌هاي سيل‌زده فروردين در مناطق حضور داشتند، نيست.
جاده منتهي به عوركي در بعضي نقاط هنوز زير آب است. سيل زير پاي جاده را خالي كرده و در نقاطي، يك جاده نه‌چندان با‌كيفيت دوبانده را شسته و تبديل به جاده‌ای يك‌بانده كرده است. مأموران براي حفظ امنيت ماشين‌هايي كه به مناطق سيل‌زده اعزام مي‌شوند، عبور از مسير را نوبت‌بندي كرده بودند؛ به اين مفهوم كه چند دقيقه ماشين‌هايي كه عازم مناطق بودند حق عبور از جاده را داشتند و براي دقايق بعدي ماشين‌هاي خروجي از مناطق سيل‌زده از باريكه‌اي كه ديگر نمي‌توان نام جاده روي آن گذاشت، عبور مي‌‎‎كردند. بخشي از ماشين‌هايي كه از منطقه خارج مي‌شدند، هنوز هم حامل بار بودند و معلوم نبود چرا بدون تخليه بار از منطقه خارج مي‌شوند. بخشي از ازدحام جاده مربوط به اين ماشين‌ها بود كه تعداد آنها كم هم نبود. در مسير، تيرهاي چراغ برق زيادي به چشم مي‌خورد كه سيلاب زير پايشان را شسته و زمينه سقوطشان را فراهم كرده بود. برخي از تيرها روي تير ديگر سقوط كرده و تير مجاور خود را شكسته بودند. گروهي هم مشغول ترميم اين تيرها بودند، اما برق اضطراري از مسيري ديگر براي مردم منطقه عوركي تأمين شده بود.
مسئولاني كه فقط براي تصويربرداري مي‌آيند
در روز تهيه گزارش چند مسئول دولتي از وزارتخانه‌هاي مختلف در مناطق سيل‌زده حضور داشتند و از بخش‌هاي مختلف جنوب استان سيستان‌وبلوچستان بازديد كرده بودند. انتظار مي‌رفت كه در اين بازديدها وعده‌اي براي جبران خسارت به مردم داده باشند، اما مردم مي‌گفتند كه هيچ حرف اميدواركننده‌اي از سوي مسئولان به مردم منتقل نشده است.
در ورودي عوركي، دره‌اي عميق به چشم مي‌خورد؛ دره‌اي كه لودرها در كنار آن مشغول فعاليت بودند و عبورومرور از آن به سختي انجام مي‌شد. مردمي هم در كنار دره چشم به حركت لودرها دوخته بودند. آبي در كار نبود. زمين خشك بود و پذيرش اينكه زماني اين دره زمين صاف و همواري بوده كه مردم روي آن به كشت‌وكار مشغول بودند، براي فردي كه آشنا به شرايط منطقه نيست، كار بسيار دشواري بود. اما واقعيت اين است كه دره‌اي با عمق 10 متر روزگاري زمين مسطح و پهناوري بوده كه تمام افرادي كه مجاور اين دره ايستاده‌اند، روي آن گوجه، بادنجان و هندوانه كشت مي‌كردند تا محصولات خارج از فصل كشور را تأمين كنند، اما قبل از اينكه فرصت جمع‌آوري محصولشان را پيدا كنند، سيل همه دارایي‌شان را با خود به دريا برده بود. جان‌محمد جدگال، از اهالي عوركي كه به شغل معلمي مشغول است، درباره وضعيت منطقه به «شرق» مي‌گويد: سيل از بيخ‌وبن همه‌چيز را با خود برده است. حالا مردم کاروکاسبی ندارند و همین‌جوری نشسته‌اند. الان فصل برداشت محصول بود. بعضی‌ها خیار و گوجه کاشته بودند که همه را سیل برد. محصولات هنوز از زمین خارج نشده بود و تازه فصل برداشت از راه رسيده بود.
جدگال ادامه مي‌دهد: كشاورزان منطقه ديم‌كاراني هستند كه بين چهار تا شش ماه روي زمين‌ها مشغول به كارند. عموما هرچه مي‌كارند، در بهمن و اسفند برداشت مي‌كنند، ولي حالا چیزی ندارند كه برداشت كنند.
او اضافه مي‌كند: سيل فقط محصولات كشاورزي را نبرده است. بعضي از كشاورزان تعدادي دام دارند كه به دليل سيل تلف شده‌اند. هيچ مجموعه دولتي‌ای براي جمع‌كردن لاشه‌‎ها به اينجا نيامده است. هركس خودش لاشه‌ها را جمع‌آوري كرده و به كوه برده است تا بيماري در منطقه شايع نشود. بعضي محصولات بعد از سيلاب زير خاك مدفون شده‌‎اند.
اين ساكن منطقه عوركي درباره حضور مسئولان در جنوب سيستان‌وبلوچستان مي‌گويد: مسئولان اینجا فقط برای تصویربرداری می‌آیند. فکر نمی‌کنم کسی به داد مردم برسد.
او درباره حضور مردم در منطقه سيل‌زده براي كمك عنوان مي‌كند: متأسفانه كمك‌هاي مردمي به آنهايي كه كمي قوي‌تر و زرنگ‌تر هستند مي‌رسد. هلال‌احمر هنوز كمكي به مردم نكرده است. جدگال درباره ماشين‌هايي كه بدون تخليه بار از منطقه خارج مي‌شوند، بيان مي‌كند: نمي‌دانم علت اين كار چيست، اما بيشتر ماشين‌ها بار خود را خالي كرده بودند.
