فقر، ترسناک‌ترین درد زندگی
سید‌حسن موسوی‌چلک. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
یکی از موضوعاتی که در همه جوامع در ادوار مختلف و در میان مردم ادیان مختلف وجود داشته و به نظر می‌رسد همچنان وجود خواهد داشت، موضوع «فقر» است. شرایط فعلی کشور ما به‌گونه‌ای است که این روز‌ها بیش از همیشه «فقر» را در ادبیات نوشتاری و گفتاری مسئولان، مردم و اصحاب رسانه و فعالان اجتماعی و... می‌بینیم و می‌شنویم. فقط تأملی بر افراد تحت پوشش دو سازمان اجتماعی که به نمایندگی از دولت به طور مستقیم مستمری بسیار حداقلی دریافت می‌کنند، خود گویای این شرایط است. کشوری با این‌همه منابع و موقعیت‌های استراتژیک جغرافیایی و... این‌همه فقیر، شایسته‌اش نیست. علاوه بر کتاب نهج‌البلاغه، در کتاب‌های زیادی دیدگاه امام علی(ع) در حوزه‌های مختلف از جمله فقر مطرح شده است. یکی از کتاب‌های خوب از نظر من کتاب «علی، صدای عدالت انسانیت» از «جرج سجعان جرداق» مسیحی است که در این یادداشت از این کتاب بهره بردم. حضرت علی(ع) خودش زهد ورزید و به خود سخت گرفت ولی راضی نبود مردم بر سیره و روش فقرا زندگی داشته باشند. این جمله که برای دنیایت چنان بکوش که گویی همیشه زنده‌ای، خود گویای همین نکته است. به‌همین‌دلیل از نظر ایشان راه حق چیزی بالاتر از رفع نیازمندی مردم نیست. این مطلب که اگر «حق را از راهش بجویید، راه‌ها بر شما مسرت‌بخش و شادی‌آور گردد و عیال‌مندی از شما در آن محتاج و درمانده نمی‌شود یا کسی از شما فقیر نگردد»، به همین موضوع اشاره دارد. ایشان خود به‌صراحت می‌گوید که از غذای اشتهاآور و لباس نرم بدش نمی‌آید ولی چون مردم نمی‌توانند بخورند و بپوشند، ناراحت بود. این جمله ایشان را بسیاری از ما بارها شنیده‌ایم: آیا خود را قانع کنم که به من امیرالمؤمنین بگویند و در ناراحتی‌های روزگار با آنها شریک نباشم؟ به نظر می‌رسد این ناراحتی‌ها بیشتر از بی‌نوایی و فقر مردم است.
ایشان به‌خوبی آگاه است که در میان دردهایی که انسان در طول حیات خود تحمل می‌کند، هیچ‌کدام ترسناک‌تر از فقر نیست. امام علی(ع) به‌خوبی دریافته بود که فقر جلوی هر فضیلتی را می‌بندد و حتی می‌تواند وسیله کفر شود. آن را که فقر و نداری، هر فضیلت اخلاقی را از او سلب کرده و احتیاج و درماندگی، آرامش دل و اطمینان خاطر را در او کشته است، نمی‌تواند خود را به راستی بیاراید و به پاکی و پاک‌دلی ممتاز شود و در شادی فضایل اخلاقی سر کند و کینه، بغض، نفرت و سایر مظاهر انحراف از خیر و نیکی را از دل بزداید. اگر تأملی داشته باشیم بر آنچه دوروبرمان می‌گذرد، خود گویای این نکته است که درد فقر خیلی عمیق‌تر از آن چیزی است که گفته می‌شود. کودکان به خاطر ناداری در خیابان کار و زندگی می‌کنند، بسیاری از سرقت‌های خرد، به خاطر فقر است و ناداری، تأملی بر آمار رئیس پلیس آگاهی تهران مبنی بر اینکه در سال 1399، 50 درصد سارقان خرد، سرقت‌اولی هستند، می‌تواند چه پیامی غیر از گسترش فقر و ارتباط آن با جرائم داشته باشد؟ بسیاری از مجرمانی که در زندان‌ها به سر می‌برند، یکی از مهم‌ترین عوامل ورودشان به زندان و ارتکاب جرم همین فقر است.
من و سایر همکاران عزیزم به‌عنوان مددکار اجتماعی در سراسر دنیا از جمله ایران با عوارض فقر به‌خوبی آشنا هستیم. ممکن است همه ما فقیر نباشیم، اما ترس و درد عوارض فقر را با گوشت و پوست‌مان تجربه کردیم. حالا که حالِ این مردم فقیر خوب نیست، بیاییم از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم و خدمت بدون منت بدهیم. منابع دولت، تمام بنیادها، آستان‌ها، اوقاف و امور خیریه و... متعلق به مردم است و مردم فقیر طبیعتا در اولویت بیشتری هستند. فعالیت‌های اقتصادی این منابع باید برای کاهش فقر و توانمندسازی فقرا باشد، در غیر این صورت دور‌شدن از اهداف انسانی است. بیاییم عید غدیر را یک فرصت جدید قلمداد کنیم، نه فقط با پویش‌های لحظه‌ای و دفعتی بلکه به طور مستمر برای کاهش فقر به طور جدی و عملی نه شعاری اقدام کنیم و این درس عید غدیر برای ما باشد.
