فعاليت تنها 450 شركت از 12000 شركت ثبتي صادراتي
شرق: رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در مصاحبه با ایلنا آماری درخور‌تأمل درباره صادرات غیرنفتی ایران مطرح كرده است. به گفته محمدرضا مودودی ایران در پنج سال گذشته به دلیل تحریم‌ها 17 میلیارد از بازار صادراتی خود را از دست داده است كه فقط هفت‌میلیارد دلار آن در سال 99 از بین رفته است كه به گفته این مدیر سابق «عددی بسیار بزرگ و بااهمیت است».
آمار دیگری كه عنوان كرده است حتی قابل‌توجه‌تر است: «از میان حدودا ۱۲ هزار شرکت حقوقی و فرد حقیقی که صادرات می‌کنند، فقط حدود 450 شرکت صادراتی هستند که 90 درصد صادرات را در اختیار دارند و این رقم بسیار کم است». البته اشاره ایشان به كمیت است اما سؤال دیگری كه در مصاحبه به آن پاسخی نمی‌توان یافت این است كه پس بقیه 12 هزار شركت ثبت‌شده چه كار می‌كنند؟
مودودی می‌گوید: «شرایط امروز بسیار خاص است، تجربه تلخی را با تحریم‌های اخیر و شیوع کرونا در بخش تجارت خارجی داشتیم که منجر به افت شدید آمارها در سال‌های اخیر به‌خصوص در صادرات شد» و طبیعی است كه گریزی هم به دولت جدید بزند «اگر دولت آینده می‌خواهد در ایجاد اشتغال و توسعه درآمد ارزی تجربه موفقی کسب کند، باید در این بخش سرمایه‌گذاری، مدیریت و برنامهریزی جدی داشته باشد. بخش زیادی از بازاری که در تحریم از دست دادیم به علت عدم برقراری روابط بانکی و نداشتن پیمان‌های تجاری و توجه بیش از حد به بازار داخلی بوده است». مسئله‌ای كه دولت جدید نیز هنوز رویكرد دقیقا معینی به آن نشان نداده است.
مشكل دیگری كه عنوان می‌شود نیز قابل‌توجه است؛ چندگانگی مراجع تصمیم‌ساز. به باور آقای مودودی: «متأسفانه ما یک فرماندهی واحد در بخش تجارت خارجی نداریم. تجربه چهار سال گذشته نشان داد که حتی در وزارت صمت هم که به‌هرحال متولی اصلی تجارت خارجی کشور است، چندان به این مسئله اهمیت داده نشده و شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین قربانی ادغام وزارت بازرگانی و وزارت صنایع و معادن، تجارت خارجی بوده است».
مشكلی كه به ظاهر در بخش دیگر صادراتی ما یعنی نفت وجود ندارد: «یک نگاه منطقی، بخش صادرات نفتی و غیرنفتی ما تنها منابع ارزی کشور است که قادر به گرداندن چرخ‌های تولیدی و تجاری داخلی است و بنابراین در هر دو بخش باید به‌صورت جدی برنامهریزی و هدف‌گذاری کرد. البته در بخش نفت، ما یک وزارتخانه بزرگ با اختیارات و امکانات زیاد داریم که تمرکز بالایی هم از سوی حاکمیت متوجه آن است و همه تلاش‌ها هم برای تسهیل تجارت نفتی و برگشت ارز حاصل از صادرات آن است ولی در مورد صادرات غیرنفتی مسائل پیچیده‌تر است».
اما دلیل دیگر عدم موفقیت ما در نظر این كارشناس اقتصادی سیاست‌های پیچیده و البته ناموفق ارزی است: «با یک نگاه منطقی، بخش صادرات نفتی و غیرنفتی ما تنها منابع ارزی کشور است که قادر به گرداندن چرخ‌های تولیدی و تجاری داخلی است؛ بنابراین در هر دو بخش باید به‌صورت جدی برنامهریزی و هدف‌گذاری کرد. البته در بخش نفت، ما یک وزارتخانه بزرگ با اختیارات و امکانات زیاد داریم که تمرکز بالایی هم از سوی حاکمیت متوجه آن است و همه تلاش‌ها هم برای تسهیل تجارت نفتی و برگشت ارز حاصل از صادرات آن است ولی در مورد صادرات غیرنفتی مسائل پیچیده‌تر است».
