دیگر فرصت خطا نداریم

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در گفت‌وگویی که از شبکه سوم سیما پخش شد، درباره نقش خود و شناختی که از تحولات کشور دارد سخن گفت. او در این گفت‌وگو اظهار کرد: «شاید فصل خوبی برای گفت‌وگو درباره جنگی که بیش از 40 سال پیش آغاز شد باشد. یعنی ما یک جنگ پیش از جنگ داشتیم. من مدت‌هاست درباره جنگ صحبت نکرده‌ام و دوست نداشتم صحبت کنم که در مورد آن توضیح می‌دهم». او با بیان اینکه چرا با ما مصاحبه می‌کنید و می‌گوید آنها فرماندهان جنگ هستند، گفت: «ما چرا نباید از اين خصلت دوری کنیم که فرمانده یک میدان نباشیم. آدمی که در گذشته بماند مرده است. ما قبل از جنگ، پیروزی انقلاب و قبل از انقلاب مبارزه با شاه را داشته ایم؛ چرا آنها را رد کرده‌ایم و در جنگ مانده‌ایم». شمخانی با بیان اینکه آدم یک خط است و نقطه نیست، اظهار کرد:‌ «آدمی که توانمند است، نمی‌تواند بگوید در جنگ توانمند بودم و بعد از آن ناتوان شدم یا در مبارزه با شاه توانمند و بعد ناتوان شدم این آدم مشکل دارد. به این دلیل باور من این است که نباید در گذشته باقی بمانیم و باید از گذشته عبور کنیم». او با بیان اینکه ما از ابتدای جنگ، دشواری در تقسیم مأموریت داشتیم، ادامه داد: «در کشور تقسیم مأموریت نانوشته‌ای وجود داشت که برخی را مأمور جنگ و برخی را مأمور زندگی کرده بود اما طرف مقابل ما این‌چنین نبود. اگر مقایسه کنیم فرمانده جنگ عراق یعنی «صدام حسین» هم رئیس‌جمهور، فرمانده جنگ، استاندار بود و هم در میدان توپ می‌زد؛ بنابراین اگر بپرسند چرا در فلان صنعت رشد کردید و در فلان صنعت رشد نکرده‌اید باید گفت، دلیلش این است که ما تقسیم کار کرده بودیم». شمخانی گفت: «ما در جنگ چند راهبرد داشتیم مانند جنگ، جنگ تا پیروزی براین اساس ما از ابتدا آغازگر دفاع بودیم که بدون محاسبه دشمن اوج گرفت و آن را زمین‌گیر کرد». وی با طرح این پرسش «علت زمین‌گیری چه بود؟» اظهار کرد: «راه‌های مختلفی برای مقابله با دشمن وجود داشت. یک راه تخمین سلاح و توپ و تانک بود. یک راه رویکرد چه‌گوارایی بود و یک راه هم ترکیبی بود که مردمی هم بود و از سوی سپاه طراحی شد». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه بدون تردید سپاهی‌ها یا طلبه، دانشجو، معلم و کاسب بودند، گفت: «نه آنهایی که بعدها درجه گرفتند. همه برادر بودند و یک لباس بر تن داشتند. نوع نگاه انقلاب در دوران جنگ به مردم بومی این بود که از آنها، مردم افتخارآفرین بیافریند نه شورشگر». شمخانی با بیان اینکه نامه‌ای که من نوشته‌ام برای زمانی است که دشمن در سوسنگرد عقب‌نشینی کرد، یادآور شد: «آن زمان، زبان ما دراز شد و این نامه را نوشتم که بگویم ما آماده شهادت هستیم اما سلاح نداریم. البته من فکر نمی‌کردم این نامه این‌طور بازتاب داشته باشد، از این نامه‌ها زیاد دارم و اصلا برای کسی رو نکرده‌ام». دبیر شورای عالی امنیت ملی با طرح این پرسش که تولیدات افتخارآمیز را چه کسی پایه‌گذاری کرد؟ اظهار کرد: «زمانی که جهاد به اداره زندگی آمد، سد کرخه ساخته شد و هر جا فرصت پیدا کرد پایگاه ستاره خلیج فارس را ساخت. در همین «سد کرخه» سپاه یک تابلوی بزرگ ما می‌توانیم تنظیم کرد و یکی از مسئولان اصرار داشت تابلو را بکنید که چرا این را زده‌اید! شما پیمانکار بودید. درست بود اما باید با بیان دیگری می‌گفت. آن تقسیم کار منجر شد برخی توانمندی‌ها رشد کند و برخی توانمندی های که زیر سؤال است رشد نکند». شمخانی افزود: «جنگ در سال ۵۹ و جنگ در سال ۹۹ تعریف یکسانی ندارد زیرا تعریف قدرت یکسان نیست و ناشی از تحولات جهانی