محیطزیست معیار حل تعارض
گفت و گو با صدر الدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند
بخش بزرگی از مسائل زیست محیطی شهر تهران ریشه در الگوی نامناسب تامین مالی شهرداری تهران دارد و به تخصیص فضا و تغییر کاربریهایی منجر شد که منافع عمومی را قربانی منافع گروههای خاص کرده است.همین الگو در مدیریت پسماند هم دیده می شود که بجای کاهش تولید پسماند و تفکیک آن از مبدا، تقویت نظام پیمانکاری جمعآوری پسماند در دستور کار بوده و پسماند به عنوان کالایی ارزشمند در چرخهای معیوب و با صورتی مناسب توسط زباله گردان پرشمار تفکیک و جمع آوری می شود و همچنان از تبدیل آن به کالای ارزشمند مغفول مانده است.صدرالدین علیپور که پیش از این سالها در حوزه محیط زیست ملی و شهر تهران مدیر بوده، به تازگی به عنوان مدیرعامل شرکت مدیریت پسماند منصوب شده تا بتواند مسئله محیط زیسست شهر تهران را با اصلاح چرخه پسماند بهبود بخشد.
مهمترین مسائل شهر تهران در حوزه محیط زیست و مدیریت پسماند شهر تهران کداماند؟ چه سیاستها و طرحهایی برای حل این مسائل اجرا شده یا در حال اجراست؟
در این حوزه مدیریت پسماند نیز شهرداری تابع اقدامات جهانی است که در حال پوستاندازی است و به سمتی پیش میرود که ارائه هر خدمت و ایجاد هر زیرساخت و هر فعالیتی باید در نهایت منجر به بهبود کیفیت زندگی شود و کیفیت زندگی مهمترین محور مدیریت شهری است. حتی ارزیابی عملکرد شهرها در جهان در مورد این شاخص تمامی مأموریتهای خود را بررسی میکنند. در حوزههای مختلفی مثل عمران، شهرسازی، ترافیک و... بحث کیفیت محیط زندگی هم در ارتباط مستقیم با مؤلفههای محیطزیستی است. شاخصهای مرتبط با افزایش کیفیت محیط مانند آب، خاک، هوا و در کل فضای زیستی همگی از مؤلفههای زیستمحیطی اطراف ما هستند.
در شهرداری تهران در دوره جدید این تغییر رویکرد رخ داد که شهرداری به جای اینکه صرفا به بحث ساختوساز بپردازد به ظرفیتهای زیستمحیطی میپردازد، به تأثیرات توسعه شهر بر زندگی مردم میپردازد، قسمت عمدهای از برنامههای شورا و شهرداری درباره ظرفیتهای زیستی است. با توجه به نظرسنجی صورتگرفته از مردم در ابتدای این دوره مهمترین دغدغه مردم به مؤلفههای زیستمحیطی باز میگردد (معضلاتی مانند: آلودگی هوا، وضعیت نظافت و رفتوروب شهر و جمعآوری پسماند، ترافیک و کاهش سطح فضای سبز) این نگاه در ابتدا برای شهری که در حال توسعه مداوم بوده است، تعارضی ایجاد میکند و این ذهنیت را به وجود میآورد که كمتر کار شده و وظیفه مسئولان آگاهیسازی مردم نسبت به این مسئله است که این روش درجازدن نیست و این روش یک ملاحظه و بازنگری است که با شتاب نمیتوان بتن و سازه و آهن به شهر اضافه کرد و باید برای مدتی آرامش به شهر داد و به افزایش کیفیت محیطی پرداخت.