درنهایت نیز اشاره آقای مودودی به مسئله‌ای است كه بسیاری منتظرند آن را شاهد باشند؛ یعنی تركیب اقتصادی دولت جدید: «موفقیت در این موارد بستگی دارد به تیم اقتصادی دولتی که شکل می‌گیرد و اینکه مدیران دستگاه‌های اجرائی چه رویکرد، توان اجرائی و بینش تجاری داشته باشند. ما تجربه این را داشتیم که وقتی مدیران توانمند روی کار آمدند، شاهد جهش در حوزه تجارت خارجی بودیم. و برعکس، بهترین دوره‌های تاریخی گاهی به دلیل انتخاب نادرست افراد، بی‌نتیجه از دست رفته‌اند. بنابراین جدا از تحریم، کرونا و سیاست‌های خصمانه دشمنان خارجی، باید موضوع مدیریت اجرائی را بسیار جدی بگیریم. به هر میزان که مدیران دولت سیزدهم توانمند باشند، ما هزینه کمتری برای توسعه خواهیم داد و حتی در این شریط سخت هم می‌توان امیدوار بود که گشایش‌هایی در حوزه تجارت خارجی و گسترش روابط بین‌الملل شکل بگیرد».
این كارشناس رسمی پیشین همچنین به خطر رقابت منطقه‌ای اشاره می‌كند كه محتمل است برای وضعیت صادراتی فعلی ما خطری جدی تلقی شود و آن به ثبات رسیدن سیاسی و پیشرفت تكنولوژیك كشورهایی است كه عمده صادرات ما به آنها است: «سهم «های‌تک» از سبد صادراتی ما بسیار کم است. افغانستان و عراق که بازارهای اصلی ما هستند اگر به ثبات سیاسی برسند، می‌توانند به‌سرعت کارخانجاتی را که تکنولوژی پیچیده‌ای ندارند، در کشور خود ایجاد و فعال کنند و ما را از بازار خود حذف کنند و در این صورت، چشم‌انداز پیچیده‌ای در مورد حجم تجارت خود با این دو کشور در انتظار ما خواهد بود. اما اگر در موضوع «های‌تک» برنامهریزی دقیق و هدفمندی بشود و در صنایع‌های تکی را که در آنها حرف برای گفتن داریم، تجاری‌سازی، بین‌المللی و سرمایه‌گذاری کنیم و پروژه‌های صادراتی بزرگی مبتنی‌بر های‌تک تعریف و حمایت شوند، شاید امیدوار شویم که در 10 سال آینده همچنان بازار رو به رشدی را تجربه می‌کنیم».
شرق: رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در مصاحبه با ایلنا آماری درخور‌تأمل درباره صادرات غیرنفتی ایران مطرح كرده است. به گفته محمدرضا مودودی ایران در پنج سال گذشته به دلیل تحریم‌ها 17 میلیارد از بازار صادراتی خود را از دست داده است كه فقط هفت‌میلیارد دلار آن در سال 99 از بین رفته است كه به گفته این مدیر سابق «عددی بسیار بزرگ و بااهمیت است».
آمار دیگری كه عنوان كرده است حتی قابل‌توجه‌تر است: «از میان حدودا ۱۲ هزار شرکت حقوقی و فرد حقیقی که صادرات می‌کنند، فقط حدود 450 شرکت صادراتی هستند که 90 درصد صادرات را در اختیار دارند و این رقم بسیار کم است». البته اشاره ایشان به كمیت است اما سؤال دیگری كه در مصاحبه به آن پاسخی نمی‌توان یافت این است كه پس بقیه 12 هزار شركت ثبت‌شده چه كار می‌كنند؟
مودودی می‌گوید: «شرایط امروز بسیار خاص است، تجربه تلخی را با تحریم‌های اخیر و شیوع کرونا در بخش تجارت خارجی داشتیم که منجر به افت شدید آمارها در سال‌های اخیر به‌خصوص در صادرات شد» و طبیعی است كه گریزی هم به دولت جدید بزند «اگر دولت آینده می‌خواهد در ایجاد اشتغال و توسعه درآمد ارزی تجربه موفقی کسب کند، باید در این بخش سرمایه‌گذاری، مدیریت و برنامهریزی جدی داشته باشد. بخش زیادی از بازاری که در تحریم از دست دادیم به علت عدم برقراری روابط بانکی و نداشتن پیمان‌های تجاری و توجه بیش از حد به بازار داخلی بوده است». مسئله‌ای كه دولت جدید نیز هنوز رویكرد دقیقا معینی به آن نشان نداده است.