است. فهم بشری در سال ۹۹ نسبت به سال ۵۹ متفاوت است و دیگر عوامل قدرت تک‌بعدی نیست. این معادلات در سال ۵۹ و ۶۷ نبود». دبیر شورای عالی امنیت ملی تأکید کرد: «حتما درک امروزی که از جنگ داریم در سال ۵۹ نداشته‌ایم. عراق می‌خواست جنگ پاسگاهی کند. دشمن در ۱۵کیلومتری اهواز بود و توپخانه‌ای داشت و ما توپخانه نداشتیم و فردی که آنجا بود نمی‌دانم خالی می‌بست، او گفت: ما بصره را با خاک یکسان کرده‌ایم و تعریف او از آتش چیز دیگری بود». شمخانی با بیان اینکه ما پس از جنگ، آن را به یک گفتمان بازدارندگی تبدیل کرده‌ایم، گفت: «بعد دیدیم تعبیر بازدارندگی کافی نیست باید به شکل دائم‌ عوامل بارز تولید بازدارنگی را تغییر دهیم». وی با بیان اینکه امروز هم باید متحد شویم تا با جنگ مقابله کنیم، تأکید کرد: «اصولا مؤلفه‌های جنگ تغییر کرده و ابزار جنگ به شکل دیگری عمل می‌کند. ‌صبح شاهد رشد قیمت دلار و بعدازظهر شاهد سقوط بورس هستیم». دبیر شورای عالی امنیت ملی در ادامه سخنانش با بیان اینکه صدام حسین که به تنهایی با ما نمی‌جنگید، افزود: «ما با همه آنها جنگیدیم و امروز هم تجمیع قوایی وجود دارد که در فناوری از ما برتر است. ما در مرحله جنگ پیش از جنگ هستیم و باور نداریم جنگی علیه ما وجود دارد». شمخانی با بیان اینکه مسئولین دو دسته هستند، تصریح کرد: «کسانی که در خط مقدم هستند و کسانی که در خط مقدم نیستند و خوشبین هستند». او با بیان اینکه بقای ایران بدون یکپارچگی ممکن نیست، گفت: «مهم‌ترین دغدغه ما همین است و معتقدم ما دیگر فرصت سعی و خطا نداریم؛ حق‌و‌باطل بودن برای پیروزی در جنگ کافی نیست و هر کاری روش خود را دارد. حکومت‌کردن و جنگیدن روش دارد». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه یکی از نقاط ضعف ما این است که ما قیافه‌مان تکراری است، گفت: «یکی از نقاط ضعف ما این است که قیافه‌های ما تکراری است. فکرمان در افراد مختلف متفاوت است. برخی‌ها ترمز کرده‌اند و آدمی که ترمز کند، مرده است. باید در طول این سال‌ها چهره‌های جدیدی را پرورش می‌دادیم و این فهم را منتقل می‌کردیم، اما ما در این زمینه خساست به خرج دادیم و این نقطه‌ضعف ماست. البته انقلاب رویش داشته است، ولی ما صندلی‌هایمان را ترک نمی‌کنیم که این رویش گویاتر و ملموس‌تر شود. مدل انقلاب در دفاع از یک حاکمیت دینی، مبتنی بر مردم متناسب با زمان، مدل موفقی بوده است، هنوز هم این مدل می‌تواند موفق باشد، به شرط اینکه کارکردهایش را اول اینکه متناسب با زمان کند و دوم اینکه چهره‌هایش ثابت نباشد». وی افزود: «این فقط گراز است که تغییر مسیر نمی‌دهد. می‌گویند گراز فقط مستقیم حرکت می‌کند ولی آدم این‌گونه نیست. مدل ۹۹ با ۵۹ متفاوت است. من تا آخر پای انقلاب هستم، ولی به این مفهوم نیست که تا آخر رئیس باشم». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه ما مسائل را اول به انقلاب، بعد به جنگ و بعد 40 سال پس از جنگ و سپس شرایط امروز ارجاع می‌دهیم، اظهار داشت: «ما باید این را قبول کنیم که ضعف داریم و در رفع ضعف رودربایستی نشان ندهیم. ما هرگز عافیت‌طلب نشدیم و در روشی جنگیدیم که آزادسازی به همراه داشت». شمخانی با بیان اینکه باید در مسیری که چاره‌ای غیر از آن نداریم قاطع بود، گفت: «دشمنی امروز بسیار وسیع‌تر از دیروز است. مطمئن باشید هیچ‌کس به ما حمله نخواهد کرد. هیچ پل و خانه‌ای خراب نخواهد شد؛ اما ما در جنگ هستیم و همه باید قبول کنیم با حداقل خسارت دشمن را مأیوس کنیم تا به جنگ ادامه ندهد. حتما کسی به ما حمله نخواهد کرد و نمی‌تواند حمله کند و ما قدرت دفاع از خود را داریم».

