گامهاي مهمي که بايد برداشته شوند
سیدعلیاکبر صفوی. استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه شیراز.رئیس انجمن یادگیری الکترونیکی ایران
بهتازگی سال 2020 میلادی به پایان رسید و بهزودی وارد سال 1400 هجری شمسی خواهیم شد. به همین بهانه خوب است به تحولات جهانی از دیدگاه فناوری و تأثیرات آن بر مدیریتهای جهانی، منطقهای و شهری نظری بیندازیم. بدون شک تحولات ناشی از فناوریهای جدید در سالهای اخیر شیوه نگاهها و تمام ابعاد علمی، اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و مدیریتی در جهان را تغییر داده است. انقلاب چهارم صنعتی یکی از این تحولات فناورانه است که بهعنوان یک انقلاب و با همان معنای متداول انقلاب در حال بهوقوعپیوستن است. «اینترنت اشیا و خدمات» به همراه مفاهیمی همچون سیستمهای فیزیکی سایبری، هوش مصنوعی، محاسبات ابری و محاسبات شناختی و پرینترهای سهبعدی و مواردی از این قبیل تبدیل به یک بخش جداییناپذیر از تولید و ارائه خدمات شدهاند و انقلاب صنعتی چهارم را رقم میزنند. این انقلاب صنعتی در عین ایجاد فرصتهای جدید برای همه جهانیان، چالشهای جدیدی را هم برای همه و خصوصا و بیشتر برای کشورهای درحالتوسعه ایجاد میکند. به همین دلیل تمامی بخشهای جامعه بهموقع و به میزان کافی به این واقعیتها باید توجه کرده و از هماکنون تمهیدات لازم را برای استفاده از فرصتها و رویارویی با چالشهای مربوطه پیشبینی کنند. عمده این تحولات بر مبنای تحولات الکترونیکی و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات شکل میگیرد. از سوی دیگر، استان فارس و شهر شیراز از پیش از انقلاب اسلامی بهعنوان قطب الکترونیک کشور تعیین و بزرگترین صنایع الکترونیک و ارتباطات ایران در این شهر ایجاد شده بود. گرچه در چند دهه گذشته بخشهایی از این صنایع دچار صدماتی شدند، اما با توجه به برخی تحرکات مثبت فناورانه مربوطه در استان فارس و شهر شیراز، در نیمه اول سال 1384، شیراز بهعنوان منطقه فناوری اطلاعات کشور مصوب هیئت دولت شد. گرچه باز تا سالها از این ظرفیتها بهخوبی استفاده نشد، اما همه اینها نشان از وجود ظرفیتهای بزرگ در استان فارس و شهر شیراز است که اگر مورد توجه مدیران و سیاستگذاران مرتبط قرار گیرد، بازهم میتواند جایگاه استان و شهر شیراز را در کشور ویژه کند. اما لازمه آن درک همه مدیران استانی و شهری از ابعاد این تحولات فناورانه، چالشها، فرصتها و گامهای مهمی است که هرچه سریعتر باید برداشته شود.
