تلاش قطر برای میانجیگری بین ایران و عربستان
فرزاد رمضانی‌بونش*
قطر کشوری است در شرق شبه‌جزیره عربستان و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده است. قطر در واقع خود شبه‌جزیره‌ای کوچک است که دریا آن را از غرب و شمال و شرق احاطه کرده است. این کشور دارای مرز مشترک خاکی با عربستان سعودی و مرز دریایی با ایران است. قطر در سال 1971 به استقلال رسید و ایران از نخستین كشورهایی بود كه بعد از انگلستان، استقلال آن کشور را به رسمیت شناخت. در دهه 1970 دولت قطر کوشید تا از ایران به‌عنوان کشوری که می‌تواند ضامن حفظ امنیت و ثبات در منطقه باشد، بهره گیرد. قبلا نیز مقامات قطری از همان آغاز تحریم‌های كشورها به رهبری ریاض علیه خود تلاش کردند تا با نزدیک‌شدن به تهران خود را از تبعات سنگین تحریم‌ها در امان نگه دارند. بنابراین روابط ایران با قطر افزایش گسترده‌ای یافت. در سال‌های گذشته دوحه تلاش کرده هم به قدرت‌های فرامنطقه‌ای آمریکا و اروپا در منطقه خاورمیانه توجه كند و هم روابط خود را با دیگر دولت‌های منطقه گسترش دهد. از مهم‌ترین استراتژی‌ها و اولویت‌های سیاست‌مداران قطری کاهش تنش در منطقه خلیج فارس است. قطر در یك دهه گذشته تلاش كرده است میزبانی و میانجیگری اعراب و اسرائیل، افغانستان و طالبان، ایران با شورای همکاری خلیج فارس و ایران با آمریکا (به‌دنبال افزایش تنش ایران و آمریكا) را پیگیری كند. در واقع افزایش وزن سیاسی و قدرت نرم قطر نیز در روند كاهش تنش بین ایران و عربستان پیگیری می‌شود. همچنین دیپلماسی انرژی قطر در سایه رابطه مثبت با ایران، كاهش تنش بین ایران و عربستان و حفظ امنیت در منطقه قابل دسترس‌تر است. این کشور با گسترش روابط و تقویت پیوندهای خود بقا و امنیت خود را تقویت کرده است.از آنجا که دو کشور ایران و قطر دارای میدان گازی مشترک (پارس جنوبی) هستند، كاهش تنش بین ایران و عربستان در منطقه و تداوم همكاری در این حوزه به نفع قطر است. از نگاه دوحه ایران و عربستان بخشی مهم از جغرافیای منطقه هستند. در یک دهه گذشته نیز با توجه به تداوم رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان، دوحه اكنون كمك به كاهش تنش بین دو بازیگر مهم منطقه را به‌عنوان فرصتی برای امنیت بهتر خود در منطقه می‌داند. در بعد دیگری تلاش برای تبدیل قطر به مرکز دیپلماسی منطقه‌ای و میانجیگری در منطقه از مهم‌ترین استراتژی‌ها و اولویت‌های سیاست‌مداران دوحه است. آمادگی دوحه برای میانجیگری بین ریاض و تهران و كاهش تنش در زمانی است كه روابط قطر با عربستان در حال عادی‌شدن است. در این بین با روی‌کارآمدن بایدن و گشوده‌شدن باب مذاکره وی با ایران ریاض به نظر، هم خواهان مشارکت در مذاکره واشنگتن با تهران و هم مایل به كاهش تنش‌ها با ایران در این دوره است. در بعد دیگری سعودی‌ها در سایه ورود بایدن به کاخ سفید، به‌دنبال تغییر رویكرد روابط منطقه‌ای خود هستند. از سوی دیگر نیز استقبال ظریف وزیر امور خارجه ایران از میانجیگری قطر برای مذاکره ایران با کشورهای عربی در شرایطی است كه تهران نیز به كاهش تنش و آغاز روند عادی‌سازی روابط با عربستان پس از چند سال تنش و قطع روابط (ماجرای شیخ نمر و حمله به سفارت عربستان در تهران) بی‌میل نیست. آنچه مشخص است با حضور بایدن سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه هم دستخوش تغییر می‌شود. قطر اكنون تصور می‌کند که می‌تواند در یک جایگاه مذاکره‌كننده بهتر نقش یک سازنده صلح و كاهش تنش بین ایران و عربستان را ایفا کند. در‌این‌حال هرچند روند عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیازمند بسترها و شرایط متعدد از سوی هر دو بازیگر است اما تلاش قطر در كنار فراهم‌شدن سایر متغیرها می‌تواند در كوتاه‌مدت تنش‌ها را كاهش داده و اندك‌اندك شرایط را برای عادی‌سازی روابط فراهم كند.
