آسیب‌های دست‌فروشی؛ فروشندگی سیار در پایتخت
سرگرد لیلا حیدری، کارشناس ارشد اداره برآورد معاونت اجتماعی پلیس تهران: اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ در پژوهشی به بررسی وضعیت دست‌فروشی با تأکید بر دست‌فروشی در مترو در شهر تهران پرداخته است. در این پژوهش آمده: گسترش شهرنشینی پدیده‌های جدیدی را با خود به همراه داشته است که از‌جمله آنها می‌توان به «دست‌فروشی» اشاره کرد که از آن تحت عنوان «فروشندگی سیار» یا «دوره‌گردی» نیز نام برده می‌شود. دست‌فروشی از مشاغل کاذب، شکننده و غیرمتعارف است که در شهر تهران به‌وضوح دیده می‌شود و پدیده‌ای مخصوص جامعه ایرانی نیست، بلکه در اغلب نقاط دنیا دیده می‌شود. دست‌فروشی صرفا شغلی مردانه نیست، بلکه کودکان و به‌ویژه زنان نیز به این عرصه قدم گذاشته‌اند. گروهی از کسانی که به این نوع از مشاغل روی می‌آورند، افرادی هستند که از روی ناچاری و بدون داشتن راه چاره‌ای به این کار پرداخته‌اند. دست‌فروشی پدیده‌ای است که بسیاری از مسائل و مشکلات جامعه را تشکیل می‌دهد. در شهر تهران این پدیده به دلایل مختلف از‌جمله مشکلات اقتصادی همواره وجود داشته و با وجود مزایای اقتصادی و کسب
درآمد برای افراد دست‌فروش، می‌توان به عوارض اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی آن اشاره کرد. بنابراین این پدیده اجتماعی نه‌تنها مشکلاتی را برای دست‌فروشان ایجاد می‌کند، بلکه موجب مسائلی برای جامعه نیز می‌شود. فروشندگان خیابانی یا به تعبیر دیگر دست‌فروشان پیاده‌رویی برای مدت‌های مدیدی بخشی از سناریوی شهری بوده‌اند. آنان به بخشی از زندگی شهری بدل شده‌اند. دست‌فروشان افراد خوداشتغال یا خویش‌فرما در بخش غیر‌رسمی هستند که فعالیت آنها با فروش کالا یا خدمات در خیابان و مترو بدون داشتن هیچ‌گونه ساختار گسترش‌یافته یا تقویت‌شده ثابتی عرضه می‌شود. نبود ساختار ثابت و منظم به این معناست که هیچ سازمان و نهاد دولتی و غیردولتی‌ای وظیفه حمایت از این افراد را بر عهده ندارد و به عبارتی هیچ ساز‌و‌کار خاصی برای این شاغلان نیست. به دلیل فقدان مکان‌های طرح‌ریزی‌شده، دست‌فروشان از فضاهایی که برای مقاصد دیگری در نظر گرفته شده‌اند، استفاده می‌کنند که نزاع و ستیز با مسئولان شهری برایند آن است. چالش اصلی مدیران شهری این است که چگونه تقاضاهای متناقض در فضاهای عمومی شهر، خاصه نیاز به نقل و انتقال عابران پیاده و وسایل نقلیه را در نواحی‌ای که
به مکان‌های بالفعل فعالیت دست‌فروشان بدل شده‌اند، ملحوظ دارند.
