مسیرهای پیش‌رو بعد از شکست قطع‌نامه آمریکا
کوروش احمدی- کارشناس روابط بین‌الملل
شکست فاحش آمریکا در به‌تصویب‌رساندن پیش‌نویس قطع‌نامه ضد ایرانی در شورای امنیت از چند جهت درخور توجه است:
1- این پیش‌نویس در حالی شکست خورد که سرنوشت آن با اعتبار دیپلماتیک دولت ترامپ گره خورده بود. علاوه بر متحدان اروپایی آمریکا حتی کشورهای کوچک و آسیب‌پذیری مانند استونی و سنت‌وینسنت نیز از دادن رأی مثبت به پیش‌نویس آمریکا خودداری کردند. این امر یک بار دیگر نشان داد تصورات برخی افراد و محافل در ایران که بسیاری از کشورها، نهادهای بین‌المللی و مدیران آنها را وابسته و آلت دست آمریکا می‌دانند، تا چه حد نادرست است. در گذشته کسانی مانند هانس بلیکس و البرادعی، مدیران کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در قضایای ایران و عراق و کوفی عنان در قضیه حمله آمریکا به عراق و... به‌وضوح استقلال رأی و نظر خود را نشان داده و با آمریکا نیز سرشاخ شده بودند. این تجربه بار دیگر ثابت کرده که اگر مقامات ما برای دیپلماسی اصالت قائل باشند و تنها از سر ناچاری و به‌عنوان اکل میته متوجه آن نشوند، در چارچوب ضوابط و هنجارهای بین‌المللی تلاش‌ها و اقدامات لازم را به عمل آورند و مهم‌تر از همه نسبت به همفکری و ایجاد ائتلاف با کشورها اقدام کنند، آمریکا نمی‌تواند با دست باز خواسته‌های ناحقش را پیش ببرد.
2- با شکست قطع‌نامه آمریکا، اکنون دو مسیر بالقوه مطرح است؛ یکی مسیر مدنظر اروپا و دیگری مسیری که آمریکا مدعی آن است. در چند روز آینده باید روشن شود که آیا پیش‌نویسی که شکست خورد صرفا طی یک تشریفات دیپلماتیک بود و مقدمه‌ای برای اقدام بعدی یا مقامات آمریکایی با مشاهده جو بین‌المللی ممکن است از ادعای خود درباره امکان توسل به «مکانیسم ماشه» یا snapback منصرف شوند. سابقه این ادعای آمریکا به نوامبر گذشته و فشار عناصر افراطی در کنگره دو دولت برای اعاده قطع‌نامه‌های ضد ایرانی سابق سازمان ملل برمی‌گردد. با وجود نظر منفی مقامات دولت ترامپ در گذشته، فشار کنگره موجب شد وزارت خارجه آمریکا در اواسط دسامبر بخشی از یک «نظریه حقوقی» داخلی دراین‌باره را منتشر کند و مدعی شود که آمریکا به‌عنوان «یک شرکت‌کننده اولیه» در برجام «می‌تواند شروع‌کننده روند بازگشت تحریم‌ها ذیل قطع‌نامه 2231 باشد». روشن است که با توجه به بیانیه رسمی ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام در
18 می 2018، آمریکا دیگر «شرکت‌کننده در برجام» نیست و اشاره قطع‌نامه 2231 دراین‌باره در پی اقدام آمریکا منسوخ شده است. آمریکا در رابطه با ادعای خود پنجشنبه گذشته «نظریه حقوقی» پیش‌گفته را در بین اعضای شورای امنیت توزیع کرد. در این متن ادعا شده که آمریکا «حقی بارز» برای شروع روند اعاده قطع‌نامه‌ها دارد و هر استدلال خلاف، «سابقه خطرناکی ایجاد می‌کند که می‌تواند اعتبار همه تصمیمات شورای امنیت را تهدید کند». در پی اعلام شکست پیش‌نویس آمریکا، سفیر این کشور در سازمان ملل مدعی شد «آمریکا کاملا محق به شروع اسنپ‌بک است و در روزهای آتی در این زمینه اقدام خواهد کرد». پمپئو نیز بدون اشاره صریح به اسنپ‌بک گفت «آمریکا به تلاش برای جلوگیری از خرید و فروش سلاح» توسط ایران ادامه خواهد داد. با توجه به اینکه جمله‌بندی بندهای 11 و 12 قطع‌نامه کاملا در تاریخ شورای امنیت بی‌سابقه است، باید دید که مخالفان آمریکا چگونه موفق به ناکام‌کردن آمریکا خواهند شد. یک شیوه‌ای که مورد بحث است، این است که در صورت اعاده قطع‌نامه‌ها، مخالفان اقدام آمریکا اعلام کنند که خود را متعهد به آنها نمی‌دانند. چنین امری می‌تواند لطمه درازمدتی به موقعیت
شورای امنیت وارد کند. مسیر دیگر که مدنظر اروپایی‌هاست، تمدید محدود تحریم‌ها یا لغو تحریم‌ها و اعمال محدودیت‌هایی در ارتباط با نوع و مقدار سلاح قابل فروش به ایران است. از نظر اروپا تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی علیه ایران برجام را به خطر می‌اندازد.
