خشک‌سالی در تهران دولت و تغییر اقلیم
مهدی زارع
روز شنبه 27 شهریور مدیرعامل آبفای استان تهران گفت: «ذخایر سد‌های تأمین‌کننده آب شرب تهران به ۳۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است. سال آبی امسال بدترین شرایط در ۵۰ سال اخیر در کشور بود. امسال شرایط منابع آبی استان تهران بحرانی بود و با کاهش ۳۵درصدی بارندگی‌ها، کسری ۳۸۰ میلیون مترمکعبی مخازن سد‌ها و رشد حدود سه‌درجه‌ای دمای هوا مواجه بودیم. این به معنای خشک‌سالی ادامه‌دار در منطقه تهران است». خشک‌سالی عبارت است از کمبود بارندگی در مدت‌زمان طولانی (معمولا یک فصل یا بیشتر) که منجر به کمبود آب می‌شود. شاخص‌های خشک‌سالی شامل بارش، دما، جریان آب، سطح آب زیرزمینی و مخزن، رطوبت خاک و توده برفی است. تغییرات اقلیمی احتمال تشدید خشک‌سالی را در ایران و بسیاری از نواحی خشک جهان افزایش داده است. انتظار می‌رود خشک‌سالی‌ها مکرر، شدید و طولانی‌تر شوند. آب‌وهوای ایران عمدتا خشک یا نیمه‌خشک است و به دلیل افزایش تقاضا، شور‌شدن، بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و افزایش دفعات خشک‌سالی به‌شدت تحت تأثیر کاهش منابع آبی قرار دارد. ناکارآمدی در شبکه توزیع آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، در دوره توسعه مدرن ایران در سده بیستم رخ داده است. ایران با چالش‌هایی اساسی در زمینه دسترسی طولانی‌مدت به آب در دوره خشک روبه‌رو است. در حال حاضر، دو تا 20 میلیون نفر در معرض ریسک بالا تا متوسط ناشی از خشک‌سالی هستند. علاوه بر بارندگی ضعیف در زمستان 1399، دمای بالا باعث ذوب بیشتر برف شده است. کاهش میزان ذخیره آب برای استفاده‌های بعدی در ماه‌های خشک‌تر (یعنی اواخر بهار و تابستان 1400) چالش ادامه‌دار امسال بود. بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، سال آبی آینده در بهترین حالت سال نرمالی خواهد بود و خبری از ترسالی نیست. دمای گرم‌تر، تبخیر را افزایش می‌دهد که باعث کاهش آب سطحی و خشک‌شدن خاک و پوشش گیاهی می‌شود. این امر باعث می‌شود دوره‌هایی با بارش کم در شرایط سردتر خشک‌تر شوند. دمای گرم زمستان باعث می‌شود بارش کمتری به صورت برف رخ دهد. کاهش بارش برف می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ حتی اگر کل بارش سالانه یکسان باقی بماند. این امر به این دلیل است که بسیاری از سامانه‌های مدیریت آب به ذوب برف متکی هستند. به همین ترتیب، برخی از اکوسامانه‌ها نیز به ذوب برف وابسته هستند که آب سرد را برای گونه‌هایی مانند ماهی قزل‌آلا تأمین می‌کنند. از آنجا که برف به‌عنوان یک سطح بازتابنده عمل می‌کند، کاهش سطح برف همچنین دمای سطح را افزایش می‌دهد و خشک‌سالی را تشدید می‌کند. خشک‌سالی می‌تواند از طریق یک چرخه معیوب ادامه یابد که در آن خاک‌های بسیار خشک و پوشش گیاهی کاهش‌یافته، اشعه‌های خورشیدی بیشتری را جذب کرده و گرم می‌شوند و تشکیل سامانه‌های فشار قوی را تشدید می‌کنند که بارندگی را محدودتر می‌کند و باعث می‌شود مناطق خشک‌شده حتی خشک‌تر شوند. خشک‌سالی‌ها با کمبود آب در دسترس تعریف می‌شوند. در طول خشک‌سالی، جوامع ممکن است دسترسی محدودی به آب برای مصارف خانگی و همچنین کشاورزی، حمل‌ونقل و تولید برق داشته باشند. خشک‌سالی منجر به افزایش هزینه‌های آب، جیره‌بندی یا حتی از‌بین‌‌رفتن منابع مهم آب مانند چاه‌ها می‌شود. خشک‌سالی دام‌ها و محصولات زراعی شامل ذرت، سویا و گندم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر بی‌ثباتی قیمت مواد غذایی می‌افزاید. در کشورهایی که از قبل با ناامنی غذایی روبه‌رو هستند، افزایش هزینه‌ها می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی، مهاجرت و قحطی شود. کاهش جریان