بلای «تیلاپیلا»

افزایش جمعیت باعث افزایش نیاز به پروتئین در دنیا شده است و صنعت آبزی‌پروری بخش مهم و سالمی از پروتئین مصرفی را تامین می‌کند. این نیاز باعث پیشرفت صنعت آبزی‌پروری و معرفی گونه‌های جدید مانند «تیلاپیلا» به کشورهای مستعد شده است. «تیلاپیلا» نامی عمومی است و به حدود صدگونه از ماهیان اطلاق می‌شود که بومی شرق و شمال آفریقا و آسیا هستند. تعدادی از این‌ گونه‌ها ارزش پرورشی دارند و در طول سه‌دهه اخیر، پرورش آنها در جهان سرعت بسیار زیادی داشته است به طوری‌که در 10سال اخیر، سالانه بیش از هشت‌درصد افزایش تولید داشته و در سال2013 به چهارمیلیون‌و677هزارو613تن رسیده است. امروزه «تیلاپیلا» در بسیاری از کشورها پرورش داده می‌شود و بیش از 80درصد «تیلاپیلا»ی جهانی در شش کشور چین، مصر، اندونزی، برزیل، فیلیپین و تایلند تولید می‌شود. دلایل عمده فراگیرشدن این ماهی، رشد سریع (که در طول هشت تا 9ماه به 600 تا 700گرم می‌رسد)، افزایش تولید تا بیش از 10تن در هکتار، مقاومت در برابر بیماری، نیاز آبی کم، تحمل نسبت به شوری، تغذیه از مواد غذایی با ارزش کم، شرایط نگهداری و پرورش آسان آن است. پرورش جنس نر این گونه در آبزی‌پروری حایزاهمیت است و جنس ماده ارزش پرورشی ندارد چراکه در چهار تا شش‌ماهگی بالغ می‌شود و رشد آن کاهش می‌یابد. ماهیان با مکانیسم‌هایی تبدیل به نر می‌شوند که عمده‌ترین و اقتصادی‌ترین روش مورد استفاده، تغذیه لارو این ماهیان با هورمون 17 آلفامتیل‌تستسترون است اما تمام ماهیان تحت‌تاثیر این هورمون، نر نمی‌شوند و درصدی از آنها ماده باقی می‌مانند. موفقیت نرزایی براساس شرایط، متفاوت است و از 70 تا بیش از 95درصد گزارش شده است. درصد کمی خطا، تهدیدی قابل‌توجه خواهد بود که اگر وارد طبیعت شوند، به‌سرعت جمعیت آنها در تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی افزایش می‌یابد. ماهیان «تیلاپیلا» به دلایل زادوولد سریع و مقاومت در مقابل بیماری‌ها، تهدیدی برای اکوسیستم‌های آبی و رقیبی برای گونه‌های بومی خواهند بود و به‌سرعت بر ماهیان بومی غالب خواهند شد. رقابت غذایی، رفتار تهاجمی در مقابل گونه‌های بومی، اشغال مکان‌های تخم‌ریزی دیگر آبزیان، تغییرات زیستگاه، ازبین‌بردن گیاهان آبزی بومی و معرفی پاتوژن‌های جدید از عواقب ورود این ماهیان به طبیعت است و در بسیاری از کشورها مانند استرالیا، آفریقای‌جنوبی، فیلیپین، بنگلادش و... این موارد گزارش شده است. در سال1387 به‌منظور انجام تحقیقات و امکان‌سنجی پرورش، تعدادی از این ماهیان، گونه «تیلاپیلا»ی نیل توسط موسسه تحقیقات شیلات وارد کشور شد تا در زمان مناسب به چرخه آبزی‌پروری در کشور وارد شود. تحقیقاتی روی این ماهی در مرکز تحقیقات بافق یزد در حال انجام است تا ماهیان تمام‌نر ژنتیکی تولید شوند که موفقیت نرزایی بیشتری نسبت به روش هورمونی دارند. ماهیان هم از نظر پروتئین و هم چربی سالم قابل‌توجه هستند. چربی امگا3 از چربی‌های بسیار ضروری و سالم برای انسان است که نوع مناسب آن (EPA و DHA) تنها در آبزیان وجود دارد. تولید امگا3 در ماهیان براساس توانایی سنتز بدن آنها و نوع تغذیه متفاوت است. امگا3 در خاویار بیش از شش‌گرم و در قزل‌آلا بیش از یک‌گرم در صدگرم موجود است اما در «تیلاپیلا» بسیار پایین و در حدود 100میلی‌گرم در صدگرم است. میزان امگا3 و نسبت امگا6 به امگا3 به‌عنوان شاخصی برای تشخیص ارزش