فسادستیزی رسانه‌ها
قادر باستانی- پژوهشگر ارتباطات و رسانه
به‌تازگی فیلم مستندی دیدم که نقش روزنامه‌نگاران در فسادستیزی را به زیبایی به تصویر کشیده بود. این فیلم، امسال نامزد دریافت جایزه اسکار شده و داستانش درباره حادثه تلخ آتش‌سوزی در یک کلوب تفریحی است. این کلوب در شهر بخارست، هشتم آبان 1394 آتش گرفت، ۲۷ نفر کشته و 200 نفر مجروح شدند و در طول چهار ماه پس از آتش‌سوزی، ۳۷ نفر از مجروحان، در بیمارستان جان خود را از دست دادند.
فیلم نشان می‌دهد چند روزنامه‌نگار تحقیقی، با تلاش بسیار و جنگندگی تحسین‌برانگیز، ثابت می‌کنند که مرگ مجروحان، نه به خاطر سوختگی ناشی از حادثه، بلکه به دلیل عفونت‌های باکتریایی در بیمارستان‌ها بوده است. آنها متوجه می‌شوند عموم بیمارستان‌ها از محصولات ضدعفونی‌کننده یک شرکت دارویی استفاده می‌کنند و این مواد به علت رقیق‌بودن، خاصیت لازم برای از‌بین‌بردن برخی باکتری‌ها را ندارد. آزمایشگاه‌های رسمی بعد از بررسی، اعلام می‌کنند که مواد ضدعفونی اشکالی ندارند. روزنامه‌نگاران ثابت می‌کنند که آزمایشگاه‌ها، به عمد همه باکتری‌ها را بررسی نمی‌کنند و نظر تخصصی‌شان نادرست است.
وزیر بهداشت رومانی مجبور به استعفا می‌شود و مردم به خیابان‌ها می‌ریزند و علیه دولت شعار می‌دهند. فیلم در لجنزار قدرت، فساد و دروغ عمیق می‌شود و روزنامه‌نگاران کشف می‌کنند که شرکت دارویی به نحو ماهرانه‌ای به مقامات بهداشتی رشوه داده تا در نتایج آزمایش دستکاری کنند. بعد از افشای ماجرا، مدیرعامل شرکت دارویی خودکشی می‌کند و در ادامه، اقدامات دولت برای اصلاح و بهبود رویه‌ها جریان می‌یابد. مستند پُرتنش، ناامیدانه و عمیقا انسانی الکساندر نانائو درباره کلاهبرداری و فساد در نظام بهداشتی کشورش، فیلمی عالی است، درباره اینکه رسانه‌های آزاد و مستقل چطور می‌توانند حسابرسی کنند و ریاکاری مقامات و تجاوزشان به حقوق مردم را برملا کنند.
نکته جالب فیلم، همراهی شبکه‌های تلویزیونی و همکاری نزدیک دستگاه قضائی و همکاری ناگزیر مقامات دولتی با چند روزنامه‌نگار است. آنها در یک مجله ورزشی کار می‌کنند و با کمال شهامت، کار را تا آخر پیش می‌برند. روزنامه‌نگاری تحقیقی از سخت‌ترین ژانرهای فعالیت ژورنالیستی است و زحمت و تلاش زیادی طلب می‌کند؛ اما نتایج آن به شفافیت بیشتر و سلامت اداری کشور کمک می‌کند. رسانه‌های ما رغبت چندانی به این کار ندارند و موانع فعالیت آن‌قدر زیاد است که یک روزنامه‌نگار برای تهیه گزارش تحقیقی، باید در انتظار هر مضایقه و برخوردی باشد.
من معتقدم در سطوح بالای حاکمیت کشورمان، اراده جدی برای مبارزه با فساد اداری وجود دارد؛ اما بلای فساد چنان در ارکان سیستم رخنه کرده که هر اقدامی برای اصلاح به لطایف‌الحیل خنثی می‌شود. رتبه فساد اداری در کشورمان بالاست. گزارش تازه سازمان شفافیت بین‌الملل می‌گوید ایران از لحاظ فساد مالی، در میان ۱۸۰ کشور جهان رتبه ۱۴۶ را دارد و در مقایسه با آمار سال گذشته، هشت پله سقوط کرده و این بدترین رتبه کشورمان در سال‌های اخیر است. کشورهای موزامبیک، بنگلادش و آنگولا در کنار ایران قرار گرفته‌اند.
گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل، بر‌اساس وضعیت نهادهای دموکراتیک و شاخص‌های فساد انجام شده و به هرکدام امتیازی بین صفر (بالاترین حد فساد) تا صد (عاری از فساد) داده است. نمره ایران ۲۶ شده است. دانمارک با نمره ۸۷ در صدر این فهرست و سومالی با نمره ۹ در قعر جدول قرار دارد. سازمان شفافیت بین‌الملل، تقویت ساختارهای انتخاباتی، اعمال بیشتر تفکیک قوا، قدرتمند‌ساختن روزنامه‌نگاران و همچنین اتخاذ تدابیر برای محافظت از فعالان رسانه‌ای را از راهکارهای بهبود وضعیت فساد
برشمرده است.
زمانی بود که ما این سازمان شفافیت و نظایر آن را عامل امپریالیسم می‌خواندیم و همکاری درستی نداشتیم؛ اما چند سالی است که برخی نهادهای نظارتی و قضائی، با شفافیت بین‌المللی که یک سازمان غیرانتفاعی است، خوب همکاری می‌کنند و در تلاش‌اند تا شاخص‌های ضدفساد را تقویت کنند و جایگاه کشورمان را در رتبه‌بندی سالانه بهبود بخشند. تاکنون بهترین رتبه ایران 78 بود که در دولت اصلاحات کسب شد. روند صعودی فساد اداری که اتفاقا بستگی تام با تحریم‌های ظالمانه دارد و تحریم‌ها باعث گسترش فساد می‌شود، اعتبار بین‌المللی کشور را مخدوش کرده و ناراحت‌کننده است.
جریان‌های ضدفساد اعم از اصلاح‌طلب و عدالت‌خواه و مستقل باید مورد حمایت قرار گیرند و حاشیه امن فعالیت داشته باشند و خودشان هم منابع مالی و چارچوب فعالیت‌شان
روشن باشد.
تقویت روزنامه‌نگاری تحقیقی، تأثیر بسیار بزرگی بر کنترل فساد اداری دارد. تاکنون روال عمومی چنین نبوده و مدیران رسانه‌های بزرگ، از ورود به حیطه تحقیق هراس دارند. رسانه‌های کوچک هم توان لازم را برای این کار ندارند و رغبت چندانی نشان نمی‌دهند. قرار است قانون از سوت‌زنان حمایت کند؛ اما هنوز اقدام عملی و مشخصی انجام نشده است. البته باید گفت مسیر روزنامه‌نگاری تحقیقی رو به بهبود است؛ اما انتظار سرعت بیشتر وجود دارد. کارهای زنده‌یاد شیده لالمی، از‌جمله گزارش‌های اجتماعی اثرگذار مثل گورخواب‌ها، نمونه ارزشمندی از روزنامه‌نگاری تحقیقی متعهد است که تداوم نداشته است.
چندی پیش عباس عبدی، رئیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران، پیشنهاد عملی خوبی داد که رسانه‌های بزرگ همکاری کنند و گروه‌های روزنامه‌نگاری تحقیقی مشترک تشکیل دهند که هم هزینه‌ها سرشکن شود و هم برخورد با آنها سخت‌تر باشد. رسانه‌های بزرگ هنوز کاری نکرده‌اند. چند روزنامه‌نگار تحقیقی را می‌شناسم که در‌صدد ثبت یک مؤسسه برای این کار بودند و موفق نشدند. سازمان صدا‌و‌سیما هم که همکاری‌اش با روزنامه‌نگاران تحقیقی، تعیین‌کننده است، مشغول پروپاگاندا و نیز حمله به رقبای سیاسی است و اراده‌ای برای فسادستیزی
اصولی ندارد.
خبرنگاران رسانه ملی هم جرئت و جسارت لازم برای روزنامه‌نگاری تحقیقی را به خاطر حمایت‌نشدن از سوی مسئولان آن رسانه ندارند. مسئولان نظام که حقیقتا به کنترل فساد علاقه‌مندند، باید زمینه لازم را فراهم آورند تا روزنامه‌نگاران به‌مثابه زبان گویای مردم، با حمایت قضائی و اجرائی، به مصاف هیولای فساد بروند؛ قبل از آنکه فرصت از دست برود و این هیولا همه چیز را در کام خود
فرو ببرد.