گذری بر حیات سیاسی علی شمخانی
روایت هاشمی از گله شمخانی نسبت به خاتمی

علی شمخانی در سال ۱۳۳۴ در شهر اهواز متولد شد. او فعالیت سیاسی مخفی علیه رژیم پهلوی را از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد که منجر به دستگیری‌اش از سوی ساواک و زندانی‌شدن او شد. او در زندان با افرادی همچون محسن رضایی و غلامعلی رشید آشنا شد که این روابط به شکل‌گیری گروه منصورون انجامید.
دوران جنگ
شمخانی یک ‌سال پس از پایان جنگ در سال ۱۳۶۸ با حکم آیت‌الله خامنه‌ای ضمن انتقال کامل از سپاه پاسداران به ارتش، فرماندهی نیروی دریایی ارتش را عهده‌دار شد. او چند ماه پس از تصدی فرماندهی نیروی دریایی ارتش، در اجرای راهبرد جدید دریایی ایران، فرماندهی مشترک نیروی دریایی ارتش و سپاه و قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا را عهده‌دار شد و در مدت فرماندهی هشت‌ساله، در قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا تشکیلات رزمی نیروهای دریایی ارتش و سپاه را با ایجاد تحول اساسی در سلاح‌ها، تاکتیک‌ها و عملیات مشترک دو نیرو، تجدید سازمان کرد. او این سمت را تا زمان تصدی وزارت دفاع در دولت سید‌محمد خاتمی بر عهده داشت. محمد درودیان، پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، درباره نقش شمخانی در سپاه نوشته است: «با تجربه مبارزه مخفی و تشکیلاتی با رژیم شاه و تأسیس سپاه خوزستان برای مقابله با تهدیدات امنیتی و نظامی از قدرت ذهنی-هوشی و خوش‌فکری در فهم شرایط محیطی، شخصیت کاریزماتیک برای جذب و سازماندهی نیروها، همچنین هدایت آنها از طریق مفهوم‌بندی وضعیت موجود و تعیین اهداف اطلاعاتی-عملیاتی برخوردار بود». شمخانی در یکی از اظهارنظرهای مهم خود، درباره نظر امام نسبت به ادامه جنگ و اینکه آیا نظر امام مبنی بر ادامه جنگ به معنای ورود به خاک عراق بوده است یا نه، گفته: «ادامه جنگ با عدم ورود به خاک عراق دو موضوع جداگانه است. امام فرمود جنگ ادامه پیدا کند. راه مبارزه این بود که توان رزمی عراق را از او بگیریم تا نتواند پیشروی داشته باشد و رزمنده‌های ایران این کار را انجام دادند».
