آیا عصر جدید روابط ترکیه با اسرائیل فرا رسیده است؟
محمود فاضلی. تحلیلگر بین‌الملل
رجب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در تماس تلفنی با اسحاق هرتزوگ، همتای اسرائیلی‌اش، انتخاب او را تبریک گفت و مدعی شد که روابط آنکارا-تل‌آویو برای ثبات منطقه غرب آسیا ضروری است. اردوغان در این تماس بر «اهمیت زیاد» روابط دو طرف و تأثیر آن بر امنیت و ثبات منطقه خاورمیانه تأکید کرده و گفته است آنکارا با وجود اختلاف‌نظرها بین دو طرف، راه گفت‌وگو با اسرائیل را برمی‌گزیند. جامعه جهانی در چارچوب قطع‌نامه‌های سازمان ملل متحد در انتظار اجرای «راه‌حل دو کشور» برای حل مناقشه بین فلسطینیان و اسرائیل است. گام‌های مثبتی برای حل‌وفصل درگیری میان فلسطین و اسرائیل برداشته خواهد شد که به روند مثبت روابط ترکیه و اسرائیل نیز کمک خواهد کرد. در پی این تماس، طرف اسرائیلی نیز تأیید کرد «در این تماس تلفنی ما بر موضوع اهمیت بالای روابط اسرائیل و ترکیه برای امنیت و ثبات در خاورمیانه و ادامه گفت‌وگو برای بهبود روابط دوجانبه تأکید کردیم». عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه مدعی شد در جریان این تماس دو طرف درباره همکاری برای بهبود روابط مخدوش دوجانبه توافق کردند؛ «مشکلات ما با اسرائیل بسیار روشن است. ضرورت پیشرفت در موضوعاتی که می‌توان
پیشرفت حاصل کرد، پدیدار شده است». بعد از این تماس، چارچوبی نمایان شد که ذیل آن باید پیشرفت‌هایی در مسائل مختلف برای بهبود روابط انجام و گام‌هایی برای حل اختلافات در حوزه‌های مشکل‌زا برداشته شود. به اعتقاد چلیک، مسئله فلسطینی‌ها یکی از موضوعات متعددی است که ترکیه می‌خواهد با اسرائیل درباره آن صحبت کند و همچنین مسائلی مانند گردشگری و تجارت باید برای دو طرف حالت «بُرد- بُرد» داشته باشد. گفت‌وگوی تلفنی سران اسرائیل و ترکیه در حالی انجام شد که چند روز پیش از آن اردوغان با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی دیدار و تأکید کرده بود برقراری صلح و ثبات همیشگی در منطقه تا زمان تداوم سیاست‌های اشغالگری و الحاق اراضی فلسطینی از سوی رژیم صهیونیستی غیرممکن است. حتی دو روز پیش از این تماس تلفنی، وزارت خارجه ترکیه در بیانیه‌ای در واکنش به تخریب خانه‌های فلسطینیان در روستای هومسا الفوکا اعلام کرد آوارگی 70 نفر ازجمله 35 کودک در نتیجه تخریب خانه‌های فلسطینیان در روستای «هومسا الفوکا» واقع در کرانه باختری اشغالی که از ماه نوامبر 2020 تاکنون به دفعات مورد تخریب اسرائیل قرار گرفته است، نمونه غیرقابل‌قبول دیگری از قلدری و
نقض قوانین بین‌المللی است. اسرائیل فقط در سال 2021 با تخریب 421 ساختمان متعلق به فلسطینی‌ها در کرانه باختری 592 نفر را آواره کرده است. این اقدامات اسرائیل نشانه آشکار تلاش این رژیم برای تبدیل اشغال به الحاق از طریق اقدامات یک‌جانبه و عدم توجه آن به فراخوان‌های جامعه بین‌المللی برای متوقف‌کردن تخریب است. روابط آنکارا و تل‌آویو در 31 ماه می 2010 و در پی حمله کماندوهای نیروی دریایی صهیونیستی به کشتی ترکیه‌ای حامل کمک‌های بشردوستانه به مردم غزه به‌شدت وخیم شد. این موضوع، بحرانی بی‌سابقه در روابط آنکارا و تل‌آویو ایجاد کرد و طرفین نمایندگان دیپلماتیک خود را فراخواندند؛ بحرانی که با پرداخت غرامت 20 میلیون دلار و عذرخواهی «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، در سال 2013 پایان یافت. ترکیه و اسرائیل از ماه می 2018 و بعد از اینکه آنکارا به بهانه افزایش حملات اسرائیل به نوار غزه و تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا برای انتقال سفارتخانه از تل‌آویو به بیت‌المقدس، سفیر اسرائیل را اخراج کرد، به‌صورت متقابل سفیر نداشتند. اردوغان نزدیک به دو دهه زمامداری در ترکیه، خود را به‌عنوان یکی از مدافعان حقوق
