ترکیه و چشم انداز روابط با آمریکا
محمود فاضلی
به دنبال پیروزشدن جو بایدن، نامزد دموکراتها در انتخابات، او مشاوران زیادی در سیاست خارجی منصوب خواهد کرد. این به آن معناست که آمریکا، سیاست خارجی خود را نهتنها در خاورمیانه بلکه از آسیا - اقیانوسیه تا آمریکای لاتین مجددا تنظیم خواهد کرد. برای تنظیم روابط با ترکیه یک تیم بزرگ تشکیل خواهد داد. این تیم شامل دو شخصیتی که در مخالفت با ترکیه معروف هستند، بوده و هر دو آنها نیز یهودی هستند. تحت این شرایط سطح روابط ترکیه با ارامنه روی این دو شخصیت تأثیر خواهد داشت. بهبود روابط ترکیه-آمریکا که در هفت سال گذشته ضعیف شده است، چندان آسان نخواهد بود. با نگاهی به انتخابهای اخیر بایدن در حوزه سیاست خارجی، مشاهده میشود شخصیتهایی که دوران باراک اوباما در سیاست خارجی و امنیت ملی مسئولیت داشتند، در دولت بایدن نیز ایفای نقش خواهند کرد. گروهی از کارشناسان پس از انتخاب «مک گورک» بهعنوان فرد مسئول سیاستهای خاورمیانه را بهعنوان پیام ناخوشایندی از سوی دولت جدید آمریکا به ترکیه ارزیابی میکنند. مک گورک، در 2015 از سوی اوباما، موظف به هماهنگکردن ائتلاف بینالمللی ضد داعش که با پیشگامی آمریکا در سوریه و عراق تشکیل شده بود، شد. او در دوران ریاستجمهوری ترامپ، مدتی به این وظیفه ادامه داد و در سال 2018 پس از تصمیم ترامپ، نسبت به خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، این وظیفه را ترک کرد. از دیدگاه ترکها او بهعنوان معمار سیاست آمریکا در انتخاب «یپگ» بهعنوان متحد اصلی خود در مبارزه با داعش شناخته میشود. همه اقداماتی که آمریکا برای تسلیح و تقویت «یپگ» انجام داده، در واشنگتن توسط گورک طراحی شده است. او همکنون بهعنوان مخالفترین فرد با ترکیه در دولت بایدن شناخته میشود و مدعی است ترکیه مرزهای جنوبی خود را به اندازه کافی کنترل نکرده و به عبور افراد از سرزمینهای خود به سوریه برای پیوستن به داعش اجازه میدهد.
شواهد نشان میدهد آنکارا در حال بازبینی سیاست خارجی خود متناسب با الزامات پیروزی بایدن است. ترکیه از جمله بازیگران مهم منطقه در پی رویکرد تازه در حوزههای تنشزا در منطقه است. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد یکی از اهداف اردوغان از کاهش تنش در مناسبات خارجی، نگرانیها از مسئله تحریمهاست. اظهارات اردوغان در کنگره استانی حزب عدالت و توسعه مبنی بر اینکه ما میخواهیم از روابط همپیمانی طولانی و نزدیک خود با آمریکا بهطور فعال در حل همه مسائل منطقهای و جهانی استفاده کنیم و آینده خود را همراه با اروپا برقرار کنیم، نشانه مهمی است. آنکارا در همین راستا یک ترافیک دیپلماسی را آغاز کرده و در اولین گام سخنگوی ریاستجمهوری را به بروکسل اعزام کرد.
به اعتقاد چاوشاوغلو، وزیر خارجه ترکیه، پس از شروع به کار رئیسجمهوری جدید آمریکا، اردوغان برای گفتن تبریک با ایشان تماس خواهد گرفت. ممکن است در آن تماس تلفنی، بحث یک دیدار و گفتوگو مطرح شود. برای همکاری با دولت جدید آماده هستیم. با هر دولتی در آمریکا بر سر کار بیاید، همکاری میکنیم. پیشداوری نداریم اما متوجه واقعیتها هم هستیم. 90 درصد تیم بایدن را میشناسیم. اگر بگوییم که روابط بلافاصله بهبود خواهد یافت، واقعگرایانه نخواهد بود. درعینحال روی تهیه یک نقشه راه، جهت بهبود و توسعه روابط در زمینههای مختلف کار میکنیم. انتظار داریم دولت بایدن نیز با این دیدگاه حرکت کند.