آینده دور چه خواهد بود؟
بگذارید بحث را با یک نمونه از تحولات فناورانه شروع کنیم. در حدود 20 سال آینده پیشبینی میشود که سیستم هوش مصنوعی جهانی فضایی، دادههای سلامت جمعآوریشده از همه انسانها را در زمان واقعی شناسایی و بر مشکلات بالقوه شخصی و سلامت عمومی نظارت و تجزیهوتحلیل میکند. این سیستم جهانی مشکلات را شناسایی و با تشخیص آنها، ارسال هشدار به بیماران و ارائهدهندگان مراقبتهای سلامت و ایجاد طرحهای درمان برای حلوفصل مسائل مربوط به مراقبتهای سلامت کار میکند. این سیستم همچنین به داروخانهها، آزمایشگاهها، بیمههای بهداشتی، سازمانهای بهداشت عمومی و سایر نهادها در صورت نیاز متصل میشود. این سیستم همچنین قادر به نظارت بر پیشرفت بیمار و همچنین پیروی از برنامههای توصیهشده است. همچنین به دنبال پیشبینی مسائل مربوط به خدمات سلامت بالقوه و ارائه اطلاعات سلامت پیشگیرانه و پیشبینیکننده سلامت برای هر انسان خواهد بود. مثال دیگر تحولات آن است که بدانیم نه در 20 سال آینده و بلکه در همین حدود یک دهه آینده، وضعیت شغلی کودکان دبستانی ما چه خواهد بود. پیشبینیها نشان میدهد که حدود 60 درصد دانشآموزان دبستانی امروز لازم است برای
شغلهایی آموزش ببینند که هنوز روی کره زمین تعریف نشدهاند! پس آنها را چگونه تربیت کنیم؟ یکی از تحولات پیشرو، مرتبط با فناوریهای شهرهای هوشمند است. شهر هوشمند شهری نیست که صرفا بر پایه فناوریهای جدید و آتی شکل گرفته باشد، بلکه شهری است که همراه خود مفاهیم، اهداف و مدلهای فعالیتهای شهری جدیدی را داراست. این شهر بر پایه زیرساختهای فناورانه گسترده، همراه با آخرین نظریههای تکاملیافته مدیریت شهری متشکل از حکمرانی هوشمند، شهروند هوشمند، محیط زندگی هوشمند، اقتصاد هوشمند، حملونقل هوشمند، انرژی هوشمند و... برپا شده است.
تبدیل شدن به شهروندان دیجیتال
بهعنوان شهروندان دیجیتال، ما با چالشهای بسیاری روبهرو میشویم. لازم است میزان ظرفیت و تحمل خود را در این جهان آگاه از نظر فناوری پیدا کنیم. بنابراین باید قوانین جدید آن را بیاموزیم و بدانیم مسئولیتهای ما چیست. ساختارهای جدید دنیای دیجیتال خیلی سریعتر از آن رشد خواهند کرد تا بتوانیم مقررات و تعهدات خود را بهموقع تعریف کنیم. درحالیکه قواعد اخلاقی اجتماعی زندگی جمعی در طول قرنها توسعه یافته است، جامعه دیجیتال امروز به سختی فرصتزمان لازم را تأمین خواهد کرد. بنابراین انجام همین کار امروزه بهطور فزایندهای بر عهده هر فرد است تا احساس مسئولیت در برخورد با دیگران در فضای دیجیتال را ایجاد کند. از طرف دیگر، چگونه میتوانیم از حوزه خصوصی خود در برابر دخالت شرکتهای فناوری، دولتها و سازمانهای اطلاعاتی محافظت کنیم (چه در سطح ملی و چه فراملی).
بهطور کلی انقلاب چهارم صنعتی مستلزم مهارتهای جدیدی است. برای مثال میتوان به مکاترونیک، پزشکی دیجیتال، کشاورزی دقیق، طراحی ربات و طراحی شبکههای هوشمند و نیز مدیریت هوشمند اشاره کرد. این مهارتها را نمیتوان یکشبه ایجاد کرد و نیاز به تغییر در آموزشوپرورش و آموزش حرفهای و دانشگاهی است. نیاز به کسب مهارتهای جدید برای همه مدیران ضروری است. اما چالشهای اختصاصی ما در شیراز و استان عبارتاند از: ضعف هماهنگیها در خدمات یكپارچه شهری، ضعف اشتراكگذاری اطلاعات بین سازمانها، ضعف نگاه جامع همکارانه در تدوین سیاستهای سازمانها، ضعف وجود دانش کافی مرتبط با این تحولات در بسیاری از مسئولان و کارشناسان دستگاهها و متناسب با ضعف همکاری لازم، ضعف حمایت از استارتاپها و شرکتهای دانشبنیان و ضعف باور جدی به ظرفیتهای داخل شهر و استان و نگاه متمایل به تهران. البته نباید تلاشهای ارزشمند زیادی را که در استانداری، شورای شهر و شهرداری و برخی سازمانهای دیگر در این راستا شده است، نادیده بگیریم. بااینحال فاصله با آنچه باید انجام شود، زیاد است. امید است با ایجاد باور جدید در همه مدیران و اقشار مختلف جامعه، بتوانیم یک بار
دیگر استان فارس و شهر شیراز را سرآمد کشور در زمینهسازی تحولات دنیای دیجیتال کرده و آیندهای بهتر برای فرزندان و مردم میهماندوست و خونگرم فارس رقم بزنیم.
