اتفاق بد در سالگرد تولد اوپک
جواد يارجاني*
شايد براي سازمان اوپک که آماده مي‌شد ۶۰ سالگي تأسيس خود را در ماه سپتامبر جشن بگيرد، اجلاس اخيرش بدترين پيش‌هديه‌اي بود که مي‌توانست انتظار آن را داشته باشد. شيوع ويروس کرونا که ابعاد جهاني پيدا کرده است، سالگرد تولد بدي را براي سازمان اوپک که موفق‌ترين سازمان مربوط به کشورهاي به‌اصطلاح جهان سوم به شمار مي‌رود، رقم زد. پيش‌بيني کاهش رشد جهاني و سقوط تقاضا براي نفت به‌ویژه از‌سوي کشورهايي نظير چين که يکي از منابع اصلي رشد تقاضاي نفت در سال‌هاي اخير بوده‌اند، سازمان اوپک را در شرايطی بسيار سخت قرار داده است. گرچه اين سازمان در طول ۶۰ سال گذشته با چالش‌هاي بسيار دشواری نظير سقوط قيمت نفت به زير ۱۰ دلار در نيمه دهه ۱۹۸۰ ميلادي يا ديگر بحران‌ها در اواخر دهه ۱۹۹۰ بعد از اجلاس جاکارتا مواجه شد که بحران اقتصادي در حال گسترش آسيا در تعيين ميزان توليد به اصرار عربستان در نظر گرفته نشد و قيمت‌هاي نفت بعد از سقوط شديد، مقدمات به‌قدرت‌رسيدن چاوز را در ونزوئلا فراهم کرد تا خيال عربستان از افزايش توليد ونزوئلا به شش ميليون بشکه در روز که دولت قبل از چاوز با کمک شرکت‌هاي عمدتا آمريکايي به دنبال آن بود، به فراموشي سپرده شود.در دهه قبل هم قيمت نفت چند‌بار به رقم‌هاي بسيار پايين سقوط کرد ولي چون ادامه قيمت‌هاي پايين، کاهش سرمايه‌گذاري‌هاي جديد، به‌ویژه در ميادين نفتي را که هزينه بسيار بالايي براي توليد طلب مي‌کنند، موجب شد تفاهم بين‌المللي براي افزايش قيمت‌هاي نفت از مسير همکاري اوپک با کشورهاي غير‌اوپک فراهم شود. اين دوره از قيمت‌هاي نسبتا بالا هم وضعيت درآمدي کشورهاي صادر‌کننده نفت مانند روسيه و عربستان را رقم زد.
از سوي ديگر، توليد نفت آمريکا که سال گذشته به بالاترين ميزان در تاريخ خود رسيد حتي صادرات را ممکن کرد. بي‌نيازي آمريکا از واردات نفت از خاورميانه، درحالي‌که ديگر کشورهاي عمده واردکننده نفت از اين منطقه مانند چين، هند، ژاپن، کره‌جنوبي و برخي کشورهاي اروپايي بيش از پيش به اين واردات وابسته هستند، شرايط ايدئالي را براي آمريکا فراهم کرد تا بر سر ايجاد امنيت صادرات نفت از منطقه به آشوب کشيده‌شده خاورميانه در موضع بالاتري نسبت به ديگر قدرت‌ها قرار بگيرد.