آب در رودخانه‌ها و نهرها، آلاینده‌ها را متمرکز و کیفیت آب مورد استفاده برای آشامیدن و تفریح را تهدید می‌کند. همچنین آتش‌سوزی‌های ناشی از خشک‌سالی می‌تواند جوامع مجاور را در معرض دود و آلاینده‌ها و در نتیجه بیماری‌های مزمن تنفسی قرار دهد. همه این اثرهای خشک‌سالی، هزینه‌های شدیدی برای مردم و دولت‌ها به همراه دارد. خشک‌سالی همچنین میزان دی‌اکسید‌کربن در جو را افزایش می‌دهد. دولت سیزدهم از هم‌اکنون باید آسیب‌پذیری کشور را در برابر خشک‌سالی شناسایی کرده و تلاش برای افزایش تاب‌آوری را بهبود ببخشد. اقداماتی مانند حفظ آب، افزایش بهره‌وری آب در چشم‌اندازهای توسعه و برنامه‌ریزی شهری، شناسایی منابع جایگزین آب، برنامه‌ریزی اضطراری برای خشک‌سالی و کاشت محصولات مقاوم در برابر خشک‌سالی، به آمادگی برای خشک‌سالی‌های آینده و تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها در نتیجه استفاده کمتر از نیروگاه‌هایی که برای کار به آب متکی هستند و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید که به آب وابسته نیستند، می‌تواند انعطاف‌پذیری در برابر خشک‌سالی را افزایش دهد.
این مراحل اگر با کاهش گازهای گلخانه‌ای ترکیب شود، می‌تواند میزان تغییرات اقلیمی را نیز به حداقل برساند. تغییرات اقلیمی بر چرخه آب اثر می‌گذارد. در چرخه آب به‌طور مداوم آب از اقیانوس‌ها به اتمسفر، به زمین، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و سپس به دریاها و اقیانوس‌ها بازمی‌گردد. تغییرات اقلیمی باعث افزایش سطح بخار آب در جو می‌شود و دسترسی به آب را کمتر قابل پیش‌بینی می‌کند. این مسئله می‌تواند منجر به توفان شدید باران در برخی مناطق شود؛ درحالی‌که مناطق دیگر ممکن است با شرایط خشک‌سالی شدیدتری مواجه شوند که این دومی، حالتی است که در منطقه تهران و بیشتر نواحی ایران هم‌اکنون با آن مواجه هستیم.
روز شنبه 27 شهریور مدیرعامل آبفای استان تهران گفت: «ذخایر سد‌های تأمین‌کننده آب شرب تهران به ۳۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است. سال آبی امسال بدترین شرایط در ۵۰ سال اخیر در کشور بود. امسال شرایط منابع آبی استان تهران بحرانی بود و با کاهش ۳۵درصدی بارندگی‌ها، کسری ۳۸۰ میلیون مترمکعبی مخازن سد‌ها و رشد حدود سه‌درجه‌ای دمای هوا مواجه بودیم. این به معنای خشک‌سالی ادامه‌دار در منطقه تهران است». خشک‌سالی عبارت است از کمبود بارندگی در مدت‌زمان طولانی (معمولا یک فصل یا بیشتر) که منجر به کمبود آب می‌شود. شاخص‌های خشک‌سالی شامل بارش، دما، جریان آب، سطح آب زیرزمینی و مخزن، رطوبت خاک و توده برفی است. تغییرات اقلیمی احتمال تشدید خشک‌سالی را در ایران و بسیاری از نواحی خشک جهان افزایش داده است. انتظار می‌رود خشک‌سالی‌ها مکرر، شدید و طولانی‌تر شوند. آب‌وهوای ایران عمدتا خشک یا نیمه‌خشک است و به دلیل افزایش تقاضا، شور‌شدن، بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و افزایش دفعات خشک‌سالی به‌شدت تحت تأثیر کاهش منابع آبی قرار دارد. ناکارآمدی در شبکه توزیع آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، در دوره توسعه مدرن ایران در سده بیستم رخ داده است. ایران با چالش‌هایی اساسی در زمینه دسترسی طولانی‌مدت به آب در دوره خشک روبه‌رو است. در حال حاضر، دو تا 20 میلیون نفر در معرض ریسک بالا تا متوسط ناشی از خشک‌سالی هستند. علاوه بر بارندگی ضعیف در زمستان 1399، دمای بالا باعث ذوب بیشتر برف شده است. کاهش میزان ذخیره آب برای استفاده‌های بعدی در ماه‌های خشک‌تر (یعنی اواخر بهار و تابستان 1400) چالش ادامه‌دار امسال بود. بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، سال آبی آینده در بهترین حالت سال