به گفته او، سه روز در منطقه برق نبوده، ولي بعد از سه روز برق وصل شده است. مردم منطقه از آب چاله‌ها و منبع براي شرب استفاده مي‌كنند و هنوز كسي از بنياد مسكن به آنها سر نزده است. اين ساكن روستاي عوركي مهم‌ترين مسئله مردم را نبود شغل معرفي كرده و ازبين‌رفتن زمين‌هاي كشاورزي به وسيله سيل را عاملي براي به‌خطرافتادن معيشت روستاييان معرفي مي‌كند.
او مي‌گويد: فقط بخشي از بادنجان‌هاي منطقه برداشت شده بود، اما كشاورز هر كيلو محصول خود را به قيمت 25 تومان فروخته بود.
جدگال همچنين ازدست‌رفتن چاه‌هاي كشاورزي منطقه بر اثر سيلاب را مشكل ديگري مي‌داند كه بايد به طور جدي مورد توجه مسئولان قرار گيرد. او اضافه مي‌كند: چاه‌هاي كشاورزي منطقه بين 15 تا 20 متر عمق دارند و با تأسيساتي كه روي آنها نصب شده، هركدام بين 50 تا 60 ميليون تومان براي كشاورزان هزينه داشته است.
دريافت اقساط از مردم خسارت‌ديده
توفان گنو در سال 83 هم به مردم بلوچستان خسارت وارد مي‌كند. در آن سال، بنياد مسكن براي مردم خانه‌هايي مي‌سازد كه گويا بخشي از آن كيفيت لازم را نداشته و در سيل اخير هم دچار آسيب شده‌اند. اقبال کوسه، از ساكنان اورکی بزرگ به «شرق» مي‌گويد: بنياد مسكن بايد كمك كند تا حمام‌هايي را كه خراب شده و خانه‌هايي كه تخريب شده است بازسازي كنيم.
او مي‌گويد: در جريان توفان گنو خانه‌هاي بلوكي و آجري براي مردم ساخته شد. ساختمان‌هاي آجري‌ای كه بنياد مسكن ساخت، خوب هستند، ولي بلوكي‌ها خراب‌اند، چون با شش‌تا كيسه سيمان، دوتا خانه درست كرده‌اند. حالا همان خانه‌هاي بلوكي را سيل دچار مشكل كرده است.
رزاق محمد توش، ديگر ساكن عوركي بزرگ عنوان مي‌كند: 20 روز پیش دولت به ما زنگ زد و پول وام خانه‌هايي را كه در جريان توفان گنو ساخته بود پس گرفت. اگر اقساطمان را ندهيم، حسابمان را خالی می‌کنند. الان که سیل آمده، خانه و جا می‌خواهیم. از دولت مي‌خواهيم كه آن وام‌ها را ببخشد.
سد زيردان شبكه ندارد
معین‌الدین سعیدی، رئیس سابق شورای اسلامی چابهار كه در ورودي عوركي حاضر شده است، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان مي‌كند: ما سيل را نعمت مي‌دانيم و برخي موضوعات را قهر الهي نمي‌دانيم، اما برخی سوءتدبیرها هم مزید بر علت است. حضور اين سامانه بارشي پيش‌بيني مي‌شد و مي‌دانستيم كه چنين شرايطي پيش مي‌آيد و همان ابتدا بايد آب سد زيردان رهاسازي مي‌شد.
او اضافه مي‌كند: متأسفانه عزيزان ما در وزارت نيرو هرگز حاضر نیستند نه به ندای تشنگی ما گوش کنند و نه وقتی قرار است آبی بیاید، صدايمان را گوش مي‌كنند. آنها به مسیر خودشان می‌روند.
سعيدي در پاسخ به اينكه آيا سيل به‌خاطر عدم رهاسازي آب سد به‌ وجود آمده است، بيان مي‌كند: اینجا موضوعی به اسم گرگروها وجود دارد. گرگروها شیارهایی هستند که بر اساس فرسایش خندقی خاک ایجاد شده‌اند. گرگروها در طول زمان دچار مشکل شده و عمده آبی را که می‌آید فرومی‌بلعند، در صورتي كه با مدیریت صحیح می‌شد از این ظرفیت استفاده کرد. طرح مدیریت گرگروها را منابع طبیعی تدوين كرده و مطالعات آن را انجام داده است، اما متأسفانه چون ردیف اعتباری ندارد، نتوانستیم آب داخل گرگروها را مدیریت کنیم.
او ادامه مي‌دهد: در عین اینکه بی‌نهایت سپاسگزار نعمات نظام مقدس جمهوری اسلامی هستیم اما شبکه‌های پایین‌دست سد زيردان را تعریف نکرده‌ایم. ما معتقدیم عملا این فرصت را تبدیل به تهدید کرده‌ایم؛ بنابراین تمنای مردم این است که در درجه اول به‌صورت اضطراری برآورد خسارات کشاورزی انجام و از آن مهم‌تر در بحث سیل‌بندها و مدیریت گرگروها تدبیر شود. در اين مسئله وزارتخانه‌هاي نیرو و جهاد کشاورزی مسئوليت دارند.
