قرارگاه ملي مبارزه با كرونا
حميد بهلولي-استاد مدعو دانشگاه تهران
شرايط امروز كشور و همه‌گيري رو به گسترش ويروس كرونا در كنار نداشتن دسترسي كافي به تجهيزات محافظتي فردي و جمعي مانند ماسك و مواد ضدعفوني‌كننده و هشدارهاي داده‌شده در احتمال اختلال مافياي تجاري و ضد‌امنيتي در كشور و افزايش موارد بستري و بيمارستاني و نبود ﻇرفيت بخش‌هاي آي‌سي‌يو و خستگي مفرط كادر تشخيصي درماني و آلودگي بسياري از آنها به ويروس كرونا در كنار كمبود تجهيزات تشخيصي و درماني مي‌تواند بسيار هشداردهنده باشد و مؤيد ضرورت تغيير در نظام مديريت اين همه‌گيري رو به گسترش است. شرايط حاضر در لجستيك و نبود مديريت همه‌جانبه مبارزه با پاندمي كرونا كه امكان دارد درگيري ميليوني در كشور ايجاد كند، ميزان توانمندي نظام مديريت بحران كرونا را در كشور ضعيف و نارسا نشان‌مي‌دهد و بررسي عميق آن ضعف‌هاي عمده آن را آشكار مي‌کند. آن چيزي كه ما از اهميت آن ﻏافليم، چيزي به نام قدرت يا Power است. اين قدرت است كه موجب تغيير چيزي يا حفظ ثبات پديده‌اي مي‌شود و هميشه قدرت و فرماندهي خروج از بحران دو روي يک سکه و به هم پيوسته‌اند. شرايط فعلي در ناتواني تأمين ساده‌ترين اقلام که نقش مهمي در محافظت افراد از ابتلای ويروسي بازي مي‌کنند، گوياي اين مطلب است. تأمين‌نشدن ماسك و مواد ضدعفوني‌كننده براي شهروندان و حتي كاركنان نظام سلامت با همه وعده‌هاي داده‌شده به هر دليلي و تحت تأثير هر عاملي نشانه‌اي از ميزان قدرت فرماندهي ما در كنترل بحران كرونا در كشور است. بحران كرونا با حوزه‌هاي مختلف اقتصاد خرد، اقتصاد كلان، سياست خارجي و داخلي و فرهنگ و نظام مديريت و ادمينسترتيو كشور و با سلامت اجتماعي و فردي و در نهايت با امنيت و ثبات سياسي كشور در ارتباط دوسويه است؛ از آنها تأثير مي‌گيرد و بر آنها تأثير مي‌گذارد.
اگرچه مديريت بهداشتي كرونا از اولويت اساسي برخوردار است؛ ولي بايد آن را داخل اين مجموعه به‌هم‌تنيده ديد و ارزيابي كرد.اينكه تقريبا همه پروازهاي خارجي به كشور قطع شده است، نشانه قرنطينه‌كردن كل كشور از سوی كشورهاي منطقه و جهان است و به صورت طبيعي داراي تأثيرات ويرانگر اقتصادي و هويتي براي كشور است و پر واضح است که تأثير و تغيير اين معادﻻت سياسي خارجي و بسياري از معادلات داخلي که به تبع اين همه‌گيري در کشور مي‌تواند ايجاد شود، از حوزه مسئوليت و مأموريت وزارت بهداشت و درمان خارج بوده و چنين انتظاري از دستگاهي كه قدرت تهيه ماسك كاركنان خود را نيز ندارد، انتظار بيهوده‌اي است. باﻻخره اين واقعيت عرياني است كه بايد پذيرفت و تلاش كرد اين معادله دو سر باخت ملت-دولت را تغيير داد. تلاش‌هاي صادقانه وزير محترم نظام سلامت كشور بر كسي پوشيده نيست؛ اما سپردن سكان فرماندهي كلان كرونا به وزارت بهداشت و درمان- كه ﻇاهرا معاون بهداشت آن در ماه‌هاي گذشته و به‌ویژه از آﻏاز اپيدمي كرونا در چين در خواب عميقي فرو رفته بوده و امروز به‌ناچار از گردونه مديريت بحران كنار نهاده شده است- و بدون اينكه قدرت و اختيارات و شناخت از ابعاد كل مسئله را داشته باشد، ناموفق و خطرناک خواهد بود؛ بنابراین با توجه به شرايط خطير کشور پيشنهاد ايجاد ستاد يا قرارگاه فرماندهي ملي مبارزه و كنترل كرونا در كشور با عنايت ويژه مقام فرماندهي كل قوا و شخص رياست‌جمهوري را دارم.