اکنون بسیاری درمورد سیاست جهانی بایدن و دیدگاه آنکارا درباره روابط با ترکیه کنجکاو هستند. موضوعات بحرانی نظیر اسرائیل، شرق مدیترانه، لیبی، سوریه و عراق، همچنان داغ خواهند ماند. انتظار میرود بایدن به روابط با ناتو، سازمان ملل و همپیمانان اولویت دهد؛ اما در روابط ترکیه و آمریکا مسائل مهمی مانند سامانه دفاع موشکی اس-400، ادامه همکاری آمریکا با گروه «پکک» و «یپگ» در سوریه، مسئله «پکک» (بهعنوان شکنندهترین نقطه دیپلماسی جدید با آمریکا)، حمایت از گروه گولن و نقش آمریکا در شرق مدیترانه از مهمترین موضوعات دو طرف است. بایدن همچنین طرفدار فدراسیون در قبرس و تقسیم مساوی منابع شرق مدیترانه است و از همکاری در تقسیم انرژی و لزوم حفظ حقوق ترکهای قبرس دفاع میکند. آمریکا پس از تصمیم تحریم ترکیه تشکیل یک کارگروه مشترک را پیشنهاد داده؛ اگرچه از نگاه آنکارا تصمیم تحریم ترکیه کاملا اشتباه است.
در این شرایط، انتظار بهبود مناسبات از طریق مذاکره درمورد چند ماده، بیش از حد خوشبینانه خواهد بود. حتی اگر ترکیه از موشکهای اس-400 دست بردارد، آمریکا قطعا سرفصل دیگری را به فهرست مشکلات اضافه خواهد کرد. چاووشاوغلو درباره ارائه دوباره پیشنهاد این کشور به دولت تازه آمریکا درمورد نحوه برخورد با قرارداد این کشور با روسیه برای خرید سامانه دفاع موشکی زمین به هوا موسوم به سیستم اس-400 اعلام کرده است: «ما به دولت بایدن نیز پیشنهاد دادهایم یک تیم مشترک از هر دو کشور درباره ابعاد فنی خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 تحقیق و بررسی کنند. ما به دنبال گسترش روابط با آمریکا هستیم و پیشبینی ما هم بر این موضوع استوار است».
به دنبال پیروزشدن جو بایدن، نامزد دموکراتها در انتخابات، او مشاوران زیادی در سیاست خارجی منصوب خواهد کرد. این به آن معناست که آمریکا، سیاست خارجی خود را نهتنها در خاورمیانه بلکه از آسیا - اقیانوسیه تا آمریکای لاتین مجددا تنظیم خواهد کرد. برای تنظیم روابط با ترکیه یک تیم بزرگ تشکیل خواهد داد. این تیم شامل دو شخصیتی که در مخالفت با ترکیه معروف هستند، بوده و هر دو آنها نیز یهودی هستند. تحت این شرایط سطح روابط ترکیه با ارامنه روی این دو شخصیت تأثیر خواهد داشت. بهبود روابط ترکیه-آمریکا که در هفت سال گذشته ضعیف شده است، چندان آسان نخواهد بود. با نگاهی به انتخابهای اخیر بایدن در حوزه سیاست خارجی، مشاهده میشود شخصیتهایی که دوران باراک اوباما در سیاست خارجی و امنیت ملی مسئولیت داشتند، در دولت بایدن نیز ایفای نقش خواهند کرد. گروهی از کارشناسان پس از انتخاب «مک گورک» بهعنوان فرد مسئول سیاستهای خاورمیانه را بهعنوان پیام ناخوشایندی از سوی دولت جدید آمریکا به ترکیه ارزیابی میکنند. مک گورک، در 2015 از سوی اوباما، موظف به هماهنگکردن ائتلاف بینالمللی ضد داعش که با پیشگامی آمریکا در سوریه و عراق تشکیل شده بود، شد. او در دوران ریاستجمهوری ترامپ، مدتی به این وظیفه ادامه داد و در سال 2018 پس از تصمیم ترامپ، نسبت به خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، این وظیفه را ترک کرد. از دیدگاه ترکها او بهعنوان معمار سیاست آمریکا در انتخاب «یپگ» بهعنوان متحد اصلی خود در مبارزه با داعش شناخته میشود. همه اقداماتی که آمریکا برای تسلیح و تقویت «یپگ» انجام داده، در واشنگتن توسط گورک طراحی شده است. او همکنون بهعنوان مخالفترین فرد با ترکیه در دولت بایدن شناخته میشود و مدعی است ترکیه مرزهای جنوبی خود را به اندازه کافی کنترل نکرده و به عبور افراد از سرزمینهای خود به سوریه برای پیوستن به داعش اجازه میدهد.