عضو شوراي اسلامي شهر چابهار با اشاره به اينكه شغل عمده مردم منطقه كشاورزي و دامداري است، تدبير در زمينه ايجاد زيرساخت‌هاي آب و مديريت منابع آب را امري ضروري براي منطقه توصيف مي‌‎كند. او مي‌گويد: مردم ما كنسرو لوبيا نمي‌خواهند. ما دچار خسارت‌های به نسبت جبران‌ناپذیر شدیم. اکوسیستم ما به‌نوعی دچار تغییر شده است اما مردم اینجا کشاورزی را دوست دارند و بازهم همین کشاورزی را احیا می‌کنند؛ به همين دليل بايد حقابه کشاورزی به پایین‌دست سد زيردان اختصاص یابد، اين در حالي است كه سد هنوز شبكه پايين‌دست ندارد.
به گفته سعيدي بحث‌هايي مطرح شده است كه آب سد زيردان را به صنعت اختصاص دهند اما قطعا مسئولین دولتی مخالفت می‌کنند، زيرا مردم با چنين طرحي مخالف هستند. آب سد زیردان اولا باید به مردمان پایین‌دست برای شرب و کشاورزی و سپس مصارف زیست محیطی اختصاص یابد.
او به اين پرسش كه آيا در‌حال‌حاضر صرفا آب پشت سد زيردان جمع می‌شود و وقتی سیل می‌آید دریچه را باز می‌کنند كه پایین‌دست را سیل ببرد، اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: آنچه تا‌کنون رخ داده، ظاهرا همین بوده است. البته برای آب شرب سه طرح تعریف کرده‌اند اما برای آب کشاورزی هیچ تدبیری نشده است. نه کانالی ایجاد کرده‌ایم و نه لوله‌کشی ایجاد شده است.
20 روستا هنوز در محاصره سيل است
منطقه عوركي يكي از آن مناطقي است كه چهارفصل موز مي‌دهد. سيل اخير تمام باغاتي را كه توليد موز ايراني در آن انجام می‌شد، دچار مشكل كرد. باغات منطقه عوركي در سيل اخير آسيب ديد اما بخشي از مردمي كه توان مالي داشتند، تلاش كردند كه آب پاي اندك درختان موزي را كه ريشه‌شان در مقابل سيلاب دوام آورده است، با استفاده از پمپ خارج كنند تا شايد بازهم محصول از باغ خود به دست آورند. اكثر مردم عوركي وقتي درباره دستيابي به آب سالم از آنها سؤال مي‌شود، به اين پرسش مي‌خندند. بچه‌هاي اورکی بزرگ، گودالي گل‌آلود را كه آب سيلاب در آن جمع شده نشانم مي‌دهند و مي‌گويند كه از اين گودال براي شرب استفاده مي‌كنند. عمق گودال خيلي زياد به نظر نمي‌‎رسد اما مردم محلي مي‌گويند دست‌کم 10 متر عمق دارد و چنين گودالي حتي براي غرق‌شدن يك انسان بالغ هم كافي است. سیلاب باعث فرونشست زمین و ترک‌خوردن سقف و دیوار منازل شده است. شب‌های سرد منطقه نیاز به لوازم گرمایشی دارد که کودکان با روشن‌کردن آتش کمبود این وسایل را جبران می‌کنند. مردم از عدم برآورد دقيق خسارات سيل نگران‌اند و انتظار دارند دولت فكري به حالشان بكند. احمد‌علي موهبتی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان در گفت‌وگو با «شرق» درباره ميزان خسارات وارده از سيلاب می‌گوید: در مجموع 14 شهرستان استان درگير سيلاب شده است. دو بخش و قسمتي از يك شهرستان هم درگير اين پديده شده است.
او مي‌گويد: حدود هزارو 542 روستا در استان سيستان‌و‌بلوچستان درگیر سیل بوده‌اند؛ ولي عمق درگیری متفاوت است. ما هنوز بیش از 20 روستا در حوزه دشتیاری داریم که در محاصره سیل هستند.
به گفته موهبتي خسارت‌هاي استان بيشتر در حوزه راه و مسكن و كشاورزي است. بيشترين خسارات به شبکه‌های آب‌رسانی، برق، مخابرات، مجموعه مدارس، بهداشت و درمان، مرزبانی و... وارد شده است.
آن‌طور كه او اعلام مي‌كند: بر اساس برآوردها حدود بیش از دوهزار و 900 میلیارد تومان خسارت تا لحظه انجام مصاحبه به سيستان‌و‌بلوچستان وارد شده است.
استاندار سيستان‌و‌بلوچستان بيان مي‌كند: بخش كشاورزي در سه حوزه دام، زراعت و باغباني و آبزيان آسيب ديده است. اين استان در حوزه زراعت قطب کشت خارج از فصل صیفی‌جات است كه بر اثر سيل به‌شدت آسیب دیده است. هندوانه و صیفی‌جات مزارع منطقه یک ماه بعد معمولا در آخر بهمن یا اوایل اسفند به بازار می‌آید. مزارع موز آسیب جدی دیده است. در منطقه اورکی و دهستان پیر سهراب از حوزه بخش مرکزی چابهار و منطقه باهوت کلات و همچنین زرآباد، مزارع موز آسيب ديده‌اند.