اما سال ۲۰۲۰ با توجه به اينکه سال انتخابات در آمريکاست و رئيس‌جمهورِ بر سر کار به هر وسيله ممکنی براي انتخاب مجدد دست خواهد زد، قرار است سال بسيار بدي براي صادرکنندگان نفت باشد؛ چراکه کاهش ادامه دارد. قيمت نفت در ماه‌هاي آتي که کاهش قيمت بنزين را در آمريکا به دنبال خواهد داشت، با توجه به اهميت اين بخش از هزينه آمريکايي‌ها، مي‌تواند برگ برنده‌اي در اختيار رئيس‌جمهور قرار بگيرد، زيرا ارزان‌شدن نرخ بنزين در آمريکا برخلاف بالا‌رفتن ارزش سهام که بيشتر بر ثروت طبقه متوسط به بالا و ثروتمندان مي‌افزايد، تقريبا همه اقشار کشور را دربرمي‌گيرد و به‌طور مستقيم درآمد قابل مصرف آنها را بالا مي‌برد. کشورهاي واردکننده عمده نفت هم از اينکه هزينه واردات آنها کاهش چشمگير پيدا بکند، بسيار خشنود خواهند شد، گرچه به نظر نمي‌رسد اين کاهش هزينه نفت وارداتي براي کشوري مانند چين که اقتصادش تحت تأثير اشاعه ويروس کرونا، کاهش چشمگيري را در ماه‌هاي آينده انتظار مي‌کشد، براي جلوگيري از کاهش شديد رشد اقتصادي آن کشور کافي باشد. اگر کاهش شديد قيمت نفت به انتخاب مجدد ترامپ کمک شاياني بکند، به نظر نمي‌رسد که وليعهد جوان سعودي که در انتظار
رسيدن به پادشاهي لحظه‌شماري مي‌کند براي مدت کوتاه تا زمان انتخابات آمريکا با آن مخالفتي داشته باشد، به‌ویژه اگر اين کاهش قيمت نفت وضع اقتصادي رقباي عمده آن کشور در درون اوپک يعني ايران، عراق و ونزوئلا را بيش از پيش سخت‌تر بکند. اگر در اين ميانه شرکت‌هاي نفتي آمريکايي، به‌ویژه توليدکنندگان نفت شيل با مشکلاتي روبه‌رو بشوند، بعد از انتخاب مجدد ترامپ مي‌توانند به بهبود شرايطشان اميدوار باشند. عملکرد روسيه در مذاکرات اخير اوپک که به عدم موفقيت نااميدکننده‌اي منجر شد، هنوز کاملا تحليل نشده است، چراکه اين کشور هم از قيمت‌هاي پايين صدمه خواهد خورد. شايد اين کشور به روي بشکه‌هاي بيشتر صادراتي در دوره کاهش قيمت‌هاي نفت بيشتر حساب باز کرده باشد.ايران که روزهاي سختي را در بازاريابي و صادرات نفت خود سپري مي‌کند با چالش سخت ديگري روبه‌رو شده است که تنها همبستگي ملي که در روزهاي اول انقلاب و سال‌هاي دفاع شجاعانه مردم ديده مي‌شد، مي‌تواند ما را از دوران سخت به سلامت عبور بدهد.
* رئيس سابق امور مجامع اوپک وزارت نفت
شايد براي سازمان اوپک که آماده مي‌شد ۶۰ سالگي تأسيس خود را در ماه سپتامبر جشن بگيرد، اجلاس اخيرش بدترين پيش‌هديه‌اي بود که مي‌توانست انتظار آن را داشته باشد. شيوع ويروس کرونا که ابعاد جهاني پيدا کرده است، سالگرد تولد بدي را براي سازمان اوپک که موفق‌ترين سازمان مربوط به کشورهاي به‌اصطلاح جهان سوم به شمار مي‌رود، رقم زد. پيش‌بيني کاهش رشد جهاني و سقوط تقاضا براي نفت به‌ویژه از‌سوي کشورهايي نظير چين که يکي از منابع اصلي رشد تقاضاي نفت در سال‌هاي اخير بوده‌اند، سازمان اوپک را در شرايطی بسيار سخت قرار داده است. گرچه اين سازمان در طول ۶۰ سال گذشته با چالش‌هاي بسيار دشواری نظير سقوط قيمت نفت به زير ۱۰ دلار در نيمه دهه ۱۹۸۰ ميلادي يا ديگر بحران‌ها در اواخر دهه ۱۹۹۰ بعد از اجلاس جاکارتا مواجه شد که بحران اقتصادي در حال گسترش آسيا در تعيين ميزان توليد به اصرار عربستان در نظر گرفته نشد و قيمت‌هاي نفت بعد از سقوط شديد، مقدمات به‌قدرت‌رسيدن چاوز را در ونزوئلا فراهم کرد تا خيال عربستان از افزايش توليد ونزوئلا به شش ميليون بشکه در روز که دولت قبل از چاوز با کمک شرکت‌هاي عمدتا آمريکايي به دنبال آن بود، به فراموشي سپرده شود.در دهه قبل هم قيمت نفت چند‌بار به رقم‌هاي بسيار پايين سقوط کرد ولي چون ادامه قيمت‌هاي پايين، کاهش سرمايه‌گذاري‌هاي جديد، به‌ویژه در ميادين نفتي را که هزينه بسيار بالايي براي توليد طلب مي‌کنند، موجب شد تفاهم بين‌المللي براي افزايش قيمت‌هاي نفت از مسير همکاري اوپک با کشورهاي غير‌اوپک فراهم شود. اين دوره از قيمت‌هاي نسبتا بالا هم وضعيت درآمدي کشورهاي صادر‌کننده نفت مانند روسيه و عربستان را رقم زد.