نرمالی خواهد بود و خبری از ترسالی نیست. دمای گرم‌تر، تبخیر را افزایش می‌دهد که باعث کاهش آب سطحی و خشک‌شدن خاک و پوشش گیاهی می‌شود. این امر باعث می‌شود دوره‌هایی با بارش کم در شرایط سردتر خشک‌تر شوند. دمای گرم زمستان باعث می‌شود بارش کمتری به صورت برف رخ دهد. کاهش بارش برف می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ حتی اگر کل بارش سالانه یکسان باقی بماند. این امر به این دلیل است که بسیاری از سامانه‌های مدیریت آب به ذوب برف متکی هستند. به همین ترتیب، برخی از اکوسامانه‌ها نیز به ذوب برف وابسته هستند که آب سرد را برای گونه‌هایی مانند ماهی قزل‌آلا تأمین می‌کنند. از آنجا که برف به‌عنوان یک سطح بازتابنده عمل می‌کند، کاهش سطح برف همچنین دمای سطح را افزایش می‌دهد و خشک‌سالی را تشدید می‌کند. خشک‌سالی می‌تواند از طریق یک چرخه معیوب ادامه یابد که در آن خاک‌های بسیار خشک و پوشش گیاهی کاهش‌یافته، اشعه‌های خورشیدی بیشتری را جذب کرده و گرم می‌شوند و تشکیل سامانه‌های فشار قوی را تشدید می‌کنند که بارندگی را محدودتر می‌کند و باعث می‌شود مناطق خشک‌شده حتی خشک‌تر شوند. خشک‌سالی‌ها با کمبود آب در دسترس تعریف می‌شوند. در طول خشک‌سالی، جوامع ممکن است دسترسی محدودی به آب برای مصارف خانگی و همچنین کشاورزی، حمل‌ونقل و تولید برق داشته باشند. خشک‌سالی منجر به افزایش هزینه‌های آب، جیره‌بندی یا حتی از‌بین‌‌رفتن منابع مهم آب مانند چاه‌ها می‌شود. خشک‌سالی دام‌ها و محصولات زراعی شامل ذرت، سویا و گندم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر بی‌ثباتی قیمت مواد غذایی می‌افزاید. در کشورهایی که از قبل با ناامنی غذایی روبه‌رو هستند، افزایش هزینه‌ها می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی، مهاجرت و قحطی شود. کاهش جریان آب در رودخانه‌ها و نهرها، آلاینده‌ها را متمرکز و کیفیت آب مورد استفاده برای آشامیدن و تفریح را تهدید می‌کند. همچنین آتش‌سوزی‌های ناشی از خشک‌سالی می‌تواند جوامع مجاور را در معرض دود و آلاینده‌ها و در نتیجه بیماری‌های مزمن تنفسی قرار دهد. همه این اثرهای خشک‌سالی، هزینه‌های شدیدی برای مردم و دولت‌ها به همراه دارد. خشک‌سالی همچنین میزان دی‌اکسید‌کربن در جو را افزایش می‌دهد. دولت سیزدهم از هم‌اکنون باید آسیب‌پذیری کشور را در برابر خشک‌سالی شناسایی کرده و تلاش برای افزایش تاب‌آوری را بهبود ببخشد. اقداماتی مانند حفظ آب، افزایش بهره‌وری آب در چشم‌اندازهای توسعه و برنامه‌ریزی شهری، شناسایی منابع جایگزین آب، برنامه‌ریزی اضطراری برای خشک‌سالی و کاشت محصولات مقاوم در برابر خشک‌سالی، به آمادگی برای خشک‌سالی‌های آینده و تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها در نتیجه استفاده کمتر از نیروگاه‌هایی که برای کار به آب متکی هستند و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید که به آب وابسته نیستند، می‌تواند انعطاف‌پذیری در برابر خشک‌سالی را افزایش دهد.
این مراحل اگر با کاهش گازهای گلخانه‌ای ترکیب شود، می‌تواند میزان تغییرات اقلیمی را نیز به حداقل برساند. تغییرات اقلیمی بر چرخه آب اثر می‌گذارد. در چرخه آب به‌طور مداوم آب از اقیانوس‌ها به اتمسفر، به زمین، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و سپس به دریاها و اقیانوس‌ها بازمی‌گردد. تغییرات اقلیمی باعث افزایش سطح بخار آب در جو می‌شود و دسترسی به آب را کمتر قابل پیش‌بینی می‌کند. این مسئله می‌تواند منجر به توفان شدید باران در برخی مناطق شود؛ درحالی‌که مناطق دیگر ممکن است با شرایط خشک‌سالی شدیدتری مواجه شوند که این دومی، حالتی است که در منطقه تهران و بیشتر نواحی ایران هم‌اکنون با آن مواجه هستیم.