3- باید توجه داشت که دولت ترامپ به دو دلیل ایدئولوژیک و سیاسی هدف نهایی خود، یعنی نابودی برجام را همچنان پیگیری خواهد کرد. راست‌های افراطی در آمریکا که ترامپ برای پیروزی در انتخابات به حمایت آنها نیاز دارد، راه‌های مختلفی برای نابودی برجام مدنظر دارند. آنها فعلا امیدوارند از طریق حفظ تحریم‌های تسلیحاتی به این هدف برسند. راه دیگری که مدنظر آنهاست، بستن دست رئیس‌جمهور بعدی از طریق لغو حق رئیس‌جمهور برای تعلیق اجرای قوانین تحریمی است. به‌لحاظ سیاسی، ترامپ خود واقف است که شکست در تمدید تحریم به حربه‌ای مهم در انتخابات آتی علیه او تبدیل خواهد شد.
شکست فاحش آمریکا در به‌تصویب‌رساندن پیش‌نویس قطع‌نامه ضد ایرانی در شورای امنیت از چند جهت درخور توجه است:
1- این پیش‌نویس در حالی شکست خورد که سرنوشت آن با اعتبار دیپلماتیک دولت ترامپ گره خورده بود. علاوه بر متحدان اروپایی آمریکا حتی کشورهای کوچک و آسیب‌پذیری مانند استونی و سنت‌وینسنت نیز از دادن رأی مثبت به پیش‌نویس آمریکا خودداری کردند. این امر یک بار دیگر نشان داد تصورات برخی افراد و محافل در ایران که بسیاری از کشورها، نهادهای بین‌المللی و مدیران آنها را وابسته و آلت دست آمریکا می‌دانند، تا چه حد نادرست است. در گذشته کسانی مانند هانس بلیکس و البرادعی، مدیران کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در قضایای ایران و عراق و کوفی عنان در قضیه حمله آمریکا به عراق و... به‌وضوح استقلال رأی و نظر خود را نشان داده و با آمریکا نیز سرشاخ شده بودند. این تجربه بار دیگر ثابت کرده که اگر مقامات ما برای دیپلماسی اصالت قائل باشند و تنها از سر ناچاری و به‌عنوان اکل میته متوجه آن نشوند، در چارچوب ضوابط و هنجارهای بین‌المللی تلاش‌ها و اقدامات لازم را به عمل آورند و مهم‌تر از همه نسبت به همفکری و ایجاد ائتلاف با کشورها اقدام کنند، آمریکا نمی‌تواند با دست باز خواسته‌های ناحقش را پیش ببرد.
