تصویری از دیپلماسی لبنانی ایران
ابوالقاسم دلفی*
انفجار سه‌شنبه گذشته در بندر بیروت، نمایی از دیپلماسی منطقه‌ای - بین‌المللی و حضور در حوزه‌های منافع ملی کشور را به نمایش گذاشت. اینکه حوادث، تحولات و وقایع نگران‌کننده ناشی از انفجار بیروت از کجا شروع و به کجا ختم می‌شود، باید به عنوان راهنمای چگونگی بهره‌برداری از فرصت‌ها و رخدادها، همواره در مقابل مسیریاب منافع ملی قرار داشته باشد.پس از اعلام موضع رسمی و ابراز همدردی و آمادگی برای کمک، مساعدت و مشارکت در کاهش آلام مردم لبنان که در روزهای اولیه پس از بحران اوضاع داخلی و از سوی مسئولان حوزه‌های مختلف دیپلماسی کشور انجام شد، تحولات لبنان به گونه‌ای رقم خورد که حکایت از نوعی فرصت‌طلبی و برنامه‌ریزی‌های مشخص برای تأثیرگذاری بر اوضاع داخلی لبنان و تغییر حاکمیت این کشور دارد.امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در سفر به لبنان با تمام فراز و فرودهایش، ظاهرا اهدافی را دنبال می‌کند که حداقل در یکی از آنها، قطع یا کاهش نفوذ و اثرگذاری جمهوری اسلامی ایران در لبنان و به تبع آن به‌حاشیه‌راندن حزب‌الله و خروج این نیروی مؤثر در تحکیم حاکمیت لبنان از حوزه نفوذ و اثرگذاری در این کشور، می‌تواند از خطوط پررنگ‌تر آن باشد. اینکه پاریس و مکرون سودای بازگشت به قیمومیت گذشته و تأمین منافع حاکمیت مارونی سیاسی لبنان را در سر می‌پرورانند، نمی‌تواند دور از ذهن و انتظار باشد اما تحقق این رؤیا، ابزار و مقدماتی لازم دارد که انفجار بندر بیروت می‌تواند زمینه‌ساز آن شده باشد.رئیس‌جمهور فرانسه در سفر کوتاهش به بیروت که اوج آمادگی قبلی فرانسه برای حضور در لبنان ماتم‌زده از انفجار را نشان داد، هر آنچه را در یک سفر برنامه‌ریزی‌شده و به قول خودشان «سفر دولتی» که برای تحقق آن باید ماه‌ها تدارک دید، نمی‌توانست انجام دهد، در برنامه کاری خود قرار داده بود. چگونه قابل تصور است که اوضاع امنیتی در بیروت که دو روز قبل از آن شاهد انفجاری مهیب و مرگ‌بار بوده و هنوز رئیس‌جمهور لبنان این فرصت را نیافته است که به آن منطقه سرکشی کند، برای بازدید و حضور توأم با توقف رئیس‌جمهور فرانسه مجوز کسب کند. این سؤال پاسخی جز یک علامت سؤال بزرگ در مقابل گروه تحقیق علت انفجار بیروت نخواهد داشت.مکرون در زمان حضور در لبنان موضوعات درخورتوجهی را درخصوص تشکیل «هیئت بین‌المللی تحقیق برای ریشه‌یابی علت انفجار»، «برگزاری کنفرانس کمک به لبنان در پاریس» و بالاخره «ضرورت اصلاحات در لبنان» مطرح کرد و بلافاصله در بازگشت به فرانسه در تماس تلفنی جمعه گذشته خود با رئیس‌جمهوری آمریکا، ترامپ را در جریان اوضاع لبنان قرار داد. بر اساس بیانیه کاخ الیزه درخصوص مکالمه تلفنی که با تفسیر و تکمیل آن از سوی منابع نزدیک به ریاست‌جمهوری فرانسه همراه بود، مکرون به ترامپ یادآوری کرده است تحریم‌هایی که واشنگتن علیه حزب‌الله اتخاذ می‌کند، می‌تواند به نفع این حزب و ایران حامی حزب‌الله تمام شود.معنی روشن‌تر این بیان مکرون، ترغیب رئیس‌جمهور آمریکا به پرهیز از هر اقدامی که باعث فرصت‌دهی به ایران و حزب‌الله در لبنان باشد، نخواهد بود؟ بنابراین در چارچوب راهبرد رئیس‌جمهور فرانسه، محور اول نتیجه‌گیری از اتفاقات و حوادث جاری لبنان، «فرصت‌سازی به منظور کم‌کردن نفوذ و اثرگذاری ایران و حزب‌الله در اوضاع لبنان است».بر اساس بیانیه کاخ الیزه، مکرون در مکالمه تلفنی خود همچنین از ترامپ خواسته است که آمریکا را به صحنه لبنان بازگرداند زیرا اوضاع وخیم بوده و باید توانایی و قدرت حمایت از لبنان وجود داشته باشد و آمریکا نباید لبنان را به نفع کسانی که می‌خواهد آنها را جریمه کند، ترک کند.محور بعدی راهبردی فرانسه و مکرون برای «لبنان جدید» تشکیل ویدئوکنفرانس یکشنبه گذشته در پاریس برای جمع‌آوری کمک به لبنان بود که در آن «رئیس‌جمهور لبنان، رئیس‌جمهور آمریکا، رئیس‌جمهور فرانسه، رئیس شورای اروپایی، نخست‌وزیران ایتالیا و اسپانیا، امیر قطر، دبیرکل سازمان ملل و کشورهای چین، روسیه، اردن، مصر، حوزه خلیج فارس و برخی اروپایی‌ها» شرکت داشتند.نکته حائز اهمیت و مهمی که از نگاه‌های بسیاری از منابع مسئول داخلی برای عکس‌العمل نشان‌دادن مغفول ماند، اعلام این موضوع از سوی کاخ الیزه فرانسه درخصوص کشورمان بود مبنی بر اینکه ایران تمایلی برای مشارکت در این کنفرانس از خود نشان نداده است.
