اما و اگر‌های یک آمار

ماه ژانویه و زمانی که همه‌گیری جهانی کرونا هنوز رخ نداده بود و این ویروس فقط در چین حضور داشت، یک دانشمند و محقق دانشگاه برکلی به نام «ژیائو کیانگ» که بیانیه‌های رسمی حکومت چین در مورد شیوع ویروس جدید کرونا در ووهان را زیر نظر داشت، متوجه موضوعی نگران‌کننده شد. بیانیه‌های سازمان بهداشت جهانی؛ نهادی بین‌المللی که توصیه‌هایی به جهان درباره کنترل بحران‌های حوزه سلامتی و بهداشت می‌کند، اغلب تکرار پیام‌های چین بود. «این موضوع در ابتدای شیوع ویروس کرونا بیشتر جلب توجه می‌کرد. زمانی که مدیرکل سازمان جهانی بهداشت با رسانه‌ها گفت‌وگو می‌کرد، جملات او تقریبا تکرار بیانیه‌هایی بود که حکومت چین منتشر می‌کرد».
به گزارش نشريه آتلانتيك، پرسش‌برانگیزترین مثال در این باره روز 14 ژانویه رقم خورد. سازمان بهداشت جهانی در این روز چنین توییتی منتشر کرد: «تحقیقات مقدماتی که از سوی مقام‌های چین انجام شده، نشان می‌دهد که هنوز هیچ مدرک روشنی درباره انتقال ویروس کرونا از انسان به انسان مشاهده نشده است». در همان روز بولتن عمومی کمیسیون بهداشت ووهان اعلام کرده بود: «ما هیچ مدرکی که اثبات کند ویروس کرونا قابل انتقال از انسان به انسان است، یافت نکرده‌ایم». اما تا آن زمان حکومت چین در هشدارهای خود به این نکته هم اشاره کرده بود که «امکان انتقال انسان به انسان را نمی‌توان به طور کامل رد کرد اما خطر چنین انتقالی همچنان پایین است». با این حال مسئولان سازمان بهداشت جهانی به این اظهارات توجه نکرده بودند و به تکرار اظهارات مقام‌های ووهان پرداختند. امروز می‌دانیم که چنین ادعایی به میزان فاجعه‌باری نادرست است و با گذشت یک ماه از آن ادعا، ویروس کرونا در جهان همه‌گیر شد و امروز بسیاری از شهرها قرنطینه هستند و تعداد قربانیان این ویروس از 100 هزار نفر هم گذشته است.
ایالات متحده نیز در تشخیص جدی‌بودن این ویروس جدید کند عمل کرد و به این ترتیب بیماری در حالی سراسر آمریکا را گرفت که این کشور آمادگی کامل برای رویارویی با آن را نداشت. ترامپ در جلسات توجیهی بازیگران مختلفی را مقصر شیوع ویروس کرونا معرفی می‌کرد و در آخرین اظهارات خود هم انگشت اتهام را به سوی سازمان بهداشت جهانی نشانه رفت. رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «سازمان بهداشت جهانی اشتباه بزرگی مرتکب شد. آنها باید یک ماه زودتر به جهان هشدار می‌دادند». ترامپ با این اظهارات ممکن است بخواهد به دنبال توجیهی برای سهل‌انگاری‌های خود و عدم توجه به هشدارهای نهادهای اطلاعاتی و بهداشتی آمریکا باشد اما واقعیتی انکارناپذیر هم وجود دارد.
مشکلات ذاتی در ساختار سازمان بهداشت جهانی باعث شده ‌است که این سازمان در برابر اطلاعات نادرست و نفوذ سیاسی آسیب‌پذیر شود، به‌خصوص در زمانی که چین منابع قابل‌توجهی را برای ایجاد نفوذ در سازمان‌های بین‌المللی سرمایه‌گذاری کرده، سازمان‌هایی که ارزش و اعتبار آنها از سوی دولت ترامپ زیر سؤال قرار گرفته ‌است. (ترامپ به تازگی در ماه مارس اعلام کرد که قصد دارد یک نفر را برای پرکردن صندلی ایالات ‌متحده در هیئت اجرائی سازمان بهداشت جهانی که از سال 2018 خالی بوده نامزد کند).