اقداماتی که در زمینه محیط زیست صورت گرفته است؛ انجام ارزیابی اثرات زیستمحیطی پیش از اجرای پروژهها و درنظرگرفتن ملاحظات زیستمحیطی پروژهها و اينكه تبدیل به پروژههای کلانی نشوند که علاوه بر اینکه نتوانستند کیفیت زندگی را افزایش دهند بلکه چالشهایی را هم برای مردم ایجاد کردند. این پروژه در سازمان محیط زیست تحت عنوان غربالگری پروژههای اجرائی اجرا شد. در قسمت فضای سبز نیز تغییر الگویی در کشتهای فضای سبز صورت گرفته است که کمترین آب را مصرف کنند و از سیستمهای آبیاریاي استفاده شود که هدررفت کمتر آب را داشته باشند. در حوزه استفاده از انرژی پاک شهرداری تلاشهایی صورت داده است، تعدادی از ساختمانهای زیر نظر شهرداری مجهز به سولارهای خورشیدی شدهاند که قسمتی از برق خود را تأمین میکنند. معاینه فنی موتورخانههای ساختمانهای شهرداری و کاهش مصرف سوخت نیز اقدام دیگری در زمینه انرژی است. استفاده از تجهیزات کاهنده در جهت کاهش مصرف آب، استفاده از لامپهای کممصرف، توسعه سیستمهای اتوماسیون و کمکردن مصرف کاغذ (برنامه مدیریت سبز)، اجرای برنامه ایزو 14000 از دیگر اقدامات در زمینه انرژی هستند.
اقدام دیگری نیز صورت گرفته است در حوزههای دیگر كه اثرات زیستمحیطی هم دارند. بهعنوان مثال در حوزه شهرسازی تغییر متریال با توجه به شرایط، موضوعات مرتبط با مبحث 19 در ساختمانها و صدور مجوزهایی در زمینه کاهش مصرف انرژی در ساختمانها؛ حتی اقداماتی در حوزه آلودگی نوری صورت گرفتهاند؛ موضوعی که در طول سالیان به آن بیتوجه بودهاند. هر کسی با هر سلیقهای از نورهای متفاوتی استفاده میکرد که روی فتوسنتز گیاهان اطراف تأثير داشته است. پرندگان را کوچ میدادند، روی حشراتی که عامل گردهافشانی گلها و گیاهان بودند تأثير میگذاشتند. تمامی این مسائل در حال بررسی است و با کمک مناطق در حال اجراست. علاوه بر اینها به لحاظ برنامهای، بودجهای و ساختاری برای اولینبار برخلاف تمامی حوزهها که وضعیت انقباضی بودجه داشتند، بودجه محیط زیست در مناطق بهبود یافته و بودجه تقریبا دو برابر شده است. ساختار تشکیلاتی محیط زیست اصلاح شده و در هر منطقه دارای چارت تشکلاتی با رأس یک متخصص محیط زیست است.
در حوزه پسماند نیز به الگوهای موفق دنیا نگاه شده است. اساسیترین برنامه این سازمان طرح کاهش است. کنترل و کاهش میزان پسماند چه به لحاظ وزنی و چه به لحاظ حجمی از مبدأ. میزان پسماند شهر تهران در ابتدای دوره حدود 9 هزار تن بوده این در حالی است که در وضعیت فعلی این عدد به شش تا هفت هزار تن کاهش پیدا کرده. در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است. کاهش پسماندهای حجیم، جداکردن لاستیکها و بازیافت جداگانه آنها و جداکردن سرشاخههای درختان از باقی زبالهها و تبدیل آنها به براده در دستگاههای مخصوص، خاک و نخاله در کارخانه تازهتأسیس بازیافت خاک و نخاله بازیافت شده و تبدیل به شن و ماسه میشوند. تصفیهخانهای به تازگی افتتاح شده که شیرابههای پسماندها را تصفیه و برای مصارفی مانند آبیاری گیاهان مناسب میكند. در طرح کاهش به کمک و مشارکت و درگیرکردن مردم در این امر پرداخته شده و فرهنگسازیهای لازم در زمینههای پسماند در حال شکلگیری است؛ براي کاهش شیرابه، کاهش میزان مصرف آب و کاهش تولید زباله.
در حال حاضر مهمترین اولویتهای کاری شما چیست؟ برای دو سال آینده یعنی تهران 1400 چه چشماندازی در حوزه خودتان ارائه میکنید؟
از جمله اقدامات آتی استخراج گاز متان با همکاری شرکت کرهای از پسماندهایی است که سالهاست انباشته شدهاند و در حال تخمیر هستند و استفاده از آن در چرخه شهری. نخالههای ساختمانی نیز در طرح کاهش جای میگيرند و در کارخانه بازیافت میشوند. حتی برنامهای برای بازیافت آسفالتهای ترمیمشده و پسماندهای آن وجود دارد تا دوباره قابل استفاده باشند. طرح دیگری در دستور کار است که طی آن اپلیکیشنهایي توسط شهرداري با همکاری قسمتهای مرتبط در حال برنامهنویسی است و مردم پسماندهای خود را از طریق این اپليکیشنها تحویل میدهند و در ازای آن رقمی به حساب شهروندی آنها واریز میشود. مهمترین اولویت نیز بحث کاهش و تفکیک زباله از مبدأ و قرارگیری سیستمهای پردازش محلی و کاهش زبالهگردی در سطح شهر است و در نهایت تنها مقداری از پسماند به مراکز منتقل ميشوند که قابلیت تبدیل به کود و کمپوست را دارند.