غذایی به کار می‌رود به صورتی‌که نسبت امگا6 به امگا3 در تغذیه روزانه هرچه کمتر باشد خطر بسیاری از بیماری‌ها را کم می‌کند. در کشور ما، سرانه مصرف ماهی پایین است (حدود 10کیلوگرم) و جایگزینی «تیلاپیلا» به‌دلیل داشتن امگا3 بسیار کم، نسبت امگا6 به امگا3 را افزایش می‌دهد. قیمت تمام‌شده تولید این ماهی در کشور پایین‌تر از گونه‌های دیگر خواهد بود و جایگزینی مصرف ماهیان دریایی و پرورشی موجود با «تیلاپیلا»ی تازه‌وارد توسط مردم، به‌سرعت مقدار مصرف امگا3 در کشور را پایین خواهد آورد. افزایش مصرف امگا3 و کاهش نسبت امگا6 به امگا3 باعث جلوگیری از امراض قلبی، کنترل دیابت، التهابات روده و شادابی بدن می‌شود. طبق گزارش‌های رسمی در سال‌های اخیر، سالانه بیش از 10هزارتن ماهی «تیلاپیلا»ی صیدشده وارد کشور می‌شود و به‌صورت فیله‌های بسته‌بندی‌شده در بسیاری از شهرها توزیع می‌شود. در چین بسیاری از «تیلاپیلا»ی تولیدشده به کشورهای دیگر صادر می‌شود و همان‌گونه که در محصولات صادراتی دیگر نیز نشان داده‌اند براساس تقاضای مصرف‌کننده قادر به افزایش تولید و تولید با درجات مختلفی از کیفیت برای کشورها هستند. ماهیان «تیلاپیلا» در چین گاهی با شرایطی کاملا نامناسب پرورش داده می‌شوند. آلودگی‌های ناشی از فضولات و صنایع وارد آن می‌شود و همچنین ممکن است مقداری از آنتی‌بیوتیک و هورمون‌های نرزایی در بدن آنها مانده باشد. مسوولان مرتبط با واردات، به‌منظور جلوگیری از ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده آلوده باید بر کیفیت نظارت کنند و مانند برخی کشورها، برنامه‌ریزی برای ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده از کشورهای دیگر به‌جز چین داشته باشند.

افزایش جمعیت باعث افزایش نیاز به پروتئین در دنیا شده است و صنعت آبزی‌پروری بخش مهم و سالمی از پروتئین مصرفی را تامین می‌کند. این نیاز باعث پیشرفت صنعت آبزی‌پروری و معرفی گونه‌های جدید مانند «تیلاپیلا» به کشورهای مستعد شده است. «تیلاپیلا» نامی عمومی است و به حدود صدگونه از ماهیان اطلاق می‌شود که بومی شرق و شمال آفریقا و آسیا هستند. تعدادی از این‌ گونه‌ها ارزش پرورشی دارند و در طول سه‌دهه اخیر، پرورش آنها در جهان سرعت بسیار زیادی داشته است به طوری‌که در 10سال اخیر، سالانه بیش از هشت‌درصد افزایش تولید داشته و در سال2013 به چهارمیلیون‌و677هزارو613تن رسیده است. امروزه «تیلاپیلا» در بسیاری از کشورها پرورش داده می‌شود و بیش از 80درصد «تیلاپیلا»ی جهانی در شش کشور چین، مصر، اندونزی، برزیل، فیلیپین و تایلند تولید می‌شود. دلایل عمده فراگیرشدن این ماهی، رشد سریع (که در طول هشت تا 9ماه به 600 تا 700گرم می‌رسد)، افزایش تولید تا بیش از 10تن در هکتار، مقاومت در برابر بیماری، نیاز آبی کم، تحمل نسبت به شوری، تغذیه از مواد غذایی با ارزش کم، شرایط نگهداری و پرورش آسان آن است. پرورش جنس نر این گونه در آبزی‌پروری حایزاهمیت است و جنس ماده ارزش پرورشی ندارد چراکه در چهار تا شش‌ماهگی بالغ می‌شود و رشد آن کاهش می‌یابد. ماهیان با مکانیسم‌هایی تبدیل به نر می‌شوند که عمده‌ترین و اقتصادی‌ترین روش مورد استفاده، تغذیه لارو این ماهیان با هورمون 17 آلفامتیل‌تستسترون است اما تمام ماهیان تحت‌تاثیر این هورمون، نر نمی‌شوند و درصدی از آنها ماده باقی می‌مانند. موفقیت نرزایی براساس شرایط، متفاوت است و از 70 تا بیش از 95درصد