روسیه و چین از قدرت سیبری تا کرونا
احمد وخشیته.استاد دانشگاه ملی اوراسیا
این روزها که ویروس کرونا به صدر اخبار جهان آمده است، ناگزیر نه‌تنها ملت‌ها، بلکه دولت‌ها نیز ملاحظاتی را در برابر کشور چین که بیش از یک میلیارد و 350 میلیون جمعیت را در خود جای داده است، اتخاذ می‌کنند.
روسیه و چین در حدود چهار هزار و ۲۰۰ کیلومتر مرز دارند که ۶۵۰ کیلومتر آن زمینی و مابقی آبی است. همچنین از سوی دیگر مسکو یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت هوایی چینی‌ها برای سفر به اروپا و خاورمیانه است؛ ازهمین‌رو فدراسیون روسیه یکی از کشورهایی است که در معرض مستقیم و بدون واسطه این ویروس کشنده قرار دارد. اگرچه چند روز پیش برخی رسانه‌ها از شناسایی چند مسافر چینی آلوده به کرونا در هتل «فور سیزن» در میدان سرخ مسکو خبر داده بودند، اما سازمان پیشگیری از بیماری‌های واگیردار در روسیه این موضوع را تکذیب و اعلام کرد که تاکنون تنها دو تبعه چینی در سیبری شناسایی شده‌اند که به این ویروس کشنده چینی مبتلا هستند.
پروازی که در مسکو فرود نیامد
بعدازظهر روز شنبه پرواز آلمانی از شهر ووهان چین به مقصد فرانکفورت طبق برنامه باید در مسکو توقف می‌کرد، اما روسیه از فرود این هواپیما از مبدأ چین ممانعت کرد و ناگزیر خلبان ناچار به فرود در هلسینکی شد. به نظر می‌رسد به دنبال جلسه شورای امنیت ملی روسیه به ریاست ولاديمير پوتین، کرملین سیاست‌های عملیاتی ویژه‌ای را برای مقابله با کرونا اتخاذ کرده است. اگرچه دفتر مطبوعاتی رئیس‌جمهور اطلاعاتی در رابطه با سیاست‌های اتخاذشده برای مقابله با كرونا اعلام نکرد، اما به نظر می‌رسد با توجه به حضور رئیس شورای فدراسیون روسیه، رئیس مجلس دوما، دبیر شورای امنیت و وزیر خارجه در این جلسه می‌توان به اهمیت و میزان عملیاتی‌بودن تصمیم‌گیری‌ها پی برد.
پس از این جلسه، وزارت خارجه روسیه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ورود به خاک روسیه از طریق پاسگاه‌های مرزی زمینی میان روسیه و چین در شرق دور و کالینینگراد و همچنین مرز هوایی و دریایی برای اتباع چینی ممنوع است و برای آنها ویزا صادر نمی‌شود. باوجوداین به نظر می‌رسد سیاست‌های تدافعی در مقابل کرونا، نه‌تنها لغو روادید برای اتباع چینی، بلکه فراتر از آن لغو مسیرهای ترانزیت از مبدأ چین را نیز دربر می‌گیرد؛ چراکه پروازي که روز يكشنبه از مبدأ این کشور به مقصد آلمان باید مطابق برنامه در فرودگاه مسکو توقف می‌کرد، با ممانعت مسکو مواجه شد؛ خبری که البته هنوز مقامات روسی به طور رسمی آن را اعلام نکرده‌اند، اما ریانووستی به نقل از یک منبع آگاه صحت آن را تأیید می‌کند.
روسیه و چین، شراکت در سپهر رقابت
بعید به نظر می‌آید که پژوهشگری به تبیین روابط مسکو و پکن بپردازد و سخنی از همکاری‌های گسترده این دو کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل به میان نیاورد؛ دو ابرقدرتی که قطب جدیدی را در نظام بین‌الملل به وجود آورده و بسیاری از بازیگران منطقه‌ای را ذیل دکترین شرق‌گرایی به خود معطوف کرده‌اند.
