برنامههاي مصر براي مقابله با افزايش نفوذ كشورهاي غيرعربي در خاورميانه
دست دوستي ژنرال به سوي اسد
كشورهای عربی پس از نزدیك به 10 سال قطع ارتباط با حكومت سوریه، رویكرد تازهای در قبال دمشق در پیش گرفتهاند و قصد احیای روابط با این كشور بحرانزده و بازگرداندن آن به اتحادیه عرب را دارند. پس از كشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اكنون مصر در مسیر بهبود رابطه با سوریه قرار گرفته و پس از دیدار سامح شكری و فیصل مقداد، وزرای خارجه دو كشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، اكنون ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهوری مصر آماده میشود تا با بشار اسد، همتای سوریهای خود، تماس تلفنی برقرار كند. این تماس از آن جهت مهم است كه پس از آغاز ناآرامیها و جنگ داخلی سوریه در سال 2011 و حمایت قاهره از مخالفان بشار اسد، رابطه دو كشور قطع شد.
اما منابع مصری اعلام كردهاند كه تماس قریبالوقوع میان عبدالفتاح سیسی و بشار اسد در چارچوب طرحهای مصر برای گسترش نقش قاهره در پرونده سوریه و در سایه تلاشهای مصر برای همگامشدن با ترکیه در حلوفصل پروندههای منطقه است. قاهره اعلام كرده كه هرگز زیر بار رهبری ترکیه بر تحولات كشورهای عربی نمیرود اما در مقابل میتواند شراکت با ترکیه در این راستا را بپذیرد.
در حال حاضر تماسها و دیدارهای مقامهای امنیتی میان مصر و ترکیه بهخوبی پیش میرود، اما گفته میشود غیر از دیدار اخیر وزرای خارجه دو كشور در نیویورك قرار نیست هیچ دیداری در سطح مقامهای عالیرتبه میان دو کشور تا قبل از پایان سال 2021 برگزار شود و هر دیداری منوط به كاهش تنشها میان دو طرف و همچنین میان مصر و تركیه خواهد بود.
سامح شكری، وزیر خارجه مصر، پس از دیدار اخیر با همتای سوریهای خود گفت: «واقعیت این است كه مصر به دنبال ایفای نقش فعال در پایاندادن به بحران سوریه است. اکنون که درگیریهای نظامی در سوریه کاهش یافته است، ما باید در برقراری ارتباط مجدد میان دو كشور نقش داشته باشیم تا قدمهای لازم برای حفظ تواناییهای سوریه و خروج این كشور از بحران اقتصادی و بازگرداندن دمشق به جمع اتحادیه عرب برداشته شود».
از طرف دیگر، ترکیه هنوز موضع صریحی در قبال خواستههای مصر نگرفته و مهمترین چالشها میان آنكارا و قاهره به مسائل درباره پرونده لیبی مرتبط میشود. قاهره میخواهد ترکیه موضع واضحی درباره عقبنشینی نظامیانش از غرب لیبی تا زمان برگزاری انتخابات و بازنگری در توافقهای امضاشده میان آنکارا و دولت وفاق ملی لیبی اتخاذ کند.
مانعی به نام تركیه
مصر اخیرا پرونده سوریه را هم به پروندههای مهم و جنجالی میان دو کشور اضافه کرده است. در آخرین نشست میان دو طرف، هیئت امنیتی قاهره پس از مذاكره با مقامهای امنیتی سوریه، خواستههایی را درباره نقش ترکیه در سوریه ارائه کرد. اما هنوز قاهره هیچ پاسخ واضحی دراینباره دریافت نکرده است. مصر برای همگامشدن با ترکیه با هدف تقویت مواضعش در مذاکرات درباره پروندههای منطقه تلاش میکند. قاهره در خط بحران سوریه وارد شده تا با آنکارا درباره پرونده لیبی مذاکره کند. بهویژه اینکه مصر درک میکند که پرونده سوریه برای ترکیه همان اهمیت پرونده لیبی برای مصر را دارد.
