فضای مجازی، تهدید یا فرصت
محمدرضا رسولی
با رشد فناوری و فراگیرشدن استفاده از شبکه‌های اجتماعی، مطبوعات در ایران دوران سختی را می‌گذراند. رونق‌گرفتن فضای مجازی و بازار داغ دنیای شبکه‌های اجتماعی هر روز روزنامه‌ها و رسانههای مکتوب را به حاشیه می‌راند. با توجه به شرایط بد اقتصادی، تورم و گرانی، مردم هم بابت روزنامه‌ای که اخبار مشابه آن را در فضای مجازی به صورت رایگان یا با هزینه‌ای ناچیز در دسترس دارند، پولی پرداخت نمی‌کنند و این عامل، جذابیت فضای مجازی را بیشتر كرده است. ضمن اینکه اگر قرار است که نشریات مکتوب منتشر شوند، باید به دست مخاطب هم برسند؛ ولی در‌حال‌حاضر بیشتر شرکت‌های توزیع در ارسال و توزیع روزنامه‌ها و نشریات در ایران مشکل دارند.
در بعضی استان‌ها، روزنامه‌ها با تأخیرهای چند‌ساعته و در بعضی موارد با تأخیر 24ساعته به دست مخاطب می‌رسد و در بعضی شهرها ارسال و توزیع روزنامه به دلیل شمارگان بسیار کم، توجیه اقتصادی ندارد و انجام نمی‌شود. این در حالی است که امروزه سرعت و شتاب اخبار به نحوی گسترش یافته که دیگر مخاطب، تحمل و صبر تأخیر دریافت اخبار را ندارد و با توجه به اینکه اخبار فضای مجازی لحظه‌ای منتشر می‌شود، با سرعت جذب آن می‌شود.
در نگاه اول شاید این تصور غلط به وجود بیاید که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای کارکرد خود را از دست داده و قافیه را به انواع تولید محتوای غیرحرفه‌ای در فضای مجازی باخته است؛ اما واقعیت این است که شاید دنیای مجازی هم به دلایل ذکر‌شده و هم به لحاظ ظاهری و فضای بازتر تا حدی قادر باشد با نگاه سطحی به اخبار، مخاطب ساده‌پسند را جذب کند؛ ولی خبرهای کوتاه و بدون منبع هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین تحلیل‌ها و گزارش‌‌های رسانه مکتوب شود.
جنس كاغذ و لمس آن و حتی روحی كه در كاغذ وجود دارد، حس نوستالژیكی را به وجود می‌آورد كه دیگر رسانه‌ها فاقد آن هستند و این یكی از مزایای مهم رسانه مکتوب محسوب می‌شود. در کشور ژاپن که پیشرفته‌ترین تکنولوژی ارتباطی را دارد و در عرصه اینترنت و فضای مجازی حرف اول را در دنیا می‌زند، روزنامه آساهی شیمبون با تیراژ میلیونی چاپ و منتشر می‌شود. در واقع فضای مجازی کارکرد خودش را دارد و رسانه مکتوب نیز کارکرد خودش را و این دو نه‌تنها مانع دیگری نیستند؛ بلکه مانند رسانههای دیگری مانند رادیو و تلویزیون می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. در کنار هم بودن و بهره‌‌گرفتن از امکانات یکدیگر راز ماندگاری رسانه‌هاست.
زمانی که تلویزیون وارد عرصه رسانه‌ها شد، همه گمان می‌کردند رادیو فراموش خواهد شد؛ اما رادیو روز‌به‌روز خود را تقویت کرد، تا جایی که در‌حال‌حاضر به عقیده کارشناسان این حوزه، یک نمایش رادیویی به دلیل بالا‌بردن قدرت تخیل شنونده، از یک سریال تلویزیونی ماندگاری و تأثیر بیشتری دارد.
فضای پرشمار مجازی نه‌تنها تهدیدی برای رسانههای مکتوب محسوب نمی‌شود؛ بلکه فرصتی هم در اختیار آنها قرار می‌دهد. به‌این‌ترتیب که فضای مجازی در خیلی از موارد تنها به اطلاع‌رسانی سطحی می‌پردازد و وارد عمق قضیه نمی‌شود و رسانه مکتوب می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و به بررسی، ارزیابی و تحلیل آن اطلاعاتی که منتشر شده است، پرداخته و در نهایت آن کمبود را جبران کند.
فضای مجازی در این زمینه به رسانه مکتوب کمک می‌کند؛ زیرا پیش‌خبر را به مخاطب منتقل کرده و در مرحله بعد تحلیل عمیق آن را به رسانه مکتوب واگذار کرده است، با‌این‌حال تغییری ویژه در تولید محتوایی و کیفی رسانههای مکتوب اجتناب‌ناپذیر است. به عبارتی دیگر باید چیزی را تولید کنند که مخاطب نتواند مشابه آن را در فضای مجازی ببیند. آنها نیازمند یک تغییر روش هستند، نیازمند تغییر دیدگاه که باید انجام شود. استفاده از روزنامه‌نگاری چند‌رسانه‌ای یا مالتی‌‌مدیا می‌تواند نمونه‌ای از آن باشد.
