2 اقدام ضروري در بحران كرونا
حسین حقگو- کارشناس اقتصادی
اقتصاد سلامت (Health Economic) چند دهه است كه مورد توجه اقتصاددانان، سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان قرار گرفته و در بسياري از كشورهاي جهان در مواقع وقوع بحران‌هاي بهداشتي و شيوع بيماري‌هاي همه‌گير از متخصصان اين رشته براي كنترل بحران و بهبود وضعيت استفاده بسيار مي‌شود. بههرحال در حوزه بهداشت و درمان نيز مانند ساير عرصه‌هاي زندگي آدمي، محدوديت منابع و ضرورت سياست‌گذاري و مديريت بهينه جهت حداكثرسازي كارايي‌ها و منافع (در اينجا كاهش درد و رنج و آلام و بهبود مراقبت‌هاي بهداشتي) و تأمين عدالت در خدمات‌رساني و... به چشم می‌خورد. بررسي آسيب‌شناسانه نحوه مواجهه و مبارزه با ويروس كرونا در ایران در دو سه هفته اخير از دو معضل اساسي خبر مي‌دهد كه باید سريعا در جهت رفع آنها با كمك متخصصان رشته یادشده اقدام کرد: 1. نبود دستورالعمل يا پلت‌فرم مشخص در مواجهه و كنترل اين بيماري
2. مديريت و اجراي صحيح، سريع و قدرتمندانه مصوبات و تصميمات اتخاذ‌شده
الف- درباره مشكل اول به نظر اشاره به تجربه يك كارشناس سابق سازمان بهداشت جهاني كه تجربه بسياري در مبارزه با اپيدمي در كشورهاي سومالي، مصر، عراق، سودان و... داشته می‌تواند بسيار راهگشا باشد.
... او اخيرا در مطلبي درباره نحوه مقابله با شیوع يك اپیدمی در كشور سودان مي‌نويسد سازمان ملل به کمک دولت اين كشور کنسرسیومي از تشكل‌هاي مدنی ايجاد و برنامه عملیاتی متمرکز و واحدي را تدوين و به‌عنوان دستورالعمل كلي در اختيار تمامي دست‌اندركاران و بازيگران مبارزه با اين اپيدمي متناسب با جايگاه، وظيفه، موقعيت جغرافيايي و... آنان قرار داد. رئوس اين برنامه عبارت است از:
برنامه‌های کوتاه‌مدت:
1. تقویت سیستم درمان، تجهیزات و دارو و نيروي متخصص و مجرب
2. نظام‌دهی جدید برای برقراری فعاليت‌هاي اقتصادي از راه دور، خرید آنلاین و تحويل كالا در منازل (پیک‌ها باید آموزش ببینند و کیت‌های بهداشتی دریافت کنند)
3. آموزش اجباری بهداشت و مراقبت از طریق اتحادیه اصناف (نانوایی‌ها، سلمانی‌ها، بقالی‌ها، پمپ‌بنزین‌ها و رستوران‌ها)
4. تقویت چرخه‌های تولید پوشش‌های بیمارستانی، کیت‌های بهداشتی، مواد ضدعفوني‌كننده
5. فراخوان خیرین برای تأمین تجهیزات و مخصوصا تخمین نیاز دستگاه‌هاي تنفسي (وانتيلاتور) در شهرهای بزرگ و کوچک و شروع بلافاصله جريان خرید.
6. فراخوان خیرین برای مشارکت در تهیه و توزیع کیت‌های بهداشتی و بسته‌های غذایی خشک برای جمعیت آسیب‌پذیر (کودکان کار و زباله‌گردها و خانواده‌هايشان، آسایشگاه‌ها، زندان‌ها و...)
7. فراخوان تشكل‌هاي توليد‌كننده محصولات بهداشتي و خیرین برای راه‌اندازی کارگاه‌های گان، ماسک‌دوزی، دستکش‌سازی و مواد ضدعفوني‌كننده
8. تشکیل و هدایت کنسرسيوم ضد کرونا از سازمان‌های مدنی برای آموزش چهره‌به‌چهره در حاشیه شهرها، شهرها و روستاهای کوچک با رعایت موازین بهداشتی.
به‌واسطه تداوم مورد انتظار چندماهه اپیدمی برنامه‌های کوتاه‌مدت باید ادواری تکرار شود.