همکاری‌هایی که یک بال آن مشارکت کلیدی در سازمان‌های فرامنطقه‌ای و بین‌المللی مانند شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیایی است و بال دیگر آن، تعاملات گسترده اقتصادی و به‌ويژه در حوزه انرژی است. تا به آنجا که چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه به شمار می‌آید و در جست‌وجوی همگرایی دو کشور در مقابل رویکرد آفندی آمریکا، تراز تجاری میان مسکو و پکن با رشد قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو شده و به بیش از ۱۰۸ میلیارد دلار در سال رسیده است که به نظر می‌رسد به دنبال افتتاح خط لوله قدرت سیبری در پایان سال ۲۰۱۹، این رقم در سال جدید رشد قابل‌ملاحظه‌ای را شاهد باشد؛ چراکه به موجب این خط لوله سه هزارکیلومتری تا سال ۲۰۲۵، سالانه ۳۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از روسیه به چین منتقل می‌شود و شرکت ملی نفت چین مطابق قرارداد می‌بایست ۸۵ درصد آن را خریداری کند.
اگرچه یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید، جایی که دوستی پایدار وجود دارد، کارها به خوبی پیش می‌رود؛ اما درعین‌حال باید توجه داشت که مسکو و پکن در سایه همکاری‌ها و شراکت گسترده خود، اما رقابتی جدی را نیز در آسیای مرکزی دنبال می‌کنند. چینی‌ها نه‌تنها در حوزه ترانزیت موسوم به جاده ابریشم به دنبال اجرای طرح موردنظر خود هستند، بلکه گفته می‌شود در حوزه‌های نظامی نیز در فضای سکوت به طراحی و تولید موشک‌هایی مشغول هستند که بسیار فراتر از پیمان INF بود و حتی برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که خروج آمریکا از این پیمان درواقع بهانه‌ای بود تا در قالب توافقی جدید، چینی‌ها را نیز ملزم به رعایت چارچوب‌های بین‌المللی کنند؛ موضوعاتی که حال کرملین نسبت به آن با ملاحظات خویش تأمل می‌کند. باوجوداین آنچه این دو قدرت فرامنطقه‌ای در شرق را کنار یکدیگر قرار داده است، سیاست خارجی واقع‌گرایانه مبتنی‌بر منافع برد- برد است. در شماره بعدی در حوالی میدان سرخ بیشتر به فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی مسکو و پکن خواهم پرداخت.
این روزها که ویروس کرونا به صدر اخبار جهان آمده است، ناگزیر نه‌تنها ملت‌ها، بلکه دولت‌ها نیز ملاحظاتی را در برابر کشور چین که بیش از یک میلیارد و 350 میلیون جمعیت را در خود جای داده است، اتخاذ می‌کنند.
روسیه و چین در حدود چهار هزار و ۲۰۰ کیلومتر مرز دارند که ۶۵۰ کیلومتر آن زمینی و مابقی آبی است. همچنین از سوی دیگر مسکو یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت هوایی چینی‌ها برای سفر به اروپا و خاورمیانه است؛ ازهمین‌رو فدراسیون روسیه یکی از کشورهایی است که در معرض مستقیم و بدون واسطه این ویروس کشنده قرار دارد. اگرچه چند روز پیش برخی رسانه‌ها از شناسایی چند مسافر چینی آلوده به کرونا در هتل «فور سیزن» در میدان سرخ مسکو خبر داده بودند، اما سازمان پیشگیری از بیماری‌های واگیردار در روسیه این موضوع را تکذیب و اعلام کرد که تاکنون تنها دو تبعه چینی در سیبری شناسایی شده‌اند که به این ویروس کشنده چینی مبتلا هستند.
پروازی که در مسکو فرود نیامد
بعدازظهر روز شنبه پرواز آلمانی از شهر ووهان چین به مقصد فرانکفورت طبق برنامه باید در مسکو توقف می‌کرد، اما روسیه از فرود این هواپیما از مبدأ چین ممانعت کرد و ناگزیر خلبان ناچار به فرود در هلسینکی شد. به نظر می‌رسد به دنبال جلسه شورای امنیت ملی روسیه به ریاست ولاديمير پوتین، کرملین سیاست‌های عملیاتی ویژه‌ای را برای مقابله با کرونا اتخاذ کرده است. اگرچه دفتر مطبوعاتی رئیس‌جمهور اطلاعاتی در رابطه با سیاست‌های اتخاذشده برای مقابله با كرونا اعلام نکرد، اما به نظر می‌رسد با توجه به حضور رئیس شورای فدراسیون روسیه، رئیس مجلس دوما، دبیر شورای امنیت و وزیر خارجه در این جلسه می‌توان به اهمیت و میزان عملیاتی‌بودن تصمیم‌گیری‌ها پی برد.