یکی از موضوعاتی که در همه جوامع در ادوار مختلف و در میان مردم ادیان مختلف وجود داشته و به نظر می‌رسد همچنان وجود خواهد داشت، موضوع «فقر» است. شرایط فعلی کشور ما به‌گونه‌ای است که این روز‌ها بیش از همیشه «فقر» را در ادبیات نوشتاری و گفتاری مسئولان، مردم و اصحاب رسانه و فعالان اجتماعی و... می‌بینیم و می‌شنویم. فقط تأملی بر افراد تحت پوشش دو سازمان اجتماعی که به نمایندگی از دولت به طور مستقیم مستمری بسیار حداقلی دریافت می‌کنند، خود گویای این شرایط است. کشوری با این‌همه منابع و موقعیت‌های استراتژیک جغرافیایی و... این‌همه فقیر، شایسته‌اش نیست. علاوه بر کتاب نهج‌البلاغه، در کتاب‌های زیادی دیدگاه امام علی(ع) در حوزه‌های مختلف از جمله فقر مطرح شده است. یکی از کتاب‌های خوب از نظر من کتاب «علی، صدای عدالت انسانیت» از «جرج سجعان جرداق» مسیحی است که در این یادداشت از این کتاب بهره بردم. حضرت علی(ع) خودش زهد ورزید و به خود سخت گرفت ولی راضی نبود مردم بر سیره و روش فقرا زندگی داشته باشند. این جمله که برای دنیایت چنان بکوش که گویی همیشه زنده‌ای، خود گویای همین نکته است. به‌همین‌دلیل از نظر ایشان راه حق چیزی بالاتر از رفع نیازمندی مردم نیست. این مطلب که اگر «حق را از راهش بجویید، راه‌ها بر شما مسرت‌بخش و شادی‌آور گردد و عیال‌مندی از شما در آن محتاج و درمانده نمی‌شود یا کسی از شما فقیر نگردد»، به همین موضوع اشاره دارد. ایشان خود به‌صراحت می‌گوید که از غذای اشتهاآور و لباس نرم بدش نمی‌آید ولی چون مردم نمی‌توانند بخورند و بپوشند، ناراحت بود. این جمله ایشان را بسیاری از ما بارها شنیده‌ایم: آیا خود را قانع کنم که به من امیرالمؤمنین بگویند و در ناراحتی‌های روزگار با آنها شریک نباشم؟ به نظر می‌رسد این ناراحتی‌ها بیشتر از بی‌نوایی و فقر مردم است.
ایشان به‌خوبی آگاه است که در میان دردهایی که انسان در طول حیات خود تحمل می‌کند، هیچ‌کدام ترسناک‌تر از فقر نیست. امام علی(ع) به‌خوبی دریافته بود که فقر جلوی هر فضیلتی را می‌بندد و حتی می‌تواند وسیله کفر شود. آن را که فقر و نداری، هر فضیلت اخلاقی را از او سلب کرده و احتیاج و درماندگی، آرامش دل و اطمینان خاطر را در او کشته است، نمی‌تواند خود را به راستی بیاراید و به پاکی و پاک‌دلی ممتاز شود و در شادی فضایل اخلاقی سر کند و کینه، بغض، نفرت و سایر مظاهر انحراف از خیر و نیکی را از دل بزداید. اگر تأملی داشته باشیم بر آنچه دوروبرمان می‌گذرد، خود گویای این نکته است که درد فقر خیلی عمیق‌تر از آن چیزی است که گفته می‌شود. کودکان به خاطر ناداری در خیابان کار و زندگی می‌کنند، بسیاری از سرقت‌های خرد، به خاطر فقر است و ناداری، تأملی بر آمار رئیس پلیس آگاهی تهران مبنی بر اینکه در سال 1399، 50 درصد سارقان خرد، سرقت‌اولی هستند، می‌تواند چه پیامی غیر از گسترش فقر و ارتباط آن با جرائم داشته باشد؟ بسیاری از مجرمانی که در زندان‌ها به سر می‌برند، یکی از مهم‌ترین عوامل ورودشان به زندان و ارتکاب جرم همین فقر است.
من و سایر همکاران عزیزم به‌عنوان مددکار اجتماعی در سراسر دنیا از جمله ایران با عوارض فقر به‌خوبی آشنا هستیم. ممکن است همه ما فقیر نباشیم، اما ترس و درد عوارض فقر را با گوشت و پوست‌مان تجربه کردیم. حالا که حالِ این مردم فقیر خوب نیست، بیاییم از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم و خدمت بدون منت بدهیم. منابع دولت، تمام بنیادها، آستان‌ها، اوقاف و امور خیریه و... متعلق به مردم است و مردم فقیر طبیعتا در اولویت بیشتری هستند. فعالیت‌های اقتصادی این منابع باید برای کاهش فقر و توانمندسازی فقرا باشد، در غیر این صورت دور‌شدن از اهداف انسانی است. بیاییم عید غدیر را یک فرصت جدید قلمداد کنیم، نه فقط با پویش‌های لحظه‌ای و دفعتی بلکه به طور مستمر برای کاهش فقر به طور جدی و عملی نه شعاری اقدام کنیم و این درس عید غدیر برای ما باشد.