مسئولان مصری به همتایانشان اعلام کردند که حضور ترکیه در سوریه باعث خشم قاهره میشود. ترکیه هم در این نشستها حضور روسیه در سوریه را مطرح و سؤال کردند که آیا این مسئله هم مصریها را آزار میدهد؟ طرف مصری پاسخ داده که حضور مسکو در سوریه موقت است اما تركیه نقش متفاوتی در سوریه دارد.
علاوه بر این، وضعیت بحرانی لبنان هم یكی دیگر از دلایل نزدیكی مصر به سوریه برشمرده میشود. لبنان از زمان انفجار در بندر بیروت دچار وضعیت وخیم سیاسی و اقتصادی شده و در ماههای اخیر كمبود سوخت و قطعی برق شرایط را بحرانیتر كرده است. تاكنون تلاشهای كشورهای منطقه و قدرتهای بینالمللی ازجمله فرانسه برای خروج لبنان از این وضعیت نتیجه نداشته است و در هفتههای اخیر ایران به لبنان سوخت ارسال کرده است و همین نكته نگرانی كشورهای منطقه ازجمله مصر را تشدید كرده است.
آنچه در رویکرد برخی از کشورهای عربی بهویژه مصر و اردن آشکار است، این است که به نظر میرسد آنها پذیرفتهاند كه نمیتوانند ایران را در سوریه و لبنان به طور كامل به حاشیه ببرند، اما میخواهند تا جایی كه امكان دارد نقش ایران كمرنگتر شود و ابزارهای خود برای چانهزنی و كسب امتیاز را بیشتر كنند.
به نظر میرسد این استدلال پشت تصمیم مصر و اردن برای بهرهبرداری از خط لوله گاز طبیعی عربی است که از اردن و سوریه عبور میکند تا گاز مصر را برای تولید برق به لبنان منتقل کند. درحالیکه قاهره و امان این برنامه را برای کمک به پایاندادن به بحران سوخت در لبنان طراحی كردهاند، اما انگیزههای ژئوپلیتیك و محاسبات منطقهای هم در این تصمیم نقش اساسی دارد.
بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب یكی دیگر از انگیزههای مهم قاهره برای نزدیكی به دمشق محسوب میشود. اتحادیه عرب در نوامبر 2011، عضویت سوریه را به دلیل آنچه «واکنش خشونتآمیز حكومت دمشق و سرکوب اعتراضات مردمی در این کشور» خواند، معلق كرد. این اتحادیه همچنین خواستار خروج سفیران عرب از دمشق شد تا زمانی که دولت سوریه به طور کامل به تعهدات خود در زمینه حمایت از غیرنظامیان عمل كند.
از آن زمان، چند کشور عربی که بر سقوط حكومت بشار اسد اصرار داشتند رابطه خود با دمشق را قطع كردند اما اكنون با گذشت نزدیك به 10 سال شرایط به گونهای دیگر رقم خورده است. درحالیکه سایر کشورهای عربی با ایالات متحده متحد شدند قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی كه سالها از گروههای مخالف حكومت سوریه حمایت میكردند اكنون در مسیر بهبود رابطه با دمشق قرار گرفتهاند. در این میان وضعیت مصر كمی متفاوت بود. قاهره در ابتدای ناآرامیهای سوریه همراه با دیگر كشورهای عربی به قطع رابطه دیپلماتیك با دمشق پرداخت. اما پس از آنكه محمد مرسی، رئیسجمهور اسلامگرای مصر، به دست ارتش این كشور سرنگون و عبدالفتاح السیسی جانشین او شد موضع قاهره نسبت به دمشق تغییر كرد. از زمان بهقدرترسیدن سیسی، مصر چندان درگیر پرونده سوریه نبود و تنها به نظارت به اوضاع و زیرنظرداشتن اقدامات تركیه، مهمترین رقیب منطقهای خود میپرداخت.
سیسی معتقد است که ارتشهای ملی در جهان عرب ضامن حل بحران و حفظ امنیت و ثبات هستند. این اظهارات رئیسجمهور مصر سیگنالی برای حمایت از بشار اسد و ارتش سوریه تلقی شد. این حمایت در ماههای اخیر علنیتر شد تا اینكه قاهره هم مانند دیگر كشورهای عربی تصمیم گرفت برای جلوگیری از نفوذ غیر قابل مهار تركیه و ایران در منطقه، نقشی فعالانهتر در بحرانها و چالشهای منطقه ایفا كنند.
