تلاش جهان براي نجات نفت
محمد آزاد: اختلاف درونی اوپكپلاس میان عربستان و امارات در آستانه حلشدن است. موضوعی كه چهار منبع مطلع از موضوع بدون ذكر نام به فایننشالتایمز گفتهاند؛ اما مذاكرات هنوز ادامه دارد. فعلا عربستان «به شكل اصولی» توافق كرده است خواسته امارات مبنی بر بازبینی پایه افزایش تولید را مورد بازبینی قرار دهد. به گفته این منابع اما سطح دقیق پایه افزایش تولید هنوز مشخص نیست و نیز در صورت نهاییشدن باید به امضای دیگر اعضا نیز برسد. این اتفاق در حالی رخ میدهد كه در همین روز گزارش ماهانه آژانس بینالمللی هم منتشر شد و به این موضوع اشاره كرد كه حاكی از اهمیت این درگیری است. آژانس بینالمللی انرژی در گزارش اخیر خود هشدار داد «اگر کشورهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش به بنبست مذاکرات پایان ندهند و تولید این ائتلاف افزایش نیابد، بازارهای جهانی نفت با کمبود شدیدتر عرضه روبهرو میشوند». این آژانس در گزارش ماهانه خود اعلام کرده است: «بنبست اوپکپلاس سبب تشدید کمبود عرضه و بالارفتن قیمتهای سوخت میشود که به نوبه خود به تورم دامن میزند و به روند احیای اقتصادی شکننده کنونی آسیب وارد
میکند».
ارتزاق بسیاری از مردم كشورهای دنیا از راه درآمدهای نفتی دولتشان است. قیمت نفت بالا برود، وضعشان بهتر میشود و پایین بیاید، در مضیقه قرار میگیرند؛ دستکم 23 كشور در اوپك اوضاعشان به این منوال است. كشورهایی عمدتا با اقتصاد تكمحصولی، آنهم محصولی بسیار بدقلق كه گیر مسائل سیاسی است و بازارش بسیار پرنوسان. این از كشورهای تولیدكننده؛ اما مصرفكنندگان هم بهشدت با این محصول درگیر هستند و قیمتش كه بالا میرود، مستقیم بر معیشتشان تأثیر میگذارد. مثلا هندیهایی که قیمت سوختشان بالا میرود و همه قیمتهای دیگر را تحت تأثیر قرار میدهد و تولید پرشتاب كارخانههایشان را با معضل مواجه میكند. ازاینرو است كه اتفاقهای درونی سازمان كشورهای صادركننده نفت بر بخش عمدهای از مردم جهان اثر مستقیم میگذارد. از مردم كه بگذریم، دولتها، بهویژه دولتهای نفتی منطقه ما، با نوسان قیمت نفت دچار مشكلات سیاسی میشوند. مثلا كشورهای حاشیه خلیج فارس، اكنون مدتی طولانی است که یك معامله با مردم خود كردهاند؛ دریافت خدمات عمومی و حمایتی بالا در عوض واگذاری مشاركت و آزادی سیاسی. الگویی كه مدت زیادی كارآمد بوده است. بااینحال فشار
قیمتی كه بازار بر اثر كرونا با آن روبهرو شد، ارائه بسیاری از این خدمات را برای این كشورها با مشكل مواجه كرده است و بعضی مؤسسسات اعتبارسنجی در سال گذشته ادامه وضعیت را مترادف با ایجاد بحرانهای سیاسی در این كشورها عنوان كردند.