بهتازگی سال 2020 میلادی به پایان رسید و بهزودی وارد سال 1400 هجری شمسی خواهیم شد. به همین بهانه خوب است به تحولات جهانی از دیدگاه فناوری و تأثیرات آن بر مدیریتهای جهانی، منطقهای و شهری نظری بیندازیم. بدون شک تحولات ناشی از فناوریهای جدید در سالهای اخیر شیوه نگاهها و تمام ابعاد علمی، اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و مدیریتی در جهان را تغییر داده است. انقلاب چهارم صنعتی یکی از این تحولات فناورانه است که بهعنوان یک انقلاب و با همان معنای متداول انقلاب در حال بهوقوعپیوستن است. «اینترنت اشیا و خدمات» به همراه مفاهیمی همچون سیستمهای فیزیکی سایبری، هوش مصنوعی، محاسبات ابری و محاسبات شناختی و پرینترهای سهبعدی و مواردی از این قبیل تبدیل به یک بخش جداییناپذیر از تولید و ارائه خدمات شدهاند و انقلاب صنعتی چهارم را رقم میزنند. این انقلاب صنعتی در عین ایجاد فرصتهای جدید برای همه جهانیان، چالشهای جدیدی را هم برای همه و خصوصا و بیشتر برای کشورهای درحالتوسعه ایجاد میکند. به همین دلیل تمامی بخشهای جامعه بهموقع و به میزان کافی به این واقعیتها باید توجه کرده و از هماکنون تمهیدات لازم را برای استفاده از فرصتها و رویارویی با چالشهای مربوطه پیشبینی کنند. عمده این تحولات بر مبنای تحولات الکترونیکی و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات شکل میگیرد. از سوی دیگر، استان فارس و شهر شیراز از پیش از انقلاب اسلامی بهعنوان قطب الکترونیک کشور تعیین و بزرگترین صنایع الکترونیک و ارتباطات ایران در این شهر ایجاد شده بود. گرچه در چند دهه گذشته بخشهایی از این صنایع دچار صدماتی شدند، اما با توجه به برخی تحرکات مثبت فناورانه مربوطه در استان فارس و شهر شیراز، در نیمه اول سال 1384، شیراز بهعنوان منطقه فناوری اطلاعات کشور مصوب هیئت دولت شد. گرچه باز تا سالها از این ظرفیتها بهخوبی استفاده نشد، اما همه اینها نشان از وجود ظرفیتهای بزرگ در استان فارس و شهر شیراز است که اگر مورد توجه مدیران و سیاستگذاران مرتبط قرار گیرد، بازهم میتواند جایگاه استان و شهر شیراز را در کشور ویژه کند. اما لازمه آن درک همه مدیران استانی و شهری از ابعاد این تحولات فناورانه، چالشها، فرصتها و گامهای مهمی است که هرچه سریعتر باید برداشته شود.
آینده دور چه خواهد بود؟
بگذارید بحث را با یک نمونه از تحولات فناورانه شروع کنیم. در حدود 20 سال آینده پیشبینی میشود که سیستم هوش مصنوعی جهانی فضایی، دادههای سلامت جمعآوریشده از همه انسانها را در زمان واقعی شناسایی و بر مشکلات بالقوه شخصی و سلامت عمومی نظارت و تجزیهوتحلیل میکند. این سیستم جهانی مشکلات را شناسایی و با تشخیص آنها، ارسال هشدار به بیماران و ارائهدهندگان مراقبتهای سلامت و ایجاد طرحهای درمان برای حلوفصل مسائل مربوط به مراقبتهای سلامت کار میکند. این سیستم همچنین به داروخانهها، آزمایشگاهها، بیمههای بهداشتی، سازمانهای بهداشت عمومی و سایر نهادها در صورت نیاز متصل میشود. این سیستم همچنین قادر به نظارت بر پیشرفت بیمار و همچنین پیروی از برنامههای توصیهشده است. همچنین به دنبال پیشبینی مسائل مربوط به خدمات سلامت بالقوه و ارائه اطلاعات سلامت پیشگیرانه و پیشبینیکننده سلامت برای هر انسان خواهد بود. مثال دیگر تحولات آن است که بدانیم نه در 20 سال آینده و بلکه در همین حدود یک دهه آینده، وضعیت شغلی کودکان دبستانی ما چه خواهد بود. پیشبینیها نشان میدهد که حدود 60 درصد دانشآموزان دبستانی امروز لازم است برای
شغلهایی آموزش ببینند که هنوز روی کره زمین تعریف نشدهاند! پس آنها را چگونه تربیت کنیم؟ یکی از تحولات پیشرو، مرتبط با فناوریهای شهرهای هوشمند است. شهر هوشمند شهری نیست که صرفا بر پایه فناوریهای جدید و آتی شکل گرفته باشد، بلکه شهری است که همراه خود مفاهیم، اهداف و مدلهای فعالیتهای شهری جدیدی را داراست. این شهر بر پایه زیرساختهای فناورانه گسترده، همراه با آخرین نظریههای تکاملیافته مدیریت شهری متشکل از حکمرانی هوشمند، شهروند هوشمند، محیط زندگی هوشمند، اقتصاد هوشمند، حملونقل هوشمند، انرژی هوشمند و... برپا شده است.
