پرسشگری چین از مریخ

1 پنجشنبه گذشته، غرش‌های موتور پرتابگر قدرتمند لانگ-مارچ ۵ چین، در مرکز پرتاب‌های ماهواره‌ای وِن‌چانگ طنین‌انداز شد. این‌بار بر فراز این پرتابگر چینی، جاه‌طلبانه‌ترین مأموریت فضایی این کشور تاکنون قرار داشت: این مأموریت که تیان‌وِن-1 (به معنی پرسش‌هایی از کیهان) نام دارد، شامل یک مدارگرد، یک مریخ‌نشین و یک مریخ‌نورد است. لانگ‌مارچ۵ این‌بار هم چینی‌ها را ناامید نکرد. این پرتابگر که برای ارسال محمول‌های سنگین استفاده می‌شود، تاکنون پنج‌بار با موفقیت محموله‌های چینی را راهی فضا کرده و تنها یک‌بار در آزمایشی که در سال ۲۰۱۷ رخ داد، با شکست مواجه شد. بدین‌ترتیب با پرتاب موفق هفته گذشته، این پرتابگر ضریب اطمینان خود را به 80درصد رساند. ۳۶ دقیقه بعد از پرتاب، محموله کاوشگر تیان‌ون از مدار استراحت اطراف زمین خارج و در مسیر خود به‌سوی مریخ قرار گرفت تا دومین پرتاب موفق از مجموعه سه مأموریت برنامه‌ریزی‌شده برای این فصل کاوش‌های مریخی را تنها چهار روز پس از پرتاب موفقیت‌آمیز مسبارالأمل امارات عربی متحده رقم بزند.

2 زمانی که تیان‌ون به مریخ برسد، این مأموریت به نخستین مأموریت چینی بدل خواهد شد که به شرط موفقیت، به مریخ رسیده است. البته این نخستین‌باری نیست که چینی‌ها عزم مریخ کرده‌اند. آنها در سال ۲۰۱۱ مدارگردی به نام Yinghuo-1 را قلمدوش مأموریت روسی بازگرداندن ذرات قمر فوبوس به نام فوبوس گرنت، راهی مریخ کردند. این مدارگرد با موفقیت از زمین برخواست اما بیش از مدار زمین نتوانست پیش برود و هرگز مدار زمین را به‌سوی مریخ ترک نکرد و شکست خورد. بعد از آن چین برنامه کاوش‌های فضایی فراسوی مدار زمین را با تمرکز بر ماه ادامه داده است. چندین و چند برنامه موفق مدارگرد و سطح‌نورد ماه در سال‌های اخیر ازجمله ماه‌گرد موفق Chang'e-4 که همین سال گذشته به ماه رسید و برای نخستین‌بار در تاریخ کاوش‌های فضایی ماه بر نیمه پنهان ماه فرود آمد و ماه‌نورد Yutu-2 هنوز به پرسه‌زنی خود در این قلمرو کمتر شناخته‌شده ادامه می‌دهد. حدود سال ۲۰۱۶ میلادی خبرهای کمی که ازسوی مقام‌های رسمی چین اعلام می‌شد، نشان از آغاز مراحل عملی مأموریت تیان‌ون داد. این‌بار چین قصد داشت با اتکا بر تجربه موفق کاوش‌ ماه به‌طور مستقل و البته با کمک مشورتی و علمی چند گروه اروپایی ازجمله چند مرکز در فرانسه و اتریش، مجموعه پیچیده‌ای را راهی سیاره سرخ کند و روز ۲۳ جولای سرانجام این مأموریت شروع و مجموعه راهی سفر هفت‌ماهه خود به سوی مریخ شد. اگر همه‌چیز خوب و مطابق برنامه پیش برود، این مأموریت ماه فوریه ۲۰۲۱ به همراه مأموریت پشتکار ناسا و امید امارات به مدار مریخ می‌رسد.