دوره خاتمی
شمخانی در هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران شرکت کرد، اما از سید‌محمد خاتمی شکست خورد و پس از خاتمی و احمد توکلی در رتبه سوم قرار گرفت. با این حال، خاتمی مجددا شمخانی را به‌عنوان وزیر پیشنهادی دفاع به مجلس معرفی کرد و در کابینه دوم خاتمی نیز دوباره به سمت وزارت دفاع منصوب شد. البته گویا رابطه شمخانی با خاتمی چندان هم خوب نبوده است؛ چنان که اکبر هاشمی‌رفسنجانی در خاطرات خود در 18 شهریور 1376 نوشته است: «عصر تیمسار [علی] شمخانی، [وزیر دفاع] آمد. از عدم آشنایی آقای خاتمی نسبت به مسائل اقتصادی و نیز عدم اقدام مناسبی در سیاست خارجی که ممکن است پس از ماه‌‌عسل کوتاه دولت، انتقادات باعث دلسردی مردم و ضعف دولت شود، اظهار نگرانی کرد. گفت، آقای خاتمی بیش از حد به نظرات آقای [محمد] باقریان [دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی] متکی است که او هم خام است. از اینکه در حکم رهبری، برای فرمانده نداجا [نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی] به خدمات مؤثر او در نیروها توجه نشده، گله‌مند است. آقای [رضا] امراللهی آمد. گله کرد از اینکه آقای خاتمی عدم معرفی او را منتسب به نظر رهبری کرده و گفت به خاطر عدم تخصص آقای [غلامرضا] آقازاده [رئیس سازمان انرژی اتمی] برای این سمت، متخصصان دلسردند. عصر با هماهنگی دفتر رهبری، حکم دبیری آقای محسن رضایی [برای مجمع تشخیص مصلحت نظام] نوشته شد. برای ترک سپاه، لازم بود که مسئولیتی در رابطه با من یا رهبری داشته باشد».
انتخابات 88
نکته مهمی که درباره شمخانی در حوادث بعد از انتخابات سال 88 وجود دارد، این است که او هیچ‌گاه مواضع تندی اتخاذ نکرد و حتی وقتی در برنامه «دیروز، امروز، فردا» مجری برنامه از او پرسید آیا فتنه را قبول دارید یا نه، گفت: «می‌دانم تو به دنبال چه هستی. من وارد این بحث‌ها نمی‌شوم. بسیجی باید حق‌گو، حق‌خواه و حق‌شنو باشد». یا او در سال 92 در برنامه شناسنامه استفاده از الفاظی مانند فتنه‌گر، ساکت فتنه و انحرافی را محکوم کرد و گفت: «دشمنان ما دشمن ریش ما هستند؛ چه ریش اصلاح‌طلب و چه ریش اصولگرا. نباید به بهانه‌های مختلف افراد را از قطار انقلاب پیاده کرد».
دولت روحانی
پس از روی کار آمدن حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور، او در 19 اردیبهشت سال 92 در حکمی از سوی روحانی به سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد تا جایگزین سعید جلیلی شود. شمخانی در شرایطی مسئول دبیرخانه این شورا شد که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 به وزارت امور خارجه و محمد‌جواد ظریف سپرده شده بود. البته بنا بر گفته وزیر امور خارجه، تعیین سطح، حدود و روش‌های مذاکرات هسته‌ای، با وزارت امور خارجه است که بر اساس نیاز مذاکرات تعیین می‌شود ولی هدایت و سیاست‌گذاری پرونده هسته‌ای همچنان بر عهده شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. از مهم‌ترین وظایف شمخانی در زمان تصدی در این پست، برقراری پیوند و رابطه دوستانه میان دولت و سایر ارکان حکومتی در ایران بود. او در عرصه بین‌المللی مسئول ایفای نقش ایران در جنگ داخلی سوریه و حمله به شمال عراق در حوزه سیاسی بود و همکاری نزدیکی با شهید قاسم سلیمانی داشت.