به‌تازگی فیلم مستندی دیدم که نقش روزنامه‌نگاران در فسادستیزی را به زیبایی به تصویر کشیده بود. این فیلم، امسال نامزد دریافت جایزه اسکار شده و داستانش درباره حادثه تلخ آتش‌سوزی در یک کلوب تفریحی است. این کلوب در شهر بخارست، هشتم آبان 1394 آتش گرفت، ۲۷ نفر کشته و 200 نفر مجروح شدند و در طول چهار ماه پس از آتش‌سوزی، ۳۷ نفر از مجروحان، در بیمارستان جان خود را از دست دادند.
فیلم نشان می‌دهد چند روزنامه‌نگار تحقیقی، با تلاش بسیار و جنگندگی تحسین‌برانگیز، ثابت می‌کنند که مرگ مجروحان، نه به خاطر سوختگی ناشی از حادثه، بلکه به دلیل عفونت‌های باکتریایی در بیمارستان‌ها بوده است. آنها متوجه می‌شوند عموم بیمارستان‌ها از محصولات ضدعفونی‌کننده یک شرکت دارویی استفاده می‌کنند و این مواد به علت رقیق‌بودن، خاصیت لازم برای از‌بین‌بردن برخی باکتری‌ها را ندارد. آزمایشگاه‌های رسمی بعد از بررسی، اعلام می‌کنند که مواد ضدعفونی اشکالی ندارند. روزنامه‌نگاران ثابت می‌کنند که آزمایشگاه‌ها، به عمد همه باکتری‌ها را بررسی نمی‌کنند و نظر تخصصی‌شان نادرست است.
وزیر بهداشت رومانی مجبور به استعفا می‌شود و مردم به خیابان‌ها می‌ریزند و علیه دولت شعار می‌دهند. فیلم در لجنزار قدرت، فساد و دروغ عمیق می‌شود و روزنامه‌نگاران کشف می‌کنند که شرکت دارویی به نحو ماهرانه‌ای به مقامات بهداشتی رشوه داده تا در نتایج آزمایش دستکاری کنند. بعد از افشای ماجرا، مدیرعامل شرکت دارویی خودکشی می‌کند و در ادامه، اقدامات دولت برای اصلاح و بهبود رویه‌ها جریان می‌یابد. مستند پُرتنش، ناامیدانه و عمیقا انسانی الکساندر نانائو درباره کلاهبرداری و فساد در نظام بهداشتی کشورش، فیلمی عالی است، درباره اینکه رسانه‌های آزاد و مستقل چطور می‌توانند حسابرسی کنند و ریاکاری مقامات و تجاوزشان به حقوق مردم را برملا کنند.
نکته جالب فیلم، همراهی شبکه‌های تلویزیونی و همکاری نزدیک دستگاه قضائی و همکاری ناگزیر مقامات دولتی با چند روزنامه‌نگار است. آنها در یک مجله ورزشی کار می‌کنند و با کمال شهامت، کار را تا آخر پیش می‌برند. روزنامه‌نگاری تحقیقی از سخت‌ترین ژانرهای فعالیت ژورنالیستی است و زحمت و تلاش زیادی طلب می‌کند؛ اما نتایج آن به شفافیت بیشتر و سلامت اداری کشور کمک می‌کند. رسانه‌های ما رغبت چندانی به این کار ندارند و موانع فعالیت آن‌قدر زیاد است که یک روزنامه‌نگار برای تهیه گزارش تحقیقی، باید در انتظار هر مضایقه و برخوردی باشد.
من معتقدم در سطوح بالای حاکمیت کشورمان، اراده جدی برای مبارزه با فساد اداری وجود دارد؛ اما بلای فساد چنان در ارکان سیستم رخنه کرده که هر اقدامی برای اصلاح به لطایف‌الحیل خنثی می‌شود. رتبه فساد اداری در کشورمان بالاست. گزارش تازه سازمان شفافیت بین‌الملل می‌گوید ایران از لحاظ فساد مالی، در میان ۱۸۰ کشور جهان رتبه ۱۴۶ را دارد و در مقایسه با آمار سال گذشته، هشت پله سقوط کرده و این بدترین رتبه کشورمان در سال‌های اخیر است. کشورهای موزامبیک، بنگلادش و آنگولا در کنار ایران قرار گرفته‌اند.
گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل، بر‌اساس وضعیت نهادهای دموکراتیک و شاخص‌های فساد انجام شده و به هرکدام امتیازی بین صفر (بالاترین حد فساد) تا صد (عاری از فساد) داده است. نمره ایران ۲۶ شده است. دانمارک با نمره ۸۷ در صدر این فهرست و سومالی با نمره ۹ در قعر جدول قرار دارد. سازمان شفافیت بین‌الملل، تقویت ساختارهای انتخاباتی، اعمال بیشتر تفکیک قوا، قدرتمند‌ساختن روزنامه‌نگاران و همچنین اتخاذ تدابیر برای محافظت از فعالان رسانه‌ای را از راهکارهای بهبود وضعیت فساد
برشمرده است.
زمانی بود که ما این سازمان شفافیت و نظایر آن را عامل امپریالیسم می‌خواندیم و همکاری درستی نداشتیم؛ اما چند سالی است که برخی نهادهای نظارتی و قضائی، با شفافیت بین‌المللی که یک سازمان غیرانتفاعی است، خوب همکاری می‌کنند و در تلاش‌اند تا شاخص‌های ضدفساد را تقویت کنند و جایگاه کشورمان را در رتبه‌بندی سالانه بهبود بخشند. تاکنون بهترین رتبه ایران 78 بود که در دولت اصلاحات کسب شد. روند صعودی فساد اداری که اتفاقا بستگی تام با تحریم‌های ظالمانه دارد و تحریم‌ها باعث گسترش فساد می‌شود، اعتبار بین‌المللی کشور را مخدوش کرده و ناراحت‌کننده است.
جریان‌های ضدفساد اعم از اصلاح‌طلب و عدالت‌خواه و مستقل باید مورد حمایت قرار گیرند و حاشیه امن فعالیت داشته باشند و خودشان هم منابع مالی و چارچوب فعالیت‌شان
روشن باشد.
تقویت روزنامه‌نگاری تحقیقی، تأثیر بسیار بزرگی بر کنترل فساد اداری دارد. تاکنون روال عمومی چنین نبوده و مدیران رسانه‌های بزرگ، از ورود به حیطه تحقیق هراس دارند. رسانه‌های کوچک هم توان لازم را برای این کار ندارند و رغبت چندانی نشان نمی‌دهند. قرار است قانون از سوت‌زنان حمایت کند؛ اما هنوز اقدام عملی و مشخصی انجام نشده است. البته باید گفت مسیر روزنامه‌نگاری تحقیقی رو به بهبود است؛ اما انتظار سرعت بیشتر وجود دارد. کارهای زنده‌یاد شیده لالمی، از‌جمله گزارش‌های اجتماعی اثرگذار مثل گورخواب‌ها، نمونه ارزشمندی از روزنامه‌نگاری تحقیقی متعهد است که تداوم نداشته است.
چندی پیش عباس عبدی، رئیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران، پیشنهاد عملی خوبی داد که رسانه‌های بزرگ همکاری کنند و گروه‌های روزنامه‌نگاری تحقیقی مشترک تشکیل دهند که هم هزینه‌ها سرشکن شود و هم برخورد با آنها سخت‌تر باشد. رسانه‌های بزرگ هنوز کاری نکرده‌اند. چند روزنامه‌نگار تحقیقی را می‌شناسم که در‌صدد ثبت یک مؤسسه برای این کار بودند و موفق نشدند. سازمان صدا‌و‌سیما هم که همکاری‌اش با روزنامه‌نگاران تحقیقی، تعیین‌کننده است، مشغول پروپاگاندا و نیز حمله به رقبای سیاسی است و اراده‌ای برای فسادستیزی
اصولی ندارد.
خبرنگاران رسانه ملی هم جرئت و جسارت لازم برای روزنامه‌نگاری تحقیقی را به خاطر حمایت‌نشدن از سوی مسئولان آن رسانه ندارند. مسئولان نظام که حقیقتا به کنترل فساد علاقه‌مندند، باید زمینه لازم را فراهم آورند تا روزنامه‌نگاران به‌مثابه زبان گویای مردم، با حمایت قضائی و اجرائی، به مصاف هیولای فساد بروند؛ قبل از آنکه فرصت از دست برود و این هیولا همه چیز را در کام خود
فرو ببرد.