بحران در شهر
الهام فخاری- عضو شورای شهر تهران
هنگامی که واژه شهر را می‌شنوید به یاد چه می‌افتید و چگونه جایی برایتان نمایان می‌شود؟ هیچ‌گاه این بازنمایی خودتان را ارزیابی و بررسی کرده‌اید؟ چنین بازنمایی‌ای به چه چیزهایی بستگی دارد؟
با شنیدن واژه کووید 19/کرونا یا سیلاب یا زمین‌لرزه چه پیش‌رویتان می‌بینید؟ شهر قرمز کرونایی چگونه جایی است؟ شاید برای برخی مردم واژه شهر چند بازنمایی داشته باشد، جایی که زاده شدیم و پرورش یافتیم، شهری که در آن کار می‌کنیم و روزمره‌های کنونی‌مان را پدید آورده است، یا شهری که روزی به‌مثابه گردشگر تجربه کرده‌ایم و به هر دلیلی طرح‌واره‌ای از شهر را برایمان پایدار کرده است. گرچه شهر «جا و مکان»ی برای زندگی شمار زیادی از مردم است که محدوده و حریمی قراردادی دارد و برای اداره‌کردن و گسترش آن برنامه‌ریزی می‌شود، ولی بیش از سازه‌ها و مکان، شهر یک سازه شناختی در برداشت جمعی آدم‌هاست. جایی که سازوکارها سامان ویژه‌ای دارند، مردمان بیشتری در آن زندگی می‌کنند، قانون‌های شهری دارد و گذرگاه‌ها و ساختمان‌هایش هم با روستا تفاوت دارند. در میان شهرهای کهن بر پایه زیست‌بوم و اقلیم برخی شهرها خشتی-گلی و برخی دیگر برساخته از سازه‌های چوبی یا سنگی هستند. در جاهایی گذرگاه‌ها آبی و در بسیاری دیگر سنگفرش یا آسفالتی هستند. ابرشهرها را هم با بزرگراه‌ها، ساختمان‌های بلند و فشردگی رفت‌وآمد می‌توان بازشناسی کرد. به همه اینها فرصت‌ها و تهدیدها، مناسبات و رابطه‌های اجتماعی، رقابت‌ها و رفاقت‌هایی متفاوت از مقیاس محله یا روستا یا کوچ‌روی را باید افزود. برخی شهرها پس از سال‌ها یا ده‌ها به ویرانه‌هایی رهاشده تبدیل شده‌اند. جاهایی که رویدادهای هسته‌ای مرگ‌بار یا آتشفشان یا رخدادهای پرخطر و ویرانگر روی داده کم‌کم متروکه می‌شوند یا جمعیت سازنده و پویا و نوآور را از دست می‌دهند. اینکه چرا برخی شهرها ویرانه و رها شده‌اند و چرا برخی دیگر پیشینه‌ای به درازای تاریخ تمدن دارند به ویژگی یا مفهوم اجتماعی-زیرساختی به نام «تاب‌آوری» باز می‌گردد. شهر باید جایی با امنیت نسبی، دسترس‌پذیری عادلانه، برخوردار از پشتوانه‌های زیستی و طبیعی و با توان متناسب با جمعیت باشد. از این رو گسترش کالبدی شهرها می‌تواند تاب‌آوری اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی شهر را دچار گرفتاری کند. این ویژگی پس از این یک سال با تأکید بر کووید19 و همه‌گیری‌های بیماری اهمیت متفاوتی دارد. همه‌گیری بیماری‌ها ازجمله محورهای پدافند غیرعامل است که برای زیست‌پذیری و تاب‌آوری شهرها باید مورد توجه باشد. جهان پیچیده امروز به نوآوری‌هایی هم‌خوان با شتاب دگرگونی‌ها نیاز دارد و زنده و بالنده ماندن شهر یا ابرشهرها نیازمند رویکردی نوآورانه به مسئله‌ها، فرصت‌ها و چالش‌هایی مانند کووید19 است. بهبود تاب‌آوری روان‌شناختی شهروندان بخشی از این رویکرد است. در این شرایط ویژه و بحران طولانی به مفهوم شهر و چگونگی زندگی شهری آن هم با توجه به تاب‌آوری در برابر بحران‌ها بیشتر بپردازیم.