ﻃبيعتا اين ستاد بايد با ايجاد قرارگاه فرماندهي كل، مبارزه و كنترل ويروس و بيماري كرونا با سه محور فرماندهي نظامی، امنيتي، فرماندهي لجستيك و پشتيباني و فرماندهي اپيدميولوژيك و سلامتي با به‌كارگيري و بسيج همه‌جانبه نيروهاي نظامي و انتظامي و امنيتي و لجستيك و بهداشتي و ارتباطات بين‌بخشي اقدامات عاجل و اثربخش همه‌جانبه‌اي را شروع کند. طبيعي است كه محور فرماندهي اپيدميولوژي و سلامتي به گزيده‌اي از مديران وزارت بهداشت و درمان که در فرماندهي در حوزه مديريت بحران و سلامت، دانش و مهارت و تجربه دارند و در ارتباط مستمر با انجمن علمي اپيدميولوژي و انجمن علمي بيماري‌هاي عفوني خواهند بود، سپرده شود. ستاد لجستيك و پشتيباني در دولت و در سازمان برنامه مي‌تواند تشكيل شود. دراين‌صورت در رأس کل سيستم، فرماندهي كل قوا و ستاد نيروهاي مسلح و رئيس‌جمهور قرار مي‌گيرند. در سطح پايين‌تر سيستم مثلثي شکل مي‌گيرد که در رأس اول آن فرمانده كل قرارگاه ملي قرار مي‌گيرد. ستاد لجستيك دولت و سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت و دبيرخانه شوراي‌عالي سلامت با ارتباﻃات بين‌بخشي با وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي مورد نياز در رأس دوم مثلث و نيروهاي نظامي و انتظامي امنيتي در رأس سوم قرار مي‌گيرند و در اضلاع مثلث سه فرمانده محور به ترتيب فرماندهي امنيتي و نظامي، فرماندهي لجستيك و پشتيباني و فرماندهي اپيدميولوژيك و سلامتي تحت‌اﻻمر فرماندهي كل قرارگاه كه از ﻃرف فرماندهي كل قوا سطحي از اختيارات نظامي و انتظامي و از ﻃرف رئيس‌جمهور و شوراي‌عالي امنيت ملي سطحي از اختيارات امنيتي محدود به موضوع به ايشان تفويض مي‌شود، مستقر خواهند بود. همه كاركنان كشوري و لشكري و امنيتي و كادر سلامتي كشور تخصيص يافته، در اضلاع اين مثلث ذيل سازماندهي مي‌شوند. با به‌کار‌گيري چنين مدلي و با تقويت و بسيج مراكز پژوهشي و همچنين دانشمندان طراز‌اول كشور از حوزه‌هاي مختلف علمي و در ﻻيه‌هاي مختلف سياست‌گذاري، بررسي و برنامه‌ريزي و آموزش، توان علمي لازم براي اين مأموريت خطير ملي فراهم مي‌شود. به‌كارگيري تجربيات جهاني از حمله تجربيات چين و كره و ايجاد و تسهيل ارتباﻃات خارجي مناسب با سازمان‌هاي بين‌المللي مانند نظام سازمان ملل و سازمان بهداشت جهاني و تبديل نتايج و يافته‌ها به پروتکل‌هاي عملياتي قابل حصول در راستای ارتقاي اثربخشي نظام پايش و مراقبت و تلاش در راستای آموزش و ايجاد مشارکت‌هاي خود‌مراقبتي و ديگر‌مراقبتي مردم به