درآمدهای مالیاتی منبعی قابل اتکا برای تأمین کسری بودجه

با وجود نیاز مبرم دولت به درآمدهای مالیاتی به عنوان یک منبع پایدار و قابل اتکا براي تأمین هزینه‌های عمومی، کسری بودجه و نیز گسترش عدالت در جامعه از طریق بازتوزیع مناسب منابع اما در حال حاضر مالیات در کشور حال خوشی ندارد. از یک طرف سیستم اجرائی مالیاتی کشور برخلاف توسعه زیرساخت‌های الکترونیکی همچنان به روش‌های سنتی متکی است و از سوی دیگر به ظرفیت‌های جدید مالیاتی مانند مالیات بر ثروت توجهی نمی‌شود. سال‌هاست که کشورهای توسعه‌یافته برای تأمین هزینه‌ها و بودجه‌های خود تلاش می‌کنند تکیه بیشتری بر مالیات به عنوان یک منبع پایدار داشته باشند. ابزار پرقدرت مالیات البته کارکردش صرفا تأمین هزینه‌های دولت نیست بلکه این ابزار می‌تواند علاوه بر رقابتی‌کردن اقتصاد از طریق مشوق‌های مالیاتی و نیز ایجاد شفافیت اقتصادی به گسترش عدالت در جامعه از طریق توزیع عادلانه منابع در بخش‌های مختلف از جمله بهداشت و آموزش، کمک كند. با این همه در ایران نظام مالیاتی بسیار بیمار است. چراکه ابتدا در کشور نظام مالیاتی منسجم و فراگیری وجود ندارد به این معنا که بسیاری از مواردی که باید مشمول مالیات باشند مانند انباشت ثروت مشمول مالیات نیستند. از سوی دیگر سهم مالیات در تولید ناخالص ملی و نیز تأمین بودجه کشور پایین است. با اینکه در لایحه سال ۱۳۹۸ سهم مالیات از منابع عمومی دولت قریب به 38 درصد تعیین شده است که نسبت به سهم مالیات در بودجه سال ۱۳۹۷ حدود هشت درصد رشد داشته اما با لحاظ‌کردن تورم، درآمدهای مالیاتی دولت در سال ۱۳۹۸ بیش از ۲۰ درصد نسبت به مالیات سال ۱۳۹۷ کاهش داشته است. به هر حال در 40 سال گذشته متوسط سهم مالیات در بودجه کشور حدود 30 درصد بوده است. از سوی دیگر متوسط سهم مالیات در تولید ناخالص ملی نیز در بهترین حالت هشت درصد بوده است. مسائل مطرح‌شده سبب شده است تا جایگاه ایران در رتبه‌بندی شاخص‌های مالیاتی بسیار نامناسب باشد. ایران در شاخص پرداخت مالیات در بین 190 کشور رتبه جهانی ۱۴۹ را به خود اختصاص داده است. قابل ذکر است که رتبه کشور در سال‌های اخیر تنزل نیز یافته است. در کل باید گفت که مالیات در کشور ما حال خوشی ندارد. این نقش اندک مالیات در اقتصاد ایران و جایگاه نامناسب ایران در رتبه‌بندی جهانی در حالی است که در ایران با توجه به محدودیت‌های زیادی که در خرید و فروش نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمدی دارد، مالیات به عنوان یک ابزار درون‌زا و غیر قابل تحریم می‌تواند تکیه‌گاه بسیار مناسبی برای هزینه‌های عمومی باشد. در بسیاری از جوامع، مالیات نزدیک به نیمی از تولید ناخالص ملی آنها را تشکیل می‌دهد. به عنوان نمونه در سال 2018، فرانسه با سهم بیش از 46درصدی مالیات از تولید ناخالص ملی در صدر قرار داشت. یکی از مهم‌ترین نوع مالیات‌ها در کشور فرانسه، مالیات بر ثروت بود. سهم این نوع مالیات به قدری زیاد بود که حذف آن یکی از دلایل اعتراضات جلیقه‌زردها شد. چراکه جبران آن باید از طریق افزایش قیمت سوخت و مالیات بر املاک صورت می‌گرفت. از سوی دیگر کشورهایی مانند ایتالیا، استرالیا و بلژیک نیز بیش از 40 درصد از تولید ناخالص ملی را از مالیات شکل می‌دهند. سهم مالیات در تولید ناخالص کشورهای مختلف از جمله ایران را در سال 2018 نشان می‌دهد، قابل ذکر است رقم ذکرشده برای ایران از اظهارات مسئولان مالیاتی کشور اخذ شده است. همان‌طور که داده‌های نمودار فوق نشان می‌دهد، برخلاف ایران که مالیات سهم بسیار اندکی به میزان هشت درصد در تولید ناخالص ملی آن دارد، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته این رقم بالای 40 درصد است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی بهترین راه پیشروی دولت برای جبران کسری بودجه و هزینه‌های عمومی افزایش درآمدهای مالیاتی، آن هم نه از طریق افزایش مالیات تولید که این روزها حال خوشی ندارد بلکه از طریق شناسایی ظرفیت‌های جدید برای مالیات‌ستانی مانند مالیات بر ثروت باشد.