موضوع کنفرانس پاریس می‌توانست به عنوان یک «فرصت» برای تأکید بر نقش مسالمت‌جویانه جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه‌ای، به‌خصوص لبنان بحران‌زده باشد که بخش قابل توجهی از افکار عمومی و محافل سیاسی‌اش در پرتو حوادث جاری، در تضادی آشکار علیه ایران «فتنه‌آفرینی» می‌کنند. این سخن الزاما به معنی مشارکت حضوری جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس پاریس که ابتدا و انتهای آن در جهت اهداف خاص ناآشنا با منافع کشور شکل گرفته بود، نیست بلکه بهره‌گیری از فرصتی بود که استفاده‌نکردن از آن تبعات خوشایندی را برای منافع و حضور مؤثر ما در افکار عمومی منطقه و جهان به همراه نیاورد. در این کنفرانس حتی میشل عون رئیس‌جمهور لبنان هم با وجود تمامی اطلاعاتش و حرف و حدیث‌ها درباره کنفرانس، حاضر شد و مواضع «لبنان غمزده» را بیان کرد. همچنین موضع‌گیری سیدحسن نصرالله نیز درخصوص سفر پرمجادله مکرون به بیروت، بسیار آموزنده بود.
نکته سوم از «ابتکارات جهت‌دار» مکرون برای لبنان تأکید رئیس‌جمهور فرانسه بر موضوع تشکیل کمیته بین‌المللی تحقیق درخصوص مسائل لبنان بود که از همان ابتدا با مخالفت جدی و علنی رئیس‌جمهور لبنان روبه‌رو شد. بنابراین مخالفت رئیس‌جمهور لبنان هم مانعی برای ابرار و پیگیری نیات فرانسه برای طرح این ابتکار نشد.
بر اساس بیانیه روز شنبه کاخ الیزه، از نظر فرانسه عوامل واقعی به میزان کافی وجود دارند تا گمان کنیم که انفجارهای دوگانه بیروت، منشأ حادثه‌ای داشتند و آنچه ما (فرانسه) می‌دانیم بر اساس مشاهدات و بازدید از محل بوده و این داده‌ها به حد کافی واقعی هستند که به این منجر شوند تانکرهای حاوی مواد خطرناک به علت یک حادثه منفجر شده‌اند.
به دنبال بیانیه کاخ الیزه یکی از مقامات نزدیک به ریاست‌جمهوری فرانسه درباره نظرات رئیس‌جمهور لبنان درخصوص بروز حادثه خاطرنشان کرده است که به نظر ما میشل عون رئیس‌جمهور لبنان بر اساس برخی الزامات و باید‌های سیاسی داخلی لبنان، به گونه‌ای عمل می‌کند که در انتهای ماجرا عامل انفجارات بیروت و به‌خصوص موضوع «شلیک یک موشک» اسرائیلی به مخازن یادشده را علت تلقی کنند.
بنابراین راهکار تشکیل گروه تحقیق بین‌المللی برای علت انفجار بندر بیروت از نظر فرانسه و آقای مکرون تا حدودی روشن‌تر می‌شود به‌ویژه آنکه با «حادثه» قلمدادکردن آن و رفع شبهه از اسرائیل بخش دیگری از مأموریت سفر ایشان در بحران لبنان، بعد از اتمام حجت‌هایی که با مسئولان این کشور برای «اصلاحات عمیق در لبنان» کرده بود، آشکارتر می‌شود.