صورت فعال و روابط بين‌بخشي سازمان‌يافته، مي‌توان كشور را در مقابله با ويروس کرونا ايمن کرد. بايد توجه کرد که در ضمن تأمين امكانات ﻻزم براي فاز دفاعي مانند تهيه و تأمين مواد آنتي‌سپتيک و ضد‌ويروس و ماسك و كيت‌هاي تشخيصي و تجهيز کادر و تجهيز آزمايشگاه‌ها و به‌خدمت‌گرفتن همه توان سازماني بخش دولتي سلامت و بخش خصوصي و ﻃراحي نظام ارجاع بيماري و پروتكل‌هاي اقدام از تشخيص و درمان تا دفن جان‌باختگان از ويروس كرونا، بايد هم‌زمان با فاز دفاعي دست‌شستن و ماسك‌زدن و قطع زنجيره انتقال ويروس و قرنطينه افراد مبتلا و بيماريابي فعال و موارد مشکوک تماس، به فاز حمله به ويروس و حذف و ريشه‌كني (اريديكيشن) ويروس و کاهش بار محيطي ويروس و پاك‌سازي محيط از ويروس اقدام جدي كرد. تا امروز تلاش جانانه پزشكان و پرستاران و کادر فداکار بهداشتي و درماني و مديريت مؤثر شخص وزير بهداشت و مديران همراهش موفقيت‌هاي بسياري را حاصل کرده است؛ اما سرعت گسترش ويروس كرونا بسيار بيشتر از سرعت اقدامات ما بوده است و كشور نيازمند تغيير و اثربخش‌تر‌كردن و همه‌جانبه‌تر‌کردن مبارزه با ويروس كرونا است.
شرايط امروز كشور و همه‌گيري رو به گسترش ويروس كرونا در كنار نداشتن دسترسي كافي به تجهيزات محافظتي فردي و جمعي مانند ماسك و مواد ضدعفوني‌كننده و هشدارهاي داده‌شده در احتمال اختلال مافياي تجاري و ضد‌امنيتي در كشور و افزايش موارد بستري و بيمارستاني و نبود ﻇرفيت بخش‌هاي آي‌سي‌يو و خستگي مفرط كادر تشخيصي درماني و آلودگي بسياري از آنها به ويروس كرونا در كنار كمبود تجهيزات تشخيصي و درماني مي‌تواند بسيار هشداردهنده باشد و مؤيد ضرورت تغيير در نظام مديريت اين همه‌گيري رو به گسترش است. شرايط حاضر در لجستيك و نبود مديريت همه‌جانبه مبارزه با پاندمي كرونا كه امكان دارد درگيري ميليوني در كشور ايجاد كند، ميزان توانمندي نظام مديريت بحران كرونا را در كشور ضعيف و نارسا نشان‌مي‌دهد و بررسي عميق آن ضعف‌هاي عمده آن را آشكار مي‌کند. آن چيزي كه ما از اهميت آن ﻏافليم، چيزي به نام قدرت يا Power است. اين قدرت است كه موجب تغيير چيزي يا حفظ ثبات پديده‌اي مي‌شود و هميشه قدرت و فرماندهي خروج از بحران دو روي يک سکه و به هم پيوسته‌اند. شرايط فعلي در ناتواني تأمين ساده‌ترين اقلام که نقش مهمي در محافظت افراد از ابتلای ويروسي بازي مي‌کنند، گوياي اين مطلب است. تأمين‌نشدن ماسك و مواد ضدعفوني‌كننده براي شهروندان و حتي كاركنان نظام سلامت با همه وعده‌هاي داده‌شده به هر دليلي و تحت تأثير هر عاملي نشانه‌اي از ميزان قدرت فرماندهي ما در كنترل بحران كرونا در كشور است. بحران كرونا با حوزه‌هاي مختلف اقتصاد خرد، اقتصاد كلان، سياست خارجي و داخلي و فرهنگ و نظام مديريت و ادمينسترتيو كشور و با سلامت اجتماعي و فردي و در نهايت با امنيت و ثبات سياسي كشور در ارتباط دوسويه است؛ از آنها تأثير مي‌گيرد و بر آنها تأثير مي‌گذارد.