او اضافه مي‌كند: يكي از ويژگي‌هاي زرآباد اين است كه به دليل حاصلخيزي منطقه علاوه بر ايجاد اشتغال براي جمعيت 23 هزار نفري اين ناحيه، حدود 15 هزار كارگر از ديگر مناطق به اين دشت حاصلخيز براي كار مراجعه مي‌‎كنند. اين منطقه چهارهزارو 500 هکتار موز دارد و دو تا سه هزار هکتار کشت خارج از فصل انجام مي‌دهد. کارگران نقاط مختلف استان سيستان‌و‌بلوچستان و استان‌های یزد و اصفهان به اين دشت مي‌آيند و کشاورزی می‌کنند اما متأسفانه همه اين اراضي آسيب ديده‌اند. موهبتي يادآور مي‌شود: بر اثر سيل اخير چاه‌هاي كشاورزي و شرب منطقه آسيب ديده است كه توجه جدي طلب مي‌كند. بايد تلاش كنيم كه زندگي مردم به روال طبيعي بازگردد.
سيل سيستان 21 برابر قوي‌تر از سيل گلستان
استاندار سيستان‌و‌بلوچستان براي اينكه عمق فاجعه سيل اين منطقه را تشريح كند، به بزرگي سيل رخ‌داده در اين منطقه اشاره مي‌كند.
او مي‌گويد: برآورد بارش‌ها بر اساس آمارهاي هواشناسی عددي بین 15 تا 20 میلی‌متر و 100 تا 110 میلی‌متر بارش بود اما مناطقي در حد فاصل بنت و فنوج به سمت زرآباد بارش‌هايي در حد 215 تا 226 میلی‌متر را تجربه كردند. میزان دبی رودخانه زرآباد بیش از 12 هزار متر مکعب در ثانیه بوده است. براي درك بهتر اين عدد بايد بگويم كه در سيل فروردين‌ماه گلستان دبي رودخانه‌اي كه براي منطقه مشكل ايجاد كرد، 570 مترمکعب در ثانیه بود.
موهبتي وجود كشته در سيل سيستان را تكذيب مي‌كند. او اضافه مي‌كند: فقط يك نفر فوتي داشتيم كه بررسي‌ها نشان داد دليل مرگ به خاطر سيلاب نبوده است. استاندار سيستان‌و‌بلوچستان حضور مردم در منطقه را بسيار اميدآفرين توصيف مي‌كند و درباره پرداخت اقساط خانه‌هاي ساخته‌شده توسط بنياد مسكن با وجود بلاي نازل‌شده بر سر مردم مي‌گويد: دولت اقداماتی در دست انجام دارد. قرار است براي بدهكاران بانكي در حوزه كشاورزي و مسكن بخشودگي لحاظ شود و هم اينكه شرايطي فراهم شود كه بتوانند امكانات جديد دريافت كنند. سيل حتما منشأ خیر و برکت در استان خواهد شد و حتما می‌تواند کمک کند که شرایط استان در کشور درک شود و همت و با هم بودن و اقدام لازم، فوری و عاجلی را برای توجه به این منطقه به همراه داشته باشد.

ليلا مرگن: نخستين روزهاي هفته گذشته، خورشيد در آسمان مكران گم شد و نيمه تاريك مکران، رخ خود را به مردمان اين سرزمين نشان داد. سيلي كه از نگاه قديمي‌ترين ساكنان فلات ايران، يعني سيستان‌و‌بلوچستان نعمتي الهي است، خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به زيرساخت‌هاي اين منطقه و زمين‌هاي كشاورزي كه يگانه امكان تأمين معيشت آنهاست، وارد كرد. بارش‌هايي شديد، در 24 ساعت، بخشي از زمين‌هاي كشاورزي منطقه را كاملا شست و اثري از آنها به‌جاي نگذاشت. مردم مي‌گويند هرچه را كاشته‌اند سيل برده و درآمد يك سالشان از دست رفته است. اگرچه در مناطق درگير سيل، آب فروكش كرده و اثري از سيلاب مهيب چند روز پيش نيست، اما زمين تا عمق 10متري شسته شده و تمام چاه‌‎ها و تأسيسات استخراج آب، سبزي و صيفي كشت‌شده در اراضي كشاورزي و بخشي از باغات خرما و ميوه‌هاي گرمسيري را با خود برده است. برخي خانواده‌ها نیز احشام خود را از دست داده‌اند. آن‌طور كه احمدعلي موهبتي، استاندار سيستان‌و‌بلوچستان مي‌گويد: برآوردهاي اوليه حاكي از آن است كه دوهزارو 900 ميليارد تومان خسارت به زيرساخت‌هاي جنوب استان وارد شده است. اين مقام مسئول عنوان مي‌كند: حجم آبي كه در ثانيه از رودخانه‌هاي مناطق سيل‌زده اين استان عبور كرده، 21 برابر حجم آبي بوده كه در فروردين سال جاری استان گلستان را با مشكل سيلاب مواجه كرده است. سيلي كه از ديرباز براي مردم منطقه سيستان‌و‌بلوچستان نعمت به همراه مي‌آورده، حالا با سدسازي‌ها به بلاي جان مردم تبديل شده؛ چراكه ساخت سد، مسير وقوع سيلاب‌ها را تغيير داده است. مردم منطقه عوركي مي‌گويند زمين‌هايي كه در ورودي اين منطقه از سيل آسيب ديده‌اند، تا به حال سابقه سيلاب نداشته‌اند و سرريزشدن سد زيردان و عدم مديريت بهينه اين سد، سبب شده محصولات آنها به سمت دريا برده شود. مردمي كه سال 93 از توفان گنو آسيب ديده و خانه‌هايشان را بنياد مسكن ساخته بود، در حالي كه هنوز اقساط خرابي‌هاي قبلي را مي‌پردازند، به دليل وقوع سيلاب، خسارت مجدد ديده‌اند و ناگزيرند باز هم اقساط خود را بپردازند. مردم منطقه سيستان‌و‌بلوچستان از مسئولان دولتي مي‌خواهند با بخشودگي وام‌هاي قبلي، براي درآمدهاي حاصل از كشاورزي كه بر اثر سيلاب از دست رفته است، تدبير مناسبي داشته باشد.