فلسطینیان معرفی کرده و اغلب از «تروریسم» اسرائیل در قبال فلسطینیان، انتقاد می‌کند. اردوغان در ابتدای سال جاری واکنش شدیدی به حملات اسرائیل به غزه داشت و صریحا تأکید کرده بود «این رژیم تروریستی همه حد و مرزها را پشت سر گذاشته است. اگر سازمان همکاری اسلامی موضع مشخص و مؤثری را اتخاذ نکند، ما به‌عنوان ترکیه آماده فداکاری و حمایت از هرگونه ابتکار عمل سازمان ملل متحد در این راستا هستیم و هرگونه اقدامات لازم باید بلافاصله انجام شود. حتی اگر همه جهان ظلم و ستم اسرائیل را نادیده بگیرد، ما هرگز سکوت اختیار نخواهیم کرد. اگر جلوی تجاوزات اسرائیل در فلسطین و قدس را نگیریم، همه با این ذهنیت وحشیانه مواجه خواهند شد. قدس با میزبانی از سه دین مقدس، میراث مشترک همه بشریت است. برای جلوگیری از تروریسم و اشغالگری اسرائیل باید تمام جامعه جهانی به‌ویژه جهان اسلام بسیج و اقدامات لازم را انجام دهند».
در جریان آخرین درگیری‌های بین اسرائیل و فلسطین، ترکیه یک بار دیگر به حرکت درآمد و اردوغان تقریبا با رهبران کلیه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی تلفنی گفت‌وگو کرد، اما در روند آتش‌بس نقش مصر برجسته شد و تلاش‌های ترکیه بی‌نتیجه ماند. در روند بازسازی فلسطین نام ترکیه تقریبا ذکر نشده است و با پیشگامی آمریکا برای بازسازی غزه، مصر سهم عمده‌ای خواهد گرفت.
رجب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در تماس تلفنی با اسحاق هرتزوگ، همتای اسرائیلی‌اش، انتخاب او را تبریک گفت و مدعی شد که روابط آنکارا-تل‌آویو برای ثبات منطقه غرب آسیا ضروری است. اردوغان در این تماس بر «اهمیت زیاد» روابط دو طرف و تأثیر آن بر امنیت و ثبات منطقه خاورمیانه تأکید کرده و گفته است آنکارا با وجود اختلاف‌نظرها بین دو طرف، راه گفت‌وگو با اسرائیل را برمی‌گزیند. جامعه جهانی در چارچوب قطع‌نامه‌های سازمان ملل متحد در انتظار اجرای «راه‌حل دو کشور» برای حل مناقشه بین فلسطینیان و اسرائیل است. گام‌های مثبتی برای حل‌وفصل درگیری میان فلسطین و اسرائیل برداشته خواهد شد که به روند مثبت روابط ترکیه و اسرائیل نیز کمک خواهد کرد. در پی این تماس، طرف اسرائیلی نیز تأیید کرد «در این تماس تلفنی ما بر موضوع اهمیت بالای روابط اسرائیل و ترکیه برای امنیت و ثبات در خاورمیانه و ادامه گفت‌وگو برای بهبود روابط دوجانبه تأکید کردیم». عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه مدعی شد در جریان این تماس دو طرف درباره همکاری برای بهبود روابط مخدوش دوجانبه توافق کردند؛ «مشکلات ما با اسرائیل بسیار روشن است. ضرورت پیشرفت در موضوعاتی که می‌توان