همه توضیحات در این راستاست که اكنون بیشتر از یك هفته است مذاكرات درون اوپك قفل شده و امروز اولین خبر از حل احتمالی آن منتشر شد. بحرانی كه به گفته یكی از تحلیلگران نفتی آمریكایی به سیانبیسی، به این دلیل رخ داده كه بحران كرونا كشورها را به هم نزدیك كرده بود و حالا در دوران پس از كرونا، كشورهای عضو كه دوران سختی از نظر مالی پشت سر گذاشته بودند، همه به دنبال منفعت و پول بیشتر هستند؛ یعنی موضوع فعلی اجلاس اوپك برای تصمیمگیری درباره افزایش تولید بوده و همه كشورها نیز تشنه تولید و فروش بیشتر هستند. با توجه به اینكه اوپك دوران سخت كرونا را با همكاری كمسابقهای پشت سر گذاشته بود و همه برای كاهش عظیم تولید 10 میلیون بشكهای همكاری كردند و قیمتها حفظ شد، كمتر كسی انتظار داشت سازمان برای افزایش تولید به دیوار بخورد؛ آنهم درگیری میان دو متحد قدیمی، عربستان و امارات. حالا مشكل هم پیش آمد؛ اما كسی انتظار نداشت به چنین سطحی برسد. ذكر كوتاه اختلاف این است كه امارات میگوید سطح اوپك برای نفت این كشور خیلی پایین است و منصفانه نیست. اختلافی هم که مدنظر دارد خیلی بالاست؛ یعنی میخواهد 3.16 را تبدیل به 3.8 بكند. دیروز
ایسنا از سهیل المزروعی، وزیر نفت امارات، درباره همكاریهای پیشین مطلبی را نقل كرده است كه در مصاحبه با شبکه سیانبیسی گفته بود: «همه فداکاری کردند؛ اما متأسفانه امارات متحده عربی بیشترین فداکاری را انجام داد و یکسوم از ظرفیت تولید خود را به مدت دو سال غیرفعال کرد. ما میدانیم که موقعیت امارات متحده عربی در این توافق از نظر مقایسه ظرفیت تولید با سطح تولید بدترین است؛ اما توافق، توافق است». گزارشهای دو روز پیش نیز میگفت كه روسها در تلاش هستند با مذاكرات پشت پرده، اختلاف را حل كنند. دراینباره «جو بایدن»، رئیسجمهوری آمریکا، نیز به مسئله ورود و سعی كرد نقشی بازی كند كه خیلی بهایی نیافت. پیشازاین ترامپ، با اینكه رفتاری عرفی نداشت، حداقل درباره اوپك وزنهای به حساب میآمد و دو بار در دوران بحرانی كرونا با دخالت مستقیم و تماس با دوستان نزدیكش، سعودی و پوتین، به شكل جدی به حل مسئله كمك كرد؛ اهرمی كه امروز دیگر نیست و خانهنشین شده است.
یارجانی: اختلاف در اوپك مهم نیست؛ اما میان سعودی و امارات مهم است
برای توضیح ماجراهای اخیر به سراغ «جواد یارجانی» رفتیم كه برای مدتی طولانی نماینده ملی ایران در اوپك بود و نیز مدیركل اسبق امور اوپك وزیر نفت ایران. درباره اختلاف اخیر و اهمیت آن یارجانی معتقد است «سابقه اوپك نشان میدهد كه به هر حال كشورها به این دلیل در اوپك هستند كه منافع ملی آنها تأمین میشود. به این معنی نیست كه درگیری نیست. بالاخره مثلا سهم بازار مهم است و تنش به وجود میآید، بهخصوص وقتی كشورها از نظر مالی تحت فشار طولانی بوده باشند، اختلاف نظرها افزایش مییابد؛ اما از نظر اینكه اختلاف اكنون میان كشورهای همسو است، این مسئلهای كمسابقه است؛ اما در نظر داشته باشید اوپك سپتامبر سال 2020 جشن 60سالگی خود را گرفت. این نشان میدهد كه با وجود همه اختلافنظرها، كه كم هم نبوده است، بالاخره مشكلات حل شده است».