دست‌فروشی پدیده‌ای است که بسیاری از مسائل و مشکلات را در شهر تهران تشکیل می‌دهد و با وجود مزایای اقتصادی و کسب درآمد برای افراد دست‌فروش، آسیب‌ها و پیامدهایی را گریبان‌گیر دست‌فروشان و جامعه کرده؛ از‌جمله این آسیب‌ها و پیامدها برای دست‌فروشان به‌ویژه زنان و دختران جوان می‌توان به انواع عوارض اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی اشاره کرد و برای فضاهایی مثل مترو، پیامدهایی همچون ترافیک در رفت‌وآمد، سد‌معبر‌کردن، آلودگی صوتی، مشکل در تنفس، ترس از امنیت و... را به همراه دارد (آقابخشی، 1395: 74). این پدیده نه‌تنها مشکلاتی را برای دست‌فروشان ایجاد می‌کند، بلکه موجب مسائلی برای جامعه و فضاها و اماکن عمومی نیز می‌شود و کارکرد آنها را به مخاطره می‌اندازد. بنابراین شناسایی این پیامدها و میزان تأثیرگذاری آنها بر کارکرد این فضاها، به‌خصوص مترو که وسیله‌ای عمومی برای حمل‌و‌نقل و جابه‌جایی مسافران درون‌شهری و بیرون‌شهری است و احداث آن یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین اقداماتی بوده که برای تسهیل حمل‌و‌نقل انجام شده، اهمیت بسیاری دارد؛ چرا‌که با شناسایی این عوامل، می‌توانیم با ارائه راهکارهای مناسب، از پیشروی دست‌فروشان در متروها
جلوگیری کرده و با ارائه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب در زمینه فوق، به ساماندهی وضعیت موجود بپردازیم و نظام شغلی را برای افراد به‌طور دیگری تعریف کنیم. در شهر تهران فعالیت دست‌فروشان در مرکز شهر منجر به تشدید ترافیک پیاده و سواره شده و به همین دلیل انتقال این دسته از فروشندگان به بازارها و متروها انجام شده است. از این‌رو، تحقیقاتی درباره مسئله دست‌فروشی در مترو و اتخاذ سیاست‌های مناسب در این زمینه بیش از پیش ضرورت می‌یابد.
نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق مشخص کرده هر‌كدام از عوامل تا چه میزان در این معضل اجتماعی مؤثر است. سهم عوامل اجتماعی 32 درصد، عوامل فرهنگی 15 درصد، عوامل اقتصادی 15 درصد، عوامل روان‌شناختی 31 درصد و عوامل انتظامی و امنیتی هفت درصد است كه نشان می‌دهد عوامل اجتماعی (اختلاف‌ها و نابسامانی‌های خانوادگی) بیشترین تأثیر را در بروز دست‌فروشی دارد. با توجه به یافته‌های این پژوهش، انگیزه اصلی اكثر دست‌فروشان زن که در سن جوانی هستند، اجتماعی (اختلاف‌ها و نابسامانی‌های خانوادگی) بوده است. در ضمن دست‌فروشی و انگیزه‌های آن با عوامل روان‌شناختی، فرهنگی و اقتصادی نیز ارتباط دارد. بنابراین توصیه می‌شود مسئولان جامعه به وظایف خود در قبال افراد مستعد عمل كرده و با رفع كمبودهای مادی و معنوی، زمینه و عوامل را محو و نابود کنند.
سرگرد لیلا حیدری، کارشناس ارشد اداره برآورد معاونت اجتماعی پلیس تهران: اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ در پژوهشی به بررسی وضعیت دست‌فروشی با تأکید بر دست‌فروشی در مترو در شهر تهران پرداخته است. در این پژوهش آمده: گسترش شهرنشینی پدیده‌های جدیدی را با خود به همراه داشته است که از‌جمله آنها می‌توان به «دست‌فروشی» اشاره کرد که از آن تحت عنوان «فروشندگی سیار» یا «دوره‌گردی» نیز نام برده می‌شود. دست‌فروشی از مشاغل کاذب، شکننده و غیرمتعارف است که در شهر تهران به‌وضوح دیده می‌شود و پدیده‌ای مخصوص جامعه ایرانی نیست، بلکه در اغلب نقاط دنیا دیده می‌شود. دست‌فروشی صرفا شغلی مردانه نیست، بلکه کودکان و به‌ویژه زنان نیز به این عرصه قدم گذاشته‌اند. گروهی از کسانی که به این نوع از مشاغل روی می‌آورند، افرادی هستند که از روی ناچاری و بدون داشتن راه چاره‌ای به این کار پرداخته‌اند. دست‌فروشی پدیده‌ای است که بسیاری از مسائل و مشکلات جامعه را تشکیل می‌دهد. در شهر تهران این پدیده به دلایل مختلف از‌جمله مشکلات اقتصادی همواره وجود داشته و با وجود مزایای اقتصادی و کسب
درآمد برای افراد دست‌فروش، می‌توان به عوارض اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی آن اشاره کرد. بنابراین این پدیده اجتماعی نه‌تنها مشکلاتی را برای دست‌فروشان ایجاد می‌کند، بلکه موجب مسائلی برای جامعه نیز می‌شود. فروشندگان خیابانی یا به تعبیر دیگر دست‌فروشان پیاده‌رویی برای مدت‌های مدیدی بخشی از سناریوی شهری بوده‌اند. آنان به بخشی از زندگی شهری بدل شده‌اند. دست‌فروشان افراد خوداشتغال یا خویش‌فرما در بخش غیر‌رسمی هستند که فعالیت آنها با فروش کالا یا خدمات در خیابان و مترو بدون داشتن هیچ‌گونه ساختار گسترش‌یافته یا تقویت‌شده ثابتی عرضه می‌شود. نبود ساختار ثابت و منظم به این معناست که هیچ سازمان و نهاد دولتی و غیردولتی‌ای وظیفه حمایت از این افراد را بر عهده ندارد و به عبارتی هیچ ساز‌و‌کار خاصی برای این شاغلان نیست. به دلیل فقدان مکان‌های طرح‌ریزی‌شده، دست‌فروشان از فضاهایی که برای مقاصد دیگری در نظر گرفته شده‌اند، استفاده می‌کنند که نزاع و ستیز با مسئولان شهری برایند آن است. چالش اصلی مدیران شهری این است که چگونه تقاضاهای متناقض در فضاهای عمومی شهر، خاصه نیاز به نقل و انتقال عابران پیاده و وسایل نقلیه را در نواحی‌ای که
به مکان‌های بالفعل فعالیت دست‌فروشان بدل شده‌اند، ملحوظ دارند.