برای تفکیک زباله از مبدأ چه راهكاري اندیشیدهاید؟ چرا در تهران برخلاف بیشتر کلانشهرهای دنیا حتی تفکیک اولیه زباله خشک و تر انجام نمیشود؟
از دیگر برنامههای آتی استقرار زیرساخت مناسب برای شهرکها و ادارات است تا تفکیک زباله خشک و تر از مبدأ شروع شود. این طرح برای ساختمانهای شهرداری انجام شده و با مشارکت پرسنل شهرداری در حال اجراست. با اجرای این طرح برای ادارات و مجتمعهای مسکونی از حجم زیادی از زبالههای انتقالی به مراکز دفع پسماند کاسته میشود. همچنین این اقدام نیاز به کمک و مشارکت مردمی دارد و علاوه بر آن ایستگاههای پردازش محلی نیز در این زمینه کمک شایانی به تفکیک زباله در محل و مبدأ میکنند.
برای بازیافت و استفاده مؤثر از زباله چه طرحهایی در حال اجراست؟ برای زبالهسوزی یا تبدیل زباله به انرژی، کود و...؟
از برنامههای شهرداری پس از طرح کاهش، اجرای طرحی است که تنها موادی به مراکز دفع زباله انتقال مییابند که قابلیت تبدیل به کود و کمپوست را دارند و شهرداری از این کودها در فضاهای سبز موجود خود استفاده میکند و مابقی را میفروشد که باعث افزایش درآمدهای پایدار شهرداری نیز میشود. باقی مواد که نه قابلیت تبدیلشدن به کود و نه بازیافت را دارند در کورههای زبالهسوزی سوخته میشوند.
گفته میشود فساد و ناکارآمدی مانع از مقابله یا محدودسازی مافیای زباله است. چقدر این تحلیل را درست میدانید؟
این مسئله را قبول ندارم و مدیریت پسماند همانند باقی صنفها در حال تلاش، سرمایهگذاری و... است؛ هرچند ممکن است در هر صنفی تخلفات و دستهای پشت پرده وجود داشته باشد. این صنف نیز با باقی صنفها تفاوت چندانی ندارد. فعالیتهای مهمی در این سازمان انجام میشود و مجموعه اقدامات سازمان و بخش خصوصی در صورت تعامل با هم به یک هدف که پاکیزگی شهر، کاهش مصرف منابع، بازیافت و... است ميرسند و با هم به جلوگیری از فساد و کنترل آن روی ميآورند. اما در كل اين موضوع معضلی برای نیل یک سازمان به اهداف و مأموریتهای آن است.
برای برطرفشدن بوی بد بزرگراه فرودگاه امام تهران چه اقدامی صورت گرفته است؟
حوالی بزرگراه کانون ایجاد بوی بد وجود دارد که عبارتاند از زبالههای انباشتهشده، فاضلابهای رهاشده، زبالهسوزهای غیرقانونی، کشتارگاهها و صنایع دامی. سایت آرادکوه یکی از منابع بوی بد فرودگاه است که در فرایند تبدیل زباله به کمپوست فعالیت میکند. اما حدود 11 کیلومتر با بزرگراه فاصله دارد. اما برنامههایی در جهت کاهش بوی بد این سایت وجود دارد: افزایش دستگاههای خشککننده كه فعالیت تخمیر را سرعت ببخشند و بوی نامطبوع را کاهش دهند و در آینده به فکر طراحی روشی برای تولید کمپوست از زباله هستيم که این اثر را نیز دیگر نداشته باشد و بهتدریج به سمتی روی مياوريم که دفع حداقل و تفکیک حداکثری داشته باشیم.