به یارجانی میگوییم همین چند ماه پیش هم رسانههایی ازجمله بلومبرگ به نقل از مقامات سعودی و بدون نام گفتند اماراتیها تهدید به خروج از اوپك كردهاند: «ما در اوپك سابقه خروج كشورها را داریم. مثلا قطر یك زمانی از اوپك خارج شد؛ چون احساس میكرد در تصمیمگیریها نقشی ندارد و نیز كشوری گازی است؛ اما درباره قطر باید این را هم اضافه كرد كه نقش آن درون اوپك نقش متعادلكننده سیاسی بود و حتی با وجود نفتینبودن ریشسفیدی میكرد. بعد از اینكه اختلافات سیاسی بالا گرفت قطر از اوپك رفت» و همچنین از نكته تاریخی مهمتری سخن میگوید: «درباره مطرحشدن بحث خروج امارات از اوپك این را در نظر داشته باشید كه رسانههای آنها شیطنتهایی میكنند. با اوپك میانهای ندارند و هنوز هم از این سازمان خوششان نمیآید. با اینكه حداقل در این مدت به وضوح اوپك نقش متعادلكننده بازار را بازی كرد و نقش مثبت آن را دیدهاند؛ اما از قدرتگیری آن اصلا خوشحال نمیشوند. اینكه سازمانی با این تركیب از كشورها بازیگر اساسی نفت باشد، برایشان خوشایند نیست؛ اما حتی با این توضیحات هم خروج یك كشور از اوپك چیزی نیست كه ما ندیده باشیم». سطح اختلافات چطور؟ این سطح
از اختلاف طبیعی است؟ مدیر كل اسبق امور اوپك ایران معتقد است: «سطح اختلاف نه، ولی از نظر اینكه اختلاف میان این دو كشور خاص است، اختلاف مهمی است. پیشتر بین كشورهایی اختلاف بود كه همسویی نداشتند. مثلا زمانی عربستان و ونزوئلا بر سر كوتا بسیار با هم اختلاف داشتند. ونزوئلا به كوتای خود اعتراض داشت و تولید خود را بدون هماهنگی بالای كوتای توافقی هم برده بود؛ اما در اوپك به آن اذعان نمیكرد؛ اما مسئله كاملا مشخص بود و همه میدانستند». از نتیجه ماجرا میپرسیم. نتیجه این شد «در جلسهای كه اولین جلسهای هم بود كه آقای زنگنه در اوپك شركت كرد، اجلاسی كه به «جاكارتای سیاه» معروف شد، با وجود توصیه همه كارشناسان به دلیل بحرانهای مالی آن زمان كه میگفتند باید تولید را كم كرد؛ اما با اصرار عربستان تولید اوپك بالا رفت و قیمتها سقوط كرد. نتیجه آن چه شد؟ وضعیت مالی كاراكاس سبب شد دولت مستقر ونزوئلا سقوط كند و چاوز سر كار آمد كه قول حمایت بدون قیدوشرط از اوپك را داده بود و وضعیت سیاسی این كشور قدیمی نفتی به سمتی رفت كه شاهدیم». مسئله امروز امارات و عربستان با آن وضعیت قابل مقایسه است؟ نه صرفا جهت نمونهای جالب از اختلافات
سنگین پیشین ذكر شد وگرنه «این قضیه با قضیه ونزوئلا فرق میكند و نزوئلا كشوری بود كه همیشه بالاترین سهمها را در بازار آمریكا داشت و مثلا برنامه دولت كلینتون این بود كه با بالابردن هرچه بیشتر تولید ونزوئلا، كه میدانید شركتهای آمریكایی در آن فعالیت زیادی داشتند، وابستگی خود را به نفت خاورمیانه هرچه كمتر كند و این مسئلهای بود كه اصلا به سعودی خوش نمیآمد. این مورد اما متفاوت است». درباره اینكه عربستان چرا هنوز در برابر افزایش تولید مقاومت میكند و چنین درگیری علنی و شدیدی با امارات را منطقی میداند، شائبه اختلافات سیاسی جدیتر میان دو كشور به وجود آمده «نه. اولا تقاضا هنوز عادی نشده است و شرایط بسیار شكننده است. وضعیت توریسم و سفر در دنیا به حالت عادی برنگشته است. مسئله دیگر این است كه وضع مالی امارات هم دیگر به شكلی نیست كه مثل قبل توان تحمل فشار را داشته باشد. درباره اینكه بحث این فشار سیاسی باشد، من بعید میدانم». آیا قضیه عادیسازی روابط با رژیم اسرائیل موضع امارات را تغییر نداده؟ «نه اصلا به نظرم اینطور نیست. بعید است. خیلی بعید است».