با گذشت يك هفته از سيلاب جنوب استان سيستان‌و‌بلوچستان، آسمان اين استان صاف و درياي عمان آبي و آرام است؛ انگار نه انگار كه همين يك هفته پيش، ميليون‌ها تن خاك حاوي محصولات كشاورزي منطقه دشتياري، زرآباد و عوركي و ديگر مناطق درگير سيلاب در استان سيستان‌و‌بلوچستان را كه حاوي زحمت يك‌ساله كشاورزان و تنها منبع درآمد آنها بود، بلعيده است. درياي عمان بي‌خيال از همه اتفاقاتي كه در زمين‌هاي مجاورش براي مردم منطقه بلوچستان افتاده، آرام و بدون موج زير نور خورشيد مي‌درخشد، اما در جاده‌هاي منتهي به مناطق سيل‌زده غوغايي برپاست. تمام ماشين‌هايي كه در سيستان‌و‌بلوچستان به ماشين‌‌هاي «سوخت‌كش» شهرت دارند -ماشين‌هاي دو‌ديفرانسيلي كه جاده‌هاي خاكي و خراب سيستان‌و‌بلوچستان را تاب مي‌آورند و به‌راحتي مي‌توانند كالا جابه‌جا كنند- در حال حركت به سمت مناطق سيل‌زده هستند. براي رفتن به منطقه عوركي كه 27 روستا دارد و يكي از مناطقي است كه در جريان سيلاب به آن خسارات جدي وارد شده، بايد از جاده اصلي چابهار به سرباز وارد يك مسير فرعي شويد. جاده فرعي مملو از ماشين‌هايي است كه براي كمك آمده‌اند، اما ازدحام جمعيت كمك‌كنندگان به مردم سيستان‌و‌بلوچستان شبيه ديگر استان‌ها نيست. انگار مردم اين استان در دريافت كمك‌هاي مردمي نیز مظلوم واقع شده‌اند. در پرواز چابهار فقط يك چهره ورزشي و يك بازيگر به همراه چند نفر كه به صورت انفرادي براي كمك آمده‌اند، به چشم مي‌خورد. برخي انجمن‌ها و خيرين هم از روزهاي قبل در منطقه حاضر شده‌اند و اگرچه همين تعداد اندك هم ازدحامي در منطقه آسيب‌ديده ايجاد كرده‌اند، اما حجم جمعيت حاضر براي كمك، ماشين‌آلات سنگيني كه بايد راه‌هاي تخريب‌شده را باز كنند و نيروهاي داوطلب، قابل مقايسه با تعداد جمعيتي كه براي كمك به استان‌هاي سيل‌زده فروردين در مناطق حضور داشتند، نيست.
جاده منتهي به عوركي در بعضي نقاط هنوز زير آب است. سيل زير پاي جاده را خالي كرده و در نقاطي، يك جاده نه‌چندان با‌كيفيت دوبانده را شسته و تبديل به جاده‌ای يك‌بانده كرده است. مأموران براي حفظ امنيت ماشين‌هايي كه به مناطق سيل‌زده اعزام مي‌شوند، عبور از مسير را نوبت‌بندي كرده بودند؛ به اين مفهوم كه چند دقيقه ماشين‌هايي كه عازم مناطق بودند حق عبور از جاده را داشتند و براي دقايق بعدي ماشين‌هاي خروجي از مناطق سيل‌زده از باريكه‌اي كه ديگر نمي‌توان نام جاده روي آن گذاشت، عبور مي‌‎‎كردند. بخشي از ماشين‌هايي كه از منطقه خارج مي‌شدند، هنوز هم حامل بار بودند و معلوم نبود چرا بدون تخليه بار از منطقه خارج مي‌شوند. بخشي از ازدحام جاده مربوط به اين ماشين‌ها بود كه تعداد آنها كم هم نبود. در مسير، تيرهاي چراغ برق زيادي به چشم مي‌خورد كه سيلاب زير پايشان را شسته و زمينه سقوطشان را فراهم كرده بود. برخي از تيرها روي تير ديگر سقوط كرده و تير مجاور خود را شكسته بودند. گروهي هم مشغول ترميم اين تيرها بودند، اما برق اضطراري از مسيري ديگر براي مردم منطقه عوركي تأمين شده بود.
مسئولاني كه فقط براي تصويربرداري مي‌آيند
در روز تهيه گزارش چند مسئول دولتي از وزارتخانه‌هاي مختلف در مناطق سيل‌زده حضور داشتند و از بخش‌هاي مختلف جنوب استان سيستان‌وبلوچستان بازديد كرده بودند. انتظار مي‌رفت كه در اين بازديدها وعده‌اي براي جبران خسارت به مردم داده باشند، اما مردم مي‌گفتند كه هيچ حرف اميدواركننده‌اي از سوي مسئولان به مردم منتقل نشده است.