بخش بزرگی از مسائل زیست محیطی شهر تهران ریشه در الگوی نامناسب تامین مالی شهرداری تهران دارد و به تخصیص فضا و تغییر کاربریهایی منجر شد که منافع عمومی را قربانی منافع گروههای خاص کرده است.همین الگو در مدیریت پسماند هم دیده می شود که بجای کاهش تولید پسماند و تفکیک آن از مبدا، تقویت نظام پیمانکاری جمعآوری پسماند در دستور کار بوده و پسماند به عنوان کالایی ارزشمند در چرخهای معیوب و با صورتی مناسب توسط زباله گردان پرشمار تفکیک و جمع آوری می شود و همچنان از تبدیل آن به کالای ارزشمند مغفول مانده است.صدرالدین علیپور که پیش از این سالها در حوزه محیط زیست ملی و شهر تهران مدیر بوده، به تازگی به عنوان مدیرعامل شرکت مدیریت پسماند منصوب شده تا بتواند مسئله محیط زیسست شهر تهران را با اصلاح چرخه پسماند بهبود بخشد.
مهمترین مسائل شهر تهران در حوزه محیط زیست و مدیریت پسماند شهر تهران کداماند؟ چه سیاستها و طرحهایی برای حل این مسائل اجرا شده یا در حال اجراست؟
در این حوزه مدیریت پسماند نیز شهرداری تابع اقدامات جهانی است که در حال پوستاندازی است و به سمتی پیش میرود که ارائه هر خدمت و ایجاد هر زیرساخت و هر فعالیتی باید در نهایت منجر به بهبود کیفیت زندگی شود و کیفیت زندگی مهمترین محور مدیریت شهری است. حتی ارزیابی عملکرد شهرها در جهان در مورد این شاخص تمامی مأموریتهای خود را بررسی میکنند. در حوزههای مختلفی مثل عمران، شهرسازی، ترافیک و... بحث کیفیت محیط زندگی هم در ارتباط مستقیم با مؤلفههای محیطزیستی است. شاخصهای مرتبط با افزایش کیفیت محیط مانند آب، خاک، هوا و در کل فضای زیستی همگی از مؤلفههای زیستمحیطی اطراف ما هستند.
در شهرداری تهران در دوره جدید این تغییر رویکرد رخ داد که شهرداری به جای اینکه صرفا به بحث ساختوساز بپردازد به ظرفیتهای زیستمحیطی میپردازد، به تأثیرات توسعه شهر بر زندگی مردم میپردازد، قسمت عمدهای از برنامههای شورا و شهرداری درباره ظرفیتهای زیستی است. با توجه به نظرسنجی صورتگرفته از مردم در ابتدای این دوره مهمترین دغدغه مردم به مؤلفههای زیستمحیطی باز میگردد (معضلاتی مانند: آلودگی هوا، وضعیت نظافت و رفتوروب شهر و جمعآوری پسماند، ترافیک و کاهش سطح فضای سبز) این نگاه در ابتدا برای شهری که در حال توسعه مداوم بوده است، تعارضی ایجاد میکند و این ذهنیت را به وجود میآورد که كمتر کار شده و وظیفه مسئولان آگاهیسازی مردم نسبت به این مسئله است که این روش درجازدن نیست و این روش یک ملاحظه و بازنگری است که با شتاب نمیتوان بتن و سازه و آهن به شهر اضافه کرد و باید برای مدتی آرامش به شهر داد و به افزایش کیفیت محیطی پرداخت.