حتی در ماه ژانویه، زمانی که مقام‌های چینی میزان واقعی انتشار این ویروس را پنهان کرده بودند، پزشکان در مرکز شیوع بیماری در ووهان گزارش دادند که شاهد انتقال انسان به انسان این ویروس بوده‌اند و چنین امری را نباید نادیده گرفت. مشهورترین نمونه هشدارها هم از سوی دکتر «لی ونلیانگ» مطرح شد. او پس از تلاش برای هشدار‌دادن به دیگر پزشکان درباره بیماری تنفسی جدید، به اتهام «انتشار شایعات» مورد مؤاخذه، بازجویی و تهدید حکومت چین قرار گرفت. این پزشک چندی بعد در ۳۳سالگی بر اثر ابتلا به این ویروس جان باخت و اکنون چین او را شهید نامیده است.
مایکل رایان مدیر اجرائی برنامه اورژانس سلامت سازمان بهداشت جهانی در پاسخ به سؤالات درباره پرونده دکتر لی در یک کنفرانس خبری صرفا گفت: «ما همگی در سوگ ازدست‌دادن یک پزشک و همکار هستیم»، رایان سعی کرد اظهاراتش مطابق میل مقام‌های چینی باشد و این‌گونه ادامه داد: «در چنین شرایطی یک سردرگمی قابل ‌درک وجود دارد که در آغاز یک بیماری همه‌گیر رخ می‌دهد. بنابراین ما باید مراقب باشیم که سوءتفاهم را برابر با اطلاعات نادرست قرار ندهیم. میان این دو تفاوت وجود دارد. مردم می‌توانند دچار سوءتفاهم شوند و در پی آن، بیش از حد واکنش نشان دهند». ژیائو کیانگ می‌گوید: «این اقدامات فریبنده حکومت چین در حالی صورت می‌گرفت که هفته‌های آغازین شیوع ویروس با تعطیلات سال نوی چینی هم‌زمان شده بود و میلیون‌ها مردمی که از سوی مقام‌های چینی اطلاعات غلط در اختیارشان قرار می‌گرفت در این تعطیلات به دیدن خانواده و دوستان خود سفر و بیماری را در سراسر چین و جهان منتشر می‌کردند».
در همین حال، سازمان بهداشت جهانی اطلاعات خود را همچنان از همان مقامات چینی دریافت می‌کرد، حکومتی که اطلاعات غلط به شهروندان خود داده و سپس همین اطلاعات نادرست را از طریق سازمان بهداشت جهانی در اختیار جهان قرار می‌داد. روز 20 ژانویه، یک مقام چینی برای اولین بار به طور علنی تأیید کرد که ویروس می‌تواند در بین انسان‌ها پخش شود و سپس در چند روز ووهان به طور کامل قرنطینه شد اما دیگر خیلی دیر شده بود.
یک هفته طول کشید تا سازمان بهداشت جهانی به دلیل شیوع ویروس، وضعیت اضطراری بهداشتی اعلام کند. در این مدت دکتر «تدروس آدهانوم گبریسوس» مدیرکل سازمان بهداشت جهانی به چین سفر کرد و از رهبری این کشور برای «تنظیم یک استاندارد جدید برای واکنش به شیوع بیماری» قدردانی کرد. در آن روزها ویروس کرونا بیش از چهار نفر را کشته و 118 هزار نفر را مبتلا کرده بود.
منتقدان اکنون با اشاره به این اشتباهات و تأخیرهای سازمان بهداشت جهانی (که ایالات ‌متحده بزرگ‌ترین کمک‌کننده مالی آن است)، درخواست قطع بودجه این سازمان از سوی آمریکا یا درخواست استعفای مدیرکل سازمان بهداشت جهانی را مطرح کرده‌اند. در کاخ سفید هم پیتر ناوارو مشاور تجاری ترامپ منتقد شدید مدیرکل سازمان بهداشت جهانی ‌است.
ناوارو در ایمیلی نوشت: «سازمان بهداشت جهانی تحت مدیریت تدروس، در اعلام وضعیت اضطراری بیماری به عنوان یک بیماری همه‌گیر چند هفته ارزشمند را هدر داد و مقامات سازمان بهداشت جهانی بارها از تلاش‌های هماهنگ چین برای پنهان‌کردن خطرات ویروس ووهان در سراسر جهان تمجید کردند. هزاران و میلیون‌ها نفر از شهروندان چینی بدون اطلاع در مورد واقعیت این بیماری، آن را در همه جهان منتشر کردند». مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده هم، هم‌صدا با ترامپ با اشاره به اینکه کشورش بیشترین سهم را در تأمین بودجه سازمان بهداشت جهانی دارد، از بررسی واکنش این سازمان به شیوع ویروس کرونا و واکنش‌های احتمالی واشنگتن به آن خبر داد.