محمد آزاد: اختلاف درونی اوپكپلاس میان عربستان و امارات در آستانه حلشدن است. موضوعی كه چهار منبع مطلع از موضوع بدون ذكر نام به فایننشالتایمز گفتهاند؛ اما مذاكرات هنوز ادامه دارد. فعلا عربستان «به شكل اصولی» توافق كرده است خواسته امارات مبنی بر بازبینی پایه افزایش تولید را مورد بازبینی قرار دهد. به گفته این منابع اما سطح دقیق پایه افزایش تولید هنوز مشخص نیست و نیز در صورت نهاییشدن باید به امضای دیگر اعضا نیز برسد. این اتفاق در حالی رخ میدهد كه در همین روز گزارش ماهانه آژانس بینالمللی هم منتشر شد و به این موضوع اشاره كرد كه حاكی از اهمیت این درگیری است. آژانس بینالمللی انرژی در گزارش اخیر خود هشدار داد «اگر کشورهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش به بنبست مذاکرات پایان ندهند و تولید این ائتلاف افزایش نیابد، بازارهای جهانی نفت با کمبود شدیدتر عرضه روبهرو میشوند». این آژانس در گزارش ماهانه خود اعلام کرده است: «بنبست اوپکپلاس سبب تشدید کمبود عرضه و بالارفتن قیمتهای سوخت میشود که به نوبه خود به تورم دامن میزند و به روند احیای اقتصادی شکننده کنونی آسیب وارد
میکند».
ارتزاق بسیاری از مردم كشورهای دنیا از راه درآمدهای نفتی دولتشان است. قیمت نفت بالا برود، وضعشان بهتر میشود و پایین بیاید، در مضیقه قرار میگیرند؛ دستکم 23 كشور در اوپك اوضاعشان به این منوال است. كشورهایی عمدتا با اقتصاد تكمحصولی، آنهم محصولی بسیار بدقلق كه گیر مسائل سیاسی است و بازارش بسیار پرنوسان. این از كشورهای تولیدكننده؛ اما مصرفكنندگان هم بهشدت با این محصول درگیر هستند و قیمتش كه بالا میرود، مستقیم بر معیشتشان تأثیر میگذارد. مثلا هندیهایی که قیمت سوختشان بالا میرود و همه قیمتهای دیگر را تحت تأثیر قرار میدهد و تولید پرشتاب كارخانههایشان را با معضل مواجه میكند. ازاینرو است كه اتفاقهای درونی سازمان كشورهای صادركننده نفت بر بخش عمدهای از مردم جهان اثر مستقیم میگذارد. از مردم كه بگذریم، دولتها، بهویژه دولتهای نفتی منطقه ما، با نوسان قیمت نفت دچار مشكلات سیاسی میشوند. مثلا كشورهای حاشیه خلیج فارس، اكنون مدتی طولانی است که یك معامله با مردم خود كردهاند؛ دریافت خدمات عمومی و حمایتی بالا در عوض واگذاری مشاركت و آزادی سیاسی. الگویی كه مدت زیادی كارآمد بوده است. بااینحال فشار
قیمتی كه بازار بر اثر كرونا با آن روبهرو شد، ارائه بسیاری از این خدمات را برای این كشورها با مشكل مواجه كرده است و بعضی مؤسسسات اعتبارسنجی در سال گذشته ادامه وضعیت را مترادف با ایجاد بحرانهای سیاسی در این كشورها عنوان كردند.