پس از این جلسه، وزارت خارجه روسیه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ورود به خاک روسیه از طریق پاسگاه‌های مرزی زمینی میان روسیه و چین در شرق دور و کالینینگراد و همچنین مرز هوایی و دریایی برای اتباع چینی ممنوع است و برای آنها ویزا صادر نمی‌شود. باوجوداین به نظر می‌رسد سیاست‌های تدافعی در مقابل کرونا، نه‌تنها لغو روادید برای اتباع چینی، بلکه فراتر از آن لغو مسیرهای ترانزیت از مبدأ چین را نیز دربر می‌گیرد؛ چراکه پروازي که روز يكشنبه از مبدأ این کشور به مقصد آلمان باید مطابق برنامه در فرودگاه مسکو توقف می‌کرد، با ممانعت مسکو مواجه شد؛ خبری که البته هنوز مقامات روسی به طور رسمی آن را اعلام نکرده‌اند، اما ریانووستی به نقل از یک منبع آگاه صحت آن را تأیید می‌کند.
روسیه و چین، شراکت در سپهر رقابت
بعید به نظر می‌آید که پژوهشگری به تبیین روابط مسکو و پکن بپردازد و سخنی از همکاری‌های گسترده این دو کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل به میان نیاورد؛ دو ابرقدرتی که قطب جدیدی را در نظام بین‌الملل به وجود آورده و بسیاری از بازیگران منطقه‌ای را ذیل دکترین شرق‌گرایی به خود معطوف کرده‌اند.
همکاری‌هایی که یک بال آن مشارکت کلیدی در سازمان‌های فرامنطقه‌ای و بین‌المللی مانند شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیایی است و بال دیگر آن، تعاملات گسترده اقتصادی و به‌ويژه در حوزه انرژی است. تا به آنجا که چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه به شمار می‌آید و در جست‌وجوی همگرایی دو کشور در مقابل رویکرد آفندی آمریکا، تراز تجاری میان مسکو و پکن با رشد قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو شده و به بیش از ۱۰۸ میلیارد دلار در سال رسیده است که به نظر می‌رسد به دنبال افتتاح خط لوله قدرت سیبری در پایان سال ۲۰۱۹، این رقم در سال جدید رشد قابل‌ملاحظه‌ای را شاهد باشد؛ چراکه به موجب این خط لوله سه هزارکیلومتری تا سال ۲۰۲۵، سالانه ۳۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از روسیه به چین منتقل می‌شود و شرکت ملی نفت چین مطابق قرارداد می‌بایست ۸۵ درصد آن را خریداری کند.
اگرچه یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید، جایی که دوستی پایدار وجود دارد، کارها به خوبی پیش می‌رود؛ اما درعین‌حال باید توجه داشت که مسکو و پکن در سایه همکاری‌ها و شراکت گسترده خود، اما رقابتی جدی را نیز در آسیای مرکزی دنبال می‌کنند. چینی‌ها نه‌تنها در حوزه ترانزیت موسوم به جاده ابریشم به دنبال اجرای طرح موردنظر خود هستند، بلکه گفته می‌شود در حوزه‌های نظامی نیز در فضای سکوت به طراحی و تولید موشک‌هایی مشغول هستند که بسیار فراتر از پیمان INF بود و حتی برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که خروج آمریکا از این پیمان درواقع بهانه‌ای بود تا در قالب توافقی جدید، چینی‌ها را نیز ملزم به رعایت چارچوب‌های بین‌المللی کنند؛ موضوعاتی که حال کرملین نسبت به آن با ملاحظات خویش تأمل می‌کند. باوجوداین آنچه این دو قدرت فرامنطقه‌ای در شرق را کنار یکدیگر قرار داده است، سیاست خارجی واقع‌گرایانه مبتنی‌بر منافع برد- برد است. در شماره بعدی در حوالی میدان سرخ بیشتر به فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی مسکو و پکن خواهم پرداخت.