با این حال برخی نیز سازمان بهداشت جهانی را چندان مقصر نمی‌دانند. چارلز کلیف یکی از همکاران ارشد مشاور بهداشت جهانی که از سال 2004 تا 2006 در سازمان بهداشت جهانی کار می‌کرد، می‌گوید: «در هر صورت، اگر چین مانع انتشار اخبار و هشدارها در مورد ویروس کرونا شده باشد، نمی‌توان سازمان بهداشت جهانی را چندان مقصر دانست. ما خواهان شفافیت بیشتر هستیم. درست است، اما اگر کشورهایی مانند چین مانع این شفافیت شوند، ما هم در انجام وظایف خود با چالش مواجه می‌شویم».
ضعف ساختاری مهم سازمان بهداشت جهانی این است که رویکردهای این سازمان به اندازه زیادی به اطلاعات کشورهای عضو آن وابسته است و تیم سازمان بهداشت جهانی که در ماه فوریه از چین بازدید کرد، قادر نبود به طور مستقل و آزادانه و بدون حضور مقام‌های چینی به بررسی میزان شیوع ویروس کرونا و جزئیات انتشار آن بپردازد.
گزارش نهایی سازمان جهانی بهداشت هم اشاره‌ای به تأخیر حکومت چین در به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات درباره ویروس کرونا نکرد و به جای آن به تمجید از چین پرداخت و گفت رویکرد جسورانه چین برای مهار شیوع سریع این ویروس، دوره اپیدمی همه‌گیر و کشنده این ویروس را تغییر داده ‌است. تجربه ویروس کرونا در حالی رقم خورد که سازمان جهانی بهداشت در گذشته از جمله در زمان شیوع ویروس سارس در سال 2003 نشان داده بود که قادر است میان لزوم همکاری و اشتراک‌گذاری اطلاعات و مسئولیت‌پذیرکردن کشورها هماهنگی ایجاد کند. در سال 2003 سخنگوی وقت سازمان بهداشت جهانی به جای تمجید از چین به انتقاد از عدم شفافیت و ناآمادگی این کشور در مقابله با سارس پرداخته بود.

ماه ژانویه و زمانی که همه‌گیری جهانی کرونا هنوز رخ نداده بود و این ویروس فقط در چین حضور داشت، یک دانشمند و محقق دانشگاه برکلی به نام «ژیائو کیانگ» که بیانیه‌های رسمی حکومت چین در مورد شیوع ویروس جدید کرونا در ووهان را زیر نظر داشت، متوجه موضوعی نگران‌کننده شد. بیانیه‌های سازمان بهداشت جهانی؛ نهادی بین‌المللی که توصیه‌هایی به جهان درباره کنترل بحران‌های حوزه سلامتی و بهداشت می‌کند، اغلب تکرار پیام‌های چین بود. «این موضوع در ابتدای شیوع ویروس کرونا بیشتر جلب توجه می‌کرد. زمانی که مدیرکل سازمان جهانی بهداشت با رسانه‌ها گفت‌وگو می‌کرد، جملات او تقریبا تکرار بیانیه‌هایی بود که حکومت چین منتشر می‌کرد».
به گزارش نشريه آتلانتيك، پرسش‌برانگیزترین مثال در این باره روز 14 ژانویه رقم خورد. سازمان بهداشت جهانی در این روز چنین توییتی منتشر کرد: «تحقیقات مقدماتی که از سوی مقام‌های چین انجام شده، نشان می‌دهد که هنوز هیچ مدرک روشنی درباره انتقال ویروس کرونا از انسان به انسان مشاهده نشده است». در همان روز بولتن عمومی کمیسیون بهداشت ووهان اعلام کرده بود: «ما هیچ مدرکی که اثبات کند ویروس کرونا قابل انتقال از انسان به انسان است، یافت نکرده‌ایم». اما تا آن زمان حکومت چین در هشدارهای خود به این نکته هم اشاره کرده بود که «امکان انتقال انسان به انسان را نمی‌توان به طور کامل رد کرد اما خطر چنین انتقالی همچنان پایین است». با این حال مسئولان سازمان بهداشت جهانی به این اظهارات توجه نکرده بودند و به تکرار اظهارات مقام‌های ووهان پرداختند. امروز می‌دانیم که چنین ادعایی به میزان فاجعه‌باری نادرست است و با گذشت یک ماه از آن ادعا، ویروس کرونا در جهان همه‌گیر شد و امروز بسیاری از شهرها قرنطینه هستند و تعداد قربانیان این ویروس از 100 هزار نفر هم گذشته است.