كشورهای عربی پس از نزدیك به 10 سال قطع ارتباط با حكومت سوریه، رویكرد تازهای در قبال دمشق در پیش گرفتهاند و قصد احیای روابط با این كشور بحرانزده و بازگرداندن آن به اتحادیه عرب را دارند. پس از كشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اكنون مصر در مسیر بهبود رابطه با سوریه قرار گرفته و پس از دیدار سامح شكری و فیصل مقداد، وزرای خارجه دو كشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، اكنون ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهوری مصر آماده میشود تا با بشار اسد، همتای سوریهای خود، تماس تلفنی برقرار كند. این تماس از آن جهت مهم است كه پس از آغاز ناآرامیها و جنگ داخلی سوریه در سال 2011 و حمایت قاهره از مخالفان بشار اسد، رابطه دو كشور قطع شد.
اما منابع مصری اعلام كردهاند كه تماس قریبالوقوع میان عبدالفتاح سیسی و بشار اسد در چارچوب طرحهای مصر برای گسترش نقش قاهره در پرونده سوریه و در سایه تلاشهای مصر برای همگامشدن با ترکیه در حلوفصل پروندههای منطقه است. قاهره اعلام كرده كه هرگز زیر بار رهبری ترکیه بر تحولات كشورهای عربی نمیرود اما در مقابل میتواند شراکت با ترکیه در این راستا را بپذیرد.
در حال حاضر تماسها و دیدارهای مقامهای امنیتی میان مصر و ترکیه بهخوبی پیش میرود، اما گفته میشود غیر از دیدار اخیر وزرای خارجه دو كشور در نیویورك قرار نیست هیچ دیداری در سطح مقامهای عالیرتبه میان دو کشور تا قبل از پایان سال 2021 برگزار شود و هر دیداری منوط به كاهش تنشها میان دو طرف و همچنین میان مصر و تركیه خواهد بود.
سامح شكری، وزیر خارجه مصر، پس از دیدار اخیر با همتای سوریهای خود گفت: «واقعیت این است كه مصر به دنبال ایفای نقش فعال در پایاندادن به بحران سوریه است. اکنون که درگیریهای نظامی در سوریه کاهش یافته است، ما باید در برقراری ارتباط مجدد میان دو كشور نقش داشته باشیم تا قدمهای لازم برای حفظ تواناییهای سوریه و خروج این كشور از بحران اقتصادی و بازگرداندن دمشق به جمع اتحادیه عرب برداشته شود».
از طرف دیگر، ترکیه هنوز موضع صریحی در قبال خواستههای مصر نگرفته و مهمترین چالشها میان آنكارا و قاهره به مسائل درباره پرونده لیبی مرتبط میشود. قاهره میخواهد ترکیه موضع واضحی درباره عقبنشینی نظامیانش از غرب لیبی تا زمان برگزاری انتخابات و بازنگری در توافقهای امضاشده میان آنکارا و دولت وفاق ملی لیبی اتخاذ کند.
مانعی به نام تركیه
مصر اخیرا پرونده سوریه را هم به پروندههای مهم و جنجالی میان دو کشور اضافه کرده است. در آخرین نشست میان دو طرف، هیئت امنیتی قاهره پس از مذاكره با مقامهای امنیتی سوریه، خواستههایی را درباره نقش ترکیه در سوریه ارائه کرد. اما هنوز قاهره هیچ پاسخ واضحی دراینباره دریافت نکرده است. مصر برای همگامشدن با ترکیه با هدف تقویت مواضعش در مذاکرات درباره پروندههای منطقه تلاش میکند. قاهره در خط بحران سوریه وارد شده تا با آنکارا درباره پرونده لیبی مذاکره کند. بهویژه اینکه مصر درک میکند که پرونده سوریه برای ترکیه همان اهمیت پرونده لیبی برای مصر را دارد.
مسئولان مصری به همتایانشان اعلام کردند که حضور ترکیه در سوریه باعث خشم قاهره میشود. ترکیه هم در این نشستها حضور روسیه در سوریه را مطرح و سؤال کردند که آیا این مسئله هم مصریها را آزار میدهد؟ طرف مصری پاسخ داده که حضور مسکو در سوریه موقت است اما تركیه نقش متفاوتی در سوریه دارد.
