روسیه–اوکراین–آمریکا وضعیت قرمز
احمد وخشیته . استادیار دانشگاه ملی اوراسیا
این روزها بار دیگر اوکراین به نقطه تقابلی روسیه و غرب تبدیل شده است و هر روز خط‌و‌نشان‌هایی از سوی سران آمریکا، ناتو و برخی کشورهای اروپایی شنیده می‌شود که تأکید دارند اگر روسیه به اوکراین حمله کند، عواقب سختی در انتظارش است؛ موضوعی که به‌طور ویژه مورد توجه نشست وزرای خارجه گروه هفت (G7) که هم‌اکنون در جریان است نیز قرار دارد.
دیدگاه غرب
هفته پیش آسوشیتدپرس با استناد به منبعی آگاه مدعی شد گزارش‌هایی وجود دارد که مطابق آن روسیه ممکن است در اوایل ۲۰۲۲ به اوکراین حمله کند. این نشریه آمریکایی نوشت مسکو قصد دارد ۱۷۵ هزار نظامی را در مرز اوکراین مستقر کند که تاکنون نیمی از آنها در مواضع مربوطه هستند. موضوعی که واشنگتن‌پست نیز به شکلی دیگر به آن پرداخت و نوشت مقیاس نیروهای روسی مستقر در مرز اوکراین دو برابر چیزی است که در بهار گذشته در جریان تمرینات نظامی دیده‌ایم.
نقشه حمله روسیه به اوکراین
روزنامه آلمانی بیلد طرح احتمالی حمله روسیه به اوکراین را از نگاه کارشناسان ناتو در سه مرحله ترسیم می‌کند: نخست، نیروهای روسی از سمت کریمه در جنوب اوکراین وارد می‌شوند تا ارتباط این کشور با دریا را قطع کنند. در مرحله دوم، به موازات این امر تانک‌های روسیه از لوهانسک و خارکوف به سمت شهرهای بزرگ دنیپر و پولتوا در شمال شرقی اوکراین پیشروی می‌کنند. در نهایت و در گام سوم، نیروهای روسیه از شمال به کییف حمله می‌کنند؛ در این میان از یک سو به سمت شهرهای کورستین در شمال غربی و اومان در جنوب غربی کریمه می‌روند تا با تشکیل خطی، ارتباط پایتخت با نیمه غربی را قطع کنند که به‌دنبال آن پیش‌بینی می‌شود کییف سقوط کند.
پاسخ مسکو
اما مسکو نظری متفاوت دارد. سخنگوی کرملین معتقد است اطلاعات مربوط به حمله قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین، ایجاد کمپینی از سوی غرب است با این هدف که در روند حل‌وفصل بحران اوکراین بتواند فشار حداکثری به مسکو وارد کند. پسکوف با اشاره به اینکه اوکراین از سوی برخی کشورها در حال تجهیز به سلاح‌های مدرن و پیشرفته است، این سناریو را نیز مطرح می‌کند که شاید این کمپین رسانه‌ای، استتاری برای پوشاندن نیات تهاجمی طرف مقابل باشد. از سوی دیگر ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز تصمیم برای چگونگی چینش نیروهای نظامی در نقطه‌ای از یک کشور را حق قانونی هر کشور مستقلی می‌داند و طرح حمله روسیه به اوکراین را کاملا بی‌اساس می‌خواند.
در این میان، توییت الکسی پوشکوف، رئیس کمیسیون امور سیاست‌گذاری اطلاعاتی سنای روسیه، بسیار تند بود: «برخی روزنامه‌نگاران آمریکایی و آلمانی می‌خواهند جنگی با روسیه راه بیندازند و در حال آماده‌سازی فضا برای انجام چنین کاری هستند؛ همان‌طورکه قبل از جنگ علیه عراق یا لیبی آماده شده بودند».