*سفیر پیشین ایران در فرانسه
انفجار سه‌شنبه گذشته در بندر بیروت، نمایی از دیپلماسی منطقه‌ای - بین‌المللی و حضور در حوزه‌های منافع ملی کشور را به نمایش گذاشت. اینکه حوادث، تحولات و وقایع نگران‌کننده ناشی از انفجار بیروت از کجا شروع و به کجا ختم می‌شود، باید به عنوان راهنمای چگونگی بهره‌برداری از فرصت‌ها و رخدادها، همواره در مقابل مسیریاب منافع ملی قرار داشته باشد.پس از اعلام موضع رسمی و ابراز همدردی و آمادگی برای کمک، مساعدت و مشارکت در کاهش آلام مردم لبنان که در روزهای اولیه پس از بحران اوضاع داخلی و از سوی مسئولان حوزه‌های مختلف دیپلماسی کشور انجام شد، تحولات لبنان به گونه‌ای رقم خورد که حکایت از نوعی فرصت‌طلبی و برنامه‌ریزی‌های مشخص برای تأثیرگذاری بر اوضاع داخلی لبنان و تغییر حاکمیت این کشور دارد.امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در سفر به لبنان با تمام فراز و فرودهایش، ظاهرا اهدافی را دنبال می‌کند که حداقل در یکی از آنها، قطع یا کاهش نفوذ و اثرگذاری جمهوری اسلامی ایران در لبنان و به تبع آن به‌حاشیه‌راندن حزب‌الله و خروج این نیروی مؤثر در تحکیم حاکمیت لبنان از حوزه نفوذ و اثرگذاری در این کشور، می‌تواند از خطوط پررنگ‌تر آن باشد. اینکه پاریس و مکرون سودای بازگشت به قیمومیت گذشته و تأمین منافع حاکمیت مارونی سیاسی لبنان را در سر می‌پرورانند، نمی‌تواند دور از ذهن و انتظار باشد اما تحقق این رؤیا، ابزار و مقدماتی لازم دارد که انفجار بندر بیروت می‌تواند زمینه‌ساز آن شده باشد.رئیس‌جمهور فرانسه در سفر کوتاهش به بیروت که اوج آمادگی قبلی فرانسه برای حضور در لبنان ماتم‌زده از انفجار را نشان داد، هر آنچه را در یک سفر برنامه‌ریزی‌شده و به قول خودشان «سفر دولتی» که برای تحقق آن باید ماه‌ها تدارک دید، نمی‌توانست انجام دهد، در برنامه کاری خود قرار داده بود. چگونه قابل تصور است که اوضاع امنیتی در بیروت که دو روز قبل از آن شاهد انفجاری مهیب و مرگ‌بار بوده و هنوز رئیس‌جمهور لبنان این فرصت را نیافته است که به آن منطقه سرکشی کند، برای بازدید و حضور توأم با توقف رئیس‌جمهور فرانسه مجوز کسب کند. این سؤال پاسخی جز یک علامت سؤال بزرگ در مقابل گروه تحقیق علت انفجار بیروت نخواهد داشت.مکرون در زمان حضور در لبنان موضوعات درخورتوجهی را درخصوص تشکیل «هیئت بین‌المللی تحقیق برای ریشه‌یابی علت انفجار»، «برگزاری کنفرانس کمک به لبنان در پاریس» و بالاخره «ضرورت اصلاحات در لبنان» مطرح کرد و بلافاصله در بازگشت به فرانسه در تماس تلفنی جمعه گذشته خود با رئیس‌جمهوری آمریکا، ترامپ را در جریان اوضاع لبنان قرار داد. بر اساس بیانیه کاخ الیزه درخصوص مکالمه تلفنی که با تفسیر و تکمیل آن از سوی منابع نزدیک به ریاست‌جمهوری فرانسه همراه بود، مکرون به ترامپ یادآوری کرده است تحریم‌هایی که واشنگتن علیه حزب‌الله اتخاذ می‌کند، می‌تواند به نفع این حزب و ایران حامی حزب‌الله تمام شود.معنی روشن‌تر این بیان مکرون، ترغیب رئیس‌جمهور آمریکا به پرهیز از هر اقدامی که باعث فرصت‌دهی به ایران و حزب‌الله در لبنان باشد، نخواهد بود؟ بنابراین در چارچوب راهبرد رئیس‌جمهور فرانسه، محور اول نتیجه‌گیری از اتفاقات و حوادث جاری لبنان، «فرصت‌سازی به منظور کم‌کردن نفوذ و اثرگذاری ایران و حزب‌الله در اوضاع لبنان است».بر اساس بیانیه کاخ الیزه، مکرون در مکالمه تلفنی خود همچنین از ترامپ خواسته است که آمریکا را به صحنه لبنان بازگرداند زیرا اوضاع وخیم بوده و باید توانایی و قدرت حمایت از لبنان وجود داشته باشد و آمریکا نباید لبنان را به نفع کسانی که می‌خواهد آنها را جریمه کند، ترک کند.محور بعدی راهبردی فرانسه و مکرون برای «لبنان جدید» تشکیل ویدئوکنفرانس یکشنبه گذشته در پاریس برای جمع‌آوری کمک به لبنان بود که در آن «رئیس‌جمهور لبنان، رئیس‌جمهور آمریکا، رئیس‌جمهور فرانسه، رئیس شورای اروپایی، نخست‌وزیران ایتالیا و اسپانیا، امیر قطر، دبیرکل سازمان ملل و کشورهای چین، روسیه، اردن، مصر، حوزه خلیج فارس و برخی اروپایی‌ها» شرکت داشتند.نکته حائز اهمیت و مهمی که از نگاه‌های بسیاری از منابع مسئول داخلی برای عکس‌العمل نشان‌دادن مغفول ماند، اعلام این موضوع از سوی کاخ الیزه فرانسه درخصوص کشورمان بود مبنی بر اینکه ایران تمایلی برای مشارکت در این کنفرانس از خود نشان نداده است.