در ورودي عوركي، دره‌اي عميق به چشم مي‌خورد؛ دره‌اي كه لودرها در كنار آن مشغول فعاليت بودند و عبورومرور از آن به سختي انجام مي‌شد. مردمي هم در كنار دره چشم به حركت لودرها دوخته بودند. آبي در كار نبود. زمين خشك بود و پذيرش اينكه زماني اين دره زمين صاف و همواري بوده كه مردم روي آن به كشت‌وكار مشغول بودند، براي فردي كه آشنا به شرايط منطقه نيست، كار بسيار دشواري بود. اما واقعيت اين است كه دره‌اي با عمق 10 متر روزگاري زمين مسطح و پهناوري بوده كه تمام افرادي كه مجاور اين دره ايستاده‌اند، روي آن گوجه، بادنجان و هندوانه كشت مي‌كردند تا محصولات خارج از فصل كشور را تأمين كنند، اما قبل از اينكه فرصت جمع‌آوري محصولشان را پيدا كنند، سيل همه دارایي‌شان را با خود به دريا برده بود. جان‌محمد جدگال، از اهالي عوركي كه به شغل معلمي مشغول است، درباره وضعيت منطقه به «شرق» مي‌گويد: سيل از بيخ‌وبن همه‌چيز را با خود برده است. حالا مردم کاروکاسبی ندارند و همین‌جوری نشسته‌اند. الان فصل برداشت محصول بود. بعضی‌ها خیار و گوجه کاشته بودند که همه را سیل برد. محصولات هنوز از زمین خارج نشده بود و تازه فصل برداشت از راه رسيده بود.
جدگال ادامه مي‌دهد: كشاورزان منطقه ديم‌كاراني هستند كه بين چهار تا شش ماه روي زمين‌ها مشغول به كارند. عموما هرچه مي‌كارند، در بهمن و اسفند برداشت مي‌كنند، ولي حالا چیزی ندارند كه برداشت كنند.
او اضافه مي‌كند: سيل فقط محصولات كشاورزي را نبرده است. بعضي از كشاورزان تعدادي دام دارند كه به دليل سيل تلف شده‌اند. هيچ مجموعه دولتي‌ای براي جمع‌كردن لاشه‌‎ها به اينجا نيامده است. هركس خودش لاشه‌ها را جمع‌آوري كرده و به كوه برده است تا بيماري در منطقه شايع نشود. بعضي محصولات بعد از سيلاب زير خاك مدفون شده‌‎اند.
اين ساكن منطقه عوركي درباره حضور مسئولان در جنوب سيستان‌وبلوچستان مي‌گويد: مسئولان اینجا فقط برای تصویربرداری می‌آیند. فکر نمی‌کنم کسی به داد مردم برسد.
او درباره حضور مردم در منطقه سيل‌زده براي كمك عنوان مي‌كند: متأسفانه كمك‌هاي مردمي به آنهايي كه كمي قوي‌تر و زرنگ‌تر هستند مي‌رسد. هلال‌احمر هنوز كمكي به مردم نكرده است. جدگال درباره ماشين‌هايي كه بدون تخليه بار از منطقه خارج مي‌شوند، بيان مي‌كند: نمي‌دانم علت اين كار چيست، اما بيشتر ماشين‌ها بار خود را خالي كرده بودند.
به گفته او، سه روز در منطقه برق نبوده، ولي بعد از سه روز برق وصل شده است. مردم منطقه از آب چاله‌ها و منبع براي شرب استفاده مي‌كنند و هنوز كسي از بنياد مسكن به آنها سر نزده است. اين ساكن روستاي عوركي مهم‌ترين مسئله مردم را نبود شغل معرفي كرده و ازبين‌رفتن زمين‌هاي كشاورزي به وسيله سيل را عاملي براي به‌خطرافتادن معيشت روستاييان معرفي مي‌كند.
او مي‌گويد: فقط بخشي از بادنجان‌هاي منطقه برداشت شده بود، اما كشاورز هر كيلو محصول خود را به قيمت 25 تومان فروخته بود.
جدگال همچنين ازدست‌رفتن چاه‌هاي كشاورزي منطقه بر اثر سيلاب را مشكل ديگري مي‌داند كه بايد به طور جدي مورد توجه مسئولان قرار گيرد. او اضافه مي‌كند: چاه‌هاي كشاورزي منطقه بين 15 تا 20 متر عمق دارند و با تأسيساتي كه روي آنها نصب شده، هركدام بين 50 تا 60 ميليون تومان براي كشاورزان هزينه داشته است.
دريافت اقساط از مردم خسارت‌ديده
توفان گنو در سال 83 هم به مردم بلوچستان خسارت وارد مي‌كند. در آن سال، بنياد مسكن براي مردم خانه‌هايي مي‌سازد كه گويا بخشي از آن كيفيت لازم را نداشته و در سيل اخير هم دچار آسيب شده‌اند. اقبال کوسه، از ساكنان اورکی بزرگ به «شرق» مي‌گويد: بنياد مسكن بايد كمك كند تا حمام‌هايي را كه خراب شده و خانه‌هايي كه تخريب شده است بازسازي كنيم.
او مي‌گويد: در جريان توفان گنو خانه‌هاي بلوكي و آجري براي مردم ساخته شد. ساختمان‌هاي آجري‌ای كه بنياد مسكن ساخت، خوب هستند، ولي بلوكي‌ها خراب‌اند، چون با شش‌تا كيسه سيمان، دوتا خانه درست كرده‌اند. حالا همان خانه‌هاي بلوكي را سيل دچار مشكل كرده است.
رزاق محمد توش، ديگر ساكن عوركي بزرگ عنوان مي‌كند: 20 روز پیش دولت به ما زنگ زد و پول وام خانه‌هايي را كه در جريان توفان گنو ساخته بود پس گرفت. اگر اقساطمان را ندهيم، حسابمان را خالی می‌کنند. الان که سیل آمده، خانه و جا می‌خواهیم. از دولت مي‌خواهيم كه آن وام‌ها را ببخشد.