3 مأموریت پنج‌هزار کیلوگرمی تیان‌ون از سه بخش تشکیل شده است. مدارگردی که پس از رسیدن به مریخ در مدار آن باقی می‌ماند، یک مریخ‌نشین که با فرود نرم بر سطح این سیاره فرود می‌آید و در صورت موفقیت، مسیر شیب‌داری را به‌سوی سطح مریخ خواهد گشود تا خودرو مریخ‌نورد چین قدم بر خاک سرخ‌فام مریخ بگذارد. چینی‌ها اما پس از رسیدن به مدار مریخ بلافاصله عازم سطح آن نخواهند شد. مطابق برنامه پس از ورود موفق به مدار اطراف مریخ، این مأموریت یک تا دو ماه را در این مدار سپری خواهد کرد. هم‌زمان با آغاز داده‌گیری ابزارهای علمی نصب‌شده روی مدارگرد و پس از تصحیحات مداری، محموله سطحی، از عرشه مدارگرد جدا شده و مسیر فرود را دربر می‌گیرد. در این مرحله چین به سومین کشوری در جهان تبدیل خواهد شد که اقدام به فرود نرم بر مریخ خواهد کرد و اگر موفق شود، به دومین کشوری پس از ایالات‌متحده بدل می‌شود که موفق به فرود نرم روی مریخ شده است. پس از فرود و فرونشستن غبار، محفظه مریخ‌نشین باز شده و شبیه به مأموریت رهیاب مریخ (البته در مقیاسی بزرگ‌تر) سطح شیب‌داری از این محفظه به‌سوی سطح باز می‌شود و مریخ‌نورد ۲۴۰ کیلوگرمی چین قدم بر خاک سیاره سرخ خواهد گذاشت.
4 محل فرود این مأموریت جایی در جنوب دشت یوتوپیا و در منطقه میان آن دشت و دشت ایزیدیس خواهد بود. این جنوب‌تر از مکانی است که وایکینگ-۲، حدود ۳۰ سال پیش در آن فرود آمده بود اما در همان دشت قرار دارد. مکانی که دارای بستر گدازه‌ای با صخره‌های فرسوده‌شده در مجاورت هوا و احتمالا تغییرات یخ سطحی و زیرپوستی بوده است. پس از راهی‌شدن این مریخ‌نورد بر سطح مریخ‌نورد با شش ابزار نصب‌شده بر عرشه خود، به کاوش مریخ خواهد پرداخت. دامنه این کاوش‌ها از میدان‌های مغناطیسی موضعی، بررسی راداری زیر سطح، طیف‌سنجی، بررسی مواد معدنی و وضعیت ذرات پرانرژی است.
5 این ربات شش‌ چرخ که نیروی خود را از صفحات خورشیدی می‌گیرد و برای عملیاتی به مدت ۹۰ روز خورشیدی طراحی شده است، داده‌های جمع‌آوری‌شده‌اش را به مدارگرد می‌فرستد. این مدارگرد علاوه بر اینکه با کمک هفت ابزار نصب‌شده بر روی عرشه‌اش، به جمع‌آوری داده از سطح مریخ خواهد پرداخت، نقش رله مخابراتی میان بخش سطحی مأموریت و زمین را نیز بازی خواهد کرد. مدت زمان اولیه پیش‌بینی‌شده برای فعالیت این مدارگرد یک سال مریخی در نظر گرفته شده است. اگر این مأموریت که با همکاری علمی و پشتیبانی آژانس فضایی اروپا، سازمان فضایی فرانسه، سازمان تحقیقات فضایی اتریش و سازمان فضایی آرژانتین صورت می‌گیرد موفق باشد، نه‌تنها برای چین که در صورت انتشارات آزاد داده‌ها برای دانش سیاره‌شناسی اتفاق مهمی خواهد بود.
6 چین در پایان سال جاری میلادی مأموریت بعدی خود را عزیمت به ماه قرار خواهد داد. این سازمان همچنین برنامه توسعه ایستگاه فضایی در مدار زمین و ایستگاه فضایی در مدار ماه را دنبال کرده و به دنبال ساخت پایگاه روی ماه است. قدم مهم بعدی چین در راه مریخ اما به مأموریتی بازخواهد گشت که قرار است در سال ۲۰۳۰ با هدف بازگرداندن ذرات و خاک مریخ به زمین صورت بگیرد. این اتفاق ناسا و آژانس فضایی چین را در رقابتی جدی برای موفقیت در مأموریت بازگرداندن ذرات قرار می‌دهد. اما فارغ از نتایج دوردست، فصل ۲۰۲۰ کاوش‌های مریخ از همین الان هم برخی از چشم‌اندازهای تازه و بالقوه مهم را در ادامه کاوش بین‌سیاره‌ای باز کرده است که یک مورد آن خارج‌شدن عرصه این کاوش‌ها از انحصار قدرت‌های سنتی این عرصه است. اکنون امارات، چین و به‌زودی هندوستان و ژاپن و البته بخش خصوصی با پیشگامی اسپیس‌ایکس، عازم مریخ هستند. چشم‌انداز کاوش‌ها و البته رقابت‌ها برای تسخیر فضا اکنون به بازی و عرصه‌ای چندملیتی و چندسازمانی بدل شده است؛ اتفاقی که امیدها و نگرانی‌های تازه‌ای را به همراه دارد.