با وجود نیاز مبرم دولت به درآمدهای مالیاتی به عنوان یک منبع پایدار و قابل اتکا براي تأمین هزینه‌های عمومی، کسری بودجه و نیز گسترش عدالت در جامعه از طریق بازتوزیع مناسب منابع اما در حال حاضر مالیات در کشور حال خوشی ندارد. از یک طرف سیستم اجرائی مالیاتی کشور برخلاف توسعه زیرساخت‌های الکترونیکی همچنان به روش‌های سنتی متکی است و از سوی دیگر به ظرفیت‌های جدید مالیاتی مانند مالیات بر ثروت توجهی نمی‌شود. سال‌هاست که کشورهای توسعه‌یافته برای تأمین هزینه‌ها و بودجه‌های خود تلاش می‌کنند تکیه بیشتری بر مالیات به عنوان یک منبع پایدار داشته باشند. ابزار پرقدرت مالیات البته کارکردش صرفا تأمین هزینه‌های دولت نیست بلکه این ابزار می‌تواند علاوه بر رقابتی‌کردن اقتصاد از طریق مشوق‌های مالیاتی و نیز ایجاد شفافیت اقتصادی به گسترش عدالت در جامعه از طریق توزیع عادلانه منابع در بخش‌های مختلف از جمله بهداشت و آموزش، کمک كند. با این همه در ایران نظام مالیاتی بسیار بیمار است. چراکه ابتدا در کشور نظام مالیاتی منسجم و فراگیری وجود ندارد به این معنا که بسیاری از مواردی که باید مشمول مالیات باشند مانند انباشت ثروت مشمول مالیات نیستند. از سوی دیگر سهم مالیات در تولید ناخالص ملی و نیز تأمین بودجه کشور پایین است. با اینکه در لایحه سال ۱۳۹۸ سهم مالیات از منابع عمومی دولت قریب به 38 درصد تعیین شده است که نسبت به سهم مالیات در بودجه سال ۱۳۹۷ حدود هشت درصد رشد داشته اما با لحاظ‌کردن تورم، درآمدهای مالیاتی دولت در سال ۱۳۹۸ بیش از ۲۰ درصد نسبت به مالیات سال ۱۳۹۷ کاهش داشته است. به هر حال در 40 سال گذشته متوسط سهم مالیات در بودجه کشور حدود 30 درصد بوده است. از سوی دیگر متوسط سهم مالیات در تولید ناخالص ملی نیز در بهترین حالت هشت درصد بوده است. مسائل مطرح‌شده سبب شده است تا جایگاه ایران در رتبه‌بندی شاخص‌های مالیاتی بسیار نامناسب باشد. ایران در شاخص پرداخت مالیات در بین 190 کشور رتبه جهانی ۱۴۹ را به خود اختصاص داده است. قابل ذکر است که رتبه کشور در سال‌های اخیر تنزل نیز یافته است. در کل باید گفت که مالیات در کشور ما حال خوشی ندارد. این نقش اندک مالیات در اقتصاد ایران و جایگاه نامناسب ایران در رتبه‌بندی جهانی در حالی است که در ایران با توجه به محدودیت‌های زیادی که در خرید و فروش نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمدی دارد، مالیات به عنوان یک ابزار درون‌زا و غیر قابل تحریم می‌تواند تکیه‌گاه بسیار مناسبی برای هزینه‌های عمومی باشد. در بسیاری از جوامع، مالیات نزدیک به نیمی از تولید ناخالص ملی آنها را تشکیل می‌دهد. به عنوان نمونه در سال 2018، فرانسه با سهم بیش از 46درصدی مالیات از تولید ناخالص ملی در صدر قرار داشت. یکی از مهم‌ترین نوع مالیات‌ها در کشور فرانسه، مالیات بر ثروت بود. سهم این نوع مالیات به قدری زیاد بود که حذف آن یکی از دلایل اعتراضات جلیقه‌زردها شد. چراکه جبران آن باید از طریق افزایش قیمت سوخت و مالیات بر املاک صورت می‌گرفت. از سوی دیگر کشورهایی مانند ایتالیا، استرالیا و بلژیک نیز بیش از 40 درصد از تولید ناخالص ملی را از مالیات شکل می‌دهند. سهم مالیات در تولید ناخالص کشورهای مختلف از جمله ایران را در سال 2018 نشان می‌دهد، قابل ذکر است رقم ذکرشده برای ایران از اظهارات مسئولان مالیاتی کشور اخذ شده است. همان‌طور که داده‌های نمودار فوق نشان می‌دهد، برخلاف ایران که مالیات سهم بسیار اندکی به میزان هشت درصد در تولید ناخالص ملی آن دارد، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته این رقم بالای 40 درصد است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی بهترین راه پیشروی دولت برای جبران کسری بودجه و هزینه‌های عمومی افزایش درآمدهای مالیاتی، آن هم نه از طریق افزایش مالیات تولید که این روزها حال خوشی ندارد بلکه از طریق شناسایی ظرفیت‌های جدید برای مالیات‌ستانی مانند مالیات بر ثروت باشد.