هنگامی که واژه شهر را می‌شنوید به یاد چه می‌افتید و چگونه جایی برایتان نمایان می‌شود؟ هیچ‌گاه این بازنمایی خودتان را ارزیابی و بررسی کرده‌اید؟ چنین بازنمایی‌ای به چه چیزهایی بستگی دارد؟
با شنیدن واژه کووید 19/کرونا یا سیلاب یا زمین‌لرزه چه پیش‌رویتان می‌بینید؟ شهر قرمز کرونایی چگونه جایی است؟ شاید برای برخی مردم واژه شهر چند بازنمایی داشته باشد، جایی که زاده شدیم و پرورش یافتیم، شهری که در آن کار می‌کنیم و روزمره‌های کنونی‌مان را پدید آورده است، یا شهری که روزی به‌مثابه گردشگر تجربه کرده‌ایم و به هر دلیلی طرح‌واره‌ای از شهر را برایمان پایدار کرده است. گرچه شهر «جا و مکان»ی برای زندگی شمار زیادی از مردم است که محدوده و حریمی قراردادی دارد و برای اداره‌کردن و گسترش آن برنامه‌ریزی می‌شود، ولی بیش از سازه‌ها و مکان، شهر یک سازه شناختی در برداشت جمعی آدم‌هاست. جایی که سازوکارها سامان ویژه‌ای دارند، مردمان بیشتری در آن زندگی می‌کنند، قانون‌های شهری دارد و گذرگاه‌ها و ساختمان‌هایش هم با روستا تفاوت دارند. در میان شهرهای کهن بر پایه زیست‌بوم و اقلیم برخی شهرها خشتی-گلی و برخی دیگر برساخته از سازه‌های چوبی یا سنگی هستند. در جاهایی گذرگاه‌ها آبی و در بسیاری دیگر سنگفرش یا آسفالتی هستند. ابرشهرها را هم با بزرگراه‌ها، ساختمان‌های بلند و فشردگی رفت‌وآمد می‌توان بازشناسی کرد. به همه اینها فرصت‌ها و تهدیدها، مناسبات و رابطه‌های اجتماعی، رقابت‌ها و رفاقت‌هایی متفاوت از مقیاس محله یا روستا یا کوچ‌روی را باید افزود. برخی شهرها پس از سال‌ها یا ده‌ها به ویرانه‌هایی رهاشده تبدیل شده‌اند. جاهایی که رویدادهای هسته‌ای مرگ‌بار یا آتشفشان یا رخدادهای پرخطر و ویرانگر روی داده کم‌کم متروکه می‌شوند یا جمعیت سازنده و پویا و نوآور را از دست می‌دهند. اینکه چرا برخی شهرها ویرانه و رها شده‌اند و چرا برخی دیگر پیشینه‌ای به درازای تاریخ تمدن دارند به ویژگی یا مفهوم اجتماعی-زیرساختی به نام «تاب‌آوری» باز می‌گردد. شهر باید جایی با امنیت نسبی، دسترس‌پذیری عادلانه، برخوردار از پشتوانه‌های زیستی و طبیعی و با توان متناسب با جمعیت باشد. از این رو گسترش کالبدی شهرها می‌تواند تاب‌آوری اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی شهر را دچار گرفتاری کند. این ویژگی پس از این یک سال با تأکید بر کووید19 و همه‌گیری‌های بیماری اهمیت متفاوتی دارد. همه‌گیری بیماری‌ها ازجمله محورهای پدافند غیرعامل است که برای زیست‌پذیری و تاب‌آوری شهرها باید مورد توجه باشد. جهان پیچیده امروز به نوآوری‌هایی هم‌خوان با شتاب دگرگونی‌ها نیاز دارد و زنده و بالنده ماندن شهر یا ابرشهرها نیازمند رویکردی نوآورانه به مسئله‌ها، فرصت‌ها و چالش‌هایی مانند کووید19 است. بهبود تاب‌آوری روان‌شناختی شهروندان بخشی از این رویکرد است. در این شرایط ویژه و بحران طولانی به مفهوم شهر و چگونگی زندگی شهری آن هم با توجه به تاب‌آوری در برابر بحران‌ها بیشتر بپردازیم.