تبدیل شدن به شهروندان دیجیتال
بهعنوان شهروندان دیجیتال، ما با چالشهای بسیاری روبهرو میشویم. لازم است میزان ظرفیت و تحمل خود را در این جهان آگاه از نظر فناوری پیدا کنیم. بنابراین باید قوانین جدید آن را بیاموزیم و بدانیم مسئولیتهای ما چیست. ساختارهای جدید دنیای دیجیتال خیلی سریعتر از آن رشد خواهند کرد تا بتوانیم مقررات و تعهدات خود را بهموقع تعریف کنیم. درحالیکه قواعد اخلاقی اجتماعی زندگی جمعی در طول قرنها توسعه یافته است، جامعه دیجیتال امروز به سختی فرصتزمان لازم را تأمین خواهد کرد. بنابراین انجام همین کار امروزه بهطور فزایندهای بر عهده هر فرد است تا احساس مسئولیت در برخورد با دیگران در فضای دیجیتال را ایجاد کند. از طرف دیگر، چگونه میتوانیم از حوزه خصوصی خود در برابر دخالت شرکتهای فناوری، دولتها و سازمانهای اطلاعاتی محافظت کنیم (چه در سطح ملی و چه فراملی).
بهطور کلی انقلاب چهارم صنعتی مستلزم مهارتهای جدیدی است. برای مثال میتوان به مکاترونیک، پزشکی دیجیتال، کشاورزی دقیق، طراحی ربات و طراحی شبکههای هوشمند و نیز مدیریت هوشمند اشاره کرد. این مهارتها را نمیتوان یکشبه ایجاد کرد و نیاز به تغییر در آموزشوپرورش و آموزش حرفهای و دانشگاهی است. نیاز به کسب مهارتهای جدید برای همه مدیران ضروری است. اما چالشهای اختصاصی ما در شیراز و استان عبارتاند از: ضعف هماهنگیها در خدمات یكپارچه شهری، ضعف اشتراكگذاری اطلاعات بین سازمانها، ضعف نگاه جامع همکارانه در تدوین سیاستهای سازمانها، ضعف وجود دانش کافی مرتبط با این تحولات در بسیاری از مسئولان و کارشناسان دستگاهها و متناسب با ضعف همکاری لازم، ضعف حمایت از استارتاپها و شرکتهای دانشبنیان و ضعف باور جدی به ظرفیتهای داخل شهر و استان و نگاه متمایل به تهران. البته نباید تلاشهای ارزشمند زیادی را که در استانداری، شورای شهر و شهرداری و برخی سازمانهای دیگر در این راستا شده است، نادیده بگیریم. بااینحال فاصله با آنچه باید انجام شود، زیاد است. امید است با ایجاد باور جدید در همه مدیران و اقشار مختلف جامعه، بتوانیم یک بار
دیگر استان فارس و شهر شیراز را سرآمد کشور در زمینهسازی تحولات دنیای دیجیتال کرده و آیندهای بهتر برای فرزندان و مردم میهماندوست و خونگرم فارس رقم بزنیم.