تحقيق و توسعه، الزام توسعه درون‌زا در مناطق آزاد
عبدالرسول خلیلی*
چندی‌پیش دكتر مرتضی بانك مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد به توسعه درون‌زا در مناطق آزاد اشاره كرد و یادآور شد: «آنچه امروز در مناطق می‌بینید ماحصل توسعه درون‌زاست و آنچه باید مناطق محقق می‌كردند تلاش هم‌زمان برای توسعه، محرومیت‌زدایی و پایه‌ریزی تجارت آزاد بوده است». این مسئله به ویژه اهمیت توسعه درون‌زا در مناطق آزاد را با توجه به همه شرایطی كه متوجه مناطق آزاد كشور شده است، نشان می‌دهد، هرچند تقویت این راهبرد مستلزم توجه بیشتر به تقویت حوزه تحقیق و توسعه در سازمانهای مناطق بوده كه از انواع مدیریت فناوری به شمار می‌رود و فقدانش به منزله استفاده از نیروهای كارآمد در حال حاضر كاملا حس می‌شود. توجه بیش از پیش به توسعه درون‌زا و تأكید بر تحقیق و توسعه البته مسئولیت انتخاب پروژه‌های تحقیقاتی مناسب، تخصیص منابع لازم و هدایت و کنترل پروژه‌ها را در مناطق آزاد بسیار مهم جلوه داده و به منزله دشوارترین وظایف مدیران فناوری پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاری مناطق است كه باید متناسب با استراتژی اقتصادی روز با استفاده از نیروهای توانمند در مناطق انجام شود. انتخاب مناسب‌ترین پروژه‌های تحقیقاتی برای سرمایه‌گذاری همیشه به عنوان یک پرسش اساسی برای تحول سازمانهای مناطق در سطح کلان محسوب می‌شود. بنگاه‌های اقتصادی در مناطق اعم از سازمان‌ها و بخش خصوصی معمولا باید از طریق مراکز تحقیقاتی خود امکان آن را پیدا كنند تا در هر پروژه خوش‌آتیه‌ای سرمایه‌گذاری کنند، هرچند این بنگاه‌ها همواره با این سؤال روبه‌رو هستند که چه بخشی از منابع خود را به تحقیقات بنیادی و چه بخشی از آن را به تحقیقات کاربردی یا توسعه‌ای و موردی اختصاص دهند. پاسخ به این پرسش همواره یکی از مسائل اساسی مدیریت فناوری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی كشور است. اگرچه شرایط حاکم بر سازمانهای مناطق متفاوت است و با گذشت زمان تغییر می‌کند، اما مسئله اساسی حفظ رابطه میان تحقیق و توسعه، تولید و استراتژی جامع بنگاه‌های اقتصادی از جمله بخش‌های خصوصی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است.تحولات سریع تجاری، تکنولوژی و فرهنگی دهه‌های اخیر و ظهور سازمانهای بزرگ و پیشرو در بسیاری از حوزه‌های صنعتی باعث شده تا مقوله مدیریت فناوری پیشرفته اهمیتی بیش از پیش پیدا کند. از این‌رو می‌توان آن را به منزله طرح‌ریزی، کنترل و ارزیابی روندهای کسب، ایجاد و توسعه تکنولوژی در سازمانهای مناطق آزاد و ویژه تعریف کرد. مدیریت فناوری با هدف یک‌سوکردن تمام فعالیت‌ها و عملکردهای تکنولوژیک سازمان‌ها باید بتوانند در مسیر دستیابی به اهداف و مأموریت‌های توسعه‌ای مورد نظر قرار گیرند. برای درک مفهوم نوین مدیریت راهبردی فناوری علاوه بر مدیریت تحقیق و توسعه باید به مدیریت نوآوری که با خلق یک ایده جدید آغاز می‌شود و تا عرضه محصول یا خدمات نوین به بازار ادامه می‌یابد، توجه کرد. مدیران نوآوری وظایف و مسئولیت‌های گوناگونی دارند. آنها باید اطمینان پیدا كنند که 1) فرایند مناسبی برای گزینش ایده‌های نو و کارآمد در سطح سازمان در جریان است. 2) فرایند توسعه ایده‌های برگزیده به درستی پیش می‌رود. 3) همچنین تمهیدات لازم را برای ساخت و عرضه محصولات یا خدمات جدید به خوبی مهیا شده ببینند.مدیران نوآوری می‌توانند محصولات جدید را در مراحل ابتدایی تولید حمایت کرده و بخش بازاریابی را با اطلاعات لازم پشتیبانی کنند. واحدهای بازاریابی نیز باید بازخوردها و پیشنهادهای برگرفته از بازار را فراهم كنند.برنامه‌ریزی‌های فناوری هم برای دستیابی به طیف تکنولوژی‌های تولید و محصولات آتی بنگاه اقتصادی رابطه نزدیکی با استراتژی تکنولوژی دارد. برنامه‌ریزی تکنولوژی متضمن راه‌اندازی افق اقیانوس آبی تکنولوژی‌های جدید و مشاهده دقیق توانمندی بازار است. از مهم‌ترین ابزارهای برنامه‌ریزی تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی است که با توجه به بازده مالی، تأثیر تکنولوژی بر نیروی کار و سودمندی اجتماعی تکنولوژی صورت می‌گیرد.