همه توضیحات در این راستاست که اكنون بیشتر از یك هفته است مذاكرات درون اوپك قفل شده و امروز اولین خبر از حل احتمالی آن منتشر شد. بحرانی كه به گفته یكی از تحلیلگران نفتی آمریكایی به سیانبیسی، به این دلیل رخ داده كه بحران كرونا كشورها را به هم نزدیك كرده بود و حالا در دوران پس از كرونا، كشورهای عضو كه دوران سختی از نظر مالی پشت سر گذاشته بودند، همه به دنبال منفعت و پول بیشتر هستند؛ یعنی موضوع فعلی اجلاس اوپك برای تصمیمگیری درباره افزایش تولید بوده و همه كشورها نیز تشنه تولید و فروش بیشتر هستند. با توجه به اینكه اوپك دوران سخت كرونا را با همكاری كمسابقهای پشت سر گذاشته بود و همه برای كاهش عظیم تولید 10 میلیون بشكهای همكاری كردند و قیمتها حفظ شد، كمتر كسی انتظار داشت سازمان برای افزایش تولید به دیوار بخورد؛ آنهم درگیری میان دو متحد قدیمی، عربستان و امارات. حالا مشكل هم پیش آمد؛ اما كسی انتظار نداشت به چنین سطحی برسد. ذكر كوتاه اختلاف این است كه امارات میگوید سطح اوپك برای نفت این كشور خیلی پایین است و منصفانه نیست. اختلافی هم که مدنظر دارد خیلی بالاست؛ یعنی میخواهد 3.16 را تبدیل به 3.8 بكند. دیروز
ایسنا از سهیل المزروعی، وزیر نفت امارات، درباره همكاریهای پیشین مطلبی را نقل كرده است كه در مصاحبه با شبکه سیانبیسی گفته بود: «همه فداکاری کردند؛ اما متأسفانه امارات متحده عربی بیشترین فداکاری را انجام داد و یکسوم از ظرفیت تولید خود را به مدت دو سال غیرفعال کرد. ما میدانیم که موقعیت امارات متحده عربی در این توافق از نظر مقایسه ظرفیت تولید با سطح تولید بدترین است؛ اما توافق، توافق است». گزارشهای دو روز پیش نیز میگفت كه روسها در تلاش هستند با مذاكرات پشت پرده، اختلاف را حل كنند. دراینباره «جو بایدن»، رئیسجمهوری آمریکا، نیز به مسئله ورود و سعی كرد نقشی بازی كند كه خیلی بهایی نیافت. پیشازاین ترامپ، با اینكه رفتاری عرفی نداشت، حداقل درباره اوپك وزنهای به حساب میآمد و دو بار در دوران بحرانی كرونا با دخالت مستقیم و تماس با دوستان نزدیكش، سعودی و پوتین، به شكل جدی به حل مسئله كمك كرد؛ اهرمی كه امروز دیگر نیست و خانهنشین شده است.
یارجانی: اختلاف در اوپك مهم نیست؛ اما میان سعودی و امارات مهم است
برای توضیح ماجراهای اخیر به سراغ «جواد یارجانی» رفتیم كه برای مدتی طولانی نماینده ملی ایران در اوپك بود و نیز مدیركل اسبق امور اوپك وزیر نفت ایران. درباره اختلاف اخیر و اهمیت آن یارجانی معتقد است «سابقه اوپك نشان میدهد كه به هر حال كشورها به این دلیل در اوپك هستند كه منافع ملی آنها تأمین میشود. به این معنی نیست كه درگیری نیست. بالاخره مثلا سهم بازار مهم است و تنش به وجود میآید، بهخصوص وقتی كشورها از نظر مالی تحت فشار طولانی بوده باشند، اختلاف نظرها افزایش مییابد؛ اما از نظر اینكه اختلاف اكنون میان كشورهای همسو است، این مسئلهای كمسابقه است؛ اما در نظر داشته باشید اوپك سپتامبر سال 2020 جشن 60سالگی خود را گرفت. این نشان میدهد كه با وجود همه اختلافنظرها، كه كم هم نبوده است، بالاخره مشكلات حل شده است».
