قدرت نفتی ایران را سیاسی نکنیم

‌‌یکی از بحث‌های داغ در فضای سیاسی ایران، بازگشت ایران به بازارهای نفت با رفع احتمالی تحریم‌های آمریکاست. این بحث که از فردای پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و مسجل‌شدن شکست ترامپ و پیروزی بایدن آغاز شد و خیلی سریع به موضوع گفت‌وگوی میان نهادهای تصمیم‌گیر در کشور و در رأس آنها دولت و مجلس آن‌هم در قالب سند بودجه سال آینده تبدیل شد. دولت با تکیه بر دو فرض، در لایحه بودجه سال 1400، پیش‌بینی بازگشت به بازار نفت از اوایل سال آینده (یعنی فروش روزانه دومیلیون و 300 هزار بشکه) را داشته و بر این اساس محاسبات و دخل‌و‌خرج دولت در سال آینده را تنظیم کرده ‌‌است. این دو فرض عبارت‌اند از: یک، بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها با استقرار بایدن در کاخ سفید و دو، آمادگی کامل صنعت نفت برای تولید و صادرات 2.3 میلیون بشکه با وجود غیرفعال‌بودن سه‌ساله برخی از میادین. در مقابل، مجلس یازدهم این برآورد و پیش‌بینی دولت برای فروش نفت را بر مبنای دو فرض آشکار و پنهان به چالش کشیده است. فرض آشکار، عدم تمایل به بازگشت به خام‌فروشی نفت و فرض پنهان، ابهام نسبت به باز‌شدن باب مذاکره دوباره ایران و آمریکا حداقل در كوتاه‌مدت. بر مبنای این دو فرض، مجلس یازدهم برآورد تولید و فروش دومیلیون و 300 هزار بشکه نفت در روز در سال آینده را غیرواقع‌بینانه تلقی کرده و تلاش دارد آن را به حدود یک‌و‌نیم میلیون بشکه در روز کاهش دهد. این چالش د‌رحالی از سوی مجلس دنبال می‌شود که اعضای کمیسیون تلفیق بر افزایش قابل‌توجه صادرات نفت ایران در طول دو ماه گذشته تحت تأثیر شکست ترامپ اشراف دارند اما اصرار بر کاهش تولید روزانه نفت در سال آینده به سطح یک‌و‌نیم میلیون بشکه برمبنای متوسط سال و فرض افزایش تولید به حدود دو‌میلیون و 300 هزار بشکه در نیمه دوم سال 1400 و توسط دولت بعد است. اما واقعیت این است که دیوار تحریم‌های آمریکا علیه ایران با مسجل‌شدن انتخاب بایدن به ریاست‌جمهوری آمریکا، سست شده است. در حوزه نفت در چنین مواقعی، احتمال زیاد می‌رود مشتریان سنتی نفت ایران با قطعی‌شدن رفتن ترامپ حداقل در خفا تحریم‌های نفتی ایران را ‌ مانند گذشته جدی نگیرند و مذاکرات برای خرید نفت ایران را آغاز کنند و از سوی دیگر ایران با دشواری کمتر کار افزایش صادرات نفت خود را دنبال کرده و در کمتر از دو ماه به سطح بالایی (در حدود یک‌میلیون بشکه در روز) برساند. این در حالی است که هنوز تحریم‌های نفتی آمریکا رسما رفع نشده است.‌ به نظر می‌رسد ‌‌مقامات وزارت نفت با وجود اعلام آمادگی‌ کلی برای بازگشت به بازار نفت، به سه دلیل همچنان از آشکار‌کردن طرح‌ها و برنامه‌های خود برای ماه‌های آینده به لحاظ عدد و رقم ‌‌مانند سه سال گذشته، خودداری می‌کنند. این سه دلیل عبارت‌اند از: یک، محرمانه نگه‌داشتن طرح‌ها و برنامه‌ها برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی دولت آمریکا تا زمان اعلام رسمی رفع تحریم‌ها، دوم، جلوگیری از تأثیرگذاری منفی و پیش از موعد بر بازار نفت با اعلام زودهنگام بازگشت سریع و کامل ایران به بازار نفت (این رویکرد در راستای مسئولیت‌پذیری ایران نسبت به منافع جمعی تولیدکنندگان نفت حسن‌نیت ایران نسبت به تلاش جمعی تولیدکنندگان