بیستوششمین اثر ایران در فهرست یونسکو
اورامانات ثبت جهانی شد
احسان رستمیپور
قرعه بیستوششمین اثر ثبت جهانی ایران به نام منظر فرهنگی اورامانات- هورامان افتاد. منطقه خاصی که مجموعهای از روستاها در دو استان کرمانشاه و کردستان است، روز گذشته در چهلوچهارمین جلسه کمیته میراث فرهنگی یونسکو ثبت جهانی شد. این روستاها با بافت پلکانی و طبیعت خاص در کنار فرهنگ و آیینهای مردمان آنها، یکی از مناطق ارزشمند در کشور به شمار میروند که حالا شهرتی جهانی پیدا خواهند کرد. علی طالبنیا، مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات، در توضیح پرونده ثبت جهانی اورامانات و انتخاب پیشوند منظر فرهنگی برای آن به «شرق» میگوید: «منظر فرهنگی عنوانی است که نشان از تعامل انسان و طبیعت در طول تاریخ و در یک منطقه جغرافیایی دارد. پیشازاین ما دو منظر فرهنگی بم و میمند را در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت کرده بودیم و منظر فرهنگی اورامانات سومین پرونده ایران بود که ثبت جهانی شد».
یک منطقه با 2 نام
بیستوششمین اثر ثبت جهانی ایران دو نام را در عنوان خود جای داده است. این پرونده با عنوان منظر فرهنگی اورامانات- هورامان ثبت جهانی شده است. طالبنیا درباره استفاده از هر دو نام و وسعت این منطقه میگوید: «با توجه به اینکه بخشی از منطقه در استان کرمانشاه و بخشی در استان کردستان قرار دارد، هر دو خوانش نام منطقه را استفاده کردیم. این منطقه حدود 700 روستا دارد که در دو استان قرار گرفتهاند. همچنین 106 هزار هکتار عرصه و 303 هزار هکتار حریم برای این پرونده در نظر گرفته شده است».
مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات درباره ویژگیهای مختلف این منطقه که منجر به تهیه پرونده ثبت جهانی آن شده است، میگوید: «تاریخ سکونت در منطقه بر اساس یافتههای باستانشناسی به دوره پارینهسنگی میرسد. ما شواهد زندگی در منطقه را از دوره غارنشینی تا یکجانشینی داریم و این پیشینه تاریخی مهم اورامانات است».
معماری ویژه پلکانی
منطقه اورامانات را بسیاری با معماری پلکانی روستاهای آن میشناسد؛ معماری خاصی که هرچند در مناطق دیگر کشور نمونههایی از آن وجود دارد اما مجموعه وسیعی از روستاهای منطقه اورامانات دارای معماری پلکانی هستند و همچنان هویت این معماری را حفظ کردهاند. علی طالبینیا با اشاره به این ویژگی میگوید: «روستاها در این منطقه در درههای تند قرار دارند و به همین دلیل با کمبود زمین روبهرو هستیم. ساکنان منطقه از دیرباز ساختار پلکانی را در خانهها و باغهای خود استفاده کردند و معماری پلکانی این منطقه را شکل دادهاند».
زندگی مردم یکی دیگر از جنبههایی است که در پروندههای منظر فرهنگی مورد توجه قرار میگیرد. مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات دراینباره میگوید: «بخش فرهنگ و زندگی مردم جنبه دیگر این پرونده بوده است. در اورامانات مجموعهای از جشنهای و آیینهای کهن برگزار میشود که هرکدام از آنها میراث ناملموس هستند و بسیاری از آنها نیز ثبت ملی شدهاند. نوع زندگی نیمهیکجانشینی در این منطقه هم ویژگی دیگر زندگی مردم است. از سوی دیگر صنایع دستی هم در این منطقه اهمیت ویژهای دارد. صنایع دستی این منطقه به دلیل زندگی مردم در نقاط صعبالعبور با شرایط خاص، به کمک زندگی آنها آمده و کاملا کاربردی است».
اهمیت حفاظت برای حفظ ثبت جهانی
ثبت جهانی آغاز راه پرچالشی برای منطقه اورامانات خواهد بود. حالا پس از چند سال فعالیت و ساماندهی مهر ثبت جهانی یونسکو بر پرونده اورامانات نشسته و در آینده باید برای حفاظت این منطقه تلاش بیشتری شود. علی طالبنیا درباره رویکردی حفاظتی در اورامانات میگوید: «در بخش حفاظت از محیطهای طبیعی سه منطقه حفاظتشده در محوطه ثبتجهانیشده قرار دارد که به امر حفاظت کمکی جدی خواهد کرد. برای حفاظت از میراث فرهنگی و ساختار روستاها نیز ما نیازمند مدیریت واحد یکپارچه هستیم. نهادهای مختلفی تصمیمگیر هستند و گاهی موازیکاریهایی هم میشود که تنها راهحل آن مدیریت واحد است. با توجه به گستردگی موضوعات مدیریت واحد میتواند ضوابط منسجمی را تعیین کند تا نهادهای مختلف مثل بنیاد مسکن و منابع طبیعی ملزم به رعایت آن باشند».
منطقه اورامانات با ثبت جهانی حالا بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ توجهی که با افزایش احتمالی گردشگر و رونق گردشگری در آن میتواند آسیبهایی برای این منطقه به دنبال داشته باشد. چالشهای در راه و آسیبهای احتمالی به این منطقه از حالا نیازمند توجه و برنامهریزی است.