ایالات متحده نیز در تشخیص جدی‌بودن این ویروس جدید کند عمل کرد و به این ترتیب بیماری در حالی سراسر آمریکا را گرفت که این کشور آمادگی کامل برای رویارویی با آن را نداشت. ترامپ در جلسات توجیهی بازیگران مختلفی را مقصر شیوع ویروس کرونا معرفی می‌کرد و در آخرین اظهارات خود هم انگشت اتهام را به سوی سازمان بهداشت جهانی نشانه رفت. رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «سازمان بهداشت جهانی اشتباه بزرگی مرتکب شد. آنها باید یک ماه زودتر به جهان هشدار می‌دادند». ترامپ با این اظهارات ممکن است بخواهد به دنبال توجیهی برای سهل‌انگاری‌های خود و عدم توجه به هشدارهای نهادهای اطلاعاتی و بهداشتی آمریکا باشد اما واقعیتی انکارناپذیر هم وجود دارد.
مشکلات ذاتی در ساختار سازمان بهداشت جهانی باعث شده ‌است که این سازمان در برابر اطلاعات نادرست و نفوذ سیاسی آسیب‌پذیر شود، به‌خصوص در زمانی که چین منابع قابل‌توجهی را برای ایجاد نفوذ در سازمان‌های بین‌المللی سرمایه‌گذاری کرده، سازمان‌هایی که ارزش و اعتبار آنها از سوی دولت ترامپ زیر سؤال قرار گرفته ‌است. (ترامپ به تازگی در ماه مارس اعلام کرد که قصد دارد یک نفر را برای پرکردن صندلی ایالات ‌متحده در هیئت اجرائی سازمان بهداشت جهانی که از سال 2018 خالی بوده نامزد کند).
حتی در ماه ژانویه، زمانی که مقام‌های چینی میزان واقعی انتشار این ویروس را پنهان کرده بودند، پزشکان در مرکز شیوع بیماری در ووهان گزارش دادند که شاهد انتقال انسان به انسان این ویروس بوده‌اند و چنین امری را نباید نادیده گرفت. مشهورترین نمونه هشدارها هم از سوی دکتر «لی ونلیانگ» مطرح شد. او پس از تلاش برای هشدار‌دادن به دیگر پزشکان درباره بیماری تنفسی جدید، به اتهام «انتشار شایعات» مورد مؤاخذه، بازجویی و تهدید حکومت چین قرار گرفت. این پزشک چندی بعد در ۳۳سالگی بر اثر ابتلا به این ویروس جان باخت و اکنون چین او را شهید نامیده است.
مایکل رایان مدیر اجرائی برنامه اورژانس سلامت سازمان بهداشت جهانی در پاسخ به سؤالات درباره پرونده دکتر لی در یک کنفرانس خبری صرفا گفت: «ما همگی در سوگ ازدست‌دادن یک پزشک و همکار هستیم»، رایان سعی کرد اظهاراتش مطابق میل مقام‌های چینی باشد و این‌گونه ادامه داد: «در چنین شرایطی یک سردرگمی قابل ‌درک وجود دارد که در آغاز یک بیماری همه‌گیر رخ می‌دهد. بنابراین ما باید مراقب باشیم که سوءتفاهم را برابر با اطلاعات نادرست قرار ندهیم. میان این دو تفاوت وجود دارد. مردم می‌توانند دچار سوءتفاهم شوند و در پی آن، بیش از حد واکنش نشان دهند». ژیائو کیانگ می‌گوید: «این اقدامات فریبنده حکومت چین در حالی صورت می‌گرفت که هفته‌های آغازین شیوع ویروس با تعطیلات سال نوی چینی هم‌زمان شده بود و میلیون‌ها مردمی که از سوی مقام‌های چینی اطلاعات غلط در اختیارشان قرار می‌گرفت در این تعطیلات به دیدن خانواده و دوستان خود سفر و بیماری را در سراسر چین و جهان منتشر می‌کردند».