او همچنین دستی بر تألیف هم دارد و مؤلف نخستین دکترین استراتژی دریایی جمهوری اسلامی ایران و دکترین تطبیق استراتژی آمریکا و شوروی است. او علاوه بر تألیف مجموعه کتاب‌هایی درباره مدیریت استراتژیک و چندین مقاله علمی درباره مباحث راهبردی و بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در دانشگاه‌های مختلف علوم نظامی و راهبردی، به تدریس اشتغال دارد. همچنین او اولین وزیر ایرانی است که به دلیل نقش برجسته‌ای که در طراحی و اجرای سیاست تنش‌زدایی و توسعه روابط با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس بر عهده داشت، بالاترین نشان دولتی (مدال عبدالعزیز) را از پادشاه وقت عربستان سعودی دریافت کرد.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در گفت‌وگویی که از شبکه سوم سیما پخش شد، درباره نقش خود و شناختی که از تحولات کشور دارد سخن گفت. او در این گفت‌وگو اظهار کرد: «شاید فصل خوبی برای گفت‌وگو درباره جنگی که بیش از 40 سال پیش آغاز شد باشد. یعنی ما یک جنگ پیش از جنگ داشتیم. من مدت‌هاست درباره جنگ صحبت نکرده‌ام و دوست نداشتم صحبت کنم که در مورد آن توضیح می‌دهم». او با بیان اینکه چرا با ما مصاحبه می‌کنید و می‌گوید آنها فرماندهان جنگ هستند، گفت: «ما چرا نباید از اين خصلت دوری کنیم که فرمانده یک میدان نباشیم. آدمی که در گذشته بماند مرده است. ما قبل از جنگ، پیروزی انقلاب و قبل از انقلاب مبارزه با شاه را داشته ایم؛ چرا آنها را رد کرده‌ایم و در جنگ مانده‌ایم». شمخانی با بیان اینکه آدم یک خط است و نقطه نیست، اظهار کرد:‌ «آدمی که توانمند است، نمی‌تواند بگوید در جنگ توانمند بودم و بعد از آن ناتوان شدم یا در مبارزه با شاه توانمند و بعد ناتوان شدم این آدم مشکل دارد. به این دلیل باور من این است که نباید در گذشته باقی بمانیم و باید از گذشته عبور کنیم». او با بیان اینکه ما از ابتدای جنگ، دشواری در تقسیم مأموریت داشتیم، ادامه داد: «در کشور تقسیم مأموریت نانوشته‌ای وجود داشت که برخی را مأمور جنگ و برخی را مأمور زندگی کرده بود اما طرف مقابل ما این‌چنین نبود. اگر مقایسه کنیم فرمانده جنگ عراق یعنی «صدام حسین» هم رئیس‌جمهور، فرمانده جنگ، استاندار بود و هم در میدان توپ می‌زد؛ بنابراین اگر بپرسند چرا در فلان صنعت رشد کردید و در فلان صنعت رشد نکرده‌اید باید گفت، دلیلش این است که ما تقسیم کار کرده بودیم». شمخانی گفت: «ما در جنگ چند راهبرد داشتیم مانند جنگ، جنگ تا پیروزی براین اساس ما از ابتدا آغازگر دفاع بودیم که بدون محاسبه دشمن اوج گرفت و آن را زمین‌گیر کرد». وی با طرح این پرسش «علت زمین‌گیری چه بود؟» اظهار کرد: «راه‌های مختلفی برای مقابله با دشمن وجود داشت. یک راه تخمین سلاح و توپ و تانک بود. یک راه رویکرد چه‌گوارایی بود و یک راه هم ترکیبی بود که مردمی هم بود و از سوی سپاه طراحی شد». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه بدون تردید سپاهی‌ها یا طلبه، دانشجو، معلم و کاسب بودند، گفت: «نه آنهایی که بعدها درجه گرفتند. همه برادر بودند و یک لباس بر تن داشتند. نوع نگاه انقلاب در دوران جنگ به مردم بومی این بود که از آنها، مردم افتخارآفرین بیافریند نه شورشگر». شمخانی با بیان اینکه نامه‌ای که من نوشته‌ام برای زمانی است که دشمن در سوسنگرد عقب‌نشینی کرد، یادآور شد: «آن زمان، زبان ما دراز شد و این نامه را نوشتم که بگویم ما آماده شهادت هستیم اما سلاح نداریم. البته من فکر نمی‌کردم این نامه این‌طور بازتاب داشته باشد، از این نامه‌ها زیاد دارم و اصلا برای کسی رو نکرده‌ام». دبیر شورای عالی امنیت ملی با طرح این پرسش که تولیدات افتخارآمیز را چه کسی پایه‌گذاری کرد؟ اظهار کرد: «زمانی که جهاد به اداره زندگی آمد، سد کرخه ساخته شد و هر جا فرصت پیدا کرد پایگاه ستاره خلیج فارس را ساخت. در همین «سد کرخه» سپاه یک تابلوی بزرگ ما می‌توانیم تنظیم کرد و یکی از مسئولان اصرار داشت تابلو را بکنید که چرا این را زده‌اید! شما پیمانکار بودید. درست بود اما باید با بیان دیگری می‌گفت. آن تقسیم کار منجر شد برخی توانمندی‌ها رشد کند و برخی توانمندی های که زیر سؤال است رشد نکند». شمخانی افزود: «جنگ در سال ۵۹ و جنگ در سال ۹۹ تعریف یکسانی ندارد زیرا تعریف قدرت یکسان نیست و ناشی از تحولات جهانی است. فهم بشری در سال ۹۹ نسبت به سال ۵۹ متفاوت است و دیگر عوامل قدرت تک‌بعدی نیست. این معادلات در سال ۵۹ و ۶۷ نبود». دبیر شورای عالی امنیت ملی تأکید کرد: «حتما درک امروزی که از جنگ داریم در سال ۵۹ نداشته‌ایم. عراق می‌خواست جنگ پاسگاهی کند. دشمن در ۱۵کیلومتری اهواز بود و توپخانه‌ای داشت و ما توپخانه نداشتیم و فردی که آنجا بود نمی‌دانم خالی می‌بست، او گفت: ما بصره را با خاک یکسان کرده‌ایم و تعریف او از آتش چیز دیگری بود». شمخانی با بیان اینکه ما پس از جنگ، آن را به یک گفتمان بازدارندگی تبدیل کرده‌ایم، گفت: «بعد دیدیم تعبیر بازدارندگی کافی نیست باید به شکل دائم‌ عوامل بارز تولید بازدارنگی را تغییر دهیم». وی با بیان اینکه امروز هم باید متحد شویم تا با جنگ مقابله کنیم، تأکید کرد: «اصولا مؤلفه‌های جنگ تغییر کرده و ابزار جنگ به شکل دیگری عمل می‌کند. ‌صبح شاهد رشد قیمت دلار و بعدازظهر شاهد سقوط بورس هستیم». دبیر شورای عالی امنیت ملی در ادامه سخنانش با بیان اینکه صدام حسین که به تنهایی با ما نمی‌جنگید، افزود: «ما با همه آنها جنگیدیم و امروز هم تجمیع قوایی وجود دارد که در فناوری از ما برتر است. ما در مرحله جنگ پیش از جنگ هستیم و باور نداریم جنگی علیه ما وجود دارد». شمخانی با بیان اینکه مسئولین دو دسته هستند، تصریح کرد: «کسانی که در خط مقدم هستند و کسانی که در خط مقدم نیستند و خوشبین هستند». او با بیان اینکه بقای ایران بدون یکپارچگی ممکن نیست، گفت: «مهم‌ترین دغدغه ما همین است و معتقدم ما دیگر فرصت سعی و خطا نداریم؛ حق‌و‌باطل بودن برای پیروزی در جنگ کافی نیست و هر کاری روش خود را دارد. حکومت‌کردن و جنگیدن روش دارد». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه یکی از نقاط ضعف ما این است که ما قیافه‌مان تکراری است، گفت: «یکی از نقاط ضعف ما این است که قیافه‌های ما تکراری است. فکرمان در افراد مختلف متفاوت است. برخی‌ها ترمز کرده‌اند و آدمی که ترمز کند، مرده است. باید در طول این سال‌ها چهره‌های جدیدی را پرورش می‌دادیم و این فهم را منتقل می‌کردیم، اما ما در این زمینه خساست به خرج دادیم و این نقطه‌ضعف ماست. البته انقلاب رویش داشته است، ولی ما صندلی‌هایمان را ترک نمی‌کنیم که این رویش گویاتر و ملموس‌تر شود. مدل انقلاب در دفاع از یک حاکمیت دینی، مبتنی بر مردم متناسب با زمان، مدل موفقی بوده است، هنوز هم این مدل می‌تواند موفق باشد، به شرط اینکه کارکردهایش را اول اینکه متناسب با زمان کند و دوم اینکه چهره‌هایش ثابت نباشد». وی افزود: «این فقط گراز است که تغییر مسیر نمی‌دهد. می‌گویند گراز فقط مستقیم حرکت می‌کند ولی آدم این‌گونه نیست. مدل ۹۹ با ۵۹ متفاوت است. من تا آخر پای انقلاب هستم، ولی به این مفهوم نیست که تا آخر رئیس باشم». دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه ما مسائل را اول به انقلاب، بعد به جنگ و بعد 40 سال پس از جنگ و سپس شرایط امروز ارجاع می‌دهیم، اظهار داشت: «ما باید این را قبول کنیم که ضعف داریم و در رفع ضعف رودربایستی نشان ندهیم. ما هرگز عافیت‌طلب نشدیم و در روشی جنگیدیم که آزادسازی به همراه داشت». شمخانی با بیان اینکه باید در مسیری که چاره‌ای غیر از آن نداریم قاطع بود، گفت: «دشمنی امروز بسیار وسیع‌تر از دیروز است. مطمئن باشید هیچ‌کس به ما حمله نخواهد کرد. هیچ پل و خانه‌ای خراب نخواهد شد؛ اما ما در جنگ هستیم و همه باید قبول کنیم با حداقل خسارت دشمن را مأیوس کنیم تا به جنگ ادامه ندهد. حتما کسی به ما حمله نخواهد کرد و نمی‌تواند حمله کند و ما قدرت دفاع از خود را داریم».