اقداماتی که در زمینه محیط زیست صورت گرفته است؛ انجام ارزیابی اثرات زیستمحیطی پیش از اجرای پروژهها و درنظرگرفتن ملاحظات زیستمحیطی پروژهها و اينكه تبدیل به پروژههای کلانی نشوند که علاوه بر اینکه نتوانستند کیفیت زندگی را افزایش دهند بلکه چالشهایی را هم برای مردم ایجاد کردند. این پروژه در سازمان محیط زیست تحت عنوان غربالگری پروژههای اجرائی اجرا شد. در قسمت فضای سبز نیز تغییر الگویی در کشتهای فضای سبز صورت گرفته است که کمترین آب را مصرف کنند و از سیستمهای آبیاریاي استفاده شود که هدررفت کمتر آب را داشته باشند. در حوزه استفاده از انرژی پاک شهرداری تلاشهایی صورت داده است، تعدادی از ساختمانهای زیر نظر شهرداری مجهز به سولارهای خورشیدی شدهاند که قسمتی از برق خود را تأمین میکنند. معاینه فنی موتورخانههای ساختمانهای شهرداری و کاهش مصرف سوخت نیز اقدام دیگری در زمینه انرژی است. استفاده از تجهیزات کاهنده در جهت کاهش مصرف آب، استفاده از لامپهای کممصرف، توسعه سیستمهای اتوماسیون و کمکردن مصرف کاغذ (برنامه مدیریت سبز)، اجرای برنامه ایزو 14000 از دیگر اقدامات در زمینه انرژی هستند.
اقدام دیگری نیز صورت گرفته است در حوزههای دیگر كه اثرات زیستمحیطی هم دارند. بهعنوان مثال در حوزه شهرسازی تغییر متریال با توجه به شرایط، موضوعات مرتبط با مبحث 19 در ساختمانها و صدور مجوزهایی در زمینه کاهش مصرف انرژی در ساختمانها؛ حتی اقداماتی در حوزه آلودگی نوری صورت گرفتهاند؛ موضوعی که در طول سالیان به آن بیتوجه بودهاند. هر کسی با هر سلیقهای از نورهای متفاوتی استفاده میکرد که روی فتوسنتز گیاهان اطراف تأثير داشته است. پرندگان را کوچ میدادند، روی حشراتی که عامل گردهافشانی گلها و گیاهان بودند تأثير میگذاشتند. تمامی این مسائل در حال بررسی است و با کمک مناطق در حال اجراست. علاوه بر اینها به لحاظ برنامهای، بودجهای و ساختاری برای اولینبار برخلاف تمامی حوزهها که وضعیت انقباضی بودجه داشتند، بودجه محیط زیست در مناطق بهبود یافته و بودجه تقریبا دو برابر شده است. ساختار تشکیلاتی محیط زیست اصلاح شده و در هر منطقه دارای چارت تشکلاتی با رأس یک متخصص محیط زیست است.
در حوزه پسماند نیز به الگوهای موفق دنیا نگاه شده است. اساسیترین برنامه این سازمان طرح کاهش است. کنترل و کاهش میزان پسماند چه به لحاظ وزنی و چه به لحاظ حجمی از مبدأ. میزان پسماند شهر تهران در ابتدای دوره حدود 9 هزار تن بوده این در حالی است که در وضعیت فعلی این عدد به شش تا هفت هزار تن کاهش پیدا کرده. در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است. کاهش پسماندهای حجیم، جداکردن لاستیکها و بازیافت جداگانه آنها و جداکردن سرشاخههای درختان از باقی زبالهها و تبدیل آنها به براده در دستگاههای مخصوص، خاک و نخاله در کارخانه تازهتأسیس بازیافت خاک و نخاله بازیافت شده و تبدیل به شن و ماسه میشوند. تصفیهخانهای به تازگی افتتاح شده که شیرابههای پسماندها را تصفیه و برای مصارفی مانند آبیاری گیاهان مناسب میكند. در طرح کاهش به کمک و مشارکت و درگیرکردن مردم در این امر پرداخته شده و فرهنگسازیهای لازم در زمینههای پسماند در حال شکلگیری است؛ براي کاهش شیرابه، کاهش میزان مصرف آب و کاهش تولید زباله.
در حال حاضر مهمترین اولویتهای کاری شما چیست؟ برای دو سال آینده یعنی تهران 1400 چه چشماندازی در حوزه خودتان ارائه میکنید؟
از جمله اقدامات آتی استخراج گاز متان با همکاری شرکت کرهای از پسماندهایی است که سالهاست انباشته شدهاند و در حال تخمیر هستند و استفاده از آن در چرخه شهری. نخالههای ساختمانی نیز در طرح کاهش جای میگيرند و در کارخانه بازیافت میشوند. حتی برنامهای برای بازیافت آسفالتهای ترمیمشده و پسماندهای آن وجود دارد تا دوباره قابل استفاده باشند. طرح دیگری در دستور کار است که طی آن اپلیکیشنهایي توسط شهرداري با همکاری قسمتهای مرتبط در حال برنامهنویسی است و مردم پسماندهای خود را از طریق این اپليکیشنها تحویل میدهند و در ازای آن رقمی به حساب شهروندی آنها واریز میشود. مهمترین اولویت نیز بحث کاهش و تفکیک زباله از مبدأ و قرارگیری سیستمهای پردازش محلی و کاهش زبالهگردی در سطح شهر است و در نهایت تنها مقداری از پسماند به مراکز منتقل ميشوند که قابلیت تبدیل به کود و کمپوست را دارند.