در همین حال، سازمان بهداشت جهانی اطلاعات خود را همچنان از همان مقامات چینی دریافت می‌کرد، حکومتی که اطلاعات غلط به شهروندان خود داده و سپس همین اطلاعات نادرست را از طریق سازمان بهداشت جهانی در اختیار جهان قرار می‌داد. روز 20 ژانویه، یک مقام چینی برای اولین بار به طور علنی تأیید کرد که ویروس می‌تواند در بین انسان‌ها پخش شود و سپس در چند روز ووهان به طور کامل قرنطینه شد اما دیگر خیلی دیر شده بود.
یک هفته طول کشید تا سازمان بهداشت جهانی به دلیل شیوع ویروس، وضعیت اضطراری بهداشتی اعلام کند. در این مدت دکتر «تدروس آدهانوم گبریسوس» مدیرکل سازمان بهداشت جهانی به چین سفر کرد و از رهبری این کشور برای «تنظیم یک استاندارد جدید برای واکنش به شیوع بیماری» قدردانی کرد. در آن روزها ویروس کرونا بیش از چهار نفر را کشته و 118 هزار نفر را مبتلا کرده بود.
منتقدان اکنون با اشاره به این اشتباهات و تأخیرهای سازمان بهداشت جهانی (که ایالات ‌متحده بزرگ‌ترین کمک‌کننده مالی آن است)، درخواست قطع بودجه این سازمان از سوی آمریکا یا درخواست استعفای مدیرکل سازمان بهداشت جهانی را مطرح کرده‌اند. در کاخ سفید هم پیتر ناوارو مشاور تجاری ترامپ منتقد شدید مدیرکل سازمان بهداشت جهانی ‌است.
ناوارو در ایمیلی نوشت: «سازمان بهداشت جهانی تحت مدیریت تدروس، در اعلام وضعیت اضطراری بیماری به عنوان یک بیماری همه‌گیر چند هفته ارزشمند را هدر داد و مقامات سازمان بهداشت جهانی بارها از تلاش‌های هماهنگ چین برای پنهان‌کردن خطرات ویروس ووهان در سراسر جهان تمجید کردند. هزاران و میلیون‌ها نفر از شهروندان چینی بدون اطلاع در مورد واقعیت این بیماری، آن را در همه جهان منتشر کردند». مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده هم، هم‌صدا با ترامپ با اشاره به اینکه کشورش بیشترین سهم را در تأمین بودجه سازمان بهداشت جهانی دارد، از بررسی واکنش این سازمان به شیوع ویروس کرونا و واکنش‌های احتمالی واشنگتن به آن خبر داد.
با این حال برخی نیز سازمان بهداشت جهانی را چندان مقصر نمی‌دانند. چارلز کلیف یکی از همکاران ارشد مشاور بهداشت جهانی که از سال 2004 تا 2006 در سازمان بهداشت جهانی کار می‌کرد، می‌گوید: «در هر صورت، اگر چین مانع انتشار اخبار و هشدارها در مورد ویروس کرونا شده باشد، نمی‌توان سازمان بهداشت جهانی را چندان مقصر دانست. ما خواهان شفافیت بیشتر هستیم. درست است، اما اگر کشورهایی مانند چین مانع این شفافیت شوند، ما هم در انجام وظایف خود با چالش مواجه می‌شویم».
ضعف ساختاری مهم سازمان بهداشت جهانی این است که رویکردهای این سازمان به اندازه زیادی به اطلاعات کشورهای عضو آن وابسته است و تیم سازمان بهداشت جهانی که در ماه فوریه از چین بازدید کرد، قادر نبود به طور مستقل و آزادانه و بدون حضور مقام‌های چینی به بررسی میزان شیوع ویروس کرونا و جزئیات انتشار آن بپردازد.
گزارش نهایی سازمان جهانی بهداشت هم اشاره‌ای به تأخیر حکومت چین در به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات درباره ویروس کرونا نکرد و به جای آن به تمجید از چین پرداخت و گفت رویکرد جسورانه چین برای مهار شیوع سریع این ویروس، دوره اپیدمی همه‌گیر و کشنده این ویروس را تغییر داده ‌است. تجربه ویروس کرونا در حالی رقم خورد که سازمان جهانی بهداشت در گذشته از جمله در زمان شیوع ویروس سارس در سال 2003 نشان داده بود که قادر است میان لزوم همکاری و اشتراک‌گذاری اطلاعات و مسئولیت‌پذیرکردن کشورها هماهنگی ایجاد کند. در سال 2003 سخنگوی وقت سازمان بهداشت جهانی به جای تمجید از چین به انتقاد از عدم شفافیت و ناآمادگی این کشور در مقابله با سارس پرداخته بود.