2- با شکست قطع‌نامه آمریکا، اکنون دو مسیر بالقوه مطرح است؛ یکی مسیر مدنظر اروپا و دیگری مسیری که آمریکا مدعی آن است. در چند روز آینده باید روشن شود که آیا پیش‌نویسی که شکست خورد صرفا طی یک تشریفات دیپلماتیک بود و مقدمه‌ای برای اقدام بعدی یا مقامات آمریکایی با مشاهده جو بین‌المللی ممکن است از ادعای خود درباره امکان توسل به «مکانیسم ماشه» یا snapback منصرف شوند. سابقه این ادعای آمریکا به نوامبر گذشته و فشار عناصر افراطی در کنگره دو دولت برای اعاده قطع‌نامه‌های ضد ایرانی سابق سازمان ملل برمی‌گردد. با وجود نظر منفی مقامات دولت ترامپ در گذشته، فشار کنگره موجب شد وزارت خارجه آمریکا در اواسط دسامبر بخشی از یک «نظریه حقوقی» داخلی دراین‌باره را منتشر کند و مدعی شود که آمریکا به‌عنوان «یک شرکت‌کننده اولیه» در برجام «می‌تواند شروع‌کننده روند بازگشت تحریم‌ها ذیل قطع‌نامه 2231 باشد». روشن است که با توجه به بیانیه رسمی ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام در
18 می 2018، آمریکا دیگر «شرکت‌کننده در برجام» نیست و اشاره قطع‌نامه 2231 دراین‌باره در پی اقدام آمریکا منسوخ شده است. آمریکا در رابطه با ادعای خود پنجشنبه گذشته «نظریه حقوقی» پیش‌گفته را در بین اعضای شورای امنیت توزیع کرد. در این متن ادعا شده که آمریکا «حقی بارز» برای شروع روند اعاده قطع‌نامه‌ها دارد و هر استدلال خلاف، «سابقه خطرناکی ایجاد می‌کند که می‌تواند اعتبار همه تصمیمات شورای امنیت را تهدید کند». در پی اعلام شکست پیش‌نویس آمریکا، سفیر این کشور در سازمان ملل مدعی شد «آمریکا کاملا محق به شروع اسنپ‌بک است و در روزهای آتی در این زمینه اقدام خواهد کرد». پمپئو نیز بدون اشاره صریح به اسنپ‌بک گفت «آمریکا به تلاش برای جلوگیری از خرید و فروش سلاح» توسط ایران ادامه خواهد داد. با توجه به اینکه جمله‌بندی بندهای 11 و 12 قطع‌نامه کاملا در تاریخ شورای امنیت بی‌سابقه است، باید دید که مخالفان آمریکا چگونه موفق به ناکام‌کردن آمریکا خواهند شد. یک شیوه‌ای که مورد بحث است، این است که در صورت اعاده قطع‌نامه‌ها، مخالفان اقدام آمریکا اعلام کنند که خود را متعهد به آنها نمی‌دانند. چنین امری می‌تواند لطمه درازمدتی به موقعیت
شورای امنیت وارد کند. مسیر دیگر که مدنظر اروپایی‌هاست، تمدید محدود تحریم‌ها یا لغو تحریم‌ها و اعمال محدودیت‌هایی در ارتباط با نوع و مقدار سلاح قابل فروش به ایران است. از نظر اروپا تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی علیه ایران برجام را به خطر می‌اندازد.
3- باید توجه داشت که دولت ترامپ به دو دلیل ایدئولوژیک و سیاسی هدف نهایی خود، یعنی نابودی برجام را همچنان پیگیری خواهد کرد. راست‌های افراطی در آمریکا که ترامپ برای پیروزی در انتخابات به حمایت آنها نیاز دارد، راه‌های مختلفی برای نابودی برجام مدنظر دارند. آنها فعلا امیدوارند از طریق حفظ تحریم‌های تسلیحاتی به این هدف برسند. راه دیگری که مدنظر آنهاست، بستن دست رئیس‌جمهور بعدی از طریق لغو حق رئیس‌جمهور برای تعلیق اجرای قوانین تحریمی است. به‌لحاظ سیاسی، ترامپ خود واقف است که شکست در تمدید تحریم به حربه‌ای مهم در انتخابات آتی علیه او تبدیل خواهد شد.