گزارش شده است. درصد کمی خطا، تهدیدی قابل‌توجه خواهد بود که اگر وارد طبیعت شوند، به‌سرعت جمعیت آنها در تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی افزایش می‌یابد. ماهیان «تیلاپیلا» به دلایل زادوولد سریع و مقاومت در مقابل بیماری‌ها، تهدیدی برای اکوسیستم‌های آبی و رقیبی برای گونه‌های بومی خواهند بود و به‌سرعت بر ماهیان بومی غالب خواهند شد. رقابت غذایی، رفتار تهاجمی در مقابل گونه‌های بومی، اشغال مکان‌های تخم‌ریزی دیگر آبزیان، تغییرات زیستگاه، ازبین‌بردن گیاهان آبزی بومی و معرفی پاتوژن‌های جدید از عواقب ورود این ماهیان به طبیعت است و در بسیاری از کشورها مانند استرالیا، آفریقای‌جنوبی، فیلیپین، بنگلادش و... این موارد گزارش شده است. در سال1387 به‌منظور انجام تحقیقات و امکان‌سنجی پرورش، تعدادی از این ماهیان، گونه «تیلاپیلا»ی نیل توسط موسسه تحقیقات شیلات وارد کشور شد تا در زمان مناسب به چرخه آبزی‌پروری در کشور وارد شود. تحقیقاتی روی این ماهی در مرکز تحقیقات بافق یزد در حال انجام است تا ماهیان تمام‌نر ژنتیکی تولید شوند که موفقیت نرزایی بیشتری نسبت به روش هورمونی دارند. ماهیان هم از نظر پروتئین و هم چربی سالم قابل‌توجه هستند. چربی امگا3 از چربی‌های بسیار ضروری و سالم برای انسان است که نوع مناسب آن (EPA و DHA) تنها در آبزیان وجود دارد. تولید امگا3 در ماهیان براساس توانایی سنتز بدن آنها و نوع تغذیه متفاوت است. امگا3 در خاویار بیش از شش‌گرم و در قزل‌آلا بیش از یک‌گرم در صدگرم موجود است اما در «تیلاپیلا» بسیار پایین و در حدود 100میلی‌گرم در صدگرم است. میزان امگا3 و نسبت امگا6 به امگا3 به‌عنوان شاخصی برای تشخیص ارزش غذایی به کار می‌رود به صورتی‌که نسبت امگا6 به امگا3 در تغذیه روزانه هرچه کمتر باشد خطر بسیاری از بیماری‌ها را کم می‌کند. در کشور ما، سرانه مصرف ماهی پایین است (حدود 10کیلوگرم) و جایگزینی «تیلاپیلا» به‌دلیل داشتن امگا3 بسیار کم، نسبت امگا6 به امگا3 را افزایش می‌دهد. قیمت تمام‌شده تولید این ماهی در کشور پایین‌تر از گونه‌های دیگر خواهد بود و جایگزینی مصرف ماهیان دریایی و پرورشی موجود با «تیلاپیلا»ی تازه‌وارد توسط مردم، به‌سرعت مقدار مصرف امگا3 در کشور را پایین خواهد آورد. افزایش مصرف امگا3 و کاهش نسبت امگا6 به امگا3 باعث جلوگیری از امراض قلبی، کنترل دیابت، التهابات روده و شادابی بدن می‌شود. طبق گزارش‌های رسمی در سال‌های اخیر، سالانه بیش از 10هزارتن ماهی «تیلاپیلا»ی صیدشده وارد کشور می‌شود و به‌صورت فیله‌های بسته‌بندی‌شده در بسیاری از شهرها توزیع می‌شود. در چین بسیاری از «تیلاپیلا»ی تولیدشده به کشورهای دیگر صادر می‌شود و همان‌گونه که در محصولات صادراتی دیگر نیز نشان داده‌اند براساس تقاضای مصرف‌کننده قادر به افزایش تولید و تولید با درجات مختلفی از کیفیت برای کشورها هستند. ماهیان «تیلاپیلا» در چین گاهی با شرایطی کاملا نامناسب پرورش داده می‌شوند. آلودگی‌های ناشی از فضولات و صنایع وارد آن می‌شود و همچنین ممکن است مقداری از آنتی‌بیوتیک و هورمون‌های نرزایی در بدن آنها مانده باشد. مسوولان مرتبط با واردات، به‌منظور جلوگیری از ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده آلوده باید بر کیفیت نظارت کنند و مانند برخی کشورها، برنامه‌ریزی برای ورود «تیلاپیلا»ی صیدشده از کشورهای دیگر به‌جز چین داشته باشند.