سد زيردان شبكه ندارد
معین‌الدین سعیدی، رئیس سابق شورای اسلامی چابهار كه در ورودي عوركي حاضر شده است، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان مي‌كند: ما سيل را نعمت مي‌دانيم و برخي موضوعات را قهر الهي نمي‌دانيم، اما برخی سوءتدبیرها هم مزید بر علت است. حضور اين سامانه بارشي پيش‌بيني مي‌شد و مي‌دانستيم كه چنين شرايطي پيش مي‌آيد و همان ابتدا بايد آب سد زيردان رهاسازي مي‌شد.
او اضافه مي‌كند: متأسفانه عزيزان ما در وزارت نيرو هرگز حاضر نیستند نه به ندای تشنگی ما گوش کنند و نه وقتی قرار است آبی بیاید، صدايمان را گوش مي‌كنند. آنها به مسیر خودشان می‌روند.
سعيدي در پاسخ به اينكه آيا سيل به‌خاطر عدم رهاسازي آب سد به‌ وجود آمده است، بيان مي‌كند: اینجا موضوعی به اسم گرگروها وجود دارد. گرگروها شیارهایی هستند که بر اساس فرسایش خندقی خاک ایجاد شده‌اند. گرگروها در طول زمان دچار مشکل شده و عمده آبی را که می‌آید فرومی‌بلعند، در صورتي كه با مدیریت صحیح می‌شد از این ظرفیت استفاده کرد. طرح مدیریت گرگروها را منابع طبیعی تدوين كرده و مطالعات آن را انجام داده است، اما متأسفانه چون ردیف اعتباری ندارد، نتوانستیم آب داخل گرگروها را مدیریت کنیم.
او ادامه مي‌دهد: در عین اینکه بی‌نهایت سپاسگزار نعمات نظام مقدس جمهوری اسلامی هستیم اما شبکه‌های پایین‌دست سد زيردان را تعریف نکرده‌ایم. ما معتقدیم عملا این فرصت را تبدیل به تهدید کرده‌ایم؛ بنابراین تمنای مردم این است که در درجه اول به‌صورت اضطراری برآورد خسارات کشاورزی انجام و از آن مهم‌تر در بحث سیل‌بندها و مدیریت گرگروها تدبیر شود. در اين مسئله وزارتخانه‌هاي نیرو و جهاد کشاورزی مسئوليت دارند.
عضو شوراي اسلامي شهر چابهار با اشاره به اينكه شغل عمده مردم منطقه كشاورزي و دامداري است، تدبير در زمينه ايجاد زيرساخت‌هاي آب و مديريت منابع آب را امري ضروري براي منطقه توصيف مي‌‎كند. او مي‌گويد: مردم ما كنسرو لوبيا نمي‌خواهند. ما دچار خسارت‌های به نسبت جبران‌ناپذیر شدیم. اکوسیستم ما به‌نوعی دچار تغییر شده است اما مردم اینجا کشاورزی را دوست دارند و بازهم همین کشاورزی را احیا می‌کنند؛ به همين دليل بايد حقابه کشاورزی به پایین‌دست سد زيردان اختصاص یابد، اين در حالي است كه سد هنوز شبكه پايين‌دست ندارد.
به گفته سعيدي بحث‌هايي مطرح شده است كه آب سد زيردان را به صنعت اختصاص دهند اما قطعا مسئولین دولتی مخالفت می‌کنند، زيرا مردم با چنين طرحي مخالف هستند. آب سد زیردان اولا باید به مردمان پایین‌دست برای شرب و کشاورزی و سپس مصارف زیست محیطی اختصاص یابد.
او به اين پرسش كه آيا در‌حال‌حاضر صرفا آب پشت سد زيردان جمع می‌شود و وقتی سیل می‌آید دریچه را باز می‌کنند كه پایین‌دست را سیل ببرد، اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: آنچه تا‌کنون رخ داده، ظاهرا همین بوده است. البته برای آب شرب سه طرح تعریف کرده‌اند اما برای آب کشاورزی هیچ تدبیری نشده است. نه کانالی ایجاد کرده‌ایم و نه لوله‌کشی ایجاد شده است.
20 روستا هنوز در محاصره سيل است
منطقه عوركي يكي از آن مناطقي است كه چهارفصل موز مي‌دهد. سيل اخير تمام باغاتي را كه توليد موز ايراني در آن انجام می‌شد، دچار مشكل كرد. باغات منطقه عوركي در سيل اخير آسيب ديد اما بخشي از مردمي كه توان مالي داشتند، تلاش كردند كه آب پاي اندك درختان موزي را كه ريشه‌شان در مقابل سيلاب دوام آورده است، با استفاده از پمپ خارج كنند تا شايد بازهم محصول از باغ خود به دست آورند. اكثر مردم عوركي وقتي درباره دستيابي به آب سالم از آنها سؤال مي‌شود، به اين پرسش مي‌خندند. بچه‌هاي اورکی بزرگ، گودالي گل‌آلود را كه آب سيلاب در آن جمع شده نشانم مي‌دهند و مي‌گويند كه از اين گودال براي شرب استفاده مي‌كنند. عمق گودال خيلي زياد به نظر نمي‌‎رسد اما مردم محلي مي‌گويند دست‌کم 10 متر عمق دارد و چنين گودالي حتي براي غرق‌شدن يك انسان بالغ هم كافي است. سیلاب باعث فرونشست زمین و ترک‌خوردن سقف و دیوار منازل شده است. شب‌های سرد منطقه نیاز به لوازم گرمایشی دارد که کودکان با روشن‌کردن آتش کمبود این وسایل را جبران می‌کنند. مردم از عدم برآورد دقيق خسارات سيل نگران‌اند و انتظار دارند دولت فكري به حالشان بكند. احمد‌علي موهبتی، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان در گفت‌وگو با «شرق» درباره ميزان خسارات وارده از سيلاب می‌گوید: در مجموع 14 شهرستان استان درگير سيلاب شده است. دو بخش و قسمتي از يك شهرستان هم درگير اين پديده شده است.
