از دارالفنون تا بنیاد فرهنگی رضوی
رحیم عبادی- عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان
حتی برخی از سیاست‌مداران کشور‌های توسعه‌نیافته هم اذعان کرده‌اند که هزینه‌کردن برای عدالت آموزشی، هزینه نیست و سرمایه‌گذاری برای توسعه کشور است. و اما کشور ما، در بین ۷۶ کشور جهان، رتبه ۵۱ را کسب کرده است. با اینکه یکی از بند‌های برنامه ششم توسعه، ارتقای جایگاه آموزش‌وپرورش به مثابه مهم‌ترین نهاد تربیت نیروی انسانی است و در قانون اساسی کشورمان آموزش‌وپرورش رایگان است اما در سال 98، 13.9 درصد از بودجه عمومی کشور، به وزارت آموزش‌وپرورش تعلق گرفت؛ درحالی‌که این بودجه در بسیاری از کشور‌ها حداقل بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از اعتبارات کشور را شامل می‌شود. بنا به نظر مسئولان، همین بودجه اندک هم همیشه با یک‌سوم کسری بسته می‌شود. برای مثال در سال ۹۸، با کسری ۱۵هزار میلیارد تومانی روبه‌رو بود.
1- شاید برخی همچنان تصور کنند که فقدان منابع کافی و تأمین اعتبارات مناسب موجب شده که آموزش‌وپرورش در ایران به نهاد هزینه‌ای تبدیل شده و از هرگونه سرمایه‌گذاری و نگاه توسعه‌ای محروم شود. اگرچه این رویکرد از معضلات دیرینه آموزش‌وپرورش در ایران بعد از انقلاب است و آمارهای فوق نیز مؤید این امر است اما این مهم‌ترین مسئله آموزش‌وپرورش نیست، چه‌بسا در بسیاری از دوره‌های مدیریت با بودن منابع محدود کارکردهای مفیدی در آموزش‌وپرورش اتفاق افتاده است.
2- گروهی از كارشناسان آموزش‌وپرورش بیان می‌دارند که معضل اصلی آموزش‌وپرورش فقدان نیروهای متخصص و حرفه‌ای برای تدریس و تعمیق امر یادگیری است و به فرایند جذب، نگه‌داشتن و ارتقای شغلی معلمان ایرادات اساسی وارد می‌دانند. اگرچه این موضوع نیز از نارسایی‌های آموزش‌وپرورش ایران است اما در حقیقت باید اعتراف کرد که باوجود همه کاستی‌ها معلمان همیشه فداکارترین متولیان تعلیم‌وتربیت در آموزش‌وپرورش بوده و تلاش فراوانی برای دانش‌افزایی و روزآمدی و انجام مسئولیت‌های حرفه‌ای خود كرده‌اند، اگرچه اقتضای مسئولیت آنها نیاز به تلاش مضاعف دارد.
2- گروهی از دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش موضوع نگاه بخشی به آموزش‌وپرورش در کشور و به‌حاشیه‌راندن دستگاه آموزش‌وپرورش در برنامه‌های بین‌بخشی و ناممکن‌بودن استفاده از ظرفیت‌های ملی برای حل چالش‌های اساسی آموزش‌وپرورش را مسئله اصلی آموزش‌وپرورش بیان می‌کنند. اگرچه این معضل از مسائل آموزش‌وپرورش است اما تجربه‌های گذشته نشان داده که صرفا با ارتقای تشکیلات یا تعامل بین بخشی و حتی باوجود تشکیل عالی‌ترین نهاد بین بخشی با ریاست رئیس‌جمهور مانند شورای عالی آموزش‌وپرورش و برخورداری تقنینی این شورا باز‌هم بحران‌های اصلی آموزش‌وپرورش در سال‌های گذشته لاینحل مانده. جالب است بدانید رئیس‌جمهور سابق در طول هشت سال تصدی حتی یك بار در شورای عالی آموزش‌وپرورش كه ریاست آن بر عهده اوست شركت نكرده، حالا شیوه انتخاب وزرایش بماند.
3- بسیاری از دست‌اندرکاران امر مدیریتی در کشور مسئله اصلی آموزش‌وپرورش را عدم برخورداری نهاد تعلیم‌وتربیت کشور از مدیریت قوی، کارآمد و اثربخش معرفی می‌کنند و معتقدند چنانچه مدیران قوی تصدی آموزش‌وپرورش را عهده‌دار شوند، مسائل آموزش‌وپرورش حل‌وفصل خواهد شد. هرچند باید اعتراف کرد یکی از ضعف‌های اساسی حل‌نشدن چالش‌های اساسی آموزش‌وپرورش در 40 سال گذشته ضعف در مدیریت و راهبری آموزش‌وپرورش بوده است اما همه می‌دانیم اگرچه مدیران قوی در مقاطعی تصدی آموزش‌وپرورش را عهده‌دار بوده‌اند اما میزان توفیق آنها محدود و معضلات اساسی در بسیاری از زمینه‌ها همچنان به قوت خود باقی است.