1 پنجشنبه گذشته، غرش‌های موتور پرتابگر قدرتمند لانگ-مارچ ۵ چین، در مرکز پرتاب‌های ماهواره‌ای وِن‌چانگ طنین‌انداز شد. این‌بار بر فراز این پرتابگر چینی، جاه‌طلبانه‌ترین مأموریت فضایی این کشور تاکنون قرار داشت: این مأموریت که تیان‌وِن-1 (به معنی پرسش‌هایی از کیهان) نام دارد، شامل یک مدارگرد، یک مریخ‌نشین و یک مریخ‌نورد است. لانگ‌مارچ۵ این‌بار هم چینی‌ها را ناامید نکرد. این پرتابگر که برای ارسال محمول‌های سنگین استفاده می‌شود، تاکنون پنج‌بار با موفقیت محموله‌های چینی را راهی فضا کرده و تنها یک‌بار در آزمایشی که در سال ۲۰۱۷ رخ داد، با شکست مواجه شد. بدین‌ترتیب با پرتاب موفق هفته گذشته، این پرتابگر ضریب اطمینان خود را به 80درصد رساند. ۳۶ دقیقه بعد از پرتاب، محموله کاوشگر تیان‌ون از مدار استراحت اطراف زمین خارج و در مسیر خود به‌سوی مریخ قرار گرفت تا دومین پرتاب موفق از مجموعه سه مأموریت برنامه‌ریزی‌شده برای این فصل کاوش‌های مریخی را تنها چهار روز پس از پرتاب موفقیت‌آمیز مسبارالأمل امارات عربی متحده رقم بزند.

2 زمانی که تیان‌ون به مریخ برسد، این مأموریت به نخستین مأموریت چینی بدل خواهد شد که به شرط موفقیت، به مریخ رسیده است. البته این نخستین‌باری نیست که چینی‌ها عزم مریخ کرده‌اند. آنها در سال ۲۰۱۱ مدارگردی به نام Yinghuo-1 را قلمدوش مأموریت روسی بازگرداندن ذرات قمر فوبوس به نام فوبوس گرنت، راهی مریخ کردند. این مدارگرد با موفقیت از زمین برخواست اما بیش از مدار زمین نتوانست پیش برود و هرگز مدار زمین را به‌سوی مریخ ترک نکرد و شکست خورد. بعد از آن چین برنامه کاوش‌های فضایی فراسوی مدار زمین را با تمرکز بر ماه ادامه داده است. چندین و چند برنامه موفق مدارگرد و سطح‌نورد ماه در سال‌های اخیر ازجمله ماه‌گرد موفق Chang'e-4 که همین سال گذشته به ماه رسید و برای نخستین‌بار در تاریخ کاوش‌های فضایی ماه بر نیمه پنهان ماه فرود آمد و ماه‌نورد Yutu-2 هنوز به پرسه‌زنی خود در این قلمرو کمتر شناخته‌شده ادامه می‌دهد. حدود سال ۲۰۱۶ میلادی خبرهای کمی که ازسوی مقام‌های رسمی چین اعلام می‌شد، نشان از آغاز مراحل عملی مأموریت تیان‌ون داد. این‌بار چین قصد داشت با اتکا بر تجربه موفق کاوش‌ ماه به‌طور مستقل و البته با کمک مشورتی و علمی چند گروه اروپایی ازجمله چند مرکز در فرانسه و اتریش، مجموعه پیچیده‌ای را راهی سیاره سرخ کند و روز ۲۳ جولای سرانجام این مأموریت شروع و مجموعه راهی سفر هفت‌ماهه خود به سوی مریخ شد. اگر همه‌چیز خوب و مطابق برنامه پیش برود، این مأموریت ماه فوریه ۲۰۲۱ به همراه مأموریت پشتکار ناسا و امید امارات به مدار مریخ می‌رسد.