چشم‌انداز
گفت‌وگوی ویدئوکنفرانسی ولادیمیر پوتین و جو بایدن، رؤسای جمهوری روسیه و آمریكا در حالی انجام شد که تنش‌ها در موضوع اوکراین به وضعیت قرمز وارد شده است؛ اما طرفین از این پختگی برخوردارند که نخواهند از این تنش‌های لفظی به سوی جنگ عینی گذار کند. روسیه به خوبی می‌داند که تلاش برای هر‌گونه تحرک نظامی یا حتی تغییر سیاسی در اوکراین، عواقب بسیار گسترده‌ای را در مقابلش قرار می‌دهد و آمریکا نیز آگاهی دارد که اگر جنگی میان روسیه و اوکراین آغاز شود، ایالات متحده مسیر همواری برای پشتیبانی از کییف پیش‌رو ندارد.
پیام روشن است؛ کرملین و کاخ سفید عزم جنگ ندارند ولی باید به‌سرعت اقداماتی برای کاهش تنش‌ها و عبور از این وضعیت قرمز انجام دهند؛ از‌جمله آنکه روسیه فعالیت‌های نظامی‌اش در امتداد مرزهای اوکراین را کاهش دهد و از سوی دیگر مذاکرات چهارجانبه در فرمت نرماندی از سر گرفته شود. بحران اوکراین به‌سادگی حل نمی‌شود؛ اما مهم آنجاست که بدترین سناریوها نیز تحقق نیابد.
در این میان، زلنسکی نیازمند غوغایی کوچک و پیروزمندانه ضد روسیه است تا بتواند سوار بر موج آن، در دور بعد آرای اوکراین غربی را از آن خود کند تا به سرنوشت پروشنکو دچار نشود و ریاست‌جمهوری‌اش یک‌دوره‌ای نباشد. این همان نقطه خطرناکی است که یک سوی آن می‌تواند به ایجاد خطای محاسباتی مسکو یا واشنگتن بینجامد و سوی دیگرش البته می‌تواند رئیس‌جمهوری فعلی اوکراین را به سرنوشت میخائیل ساکاشویلی در گرجستان دچار کند.
این روزها بار دیگر اوکراین به نقطه تقابلی روسیه و غرب تبدیل شده است و هر روز خط‌و‌نشان‌هایی از سوی سران آمریکا، ناتو و برخی کشورهای اروپایی شنیده می‌شود که تأکید دارند اگر روسیه به اوکراین حمله کند، عواقب سختی در انتظارش است؛ موضوعی که به‌طور ویژه مورد توجه نشست وزرای خارجه گروه هفت (G7) که هم‌اکنون در جریان است نیز قرار دارد.
دیدگاه غرب
هفته پیش آسوشیتدپرس با استناد به منبعی آگاه مدعی شد گزارش‌هایی وجود دارد که مطابق آن روسیه ممکن است در اوایل ۲۰۲۲ به اوکراین حمله کند. این نشریه آمریکایی نوشت مسکو قصد دارد ۱۷۵ هزار نظامی را در مرز اوکراین مستقر کند که تاکنون نیمی از آنها در مواضع مربوطه هستند. موضوعی که واشنگتن‌پست نیز به شکلی دیگر به آن پرداخت و نوشت مقیاس نیروهای روسی مستقر در مرز اوکراین دو برابر چیزی است که در بهار گذشته در جریان تمرینات نظامی دیده‌ایم.
نقشه حمله روسیه به اوکراین
روزنامه آلمانی بیلد طرح احتمالی حمله روسیه به اوکراین را از نگاه کارشناسان ناتو در سه مرحله ترسیم می‌کند: نخست، نیروهای روسی از سمت کریمه در جنوب اوکراین وارد می‌شوند تا ارتباط این کشور با دریا را قطع کنند. در مرحله دوم، به موازات این امر تانک‌های روسیه از لوهانسک و خارکوف به سمت شهرهای بزرگ دنیپر و پولتوا در شمال شرقی اوکراین پیشروی می‌کنند. در نهایت و در گام سوم، نیروهای روسیه از شمال به کییف حمله می‌کنند؛ در این میان از یک سو به سمت شهرهای کورستین در شمال غربی و اومان در جنوب غربی کریمه می‌روند تا با تشکیل خطی، ارتباط پایتخت با نیمه غربی را قطع کنند که به‌دنبال آن پیش‌بینی می‌شود کییف سقوط کند.