قرعه بیستوششمین اثر ثبت جهانی ایران به نام منظر فرهنگی اورامانات- هورامان افتاد. منطقه خاصی که مجموعهای از روستاها در دو استان کرمانشاه و کردستان است، روز گذشته در چهلوچهارمین جلسه کمیته میراث فرهنگی یونسکو ثبت جهانی شد. این روستاها با بافت پلکانی و طبیعت خاص در کنار فرهنگ و آیینهای مردمان آنها، یکی از مناطق ارزشمند در کشور به شمار میروند که حالا شهرتی جهانی پیدا خواهند کرد. علی طالبنیا، مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات، در توضیح پرونده ثبت جهانی اورامانات و انتخاب پیشوند منظر فرهنگی برای آن به «شرق» میگوید: «منظر فرهنگی عنوانی است که نشان از تعامل انسان و طبیعت در طول تاریخ و در یک منطقه جغرافیایی دارد. پیشازاین ما دو منظر فرهنگی بم و میمند را در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت کرده بودیم و منظر فرهنگی اورامانات سومین پرونده ایران بود که ثبت جهانی شد».
یک منطقه با 2 نام
بیستوششمین اثر ثبت جهانی ایران دو نام را در عنوان خود جای داده است. این پرونده با عنوان منظر فرهنگی اورامانات- هورامان ثبت جهانی شده است. طالبنیا درباره استفاده از هر دو نام و وسعت این منطقه میگوید: «با توجه به اینکه بخشی از منطقه در استان کرمانشاه و بخشی در استان کردستان قرار دارد، هر دو خوانش نام منطقه را استفاده کردیم. این منطقه حدود 700 روستا دارد که در دو استان قرار گرفتهاند. همچنین 106 هزار هکتار عرصه و 303 هزار هکتار حریم برای این پرونده در نظر گرفته شده است».
مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات درباره ویژگیهای مختلف این منطقه که منجر به تهیه پرونده ثبت جهانی آن شده است، میگوید: «تاریخ سکونت در منطقه بر اساس یافتههای باستانشناسی به دوره پارینهسنگی میرسد. ما شواهد زندگی در منطقه را از دوره غارنشینی تا یکجانشینی داریم و این پیشینه تاریخی مهم اورامانات است».
معماری ویژه پلکانی
منطقه اورامانات را بسیاری با معماری پلکانی روستاهای آن میشناسد؛ معماری خاصی که هرچند در مناطق دیگر کشور نمونههایی از آن وجود دارد اما مجموعه وسیعی از روستاهای منطقه اورامانات دارای معماری پلکانی هستند و همچنان هویت این معماری را حفظ کردهاند. علی طالبینیا با اشاره به این ویژگی میگوید: «روستاها در این منطقه در درههای تند قرار دارند و به همین دلیل با کمبود زمین روبهرو هستیم. ساکنان منطقه از دیرباز ساختار پلکانی را در خانهها و باغهای خود استفاده کردند و معماری پلکانی این منطقه را شکل دادهاند».
زندگی مردم یکی دیگر از جنبههایی است که در پروندههای منظر فرهنگی مورد توجه قرار میگیرد. مدیر پایگاه میراث فرهنگی اورامانات دراینباره میگوید: «بخش فرهنگ و زندگی مردم جنبه دیگر این پرونده بوده است. در اورامانات مجموعهای از جشنهای و آیینهای کهن برگزار میشود که هرکدام از آنها میراث ناملموس هستند و بسیاری از آنها نیز ثبت ملی شدهاند. نوع زندگی نیمهیکجانشینی در این منطقه هم ویژگی دیگر زندگی مردم است. از سوی دیگر صنایع دستی هم در این منطقه اهمیت ویژهای دارد. صنایع دستی این منطقه به دلیل زندگی مردم در نقاط صعبالعبور با شرایط خاص، به کمک زندگی آنها آمده و کاملا کاربردی است».
اهمیت حفاظت برای حفظ ثبت جهانی
ثبت جهانی آغاز راه پرچالشی برای منطقه اورامانات خواهد بود. حالا پس از چند سال فعالیت و ساماندهی مهر ثبت جهانی یونسکو بر پرونده اورامانات نشسته و در آینده باید برای حفاظت این منطقه تلاش بیشتری شود. علی طالبنیا درباره رویکردی حفاظتی در اورامانات میگوید: «در بخش حفاظت از محیطهای طبیعی سه منطقه حفاظتشده در محوطه ثبتجهانیشده قرار دارد که به امر حفاظت کمکی جدی خواهد کرد. برای حفاظت از میراث فرهنگی و ساختار روستاها نیز ما نیازمند مدیریت واحد یکپارچه هستیم. نهادهای مختلفی تصمیمگیر هستند و گاهی موازیکاریهایی هم میشود که تنها راهحل آن مدیریت واحد است. با توجه به گستردگی موضوعات مدیریت واحد میتواند ضوابط منسجمی را تعیین کند تا نهادهای مختلف مثل بنیاد مسکن و منابع طبیعی ملزم به رعایت آن باشند».
منطقه اورامانات با ثبت جهانی حالا بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ توجهی که با افزایش احتمالی گردشگر و رونق گردشگری در آن میتواند آسیبهایی برای این منطقه به دنبال داشته باشد. چالشهای در راه و آسیبهای احتمالی به این منطقه از حالا نیازمند توجه و برنامهریزی است.