3 مأموریت پنج‌هزار کیلوگرمی تیان‌ون از سه بخش تشکیل شده است. مدارگردی که پس از رسیدن به مریخ در مدار آن باقی می‌ماند، یک مریخ‌نشین که با فرود نرم بر سطح این سیاره فرود می‌آید و در صورت موفقیت، مسیر شیب‌داری را به‌سوی سطح مریخ خواهد گشود تا خودرو مریخ‌نورد چین قدم بر خاک سرخ‌فام مریخ بگذارد. چینی‌ها اما پس از رسیدن به مدار مریخ بلافاصله عازم سطح آن نخواهند شد. مطابق برنامه پس از ورود موفق به مدار اطراف مریخ، این مأموریت یک تا دو ماه را در این مدار سپری خواهد کرد. هم‌زمان با آغاز داده‌گیری ابزارهای علمی نصب‌شده روی مدارگرد و پس از تصحیحات مداری، محموله سطحی، از عرشه مدارگرد جدا شده و مسیر فرود را دربر می‌گیرد. در این مرحله چین به سومین کشوری در جهان تبدیل خواهد شد که اقدام به فرود نرم بر مریخ خواهد کرد و اگر موفق شود، به دومین کشوری پس از ایالات‌متحده بدل می‌شود که موفق به فرود نرم روی مریخ شده است. پس از فرود و فرونشستن غبار، محفظه مریخ‌نشین باز شده و شبیه به مأموریت رهیاب مریخ (البته در مقیاسی بزرگ‌تر) سطح شیب‌داری از این محفظه به‌سوی سطح باز می‌شود و مریخ‌نورد ۲۴۰ کیلوگرمی چین قدم بر خاک سیاره سرخ خواهد گذاشت.
4 محل فرود این مأموریت جایی در جنوب دشت یوتوپیا و در منطقه میان آن دشت و دشت ایزیدیس خواهد بود. این جنوب‌تر از مکانی است که وایکینگ-۲، حدود ۳۰ سال پیش در آن فرود آمده بود اما در همان دشت قرار دارد. مکانی که دارای بستر گدازه‌ای با صخره‌های فرسوده‌شده در مجاورت هوا و احتمالا تغییرات یخ سطحی و زیرپوستی بوده است. پس از راهی‌شدن این مریخ‌نورد بر سطح مریخ‌نورد با شش ابزار نصب‌شده بر عرشه خود، به کاوش مریخ خواهد پرداخت. دامنه این کاوش‌ها از میدان‌های مغناطیسی موضعی، بررسی راداری زیر سطح، طیف‌سنجی، بررسی مواد معدنی و وضعیت ذرات پرانرژی است.
5 این ربات شش‌ چرخ که نیروی خود را از صفحات خورشیدی می‌گیرد و برای عملیاتی به مدت ۹۰ روز خورشیدی طراحی شده است، داده‌های جمع‌آوری‌شده‌اش را به مدارگرد می‌فرستد. این مدارگرد علاوه بر اینکه با کمک هفت ابزار نصب‌شده بر روی عرشه‌اش، به جمع‌آوری داده از سطح مریخ خواهد پرداخت، نقش رله مخابراتی میان بخش سطحی مأموریت و زمین را نیز بازی خواهد کرد. مدت زمان اولیه پیش‌بینی‌شده برای فعالیت این مدارگرد یک سال مریخی در نظر گرفته شده است. اگر این مأموریت که با همکاری علمی و پشتیبانی آژانس فضایی اروپا، سازمان فضایی فرانسه، سازمان تحقیقات فضایی اتریش و سازمان فضایی آرژانتین صورت می‌گیرد موفق باشد، نه‌تنها برای چین که در صورت انتشارات آزاد داده‌ها برای دانش سیاره‌شناسی اتفاق مهمی خواهد بود.
6 چین در پایان سال جاری میلادی مأموریت بعدی خود را عزیمت به ماه قرار خواهد داد. این سازمان همچنین برنامه توسعه ایستگاه فضایی در مدار زمین و ایستگاه فضایی در مدار ماه را دنبال کرده و به دنبال ساخت پایگاه روی ماه است. قدم مهم بعدی چین در راه مریخ اما به مأموریتی بازخواهد گشت که قرار است در سال ۲۰۳۰ با هدف بازگرداندن ذرات و خاک مریخ به زمین صورت بگیرد. این اتفاق ناسا و آژانس فضایی چین را در رقابتی جدی برای موفقیت در مأموریت بازگرداندن ذرات قرار می‌دهد. اما فارغ از نتایج دوردست، فصل ۲۰۲۰ کاوش‌های مریخ از همین الان هم برخی از چشم‌اندازهای تازه و بالقوه مهم را در ادامه کاوش بین‌سیاره‌ای باز کرده است که یک مورد آن خارج‌شدن عرصه این کاوش‌ها از انحصار قدرت‌های سنتی این عرصه است. اکنون امارات، چین و به‌زودی هندوستان و ژاپن و البته بخش خصوصی با پیشگامی اسپیس‌ایکس، عازم مریخ هستند. چشم‌انداز کاوش‌ها و البته رقابت‌ها برای تسخیر فضا اکنون به بازی و عرصه‌ای چندملیتی و چندسازمانی بدل شده است؛ اتفاقی که امیدها و نگرانی‌های تازه‌ای را به همراه دارد.