*كارشناس مناطق آزاد
چندی‌پیش دكتر مرتضی بانك مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد به توسعه درون‌زا در مناطق آزاد اشاره كرد و یادآور شد: «آنچه امروز در مناطق می‌بینید ماحصل توسعه درون‌زاست و آنچه باید مناطق محقق می‌كردند تلاش هم‌زمان برای توسعه، محرومیت‌زدایی و پایه‌ریزی تجارت آزاد بوده است». این مسئله به ویژه اهمیت توسعه درون‌زا در مناطق آزاد را با توجه به همه شرایطی كه متوجه مناطق آزاد كشور شده است، نشان می‌دهد، هرچند تقویت این راهبرد مستلزم توجه بیشتر به تقویت حوزه تحقیق و توسعه در سازمانهای مناطق بوده كه از انواع مدیریت فناوری به شمار می‌رود و فقدانش به منزله استفاده از نیروهای كارآمد در حال حاضر كاملا حس می‌شود. توجه بیش از پیش به توسعه درون‌زا و تأكید بر تحقیق و توسعه البته مسئولیت انتخاب پروژه‌های تحقیقاتی مناسب، تخصیص منابع لازم و هدایت و کنترل پروژه‌ها را در مناطق آزاد بسیار مهم جلوه داده و به منزله دشوارترین وظایف مدیران فناوری پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاری مناطق است كه باید متناسب با استراتژی اقتصادی روز با استفاده از نیروهای توانمند در مناطق انجام شود. انتخاب مناسب‌ترین پروژه‌های تحقیقاتی برای سرمایه‌گذاری همیشه به عنوان یک پرسش اساسی برای تحول سازمانهای مناطق در سطح کلان محسوب می‌شود. بنگاه‌های اقتصادی در مناطق اعم از سازمان‌ها و بخش خصوصی معمولا باید از طریق مراکز تحقیقاتی خود امکان آن را پیدا كنند تا در هر پروژه خوش‌آتیه‌ای سرمایه‌گذاری کنند، هرچند این بنگاه‌ها همواره با این سؤال روبه‌رو هستند که چه بخشی از منابع خود را به تحقیقات بنیادی و چه بخشی از آن را به تحقیقات کاربردی یا توسعه‌ای و موردی اختصاص دهند. پاسخ به این پرسش همواره یکی از مسائل اساسی مدیریت فناوری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی كشور است. اگرچه شرایط حاکم بر سازمانهای مناطق متفاوت است و با گذشت زمان تغییر می‌کند، اما مسئله اساسی حفظ رابطه میان تحقیق و توسعه، تولید و استراتژی جامع بنگاه‌های اقتصادی از جمله بخش‌های خصوصی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است.تحولات سریع تجاری، تکنولوژی و فرهنگی دهه‌های اخیر و ظهور سازمانهای بزرگ و پیشرو در بسیاری از حوزه‌های صنعتی باعث شده تا مقوله مدیریت فناوری پیشرفته اهمیتی بیش از پیش پیدا کند. از این‌رو می‌توان آن را به منزله طرح‌ریزی، کنترل و ارزیابی روندهای کسب، ایجاد و توسعه تکنولوژی در سازمانهای مناطق آزاد و ویژه تعریف کرد. مدیریت فناوری با هدف یک‌سوکردن تمام فعالیت‌ها و عملکردهای تکنولوژیک سازمان‌ها باید بتوانند در مسیر دستیابی به اهداف و مأموریت‌های توسعه‌ای مورد نظر قرار گیرند. برای درک مفهوم نوین مدیریت راهبردی فناوری علاوه بر مدیریت تحقیق و توسعه باید به مدیریت نوآوری که با خلق یک ایده جدید آغاز می‌شود و تا عرضه محصول یا خدمات نوین به بازار ادامه می‌یابد، توجه کرد. مدیران نوآوری وظایف و مسئولیت‌های گوناگونی دارند. آنها باید اطمینان پیدا كنند که 1) فرایند مناسبی برای گزینش ایده‌های نو و کارآمد در سطح سازمان در جریان است. 2) فرایند توسعه ایده‌های برگزیده به درستی پیش می‌رود. 3) همچنین تمهیدات لازم را برای ساخت و عرضه محصولات یا خدمات جدید به خوبی مهیا شده ببینند.مدیران نوآوری می‌توانند محصولات جدید را در مراحل ابتدایی تولید حمایت کرده و بخش بازاریابی را با اطلاعات لازم پشتیبانی کنند. واحدهای بازاریابی نیز باید بازخوردها و پیشنهادهای برگرفته از بازار را فراهم كنند.برنامه‌ریزی‌های فناوری هم برای دستیابی به طیف تکنولوژی‌های تولید و محصولات آتی بنگاه اقتصادی رابطه نزدیکی با استراتژی تکنولوژی دارد. برنامه‌ریزی تکنولوژی متضمن راه‌اندازی افق اقیانوس آبی تکنولوژی‌های جدید و مشاهده دقیق توانمندی بازار است. از مهم‌ترین ابزارهای برنامه‌ریزی تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی است که با توجه به بازده مالی، تأثیر تکنولوژی بر نیروی کار و سودمندی اجتماعی تکنولوژی صورت می‌گیرد.
*كارشناس مناطق آزاد