مشكل دیگری كه عنوان می‌شود نیز قابل‌توجه است؛ چندگانگی مراجع تصمیم‌ساز. به باور آقای مودودی: «متأسفانه ما یک فرماندهی واحد در بخش تجارت خارجی نداریم. تجربه چهار سال گذشته نشان داد که حتی در وزارت صمت هم که به‌هرحال متولی اصلی تجارت خارجی کشور است، چندان به این مسئله اهمیت داده نشده و شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین قربانی ادغام وزارت بازرگانی و وزارت صنایع و معادن، تجارت خارجی بوده است».
مشكلی كه به ظاهر در بخش دیگر صادراتی ما یعنی نفت وجود ندارد: «یک نگاه منطقی، بخش صادرات نفتی و غیرنفتی ما تنها منابع ارزی کشور است که قادر به گرداندن چرخ‌های تولیدی و تجاری داخلی است و بنابراین در هر دو بخش باید به‌صورت جدی برنامهریزی و هدف‌گذاری کرد. البته در بخش نفت، ما یک وزارتخانه بزرگ با اختیارات و امکانات زیاد داریم که تمرکز بالایی هم از سوی حاکمیت متوجه آن است و همه تلاش‌ها هم برای تسهیل تجارت نفتی و برگشت ارز حاصل از صادرات آن است ولی در مورد صادرات غیرنفتی مسائل پیچیده‌تر است».
اما دلیل دیگر عدم موفقیت ما در نظر این كارشناس اقتصادی سیاست‌های پیچیده و البته ناموفق ارزی است: «با یک نگاه منطقی، بخش صادرات نفتی و غیرنفتی ما تنها منابع ارزی کشور است که قادر به گرداندن چرخ‌های تولیدی و تجاری داخلی است؛ بنابراین در هر دو بخش باید به‌صورت جدی برنامهریزی و هدف‌گذاری کرد. البته در بخش نفت، ما یک وزارتخانه بزرگ با اختیارات و امکانات زیاد داریم که تمرکز بالایی هم از سوی حاکمیت متوجه آن است و همه تلاش‌ها هم برای تسهیل تجارت نفتی و برگشت ارز حاصل از صادرات آن است ولی در مورد صادرات غیرنفتی مسائل پیچیده‌تر است».
درنهایت نیز اشاره آقای مودودی به مسئله‌ای است كه بسیاری منتظرند آن را شاهد باشند؛ یعنی تركیب اقتصادی دولت جدید: «موفقیت در این موارد بستگی دارد به تیم اقتصادی دولتی که شکل می‌گیرد و اینکه مدیران دستگاه‌های اجرائی چه رویکرد، توان اجرائی و بینش تجاری داشته باشند. ما تجربه این را داشتیم که وقتی مدیران توانمند روی کار آمدند، شاهد جهش در حوزه تجارت خارجی بودیم. و برعکس، بهترین دوره‌های تاریخی گاهی به دلیل انتخاب نادرست افراد، بی‌نتیجه از دست رفته‌اند. بنابراین جدا از تحریم، کرونا و سیاست‌های خصمانه دشمنان خارجی، باید موضوع مدیریت اجرائی را بسیار جدی بگیریم. به هر میزان که مدیران دولت سیزدهم توانمند باشند، ما هزینه کمتری برای توسعه خواهیم داد و حتی در این شریط سخت هم می‌توان امیدوار بود که گشایش‌هایی در حوزه تجارت خارجی و گسترش روابط بین‌الملل شکل بگیرد».
این كارشناس رسمی پیشین همچنین به خطر رقابت منطقه‌ای اشاره می‌كند كه محتمل است برای وضعیت صادراتی فعلی ما خطری جدی تلقی شود و آن به ثبات رسیدن سیاسی و پیشرفت تكنولوژیك كشورهایی است كه عمده صادرات ما به آنها است: «سهم «های‌تک» از سبد صادراتی ما بسیار کم است. افغانستان و عراق که بازارهای اصلی ما هستند اگر به ثبات سیاسی برسند، می‌توانند به‌سرعت کارخانجاتی را که تکنولوژی پیچیده‌ای ندارند، در کشور خود ایجاد و فعال کنند و ما را از بازار خود حذف کنند و در این صورت، چشم‌انداز پیچیده‌ای در مورد حجم تجارت خود با این دو کشور در انتظار ما خواهد بود. اما اگر در موضوع «های‌تک» برنامهریزی دقیق و هدفمندی بشود و در صنایع‌های تکی را که در آنها حرف برای گفتن داریم، تجاری‌سازی، بین‌المللی و سرمایه‌گذاری کنیم و پروژه‌های صادراتی بزرگی مبتنی‌بر های‌تک تعریف و حمایت شوند، شاید امیدوار شویم که در 10 سال آینده همچنان بازار رو به رشدی را تجربه می‌کنیم».