برنامه میان‌مدت:
1. تأمين نیازهای جمعیتی برای تجهیزات بیمارستانی در شهرهای کوچک براساس الگوی گسترش اپیدمی و جمعیت محل و درصد مورد انتظار بيماران بدحال
2. تداوم برنامه‌های میان‌مدت تا پایان اپیدمی و صدالبته قرنطینه شهرهای آلوده یا تردد حداقلی
ب- در مورد مشكل دوم يعني نحوه و سطح مديريت و اجراي اين دستورالعمل‌ها و به‌طور كلي تصميمات هم به نظر هرچه سريع‌تر باید چاره‌اي انديشيد. چنانكه اخيرا رئیس مجلس نيز در نشست با وزیر بهداشت و جمعی از نمایندگان مجلس خواستار افزايش قدرت ستاد ملی مقابله با کرونا شد و اينكه تمام بخش‌ها از تصمیم این ستاد ملی تبعیت کنند. رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در نامه به اسحاق جهانگیری خواستار ارتقای سطح ریاست ستادهای استانی مقابله با کرونا به استاندارها شد تا تصمیمات این ستادها لازم‌الاجرا شود. پيش از آن نيز یک عضو هیئت‌رئیسه مجلس پیشنهاد کرده بود با توجه به گسترش روزافزون کرونا و ضرورت یکپارچه‌سازی امکانات کشور و اینکه مدیریت این شرایط از عهده وزارت بهداشت خارج است، ریاست ستادِ مقابله با کرونا به معاون اول رئیس‌جمهور یا خود رئیس‌جمهور واگذار شود. صرف‌نظر از كيفيت تصميمات، ضمانت اجراي تصميمات اتخاذ‌شده و اعمال قدرت براي اجراي آنها به اندازه كيفيت تصميم‌گيري‌ها اساسي و مهم است و بي‌توجهي در رفع آن، چه‌بسا آسيب‌سازتر و سبب تشديد بحران. همين چند روز پيش بود كه انتشار فایلی صوتی از جلسه ستاد بحران قم که عده‌ای به نام طب اسلامی
به اصرار خود در آن حضور يافته بودند، بازتابی منفي در جامعه داشت و نشانه‌اي از اقتدارنداشتن ستاد بحران در جلوگيري از اين‌گونه رفتار و گفتار غيرعلمي و هرج‌و‌مرج‌طلبانه تلقي شد. بههرحال ضعف‌هاي مديريتي و اجرائي «در تشخیص دیرهنگام، در انجام اقدامات فوری برای جلوگیری از شیوع، در تأمین و تهیه امکانات لازم برای بیمارستان‌ها، پزشکان، پرستاران و سایر کادر‌های درمان و مردم، در اطلاع‌رسانی و جلب اعتماد مرد و...» مشخص است و بازسازي و ارتقای جايگاه اين ستاد ضرورتي اساسي است. می‌توان با بهره‌گيري از تجارب موفق ساير كشورها و به‌كارگيري حوزه‌هاي گوناگون علم اقتصاد از ابعاد اقتصادی بحران هم به سلامت گذر كرد.
اقتصاد سلامت (Health Economic) چند دهه است كه مورد توجه اقتصاددانان، سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان قرار گرفته و در بسياري از كشورهاي جهان در مواقع وقوع بحران‌هاي بهداشتي و شيوع بيماري‌هاي همه‌گير از متخصصان اين رشته براي كنترل بحران و بهبود وضعيت استفاده بسيار مي‌شود. بههرحال در حوزه بهداشت و درمان نيز مانند ساير عرصه‌هاي زندگي آدمي، محدوديت منابع و ضرورت سياست‌گذاري و مديريت بهينه جهت حداكثرسازي كارايي‌ها و منافع (در اينجا كاهش درد و رنج و آلام و بهبود مراقبت‌هاي بهداشتي) و تأمين عدالت در خدمات‌رساني و... به چشم می‌خورد. بررسي آسيب‌شناسانه نحوه مواجهه و مبارزه با ويروس كرونا در ایران در دو سه هفته اخير از دو معضل اساسي خبر مي‌دهد كه باید سريعا در جهت رفع آنها با كمك متخصصان رشته یادشده اقدام کرد: 1. نبود دستورالعمل يا پلت‌فرم مشخص در مواجهه و كنترل اين بيماري
2. مديريت و اجراي صحيح، سريع و قدرتمندانه مصوبات و تصميمات اتخاذ‌شده
الف- درباره مشكل اول به نظر اشاره به تجربه يك كارشناس سابق سازمان بهداشت جهاني كه تجربه بسياري در مبارزه با اپيدمي در كشورهاي سومالي، مصر، عراق، سودان و... داشته می‌تواند بسيار راهگشا باشد.