4- برخی از صاحب‌نظران و اندیشمندان تعلیم‌وتربیت به‌ویژه دوستداران تربیت اسلامی مانند وزیر پیشنهادی ناکام فعلی، معضل اساسی آموزش‌وپرورش را فقدان توجه به تعلیم‌وتربیت اسلامی و دینی می‌دانند و معتقدند نظام آموزش‌وپرورش فعلی محصول تفکر غرب است و تناسبی با نیازهای تعلیم‌وتربیت اسلامی ندارد. برای همین امر باید تحول در آموزش‌وپرورش را با رویکرد تعلیم‌وتربیت اسلامی آغاز کرد تا آموزش‌وپرورش به جایگاه حقیقی خود بازگردد.
5- اینجانب براساس دانش تعلیم‌وتربیت (مدیریت آموزشی) و تجربه تدریس در بیش از 50 سال و مسئولیت در رده‌های مختلف آموزش‌وپرورش (از دبیری تا سمت معاونت وزارت آموزش‌وپرورش) ضمن احترام به همه دغدغه‌ها و رویکردهای متفاوت و مختلف باید اعلام کنم که در سال‌های گذشته مسئله اصلی آموزش‌وپرورش را فراتر از موارد مذکور و گمشده آن را در فقدان «مدیریت آموزشی» می‌دانم. آموزش‌وپرورش در این 40 سال در دو نوبت از چنین امتیازی برخوردار بوده است. مقطع اول زمان مدیریت شهید رجایی و مقطع دوم زمان تصدی آموزش‌وپرورش توسط دکتر نجفی است. شاهد ادعای اینجانب ارزیابی منصفانه شرایط بعد از انقلاب همه دست‌اندرکاران و کارشناسان آموزش‌وپرورش و نظام مدیریتی کشور است که این دو دوره را موفق‌ترین دوره‌های آموزش‌وپرورش می‌دانند. ادامه در صفحه 9
حتی برخی از سیاست‌مداران کشور‌های توسعه‌نیافته هم اذعان کرده‌اند که هزینه‌کردن برای عدالت آموزشی، هزینه نیست و سرمایه‌گذاری برای توسعه کشور است. و اما کشور ما، در بین ۷۶ کشور جهان، رتبه ۵۱ را کسب کرده است. با اینکه یکی از بند‌های برنامه ششم توسعه، ارتقای جایگاه آموزش‌وپرورش به مثابه مهم‌ترین نهاد تربیت نیروی انسانی است و در قانون اساسی کشورمان آموزش‌وپرورش رایگان است اما در سال 98، 13.9 درصد از بودجه عمومی کشور، به وزارت آموزش‌وپرورش تعلق گرفت؛ درحالی‌که این بودجه در بسیاری از کشور‌ها حداقل بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از اعتبارات کشور را شامل می‌شود. بنا به نظر مسئولان، همین بودجه اندک هم همیشه با یک‌سوم کسری بسته می‌شود. برای مثال در سال ۹۸، با کسری ۱۵هزار میلیارد تومانی روبه‌رو بود.
1- شاید برخی همچنان تصور کنند که فقدان منابع کافی و تأمین اعتبارات مناسب موجب شده که آموزش‌وپرورش در ایران به نهاد هزینه‌ای تبدیل شده و از هرگونه سرمایه‌گذاری و نگاه توسعه‌ای محروم شود. اگرچه این رویکرد از معضلات دیرینه آموزش‌وپرورش در ایران بعد از انقلاب است و آمارهای فوق نیز مؤید این امر است اما این مهم‌ترین مسئله آموزش‌وپرورش نیست، چه‌بسا در بسیاری از دوره‌های مدیریت با بودن منابع محدود کارکردهای مفیدی در آموزش‌وپرورش اتفاق افتاده است.