موضوع کنفرانس پاریس می‌توانست به عنوان یک «فرصت» برای تأکید بر نقش مسالمت‌جویانه جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه‌ای، به‌خصوص لبنان بحران‌زده باشد که بخش قابل توجهی از افکار عمومی و محافل سیاسی‌اش در پرتو حوادث جاری، در تضادی آشکار علیه ایران «فتنه‌آفرینی» می‌کنند. این سخن الزاما به معنی مشارکت حضوری جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس پاریس که ابتدا و انتهای آن در جهت اهداف خاص ناآشنا با منافع کشور شکل گرفته بود، نیست بلکه بهره‌گیری از فرصتی بود که استفاده‌نکردن از آن تبعات خوشایندی را برای منافع و حضور مؤثر ما در افکار عمومی منطقه و جهان به همراه نیاورد. در این کنفرانس حتی میشل عون رئیس‌جمهور لبنان هم با وجود تمامی اطلاعاتش و حرف و حدیث‌ها درباره کنفرانس، حاضر شد و مواضع «لبنان غمزده» را بیان کرد. همچنین موضع‌گیری سیدحسن نصرالله نیز درخصوص سفر پرمجادله مکرون به بیروت، بسیار آموزنده بود.
نکته سوم از «ابتکارات جهت‌دار» مکرون برای لبنان تأکید رئیس‌جمهور فرانسه بر موضوع تشکیل کمیته بین‌المللی تحقیق درخصوص مسائل لبنان بود که از همان ابتدا با مخالفت جدی و علنی رئیس‌جمهور لبنان روبه‌رو شد. بنابراین مخالفت رئیس‌جمهور لبنان هم مانعی برای ابرار و پیگیری نیات فرانسه برای طرح این ابتکار نشد.
بر اساس بیانیه روز شنبه کاخ الیزه، از نظر فرانسه عوامل واقعی به میزان کافی وجود دارند تا گمان کنیم که انفجارهای دوگانه بیروت، منشأ حادثه‌ای داشتند و آنچه ما (فرانسه) می‌دانیم بر اساس مشاهدات و بازدید از محل بوده و این داده‌ها به حد کافی واقعی هستند که به این منجر شوند تانکرهای حاوی مواد خطرناک به علت یک حادثه منفجر شده‌اند.
به دنبال بیانیه کاخ الیزه یکی از مقامات نزدیک به ریاست‌جمهوری فرانسه درباره نظرات رئیس‌جمهور لبنان درخصوص بروز حادثه خاطرنشان کرده است که به نظر ما میشل عون رئیس‌جمهور لبنان بر اساس برخی الزامات و باید‌های سیاسی داخلی لبنان، به گونه‌ای عمل می‌کند که در انتهای ماجرا عامل انفجارات بیروت و به‌خصوص موضوع «شلیک یک موشک» اسرائیلی به مخازن یادشده را علت تلقی کنند.
بنابراین راهکار تشکیل گروه تحقیق بین‌المللی برای علت انفجار بندر بیروت از نظر فرانسه و آقای مکرون تا حدودی روشن‌تر می‌شود به‌ویژه آنکه با «حادثه» قلمدادکردن آن و رفع شبهه از اسرائیل بخش دیگری از مأموریت سفر ایشان در بحران لبنان، بعد از اتمام حجت‌هایی که با مسئولان این کشور برای «اصلاحات عمیق در لبنان» کرده بود، آشکارتر می‌شود.
*سفیر پیشین ایران در فرانسه