برای حفظ و افزایش قیمت در شرایط شکننده بازار نفت ناشی از تداوم همه‌گیری کرونا باشد) و سوم مخالفان داخلی افزایش تولید که ‌ناشی از چالش‌های سیاسی داخلی است. با وجود پیشرفت‌ها و افزایش توانمندی‌های صنعت نفت در دوره تقریبا هشت‌ساله تحریم اخیر، اما هر سه دلیل دست‌اندرکاران نفتی در شرایط حاضر قابل دفاع است. واقعیت این است که صنعت نفت به‌عنوان پیشران توسعه کشور، دروازه‌بان اصلی اقتصاد ایران به‌سوی جهان و خوب یا بد تأمین‌کننده اصلی درآمد کشور است. باید تجمیع و بسیج همه امکانات و ظرفیت‌های کشور در حوزه‌های قانون‌گذاری و اجرائی، اقتصادی و سیاسی، فنی و مهندسی، داخلی و خارجی برای حمایت و آماده‌سازی صنعت نفت جهت بازگشت سریع و مقتدرانه به بازار (که این بازگشت نماد شکست واقعی تحریم‌های سه سال گذشته دولت ترامپ است)، در نهادهای تصمیم‌گیر کشور، یک اصل باشد. طرفین کاملا بر این مسئله واقف هستند که یکی از مهم‌ترین ابزار قدرت تأثیرگذاری ایران در عرصه بین‌المللی فعلا همین ظرفیت فروش نفت به اتکای ذخایر بالا و سابقه و جایگاه گذشته است. جایگاهی که در یک دهه گذشته تحت تأثیر تحریم‌های نفت، متزلزل شده است. عقل و منطق اقتصادی، سیاسی و راهبردی ایجاب می‌کند در شرایط فعلی اقتصادی و به تبع آن آسیب‌پذیری سیاسی داخلی، همه ظرفیت‌های کشور در جهت بازگشت سریع ایران به بازار نفت، بسیج شود؛ چرا‌که این مهم‌ترین و فوری‌ترین اقدام ایران در ماه‌های ابتدایی دولت جدید آمریکا است. با این ابزار، قدرت مانور ایران در عرصه مواجهه و تعامل با 1+5 افزایش می‌یابد و ایران می‌تواند از شرایط به نسبت بهتری در این عرصه برخوردار باشد.

‌‌یکی از بحث‌های داغ در فضای سیاسی ایران، بازگشت ایران به بازارهای نفت با رفع احتمالی تحریم‌های آمریکاست. این بحث که از فردای پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و مسجل‌شدن شکست ترامپ و پیروزی بایدن آغاز شد و خیلی سریع به موضوع گفت‌وگوی میان نهادهای تصمیم‌گیر در کشور و در رأس آنها دولت و مجلس آن‌هم در قالب سند بودجه سال آینده تبدیل شد. دولت با تکیه بر دو فرض، در لایحه بودجه سال 1400، پیش‌بینی بازگشت به بازار نفت از اوایل سال آینده (یعنی فروش روزانه دومیلیون و 300 هزار بشکه) را داشته و بر این اساس محاسبات و دخل‌و‌خرج دولت در سال آینده را تنظیم کرده ‌‌است. این دو فرض عبارت‌اند از: یک، بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها با استقرار بایدن در کاخ سفید و دو، آمادگی کامل صنعت نفت برای تولید و صادرات 2.3 میلیون بشکه با وجود غیرفعال‌بودن سه‌ساله برخی از میادین. در مقابل، مجلس یازدهم این برآورد و پیش‌بینی دولت برای فروش نفت را بر مبنای دو فرض آشکار و پنهان به چالش کشیده است. فرض آشکار، عدم تمایل به بازگشت به خام‌فروشی نفت و فرض پنهان، ابهام نسبت به باز‌شدن باب مذاکره دوباره ایران و آمریکا حداقل در كوتاه‌مدت. بر مبنای این دو فرض، مجلس یازدهم برآورد تولید و فروش دومیلیون و 300 هزار بشکه نفت در روز در سال آینده را غیرواقع‌بینانه تلقی کرده و تلاش دارد آن را به حدود یک‌و‌نیم میلیون بشکه در روز کاهش دهد. این چالش د‌رحالی از سوی مجلس دنبال می‌شود که اعضای کمیسیون تلفیق بر افزایش قابل‌توجه صادرات نفت ایران در طول دو ماه گذشته