اگرچه مديريت بهداشتي كرونا از اولويت اساسي برخوردار است؛ ولي بايد آن را داخل اين مجموعه به‌هم‌تنيده ديد و ارزيابي كرد.اينكه تقريبا همه پروازهاي خارجي به كشور قطع شده است، نشانه قرنطينه‌كردن كل كشور از سوی كشورهاي منطقه و جهان است و به صورت طبيعي داراي تأثيرات ويرانگر اقتصادي و هويتي براي كشور است و پر واضح است که تأثير و تغيير اين معادﻻت سياسي خارجي و بسياري از معادلات داخلي که به تبع اين همه‌گيري در کشور مي‌تواند ايجاد شود، از حوزه مسئوليت و مأموريت وزارت بهداشت و درمان خارج بوده و چنين انتظاري از دستگاهي كه قدرت تهيه ماسك كاركنان خود را نيز ندارد، انتظار بيهوده‌اي است. باﻻخره اين واقعيت عرياني است كه بايد پذيرفت و تلاش كرد اين معادله دو سر باخت ملت-دولت را تغيير داد. تلاش‌هاي صادقانه وزير محترم نظام سلامت كشور بر كسي پوشيده نيست؛ اما سپردن سكان فرماندهي كلان كرونا به وزارت بهداشت و درمان- كه ﻇاهرا معاون بهداشت آن در ماه‌هاي گذشته و به‌ویژه از آﻏاز اپيدمي كرونا در چين در خواب عميقي فرو رفته بوده و امروز به‌ناچار از گردونه مديريت بحران كنار نهاده شده است- و بدون اينكه قدرت و اختيارات و شناخت از ابعاد كل مسئله را داشته باشد، ناموفق و خطرناک خواهد بود؛ بنابراین با توجه به شرايط خطير کشور پيشنهاد ايجاد ستاد يا قرارگاه فرماندهي ملي مبارزه و كنترل كرونا در كشور با عنايت ويژه مقام فرماندهي كل قوا و شخص رياست‌جمهوري را دارم.ﻃبيعتا اين ستاد بايد با ايجاد قرارگاه فرماندهي كل، مبارزه و كنترل ويروس و بيماري كرونا با سه محور فرماندهي نظامی، امنيتي، فرماندهي لجستيك و پشتيباني و فرماندهي اپيدميولوژيك و سلامتي با به‌كارگيري و بسيج همه‌جانبه نيروهاي نظامي و انتظامي و امنيتي و لجستيك و بهداشتي و ارتباطات بين‌بخشي اقدامات عاجل و اثربخش همه‌جانبه‌اي را شروع کند. طبيعي است كه محور فرماندهي اپيدميولوژي و سلامتي به گزيده‌اي از مديران وزارت بهداشت و درمان که در فرماندهي در حوزه مديريت بحران و سلامت، دانش و مهارت و تجربه دارند و در ارتباط مستمر با انجمن علمي اپيدميولوژي و انجمن علمي بيماري‌هاي عفوني خواهند بود، سپرده شود. ستاد لجستيك و پشتيباني در دولت و در سازمان برنامه مي‌تواند تشكيل شود. دراين‌صورت در رأس کل سيستم، فرماندهي كل قوا و ستاد نيروهاي مسلح و رئيس‌جمهور قرار مي‌گيرند. در سطح پايين‌تر سيستم مثلثي شکل مي‌گيرد که در رأس اول آن فرمانده كل قرارگاه ملي قرار مي‌گيرد. ستاد لجستيك دولت و سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت و دبيرخانه شوراي‌عالي سلامت با ارتباﻃات بين‌بخشي با وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي مورد نياز در رأس دوم مثلث و نيروهاي نظامي و انتظامي امنيتي در رأس سوم قرار مي‌گيرند و در اضلاع مثلث سه فرمانده محور به ترتيب فرماندهي امنيتي و نظامي، فرماندهي لجستيك و پشتيباني و فرماندهي اپيدميولوژيك و سلامتي تحت‌اﻻمر فرماندهي كل قرارگاه كه از ﻃرف فرماندهي كل قوا سطحي از اختيارات نظامي و انتظامي و از ﻃرف رئيس‌جمهور و شوراي‌عالي امنيت ملي سطحي از اختيارات امنيتي محدود به موضوع به ايشان تفويض مي‌شود، مستقر خواهند بود. همه كاركنان كشوري و لشكري و امنيتي و كادر سلامتي كشور تخصيص يافته، در اضلاع اين مثلث ذيل سازماندهي مي‌شوند. با به‌کار‌گيري چنين مدلي و با تقويت و بسيج مراكز پژوهشي و همچنين دانشمندان طراز‌اول كشور از حوزه‌هاي مختلف علمي و در ﻻيه‌هاي مختلف سياست‌گذاري، بررسي و برنامه‌ريزي و آموزش، توان علمي لازم براي اين مأموريت خطير ملي فراهم مي‌شود. به‌كارگيري تجربيات جهاني از حمله تجربيات چين و كره و ايجاد و تسهيل ارتباﻃات خارجي مناسب با سازمان‌هاي بين‌المللي مانند نظام سازمان ملل و سازمان بهداشت جهاني و تبديل نتايج و يافته‌ها به پروتکل‌هاي عملياتي قابل حصول در راستای ارتقاي اثربخشي نظام پايش و مراقبت و تلاش در راستای آموزش و ايجاد مشارکت‌هاي خود‌مراقبتي و ديگر‌مراقبتي مردم به صورت فعال و روابط بين‌بخشي سازمان‌يافته، مي‌توان كشور را در مقابله با ويروس کرونا ايمن کرد. بايد توجه کرد که در ضمن تأمين امكانات ﻻزم براي فاز دفاعي مانند تهيه و تأمين مواد آنتي‌سپتيک و ضد‌ويروس و ماسك و كيت‌هاي تشخيصي و تجهيز کادر و تجهيز آزمايشگاه‌ها و به‌خدمت‌گرفتن همه توان سازماني بخش دولتي سلامت و بخش خصوصي و ﻃراحي نظام ارجاع بيماري و پروتكل‌هاي اقدام از تشخيص و درمان تا دفن جان‌باختگان از ويروس كرونا، بايد هم‌زمان با فاز دفاعي دست‌شستن و ماسك‌زدن و قطع زنجيره انتقال ويروس و قرنطينه افراد مبتلا و بيماريابي فعال و موارد مشکوک تماس، به فاز حمله به ويروس و حذف و ريشه‌كني (اريديكيشن) ويروس و کاهش بار محيطي ويروس و پاك‌سازي محيط از ويروس اقدام جدي كرد. تا امروز تلاش جانانه پزشكان و پرستاران و کادر فداکار بهداشتي و درماني و مديريت مؤثر شخص وزير بهداشت و مديران همراهش موفقيت‌هاي بسياري را حاصل کرده است؛ اما سرعت گسترش ويروس كرونا بسيار بيشتر از سرعت اقدامات ما بوده است و كشور نيازمند تغيير و اثربخش‌تر‌كردن و همه‌جانبه‌تر‌کردن مبارزه با ويروس كرونا است.