... او اخيرا در مطلبي درباره نحوه مقابله با شیوع يك اپیدمی در كشور سودان مي‌نويسد سازمان ملل به کمک دولت اين كشور کنسرسیومي از تشكل‌هاي مدنی ايجاد و برنامه عملیاتی متمرکز و واحدي را تدوين و به‌عنوان دستورالعمل كلي در اختيار تمامي دست‌اندركاران و بازيگران مبارزه با اين اپيدمي متناسب با جايگاه، وظيفه، موقعيت جغرافيايي و... آنان قرار داد. رئوس اين برنامه عبارت است از:
برنامه‌های کوتاه‌مدت:
1. تقویت سیستم درمان، تجهیزات و دارو و نيروي متخصص و مجرب
2. نظام‌دهی جدید برای برقراری فعاليت‌هاي اقتصادي از راه دور، خرید آنلاین و تحويل كالا در منازل (پیک‌ها باید آموزش ببینند و کیت‌های بهداشتی دریافت کنند)
3. آموزش اجباری بهداشت و مراقبت از طریق اتحادیه اصناف (نانوایی‌ها، سلمانی‌ها، بقالی‌ها، پمپ‌بنزین‌ها و رستوران‌ها)
4. تقویت چرخه‌های تولید پوشش‌های بیمارستانی، کیت‌های بهداشتی، مواد ضدعفوني‌كننده
5. فراخوان خیرین برای تأمین تجهیزات و مخصوصا تخمین نیاز دستگاه‌هاي تنفسي (وانتيلاتور) در شهرهای بزرگ و کوچک و شروع بلافاصله جريان خرید.
6. فراخوان خیرین برای مشارکت در تهیه و توزیع کیت‌های بهداشتی و بسته‌های غذایی خشک برای جمعیت آسیب‌پذیر (کودکان کار و زباله‌گردها و خانواده‌هايشان، آسایشگاه‌ها، زندان‌ها و...)
7. فراخوان تشكل‌هاي توليد‌كننده محصولات بهداشتي و خیرین برای راه‌اندازی کارگاه‌های گان، ماسک‌دوزی، دستکش‌سازی و مواد ضدعفوني‌كننده
8. تشکیل و هدایت کنسرسيوم ضد کرونا از سازمان‌های مدنی برای آموزش چهره‌به‌چهره در حاشیه شهرها، شهرها و روستاهای کوچک با رعایت موازین بهداشتی.
به‌واسطه تداوم مورد انتظار چندماهه اپیدمی برنامه‌های کوتاه‌مدت باید ادواری تکرار شود.
برنامه میان‌مدت:
1. تأمين نیازهای جمعیتی برای تجهیزات بیمارستانی در شهرهای کوچک براساس الگوی گسترش اپیدمی و جمعیت محل و درصد مورد انتظار بيماران بدحال
2. تداوم برنامه‌های میان‌مدت تا پایان اپیدمی و صدالبته قرنطینه شهرهای آلوده یا تردد حداقلی
ب- در مورد مشكل دوم يعني نحوه و سطح مديريت و اجراي اين دستورالعمل‌ها و به‌طور كلي تصميمات هم به نظر هرچه سريع‌تر باید چاره‌اي انديشيد. چنانكه اخيرا رئیس مجلس نيز در نشست با وزیر بهداشت و جمعی از نمایندگان مجلس خواستار افزايش قدرت ستاد ملی مقابله با کرونا شد و اينكه تمام بخش‌ها از تصمیم این ستاد ملی تبعیت کنند. رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در نامه به اسحاق جهانگیری خواستار ارتقای سطح ریاست ستادهای استانی مقابله با کرونا به استاندارها شد تا تصمیمات این ستادها لازم‌الاجرا شود. پيش از آن نيز یک عضو هیئت‌رئیسه مجلس پیشنهاد کرده بود با توجه به گسترش روزافزون کرونا و ضرورت یکپارچه‌سازی امکانات کشور و اینکه مدیریت این شرایط از عهده وزارت بهداشت خارج است، ریاست ستادِ مقابله با کرونا به معاون اول رئیس‌جمهور یا خود رئیس‌جمهور واگذار شود. صرف‌نظر از كيفيت تصميمات، ضمانت اجراي تصميمات اتخاذ‌شده و اعمال قدرت براي اجراي آنها به اندازه كيفيت تصميم‌گيري‌ها اساسي و مهم است و بي‌توجهي در رفع آن، چه‌بسا آسيب‌سازتر و سبب تشديد بحران. همين چند روز پيش بود كه انتشار فایلی صوتی از جلسه ستاد بحران قم که عده‌ای به نام طب اسلامی
به اصرار خود در آن حضور يافته بودند، بازتابی منفي در جامعه داشت و نشانه‌اي از اقتدارنداشتن ستاد بحران در جلوگيري از اين‌گونه رفتار و گفتار غيرعلمي و هرج‌و‌مرج‌طلبانه تلقي شد. بههرحال ضعف‌هاي مديريتي و اجرائي «در تشخیص دیرهنگام، در انجام اقدامات فوری برای جلوگیری از شیوع، در تأمین و تهیه امکانات لازم برای بیمارستان‌ها، پزشکان، پرستاران و سایر کادر‌های درمان و مردم، در اطلاع‌رسانی و جلب اعتماد مرد و...» مشخص است و بازسازي و ارتقای جايگاه اين ستاد ضرورتي اساسي است. می‌توان با بهره‌گيري از تجارب موفق ساير كشورها و به‌كارگيري حوزه‌هاي گوناگون علم اقتصاد از ابعاد اقتصادی بحران هم به سلامت گذر كرد.