علاوه بر این، وضعیت بحرانی لبنان هم یكی دیگر از دلایل نزدیكی مصر به سوریه برشمرده میشود. لبنان از زمان انفجار در بندر بیروت دچار وضعیت وخیم سیاسی و اقتصادی شده و در ماههای اخیر كمبود سوخت و قطعی برق شرایط را بحرانیتر كرده است. تاكنون تلاشهای كشورهای منطقه و قدرتهای بینالمللی ازجمله فرانسه برای خروج لبنان از این وضعیت نتیجه نداشته است و در هفتههای اخیر ایران به لبنان سوخت ارسال کرده است و همین نكته نگرانی كشورهای منطقه ازجمله مصر را تشدید كرده است.
آنچه در رویکرد برخی از کشورهای عربی بهویژه مصر و اردن آشکار است، این است که به نظر میرسد آنها پذیرفتهاند كه نمیتوانند ایران را در سوریه و لبنان به طور كامل به حاشیه ببرند، اما میخواهند تا جایی كه امكان دارد نقش ایران كمرنگتر شود و ابزارهای خود برای چانهزنی و كسب امتیاز را بیشتر كنند.
به نظر میرسد این استدلال پشت تصمیم مصر و اردن برای بهرهبرداری از خط لوله گاز طبیعی عربی است که از اردن و سوریه عبور میکند تا گاز مصر را برای تولید برق به لبنان منتقل کند. درحالیکه قاهره و امان این برنامه را برای کمک به پایاندادن به بحران سوخت در لبنان طراحی كردهاند، اما انگیزههای ژئوپلیتیك و محاسبات منطقهای هم در این تصمیم نقش اساسی دارد.
بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب یكی دیگر از انگیزههای مهم قاهره برای نزدیكی به دمشق محسوب میشود. اتحادیه عرب در نوامبر 2011، عضویت سوریه را به دلیل آنچه «واکنش خشونتآمیز حكومت دمشق و سرکوب اعتراضات مردمی در این کشور» خواند، معلق كرد. این اتحادیه همچنین خواستار خروج سفیران عرب از دمشق شد تا زمانی که دولت سوریه به طور کامل به تعهدات خود در زمینه حمایت از غیرنظامیان عمل كند.
از آن زمان، چند کشور عربی که بر سقوط حكومت بشار اسد اصرار داشتند رابطه خود با دمشق را قطع كردند اما اكنون با گذشت نزدیك به 10 سال شرایط به گونهای دیگر رقم خورده است. درحالیکه سایر کشورهای عربی با ایالات متحده متحد شدند قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی كه سالها از گروههای مخالف حكومت سوریه حمایت میكردند اكنون در مسیر بهبود رابطه با دمشق قرار گرفتهاند. در این میان وضعیت مصر كمی متفاوت بود. قاهره در ابتدای ناآرامیهای سوریه همراه با دیگر كشورهای عربی به قطع رابطه دیپلماتیك با دمشق پرداخت. اما پس از آنكه محمد مرسی، رئیسجمهور اسلامگرای مصر، به دست ارتش این كشور سرنگون و عبدالفتاح السیسی جانشین او شد موضع قاهره نسبت به دمشق تغییر كرد. از زمان بهقدرترسیدن سیسی، مصر چندان درگیر پرونده سوریه نبود و تنها به نظارت به اوضاع و زیرنظرداشتن اقدامات تركیه، مهمترین رقیب منطقهای خود میپرداخت.
سیسی معتقد است که ارتشهای ملی در جهان عرب ضامن حل بحران و حفظ امنیت و ثبات هستند. این اظهارات رئیسجمهور مصر سیگنالی برای حمایت از بشار اسد و ارتش سوریه تلقی شد. این حمایت در ماههای اخیر علنیتر شد تا اینكه قاهره هم مانند دیگر كشورهای عربی تصمیم گرفت برای جلوگیری از نفوذ غیر قابل مهار تركیه و ایران در منطقه، نقشی فعالانهتر در بحرانها و چالشهای منطقه ایفا كنند.