او مي‌گويد: حدود هزارو 542 روستا در استان سيستان‌و‌بلوچستان درگیر سیل بوده‌اند؛ ولي عمق درگیری متفاوت است. ما هنوز بیش از 20 روستا در حوزه دشتیاری داریم که در محاصره سیل هستند.
به گفته موهبتي خسارت‌هاي استان بيشتر در حوزه راه و مسكن و كشاورزي است. بيشترين خسارات به شبکه‌های آب‌رسانی، برق، مخابرات، مجموعه مدارس، بهداشت و درمان، مرزبانی و... وارد شده است.
آن‌طور كه او اعلام مي‌كند: بر اساس برآوردها حدود بیش از دوهزار و 900 میلیارد تومان خسارت تا لحظه انجام مصاحبه به سيستان‌و‌بلوچستان وارد شده است.
استاندار سيستان‌و‌بلوچستان بيان مي‌كند: بخش كشاورزي در سه حوزه دام، زراعت و باغباني و آبزيان آسيب ديده است. اين استان در حوزه زراعت قطب کشت خارج از فصل صیفی‌جات است كه بر اثر سيل به‌شدت آسیب دیده است. هندوانه و صیفی‌جات مزارع منطقه یک ماه بعد معمولا در آخر بهمن یا اوایل اسفند به بازار می‌آید. مزارع موز آسیب جدی دیده است. در منطقه اورکی و دهستان پیر سهراب از حوزه بخش مرکزی چابهار و منطقه باهوت کلات و همچنین زرآباد، مزارع موز آسيب ديده‌اند.
او اضافه مي‌كند: يكي از ويژگي‌هاي زرآباد اين است كه به دليل حاصلخيزي منطقه علاوه بر ايجاد اشتغال براي جمعيت 23 هزار نفري اين ناحيه، حدود 15 هزار كارگر از ديگر مناطق به اين دشت حاصلخيز براي كار مراجعه مي‌‎كنند. اين منطقه چهارهزارو 500 هکتار موز دارد و دو تا سه هزار هکتار کشت خارج از فصل انجام مي‌دهد. کارگران نقاط مختلف استان سيستان‌و‌بلوچستان و استان‌های یزد و اصفهان به اين دشت مي‌آيند و کشاورزی می‌کنند اما متأسفانه همه اين اراضي آسيب ديده‌اند. موهبتي يادآور مي‌شود: بر اثر سيل اخير چاه‌هاي كشاورزي و شرب منطقه آسيب ديده است كه توجه جدي طلب مي‌كند. بايد تلاش كنيم كه زندگي مردم به روال طبيعي بازگردد.
سيل سيستان 21 برابر قوي‌تر از سيل گلستان
استاندار سيستان‌و‌بلوچستان براي اينكه عمق فاجعه سيل اين منطقه را تشريح كند، به بزرگي سيل رخ‌داده در اين منطقه اشاره مي‌كند.
او مي‌گويد: برآورد بارش‌ها بر اساس آمارهاي هواشناسی عددي بین 15 تا 20 میلی‌متر و 100 تا 110 میلی‌متر بارش بود اما مناطقي در حد فاصل بنت و فنوج به سمت زرآباد بارش‌هايي در حد 215 تا 226 میلی‌متر را تجربه كردند. میزان دبی رودخانه زرآباد بیش از 12 هزار متر مکعب در ثانیه بوده است. براي درك بهتر اين عدد بايد بگويم كه در سيل فروردين‌ماه گلستان دبي رودخانه‌اي كه براي منطقه مشكل ايجاد كرد، 570 مترمکعب در ثانیه بود.
موهبتي وجود كشته در سيل سيستان را تكذيب مي‌كند. او اضافه مي‌كند: فقط يك نفر فوتي داشتيم كه بررسي‌ها نشان داد دليل مرگ به خاطر سيلاب نبوده است. استاندار سيستان‌و‌بلوچستان حضور مردم در منطقه را بسيار اميدآفرين توصيف مي‌كند و درباره پرداخت اقساط خانه‌هاي ساخته‌شده توسط بنياد مسكن با وجود بلاي نازل‌شده بر سر مردم مي‌گويد: دولت اقداماتی در دست انجام دارد. قرار است براي بدهكاران بانكي در حوزه كشاورزي و مسكن بخشودگي لحاظ شود و هم اينكه شرايطي فراهم شود كه بتوانند امكانات جديد دريافت كنند. سيل حتما منشأ خیر و برکت در استان خواهد شد و حتما می‌تواند کمک کند که شرایط استان در کشور درک شود و همت و با هم بودن و اقدام لازم، فوری و عاجلی را برای توجه به این منطقه به همراه داشته باشد.