*پژوهشگر و تحلیلگر ارشد روابط بین‌الملل
قطر کشوری است در شرق شبه‌جزیره عربستان و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده است. قطر در واقع خود شبه‌جزیره‌ای کوچک است که دریا آن را از غرب و شمال و شرق احاطه کرده است. این کشور دارای مرز مشترک خاکی با عربستان سعودی و مرز دریایی با ایران است. قطر در سال 1971 به استقلال رسید و ایران از نخستین كشورهایی بود كه بعد از انگلستان، استقلال آن کشور را به رسمیت شناخت. در دهه 1970 دولت قطر کوشید تا از ایران به‌عنوان کشوری که می‌تواند ضامن حفظ امنیت و ثبات در منطقه باشد، بهره گیرد. قبلا نیز مقامات قطری از همان آغاز تحریم‌های كشورها به رهبری ریاض علیه خود تلاش کردند تا با نزدیک‌شدن به تهران خود را از تبعات سنگین تحریم‌ها در امان نگه دارند. بنابراین روابط ایران با قطر افزایش گسترده‌ای یافت. در سال‌های گذشته دوحه تلاش کرده هم به قدرت‌های فرامنطقه‌ای آمریکا و اروپا در منطقه خاورمیانه توجه كند و هم روابط خود را با دیگر دولت‌های منطقه گسترش دهد. از مهم‌ترین استراتژی‌ها و اولویت‌های سیاست‌مداران قطری کاهش تنش در منطقه خلیج فارس است. قطر در یك دهه گذشته تلاش كرده است میزبانی و میانجیگری اعراب و اسرائیل، افغانستان و طالبان، ایران با شورای همکاری خلیج فارس و ایران با آمریکا (به‌دنبال افزایش تنش ایران و آمریكا) را پیگیری كند. در واقع افزایش وزن سیاسی و قدرت نرم قطر نیز در روند كاهش تنش بین ایران و عربستان پیگیری می‌شود. همچنین دیپلماسی انرژی قطر در سایه رابطه مثبت با ایران، كاهش تنش بین ایران و عربستان و حفظ امنیت در منطقه قابل دسترس‌تر است. این کشور با گسترش روابط و تقویت پیوندهای خود بقا و امنیت خود را تقویت کرده است.از آنجا که دو کشور ایران و قطر دارای میدان گازی مشترک (پارس جنوبی) هستند، كاهش تنش بین ایران و عربستان در منطقه و تداوم همكاری در این حوزه به نفع قطر است. از نگاه دوحه ایران و عربستان بخشی مهم از جغرافیای منطقه هستند. در یک دهه گذشته نیز با توجه به تداوم رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان، دوحه اكنون كمك به كاهش تنش بین دو بازیگر مهم منطقه را به‌عنوان فرصتی برای امنیت بهتر خود در منطقه می‌داند. در بعد دیگری تلاش برای تبدیل قطر به مرکز دیپلماسی منطقه‌ای و میانجیگری در منطقه از مهم‌ترین استراتژی‌ها و اولویت‌های سیاست‌مداران دوحه است. آمادگی دوحه برای میانجیگری بین ریاض و تهران و كاهش تنش در زمانی است كه روابط قطر با عربستان در حال عادی‌شدن است. در این بین با روی‌کارآمدن بایدن و گشوده‌شدن باب مذاکره وی با ایران ریاض به نظر، هم خواهان مشارکت در مذاکره واشنگتن با تهران و هم مایل به كاهش تنش‌ها با ایران در این دوره است. در بعد دیگری سعودی‌ها در سایه ورود بایدن به کاخ سفید، به‌دنبال تغییر رویكرد روابط منطقه‌ای خود هستند. از سوی دیگر نیز استقبال ظریف وزیر امور خارجه ایران از میانجیگری قطر برای مذاکره ایران با کشورهای عربی در شرایطی است كه تهران نیز به كاهش تنش و آغاز روند عادی‌سازی روابط با عربستان پس از چند سال تنش و قطع روابط (ماجرای شیخ نمر و حمله به سفارت عربستان در تهران) بی‌میل نیست. آنچه مشخص است با حضور بایدن سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه هم دستخوش تغییر می‌شود. قطر اكنون تصور می‌کند که می‌تواند در یک جایگاه مذاکره‌كننده بهتر نقش یک سازنده صلح و كاهش تنش بین ایران و عربستان را ایفا کند. در‌این‌حال هرچند روند عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیازمند بسترها و شرایط متعدد از سوی هر دو بازیگر است اما تلاش قطر در كنار فراهم‌شدن سایر متغیرها می‌تواند در كوتاه‌مدت تنش‌ها را كاهش داده و اندك‌اندك شرایط را برای عادی‌سازی روابط فراهم كند.
*پژوهشگر و تحلیلگر ارشد روابط بین‌الملل