گذری بر حیات سیاسی علی شمخانی
روایت هاشمی از گله شمخانی نسبت به خاتمی

علی شمخانی در سال ۱۳۳۴ در شهر اهواز متولد شد. او فعالیت سیاسی مخفی علیه رژیم پهلوی را از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد که منجر به دستگیری‌اش از سوی ساواک و زندانی‌شدن او شد. او در زندان با افرادی همچون محسن رضایی و غلامعلی رشید آشنا شد که این روابط به شکل‌گیری گروه منصورون انجامید.
دوران جنگ
شمخانی یک ‌سال پس از پایان جنگ در سال ۱۳۶۸ با حکم آیت‌الله خامنه‌ای ضمن انتقال کامل از سپاه پاسداران به ارتش، فرماندهی نیروی دریایی ارتش را عهده‌دار شد. او چند ماه پس از تصدی فرماندهی نیروی دریایی ارتش، در اجرای راهبرد جدید دریایی ایران، فرماندهی مشترک نیروی دریایی ارتش و سپاه و قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا را عهده‌دار شد و در مدت فرماندهی هشت‌ساله، در قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا تشکیلات رزمی نیروهای دریایی ارتش و سپاه را با ایجاد تحول اساسی در سلاح‌ها، تاکتیک‌ها و عملیات مشترک دو نیرو، تجدید سازمان کرد. او این سمت را تا زمان تصدی وزارت دفاع در دولت سید‌محمد خاتمی بر عهده داشت. محمد درودیان، پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، درباره نقش شمخانی در سپاه نوشته است: «با تجربه مبارزه مخفی و تشکیلاتی با رژیم شاه و تأسیس سپاه خوزستان برای مقابله با تهدیدات امنیتی و نظامی از قدرت ذهنی-هوشی و خوش‌فکری در فهم شرایط محیطی، شخصیت کاریزماتیک برای جذب و سازماندهی نیروها، همچنین هدایت آنها از طریق مفهوم‌بندی وضعیت موجود و تعیین اهداف اطلاعاتی-عملیاتی برخوردار بود». شمخانی در یکی از اظهارنظرهای مهم خود، درباره نظر امام نسبت به ادامه جنگ و اینکه آیا نظر امام مبنی بر ادامه جنگ به معنای ورود به خاک عراق بوده است یا نه، گفته: «ادامه جنگ با عدم ورود به خاک عراق دو موضوع جداگانه است. امام فرمود جنگ ادامه پیدا کند. راه مبارزه این بود که توان رزمی عراق را از او بگیریم تا نتواند پیشروی داشته باشد و رزمنده‌های ایران این کار را انجام دادند».