با رشد فناوری و فراگیرشدن استفاده از شبکه‌های اجتماعی، مطبوعات در ایران دوران سختی را می‌گذراند. رونق‌گرفتن فضای مجازی و بازار داغ دنیای شبکه‌های اجتماعی هر روز روزنامه‌ها و رسانههای مکتوب را به حاشیه می‌راند. با توجه به شرایط بد اقتصادی، تورم و گرانی، مردم هم بابت روزنامه‌ای که اخبار مشابه آن را در فضای مجازی به صورت رایگان یا با هزینه‌ای ناچیز در دسترس دارند، پولی پرداخت نمی‌کنند و این عامل، جذابیت فضای مجازی را بیشتر كرده است. ضمن اینکه اگر قرار است که نشریات مکتوب منتشر شوند، باید به دست مخاطب هم برسند؛ ولی در‌حال‌حاضر بیشتر شرکت‌های توزیع در ارسال و توزیع روزنامه‌ها و نشریات در ایران مشکل دارند.
در بعضی استان‌ها، روزنامه‌ها با تأخیرهای چند‌ساعته و در بعضی موارد با تأخیر 24ساعته به دست مخاطب می‌رسد و در بعضی شهرها ارسال و توزیع روزنامه به دلیل شمارگان بسیار کم، توجیه اقتصادی ندارد و انجام نمی‌شود. این در حالی است که امروزه سرعت و شتاب اخبار به نحوی گسترش یافته که دیگر مخاطب، تحمل و صبر تأخیر دریافت اخبار را ندارد و با توجه به اینکه اخبار فضای مجازی لحظه‌ای منتشر می‌شود، با سرعت جذب آن می‌شود.
در نگاه اول شاید این تصور غلط به وجود بیاید که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای کارکرد خود را از دست داده و قافیه را به انواع تولید محتوای غیرحرفه‌ای در فضای مجازی باخته است؛ اما واقعیت این است که شاید دنیای مجازی هم به دلایل ذکر‌شده و هم به لحاظ ظاهری و فضای بازتر تا حدی قادر باشد با نگاه سطحی به اخبار، مخاطب ساده‌پسند را جذب کند؛ ولی خبرهای کوتاه و بدون منبع هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین تحلیل‌ها و گزارش‌‌های رسانه مکتوب شود.
جنس كاغذ و لمس آن و حتی روحی كه در كاغذ وجود دارد، حس نوستالژیكی را به وجود می‌آورد كه دیگر رسانه‌ها فاقد آن هستند و این یكی از مزایای مهم رسانه مکتوب محسوب می‌شود. در کشور ژاپن که پیشرفته‌ترین تکنولوژی ارتباطی را دارد و در عرصه اینترنت و فضای مجازی حرف اول را در دنیا می‌زند، روزنامه آساهی شیمبون با تیراژ میلیونی چاپ و منتشر می‌شود. در واقع فضای مجازی کارکرد خودش را دارد و رسانه مکتوب نیز کارکرد خودش را و این دو نه‌تنها مانع دیگری نیستند؛ بلکه مانند رسانههای دیگری مانند رادیو و تلویزیون می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. در کنار هم بودن و بهره‌‌گرفتن از امکانات یکدیگر راز ماندگاری رسانه‌هاست.
زمانی که تلویزیون وارد عرصه رسانه‌ها شد، همه گمان می‌کردند رادیو فراموش خواهد شد؛ اما رادیو روز‌به‌روز خود را تقویت کرد، تا جایی که در‌حال‌حاضر به عقیده کارشناسان این حوزه، یک نمایش رادیویی به دلیل بالا‌بردن قدرت تخیل شنونده، از یک سریال تلویزیونی ماندگاری و تأثیر بیشتری دارد.
فضای پرشمار مجازی نه‌تنها تهدیدی برای رسانههای مکتوب محسوب نمی‌شود؛ بلکه فرصتی هم در اختیار آنها قرار می‌دهد. به‌این‌ترتیب که فضای مجازی در خیلی از موارد تنها به اطلاع‌رسانی سطحی می‌پردازد و وارد عمق قضیه نمی‌شود و رسانه مکتوب می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و به بررسی، ارزیابی و تحلیل آن اطلاعاتی که منتشر شده است، پرداخته و در نهایت آن کمبود را جبران کند.
فضای مجازی در این زمینه به رسانه مکتوب کمک می‌کند؛ زیرا پیش‌خبر را به مخاطب منتقل کرده و در مرحله بعد تحلیل عمیق آن را به رسانه مکتوب واگذار کرده است، با‌این‌حال تغییری ویژه در تولید محتوایی و کیفی رسانههای مکتوب اجتناب‌ناپذیر است. به عبارتی دیگر باید چیزی را تولید کنند که مخاطب نتواند مشابه آن را در فضای مجازی ببیند. آنها نیازمند یک تغییر روش هستند، نیازمند تغییر دیدگاه که باید انجام شود. استفاده از روزنامه‌نگاری چند‌رسانه‌ای یا مالتی‌‌مدیا می‌تواند نمونه‌ای از آن باشد.