به یارجانی میگوییم همین چند ماه پیش هم رسانههایی ازجمله بلومبرگ به نقل از مقامات سعودی و بدون نام گفتند اماراتیها تهدید به خروج از اوپك كردهاند: «ما در اوپك سابقه خروج كشورها را داریم. مثلا قطر یك زمانی از اوپك خارج شد؛ چون احساس میكرد در تصمیمگیریها نقشی ندارد و نیز كشوری گازی است؛ اما درباره قطر باید این را هم اضافه كرد كه نقش آن درون اوپك نقش متعادلكننده سیاسی بود و حتی با وجود نفتینبودن ریشسفیدی میكرد. بعد از اینكه اختلافات سیاسی بالا گرفت قطر از اوپك رفت» و همچنین از نكته تاریخی مهمتری سخن میگوید: «درباره مطرحشدن بحث خروج امارات از اوپك این را در نظر داشته باشید كه رسانههای آنها شیطنتهایی میكنند. با اوپك میانهای ندارند و هنوز هم از این سازمان خوششان نمیآید. با اینكه حداقل در این مدت به وضوح اوپك نقش متعادلكننده بازار را بازی كرد و نقش مثبت آن را دیدهاند؛ اما از قدرتگیری آن اصلا خوشحال نمیشوند. اینكه سازمانی با این تركیب از كشورها بازیگر اساسی نفت باشد، برایشان خوشایند نیست؛ اما حتی با این توضیحات هم خروج یك كشور از اوپك چیزی نیست كه ما ندیده باشیم». سطح اختلافات چطور؟ این سطح
از اختلاف طبیعی است؟ مدیر كل اسبق امور اوپك ایران معتقد است: «سطح اختلاف نه، ولی از نظر اینكه اختلاف میان این دو كشور خاص است، اختلاف مهمی است. پیشتر بین كشورهایی اختلاف بود كه همسویی نداشتند. مثلا زمانی عربستان و ونزوئلا بر سر كوتا بسیار با هم اختلاف داشتند. ونزوئلا به كوتای خود اعتراض داشت و تولید خود را بدون هماهنگی بالای كوتای توافقی هم برده بود؛ اما در اوپك به آن اذعان نمیكرد؛ اما مسئله كاملا مشخص بود و همه میدانستند». از نتیجه ماجرا میپرسیم. نتیجه این شد «در جلسهای كه اولین جلسهای هم بود كه آقای زنگنه در اوپك شركت كرد، اجلاسی كه به «جاكارتای سیاه» معروف شد، با وجود توصیه همه كارشناسان به دلیل بحرانهای مالی آن زمان كه میگفتند باید تولید را كم كرد؛ اما با اصرار عربستان تولید اوپك بالا رفت و قیمتها سقوط كرد. نتیجه آن چه شد؟ وضعیت مالی كاراكاس سبب شد دولت مستقر ونزوئلا سقوط كند و چاوز سر كار آمد كه قول حمایت بدون قیدوشرط از اوپك را داده بود و وضعیت سیاسی این كشور قدیمی نفتی به سمتی رفت كه شاهدیم». مسئله امروز امارات و عربستان با آن وضعیت قابل مقایسه است؟ نه صرفا جهت نمونهای جالب از اختلافات
سنگین پیشین ذكر شد وگرنه «این قضیه با قضیه ونزوئلا فرق میكند و نزوئلا كشوری بود كه همیشه بالاترین سهمها را در بازار آمریكا داشت و مثلا برنامه دولت كلینتون این بود كه با بالابردن هرچه بیشتر تولید ونزوئلا، كه میدانید شركتهای آمریكایی در آن فعالیت زیادی داشتند، وابستگی خود را به نفت خاورمیانه هرچه كمتر كند و این مسئلهای بود كه اصلا به سعودی خوش نمیآمد. این مورد اما متفاوت است». درباره اینكه عربستان چرا هنوز در برابر افزایش تولید مقاومت میكند و چنین درگیری علنی و شدیدی با امارات را منطقی میداند، شائبه اختلافات سیاسی جدیتر میان دو كشور به وجود آمده «نه. اولا تقاضا هنوز عادی نشده است و شرایط بسیار شكننده است. وضعیت توریسم و سفر در دنیا به حالت عادی برنگشته است. مسئله دیگر این است كه وضع مالی امارات هم دیگر به شكلی نیست كه مثل قبل توان تحمل فشار را داشته باشد. درباره اینكه بحث این فشار سیاسی باشد، من بعید میدانم». آیا قضیه عادیسازی روابط با رژیم اسرائیل موضع امارات را تغییر نداده؟ «نه اصلا به نظرم اینطور نیست. بعید است. خیلی بعید است».