شواهد نشان میدهد آنکارا در حال بازبینی سیاست خارجی خود متناسب با الزامات پیروزی بایدن است. ترکیه از جمله بازیگران مهم منطقه در پی رویکرد تازه در حوزههای تنشزا در منطقه است. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد یکی از اهداف اردوغان از کاهش تنش در مناسبات خارجی، نگرانیها از مسئله تحریمهاست. اظهارات اردوغان در کنگره استانی حزب عدالت و توسعه مبنی بر اینکه ما میخواهیم از روابط همپیمانی طولانی و نزدیک خود با آمریکا بهطور فعال در حل همه مسائل منطقهای و جهانی استفاده کنیم و آینده خود را همراه با اروپا برقرار کنیم، نشانه مهمی است. آنکارا در همین راستا یک ترافیک دیپلماسی را آغاز کرده و در اولین گام سخنگوی ریاستجمهوری را به بروکسل اعزام کرد.
به اعتقاد چاوشاوغلو، وزیر خارجه ترکیه، پس از شروع به کار رئیسجمهوری جدید آمریکا، اردوغان برای گفتن تبریک با ایشان تماس خواهد گرفت. ممکن است در آن تماس تلفنی، بحث یک دیدار و گفتوگو مطرح شود. برای همکاری با دولت جدید آماده هستیم. با هر دولتی در آمریکا بر سر کار بیاید، همکاری میکنیم. پیشداوری نداریم اما متوجه واقعیتها هم هستیم. 90 درصد تیم بایدن را میشناسیم. اگر بگوییم که روابط بلافاصله بهبود خواهد یافت، واقعگرایانه نخواهد بود. درعینحال روی تهیه یک نقشه راه، جهت بهبود و توسعه روابط در زمینههای مختلف کار میکنیم. انتظار داریم دولت بایدن نیز با این دیدگاه حرکت کند.
اکنون بسیاری درمورد سیاست جهانی بایدن و دیدگاه آنکارا درباره روابط با ترکیه کنجکاو هستند. موضوعات بحرانی نظیر اسرائیل، شرق مدیترانه، لیبی، سوریه و عراق، همچنان داغ خواهند ماند. انتظار میرود بایدن به روابط با ناتو، سازمان ملل و همپیمانان اولویت دهد؛ اما در روابط ترکیه و آمریکا مسائل مهمی مانند سامانه دفاع موشکی اس-400، ادامه همکاری آمریکا با گروه «پکک» و «یپگ» در سوریه، مسئله «پکک» (بهعنوان شکنندهترین نقطه دیپلماسی جدید با آمریکا)، حمایت از گروه گولن و نقش آمریکا در شرق مدیترانه از مهمترین موضوعات دو طرف است. بایدن همچنین طرفدار فدراسیون در قبرس و تقسیم مساوی منابع شرق مدیترانه است و از همکاری در تقسیم انرژی و لزوم حفظ حقوق ترکهای قبرس دفاع میکند. آمریکا پس از تصمیم تحریم ترکیه تشکیل یک کارگروه مشترک را پیشنهاد داده؛ اگرچه از نگاه آنکارا تصمیم تحریم ترکیه کاملا اشتباه است.
در این شرایط، انتظار بهبود مناسبات از طریق مذاکره درمورد چند ماده، بیش از حد خوشبینانه خواهد بود. حتی اگر ترکیه از موشکهای اس-400 دست بردارد، آمریکا قطعا سرفصل دیگری را به فهرست مشکلات اضافه خواهد کرد. چاووشاوغلو درباره ارائه دوباره پیشنهاد این کشور به دولت تازه آمریکا درمورد نحوه برخورد با قرارداد این کشور با روسیه برای خرید سامانه دفاع موشکی زمین به هوا موسوم به سیستم اس-400 اعلام کرده است: «ما به دولت بایدن نیز پیشنهاد دادهایم یک تیم مشترک از هر دو کشور درباره ابعاد فنی خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 تحقیق و بررسی کنند. ما به دنبال گسترش روابط با آمریکا هستیم و پیشبینی ما هم بر این موضوع استوار است».