تحت تأثیر شکست ترامپ اشراف دارند اما اصرار بر کاهش تولید روزانه نفت در سال آینده به سطح یک‌و‌نیم میلیون بشکه برمبنای متوسط سال و فرض افزایش تولید به حدود دو‌میلیون و 300 هزار بشکه در نیمه دوم سال 1400 و توسط دولت بعد است. اما واقعیت این است که دیوار تحریم‌های آمریکا علیه ایران با مسجل‌شدن انتخاب بایدن به ریاست‌جمهوری آمریکا، سست شده است. در حوزه نفت در چنین مواقعی، احتمال زیاد می‌رود مشتریان سنتی نفت ایران با قطعی‌شدن رفتن ترامپ حداقل در خفا تحریم‌های نفتی ایران را ‌ مانند گذشته جدی نگیرند و مذاکرات برای خرید نفت ایران را آغاز کنند و از سوی دیگر ایران با دشواری کمتر کار افزایش صادرات نفت خود را دنبال کرده و در کمتر از دو ماه به سطح بالایی (در حدود یک‌میلیون بشکه در روز) برساند. این در حالی است که هنوز تحریم‌های نفتی آمریکا رسما رفع نشده است.‌ به نظر می‌رسد ‌‌مقامات وزارت نفت با وجود اعلام آمادگی‌ کلی برای بازگشت به بازار نفت، به سه دلیل همچنان از آشکار‌کردن طرح‌ها و برنامه‌های خود برای ماه‌های آینده به لحاظ عدد و رقم ‌‌مانند سه سال گذشته، خودداری می‌کنند. این سه دلیل عبارت‌اند از: یک، محرمانه نگه‌داشتن طرح‌ها و برنامه‌ها برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی دولت آمریکا تا زمان اعلام رسمی رفع تحریم‌ها، دوم، جلوگیری از تأثیرگذاری منفی و پیش از موعد بر بازار نفت با اعلام زودهنگام بازگشت سریع و کامل ایران به بازار نفت (این رویکرد در راستای مسئولیت‌پذیری ایران نسبت به منافع جمعی تولیدکنندگان نفت حسن‌نیت ایران نسبت به تلاش جمعی تولیدکنندگان برای حفظ و افزایش قیمت در شرایط شکننده بازار نفت ناشی از تداوم همه‌گیری کرونا باشد) و سوم مخالفان داخلی افزایش تولید که ‌ناشی از چالش‌های سیاسی داخلی است. با وجود پیشرفت‌ها و افزایش توانمندی‌های صنعت نفت در دوره تقریبا هشت‌ساله تحریم اخیر، اما هر سه دلیل دست‌اندرکاران نفتی در شرایط حاضر قابل دفاع است. واقعیت این است که صنعت نفت به‌عنوان پیشران توسعه کشور، دروازه‌بان اصلی اقتصاد ایران به‌سوی جهان و خوب یا بد تأمین‌کننده اصلی درآمد کشور است. باید تجمیع و بسیج همه امکانات و ظرفیت‌های کشور در حوزه‌های قانون‌گذاری و اجرائی، اقتصادی و سیاسی، فنی و مهندسی، داخلی و خارجی برای حمایت و آماده‌سازی صنعت نفت جهت بازگشت سریع و مقتدرانه به بازار (که این بازگشت نماد شکست واقعی تحریم‌های سه سال گذشته دولت ترامپ است)، در نهادهای تصمیم‌گیر کشور، یک اصل باشد. طرفین کاملا بر این مسئله واقف هستند که یکی از مهم‌ترین ابزار قدرت تأثیرگذاری ایران در عرصه بین‌المللی فعلا همین ظرفیت فروش نفت به اتکای ذخایر بالا و سابقه و جایگاه گذشته است. جایگاهی که در یک دهه گذشته تحت تأثیر تحریم‌های نفت، متزلزل شده است. عقل و منطق اقتصادی، سیاسی و راهبردی ایجاب می‌کند در شرایط فعلی اقتصادی و به تبع آن آسیب‌پذیری سیاسی داخلی، همه ظرفیت‌های کشور در جهت بازگشت سریع ایران به بازار نفت، بسیج شود؛ چرا‌که این مهم‌ترین و فوری‌ترین اقدام ایران در ماه‌های ابتدایی دولت جدید آمریکا است. با این ابزار، قدرت مانور ایران در عرصه مواجهه و تعامل با 1+5 افزایش می‌یابد و ایران می‌تواند از شرایط به نسبت بهتری در این عرصه برخوردار باشد.