برای تفکیک زباله از مبدأ چه راهكاري اندیشیدهاید؟ چرا در تهران برخلاف بیشتر کلانشهرهای دنیا حتی تفکیک اولیه زباله خشک و تر انجام نمیشود؟
از دیگر برنامههای آتی استقرار زیرساخت مناسب برای شهرکها و ادارات است تا تفکیک زباله خشک و تر از مبدأ شروع شود. این طرح برای ساختمانهای شهرداری انجام شده و با مشارکت پرسنل شهرداری در حال اجراست. با اجرای این طرح برای ادارات و مجتمعهای مسکونی از حجم زیادی از زبالههای انتقالی به مراکز دفع پسماند کاسته میشود. همچنین این اقدام نیاز به کمک و مشارکت مردمی دارد و علاوه بر آن ایستگاههای پردازش محلی نیز در این زمینه کمک شایانی به تفکیک زباله در محل و مبدأ میکنند.
برای بازیافت و استفاده مؤثر از زباله چه طرحهایی در حال اجراست؟ برای زبالهسوزی یا تبدیل زباله به انرژی، کود و...؟
از برنامههای شهرداری پس از طرح کاهش، اجرای طرحی است که تنها موادی به مراکز دفع زباله انتقال مییابند که قابلیت تبدیل به کود و کمپوست را دارند و شهرداری از این کودها در فضاهای سبز موجود خود استفاده میکند و مابقی را میفروشد که باعث افزایش درآمدهای پایدار شهرداری نیز میشود. باقی مواد که نه قابلیت تبدیلشدن به کود و نه بازیافت را دارند در کورههای زبالهسوزی سوخته میشوند.
گفته میشود فساد و ناکارآمدی مانع از مقابله یا محدودسازی مافیای زباله است. چقدر این تحلیل را درست میدانید؟
این مسئله را قبول ندارم و مدیریت پسماند همانند باقی صنفها در حال تلاش، سرمایهگذاری و... است؛ هرچند ممکن است در هر صنفی تخلفات و دستهای پشت پرده وجود داشته باشد. این صنف نیز با باقی صنفها تفاوت چندانی ندارد. فعالیتهای مهمی در این سازمان انجام میشود و مجموعه اقدامات سازمان و بخش خصوصی در صورت تعامل با هم به یک هدف که پاکیزگی شهر، کاهش مصرف منابع، بازیافت و... است ميرسند و با هم به جلوگیری از فساد و کنترل آن روی ميآورند. اما در كل اين موضوع معضلی برای نیل یک سازمان به اهداف و مأموریتهای آن است.
برای برطرفشدن بوی بد بزرگراه فرودگاه امام تهران چه اقدامی صورت گرفته است؟
حوالی بزرگراه کانون ایجاد بوی بد وجود دارد که عبارتاند از زبالههای انباشتهشده، فاضلابهای رهاشده، زبالهسوزهای غیرقانونی، کشتارگاهها و صنایع دامی. سایت آرادکوه یکی از منابع بوی بد فرودگاه است که در فرایند تبدیل زباله به کمپوست فعالیت میکند. اما حدود 11 کیلومتر با بزرگراه فاصله دارد. اما برنامههایی در جهت کاهش بوی بد این سایت وجود دارد: افزایش دستگاههای خشککننده كه فعالیت تخمیر را سرعت ببخشند و بوی نامطبوع را کاهش دهند و در آینده به فکر طراحی روشی برای تولید کمپوست از زباله هستيم که این اثر را نیز دیگر نداشته باشد و بهتدریج به سمتی روی مياوريم که دفع حداقل و تفکیک حداکثری داشته باشیم.