2- گروهی از كارشناسان آموزش‌وپرورش بیان می‌دارند که معضل اصلی آموزش‌وپرورش فقدان نیروهای متخصص و حرفه‌ای برای تدریس و تعمیق امر یادگیری است و به فرایند جذب، نگه‌داشتن و ارتقای شغلی معلمان ایرادات اساسی وارد می‌دانند. اگرچه این موضوع نیز از نارسایی‌های آموزش‌وپرورش ایران است اما در حقیقت باید اعتراف کرد که باوجود همه کاستی‌ها معلمان همیشه فداکارترین متولیان تعلیم‌وتربیت در آموزش‌وپرورش بوده و تلاش فراوانی برای دانش‌افزایی و روزآمدی و انجام مسئولیت‌های حرفه‌ای خود كرده‌اند، اگرچه اقتضای مسئولیت آنها نیاز به تلاش مضاعف دارد.
2- گروهی از دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش موضوع نگاه بخشی به آموزش‌وپرورش در کشور و به‌حاشیه‌راندن دستگاه آموزش‌وپرورش در برنامه‌های بین‌بخشی و ناممکن‌بودن استفاده از ظرفیت‌های ملی برای حل چالش‌های اساسی آموزش‌وپرورش را مسئله اصلی آموزش‌وپرورش بیان می‌کنند. اگرچه این معضل از مسائل آموزش‌وپرورش است اما تجربه‌های گذشته نشان داده که صرفا با ارتقای تشکیلات یا تعامل بین بخشی و حتی باوجود تشکیل عالی‌ترین نهاد بین بخشی با ریاست رئیس‌جمهور مانند شورای عالی آموزش‌وپرورش و برخورداری تقنینی این شورا باز‌هم بحران‌های اصلی آموزش‌وپرورش در سال‌های گذشته لاینحل مانده. جالب است بدانید رئیس‌جمهور سابق در طول هشت سال تصدی حتی یك بار در شورای عالی آموزش‌وپرورش كه ریاست آن بر عهده اوست شركت نكرده، حالا شیوه انتخاب وزرایش بماند.
3- بسیاری از دست‌اندرکاران امر مدیریتی در کشور مسئله اصلی آموزش‌وپرورش را عدم برخورداری نهاد تعلیم‌وتربیت کشور از مدیریت قوی، کارآمد و اثربخش معرفی می‌کنند و معتقدند چنانچه مدیران قوی تصدی آموزش‌وپرورش را عهده‌دار شوند، مسائل آموزش‌وپرورش حل‌وفصل خواهد شد. هرچند باید اعتراف کرد یکی از ضعف‌های اساسی حل‌نشدن چالش‌های اساسی آموزش‌وپرورش در 40 سال گذشته ضعف در مدیریت و راهبری آموزش‌وپرورش بوده است اما همه می‌دانیم اگرچه مدیران قوی در مقاطعی تصدی آموزش‌وپرورش را عهده‌دار بوده‌اند اما میزان توفیق آنها محدود و معضلات اساسی در بسیاری از زمینه‌ها همچنان به قوت خود باقی است.
4- برخی از صاحب‌نظران و اندیشمندان تعلیم‌وتربیت به‌ویژه دوستداران تربیت اسلامی مانند وزیر پیشنهادی ناکام فعلی، معضل اساسی آموزش‌وپرورش را فقدان توجه به تعلیم‌وتربیت اسلامی و دینی می‌دانند و معتقدند نظام آموزش‌وپرورش فعلی محصول تفکر غرب است و تناسبی با نیازهای تعلیم‌وتربیت اسلامی ندارد. برای همین امر باید تحول در آموزش‌وپرورش را با رویکرد تعلیم‌وتربیت اسلامی آغاز کرد تا آموزش‌وپرورش به جایگاه حقیقی خود بازگردد.
5- اینجانب براساس دانش تعلیم‌وتربیت (مدیریت آموزشی) و تجربه تدریس در بیش از 50 سال و مسئولیت در رده‌های مختلف آموزش‌وپرورش (از دبیری تا سمت معاونت وزارت آموزش‌وپرورش) ضمن احترام به همه دغدغه‌ها و رویکردهای متفاوت و مختلف باید اعلام کنم که در سال‌های گذشته مسئله اصلی آموزش‌وپرورش را فراتر از موارد مذکور و گمشده آن را در فقدان «مدیریت آموزشی» می‌دانم. آموزش‌وپرورش در این 40 سال در دو نوبت از چنین امتیازی برخوردار بوده است. مقطع اول زمان مدیریت شهید رجایی و مقطع دوم زمان تصدی آموزش‌وپرورش توسط دکتر نجفی است. شاهد ادعای اینجانب ارزیابی منصفانه شرایط بعد از انقلاب همه دست‌اندرکاران و کارشناسان آموزش‌وپرورش و نظام مدیریتی کشور است که این دو دوره را موفق‌ترین دوره‌های آموزش‌وپرورش می‌دانند. ادامه در صفحه 9