از سوي ديگر، توليد نفت آمريکا که سال گذشته به بالاترين ميزان در تاريخ خود رسيد حتي صادرات را ممکن کرد. بي‌نيازي آمريکا از واردات نفت از خاورميانه، درحالي‌که ديگر کشورهاي عمده واردکننده نفت از اين منطقه مانند چين، هند، ژاپن، کره‌جنوبي و برخي کشورهاي اروپايي بيش از پيش به اين واردات وابسته هستند، شرايط ايدئالي را براي آمريکا فراهم کرد تا بر سر ايجاد امنيت صادرات نفت از منطقه به آشوب کشيده‌شده خاورميانه در موضع بالاتري نسبت به ديگر قدرت‌ها قرار بگيرد.
اما سال ۲۰۲۰ با توجه به اينکه سال انتخابات در آمريکاست و رئيس‌جمهورِ بر سر کار به هر وسيله ممکنی براي انتخاب مجدد دست خواهد زد، قرار است سال بسيار بدي براي صادرکنندگان نفت باشد؛ چراکه کاهش ادامه دارد. قيمت نفت در ماه‌هاي آتي که کاهش قيمت بنزين را در آمريکا به دنبال خواهد داشت، با توجه به اهميت اين بخش از هزينه آمريکايي‌ها، مي‌تواند برگ برنده‌اي در اختيار رئيس‌جمهور قرار بگيرد، زيرا ارزان‌شدن نرخ بنزين در آمريکا برخلاف بالا‌رفتن ارزش سهام که بيشتر بر ثروت طبقه متوسط به بالا و ثروتمندان مي‌افزايد، تقريبا همه اقشار کشور را دربرمي‌گيرد و به‌طور مستقيم درآمد قابل مصرف آنها را بالا مي‌برد. کشورهاي واردکننده عمده نفت هم از اينکه هزينه واردات آنها کاهش چشمگير پيدا بکند، بسيار خشنود خواهند شد، گرچه به نظر نمي‌رسد اين کاهش هزينه نفت وارداتي براي کشوري مانند چين که اقتصادش تحت تأثير اشاعه ويروس کرونا، کاهش چشمگيري را در ماه‌هاي آينده انتظار مي‌کشد، براي جلوگيري از کاهش شديد رشد اقتصادي آن کشور کافي باشد. اگر کاهش شديد قيمت نفت به انتخاب مجدد ترامپ کمک شاياني بکند، به نظر نمي‌رسد که وليعهد جوان سعودي که در انتظار
رسيدن به پادشاهي لحظه‌شماري مي‌کند براي مدت کوتاه تا زمان انتخابات آمريکا با آن مخالفتي داشته باشد، به‌ویژه اگر اين کاهش قيمت نفت وضع اقتصادي رقباي عمده آن کشور در درون اوپک يعني ايران، عراق و ونزوئلا را بيش از پيش سخت‌تر بکند. اگر در اين ميانه شرکت‌هاي نفتي آمريکايي، به‌ویژه توليدکنندگان نفت شيل با مشکلاتي روبه‌رو بشوند، بعد از انتخاب مجدد ترامپ مي‌توانند به بهبود شرايطشان اميدوار باشند. عملکرد روسيه در مذاکرات اخير اوپک که به عدم موفقيت نااميدکننده‌اي منجر شد، هنوز کاملا تحليل نشده است، چراکه اين کشور هم از قيمت‌هاي پايين صدمه خواهد خورد. شايد اين کشور به روي بشکه‌هاي بيشتر صادراتي در دوره کاهش قيمت‌هاي نفت بيشتر حساب باز کرده باشد.ايران که روزهاي سختي را در بازاريابي و صادرات نفت خود سپري مي‌کند با چالش سخت ديگري روبه‌رو شده است که تنها همبستگي ملي که در روزهاي اول انقلاب و سال‌هاي دفاع شجاعانه مردم ديده مي‌شد، مي‌تواند ما را از دوران سخت به سلامت عبور بدهد.
* رئيس سابق امور مجامع اوپک وزارت نفت