دست‌فروشی پدیده‌ای است که بسیاری از مسائل و مشکلات را در شهر تهران تشکیل می‌دهد و با وجود مزایای اقتصادی و کسب درآمد برای افراد دست‌فروش، آسیب‌ها و پیامدهایی را گریبان‌گیر دست‌فروشان و جامعه کرده؛ از‌جمله این آسیب‌ها و پیامدها برای دست‌فروشان به‌ویژه زنان و دختران جوان می‌توان به انواع عوارض اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی اشاره کرد و برای فضاهایی مثل مترو، پیامدهایی همچون ترافیک در رفت‌وآمد، سد‌معبر‌کردن، آلودگی صوتی، مشکل در تنفس، ترس از امنیت و... را به همراه دارد (آقابخشی، 1395: 74). این پدیده نه‌تنها مشکلاتی را برای دست‌فروشان ایجاد می‌کند، بلکه موجب مسائلی برای جامعه و فضاها و اماکن عمومی نیز می‌شود و کارکرد آنها را به مخاطره می‌اندازد. بنابراین شناسایی این پیامدها و میزان تأثیرگذاری آنها بر کارکرد این فضاها، به‌خصوص مترو که وسیله‌ای عمومی برای حمل‌و‌نقل و جابه‌جایی مسافران درون‌شهری و بیرون‌شهری است و احداث آن یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین اقداماتی بوده که برای تسهیل حمل‌و‌نقل انجام شده، اهمیت بسیاری دارد؛ چرا‌که با شناسایی این عوامل، می‌توانیم با ارائه راهکارهای مناسب، از پیشروی دست‌فروشان در متروها
جلوگیری کرده و با ارائه سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب در زمینه فوق، به ساماندهی وضعیت موجود بپردازیم و نظام شغلی را برای افراد به‌طور دیگری تعریف کنیم. در شهر تهران فعالیت دست‌فروشان در مرکز شهر منجر به تشدید ترافیک پیاده و سواره شده و به همین دلیل انتقال این دسته از فروشندگان به بازارها و متروها انجام شده است. از این‌رو، تحقیقاتی درباره مسئله دست‌فروشی در مترو و اتخاذ سیاست‌های مناسب در این زمینه بیش از پیش ضرورت می‌یابد.
نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق مشخص کرده هر‌كدام از عوامل تا چه میزان در این معضل اجتماعی مؤثر است. سهم عوامل اجتماعی 32 درصد، عوامل فرهنگی 15 درصد، عوامل اقتصادی 15 درصد، عوامل روان‌شناختی 31 درصد و عوامل انتظامی و امنیتی هفت درصد است كه نشان می‌دهد عوامل اجتماعی (اختلاف‌ها و نابسامانی‌های خانوادگی) بیشترین تأثیر را در بروز دست‌فروشی دارد. با توجه به یافته‌های این پژوهش، انگیزه اصلی اكثر دست‌فروشان زن که در سن جوانی هستند، اجتماعی (اختلاف‌ها و نابسامانی‌های خانوادگی) بوده است. در ضمن دست‌فروشی و انگیزه‌های آن با عوامل روان‌شناختی، فرهنگی و اقتصادی نیز ارتباط دارد. بنابراین توصیه می‌شود مسئولان جامعه به وظایف خود در قبال افراد مستعد عمل كرده و با رفع كمبودهای مادی و معنوی، زمینه و عوامل را محو و نابود کنند.