پیشرفت حاصل کرد، پدیدار شده است». بعد از این تماس، چارچوبی نمایان شد که ذیل آن باید پیشرفت‌هایی در مسائل مختلف برای بهبود روابط انجام و گام‌هایی برای حل اختلافات در حوزه‌های مشکل‌زا برداشته شود. به اعتقاد چلیک، مسئله فلسطینی‌ها یکی از موضوعات متعددی است که ترکیه می‌خواهد با اسرائیل درباره آن صحبت کند و همچنین مسائلی مانند گردشگری و تجارت باید برای دو طرف حالت «بُرد- بُرد» داشته باشد. گفت‌وگوی تلفنی سران اسرائیل و ترکیه در حالی انجام شد که چند روز پیش از آن اردوغان با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی دیدار و تأکید کرده بود برقراری صلح و ثبات همیشگی در منطقه تا زمان تداوم سیاست‌های اشغالگری و الحاق اراضی فلسطینی از سوی رژیم صهیونیستی غیرممکن است. حتی دو روز پیش از این تماس تلفنی، وزارت خارجه ترکیه در بیانیه‌ای در واکنش به تخریب خانه‌های فلسطینیان در روستای هومسا الفوکا اعلام کرد آوارگی 70 نفر ازجمله 35 کودک در نتیجه تخریب خانه‌های فلسطینیان در روستای «هومسا الفوکا» واقع در کرانه باختری اشغالی که از ماه نوامبر 2020 تاکنون به دفعات مورد تخریب اسرائیل قرار گرفته است، نمونه غیرقابل‌قبول دیگری از قلدری و
نقض قوانین بین‌المللی است. اسرائیل فقط در سال 2021 با تخریب 421 ساختمان متعلق به فلسطینی‌ها در کرانه باختری 592 نفر را آواره کرده است. این اقدامات اسرائیل نشانه آشکار تلاش این رژیم برای تبدیل اشغال به الحاق از طریق اقدامات یک‌جانبه و عدم توجه آن به فراخوان‌های جامعه بین‌المللی برای متوقف‌کردن تخریب است. روابط آنکارا و تل‌آویو در 31 ماه می 2010 و در پی حمله کماندوهای نیروی دریایی صهیونیستی به کشتی ترکیه‌ای حامل کمک‌های بشردوستانه به مردم غزه به‌شدت وخیم شد. این موضوع، بحرانی بی‌سابقه در روابط آنکارا و تل‌آویو ایجاد کرد و طرفین نمایندگان دیپلماتیک خود را فراخواندند؛ بحرانی که با پرداخت غرامت 20 میلیون دلار و عذرخواهی «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، در سال 2013 پایان یافت. ترکیه و اسرائیل از ماه می 2018 و بعد از اینکه آنکارا به بهانه افزایش حملات اسرائیل به نوار غزه و تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا برای انتقال سفارتخانه از تل‌آویو به بیت‌المقدس، سفیر اسرائیل را اخراج کرد، به‌صورت متقابل سفیر نداشتند. اردوغان نزدیک به دو دهه زمامداری در ترکیه، خود را به‌عنوان یکی از مدافعان حقوق
فلسطینیان معرفی کرده و اغلب از «تروریسم» اسرائیل در قبال فلسطینیان، انتقاد می‌کند. اردوغان در ابتدای سال جاری واکنش شدیدی به حملات اسرائیل به غزه داشت و صریحا تأکید کرده بود «این رژیم تروریستی همه حد و مرزها را پشت سر گذاشته است. اگر سازمان همکاری اسلامی موضع مشخص و مؤثری را اتخاذ نکند، ما به‌عنوان ترکیه آماده فداکاری و حمایت از هرگونه ابتکار عمل سازمان ملل متحد در این راستا هستیم و هرگونه اقدامات لازم باید بلافاصله انجام شود. حتی اگر همه جهان ظلم و ستم اسرائیل را نادیده بگیرد، ما هرگز سکوت اختیار نخواهیم کرد. اگر جلوی تجاوزات اسرائیل در فلسطین و قدس را نگیریم، همه با این ذهنیت وحشیانه مواجه خواهند شد. قدس با میزبانی از سه دین مقدس، میراث مشترک همه بشریت است. برای جلوگیری از تروریسم و اشغالگری اسرائیل باید تمام جامعه جهانی به‌ویژه جهان اسلام بسیج و اقدامات لازم را انجام دهند».
در جریان آخرین درگیری‌های بین اسرائیل و فلسطین، ترکیه یک بار دیگر به حرکت درآمد و اردوغان تقریبا با رهبران کلیه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی تلفنی گفت‌وگو کرد، اما در روند آتش‌بس نقش مصر برجسته شد و تلاش‌های ترکیه بی‌نتیجه ماند. در روند بازسازی فلسطین نام ترکیه تقریبا ذکر نشده است و با پیشگامی آمریکا برای بازسازی غزه، مصر سهم عمده‌ای خواهد گرفت.