پاسخ مسکو
اما مسکو نظری متفاوت دارد. سخنگوی کرملین معتقد است اطلاعات مربوط به حمله قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین، ایجاد کمپینی از سوی غرب است با این هدف که در روند حل‌وفصل بحران اوکراین بتواند فشار حداکثری به مسکو وارد کند. پسکوف با اشاره به اینکه اوکراین از سوی برخی کشورها در حال تجهیز به سلاح‌های مدرن و پیشرفته است، این سناریو را نیز مطرح می‌کند که شاید این کمپین رسانه‌ای، استتاری برای پوشاندن نیات تهاجمی طرف مقابل باشد. از سوی دیگر ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز تصمیم برای چگونگی چینش نیروهای نظامی در نقطه‌ای از یک کشور را حق قانونی هر کشور مستقلی می‌داند و طرح حمله روسیه به اوکراین را کاملا بی‌اساس می‌خواند.
در این میان، توییت الکسی پوشکوف، رئیس کمیسیون امور سیاست‌گذاری اطلاعاتی سنای روسیه، بسیار تند بود: «برخی روزنامه‌نگاران آمریکایی و آلمانی می‌خواهند جنگی با روسیه راه بیندازند و در حال آماده‌سازی فضا برای انجام چنین کاری هستند؛ همان‌طورکه قبل از جنگ علیه عراق یا لیبی آماده شده بودند».
چشم‌انداز
گفت‌وگوی ویدئوکنفرانسی ولادیمیر پوتین و جو بایدن، رؤسای جمهوری روسیه و آمریكا در حالی انجام شد که تنش‌ها در موضوع اوکراین به وضعیت قرمز وارد شده است؛ اما طرفین از این پختگی برخوردارند که نخواهند از این تنش‌های لفظی به سوی جنگ عینی گذار کند. روسیه به خوبی می‌داند که تلاش برای هر‌گونه تحرک نظامی یا حتی تغییر سیاسی در اوکراین، عواقب بسیار گسترده‌ای را در مقابلش قرار می‌دهد و آمریکا نیز آگاهی دارد که اگر جنگی میان روسیه و اوکراین آغاز شود، ایالات متحده مسیر همواری برای پشتیبانی از کییف پیش‌رو ندارد.
پیام روشن است؛ کرملین و کاخ سفید عزم جنگ ندارند ولی باید به‌سرعت اقداماتی برای کاهش تنش‌ها و عبور از این وضعیت قرمز انجام دهند؛ از‌جمله آنکه روسیه فعالیت‌های نظامی‌اش در امتداد مرزهای اوکراین را کاهش دهد و از سوی دیگر مذاکرات چهارجانبه در فرمت نرماندی از سر گرفته شود. بحران اوکراین به‌سادگی حل نمی‌شود؛ اما مهم آنجاست که بدترین سناریوها نیز تحقق نیابد.
در این میان، زلنسکی نیازمند غوغایی کوچک و پیروزمندانه ضد روسیه است تا بتواند سوار بر موج آن، در دور بعد آرای اوکراین غربی را از آن خود کند تا به سرنوشت پروشنکو دچار نشود و ریاست‌جمهوری‌اش یک‌دوره‌ای نباشد. این همان نقطه خطرناکی است که یک سوی آن می‌تواند به ایجاد خطای محاسباتی مسکو یا واشنگتن بینجامد و سوی دیگرش البته می‌تواند رئیس‌جمهوری فعلی اوکراین را به سرنوشت میخائیل ساکاشویلی در گرجستان دچار کند.