دوره خاتمی
شمخانی در هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران شرکت کرد، اما از سید‌محمد خاتمی شکست خورد و پس از خاتمی و احمد توکلی در رتبه سوم قرار گرفت. با این حال، خاتمی مجددا شمخانی را به‌عنوان وزیر پیشنهادی دفاع به مجلس معرفی کرد و در کابینه دوم خاتمی نیز دوباره به سمت وزارت دفاع منصوب شد. البته گویا رابطه شمخانی با خاتمی چندان هم خوب نبوده است؛ چنان که اکبر هاشمی‌رفسنجانی در خاطرات خود در 18 شهریور 1376 نوشته است: «عصر تیمسار [علی] شمخانی، [وزیر دفاع] آمد. از عدم آشنایی آقای خاتمی نسبت به مسائل اقتصادی و نیز عدم اقدام مناسبی در سیاست خارجی که ممکن است پس از ماه‌‌عسل کوتاه دولت، انتقادات باعث دلسردی مردم و ضعف دولت شود، اظهار نگرانی کرد. گفت، آقای خاتمی بیش از حد به نظرات آقای [محمد] باقریان [دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی] متکی است که او هم خام است. از اینکه در حکم رهبری، برای فرمانده نداجا [نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی] به خدمات مؤثر او در نیروها توجه نشده، گله‌مند است. آقای [رضا] امراللهی آمد. گله کرد از اینکه آقای خاتمی عدم معرفی او را منتسب به نظر رهبری کرده و گفت به خاطر عدم تخصص آقای [غلامرضا] آقازاده [رئیس سازمان انرژی اتمی] برای این سمت، متخصصان دلسردند. عصر با هماهنگی دفتر رهبری، حکم دبیری آقای محسن رضایی [برای مجمع تشخیص مصلحت نظام] نوشته شد. برای ترک سپاه، لازم بود که مسئولیتی در رابطه با من یا رهبری داشته باشد».
انتخابات 88
نکته مهمی که درباره شمخانی در حوادث بعد از انتخابات سال 88 وجود دارد، این است که او هیچ‌گاه مواضع تندی اتخاذ نکرد و حتی وقتی در برنامه «دیروز، امروز، فردا» مجری برنامه از او پرسید آیا فتنه را قبول دارید یا نه، گفت: «می‌دانم تو به دنبال چه هستی. من وارد این بحث‌ها نمی‌شوم. بسیجی باید حق‌گو، حق‌خواه و حق‌شنو باشد». یا او در سال 92 در برنامه شناسنامه استفاده از الفاظی مانند فتنه‌گر، ساکت فتنه و انحرافی را محکوم کرد و گفت: «دشمنان ما دشمن ریش ما هستند؛ چه ریش اصلاح‌طلب و چه ریش اصولگرا. نباید به بهانه‌های مختلف افراد را از قطار انقلاب پیاده کرد».
دولت روحانی
پس از روی کار آمدن حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور، او در 19 اردیبهشت سال 92 در حکمی از سوی روحانی به سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد تا جایگزین سعید جلیلی شود. شمخانی در شرایطی مسئول دبیرخانه این شورا شد که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 به وزارت امور خارجه و محمد‌جواد ظریف سپرده شده بود. البته بنا بر گفته وزیر امور خارجه، تعیین سطح، حدود و روش‌های مذاکرات هسته‌ای، با وزارت امور خارجه است که بر اساس نیاز مذاکرات تعیین می‌شود ولی هدایت و سیاست‌گذاری پرونده هسته‌ای همچنان بر عهده شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. از مهم‌ترین وظایف شمخانی در زمان تصدی در این پست، برقراری پیوند و رابطه دوستانه میان دولت و سایر ارکان حکومتی در ایران بود. او در عرصه بین‌المللی مسئول ایفای نقش ایران در جنگ داخلی سوریه و حمله به شمال عراق در حوزه سیاسی بود و همکاری نزدیکی با شهید قاسم سلیمانی داشت.
او همچنین دستی بر تألیف هم دارد و مؤلف نخستین دکترین استراتژی دریایی جمهوری اسلامی ایران و دکترین تطبیق استراتژی آمریکا و شوروی است. او علاوه بر تألیف مجموعه کتاب‌هایی درباره مدیریت استراتژیک و چندین مقاله علمی درباره مباحث راهبردی و بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در دانشگاه‌های مختلف علوم نظامی و راهبردی، به تدریس اشتغال دارد. همچنین او اولین وزیر ایرانی است که به دلیل نقش برجسته‌ای که در طراحی و اجرای سیاست تنش‌زدایی و توسعه روابط با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس بر عهده داشت، بالاترین نشان دولتی (مدال عبدالعزیز) را از پادشاه وقت عربستان سعودی دریافت کرد.