مشارکتجویی با ابزار ایجاد رقابت
محبوبه ایزدپناه.مدیر پژوهش سازمان نوسازی شهر تهران
از سال 1323 که ساخت راهآهن تهران - تبریز از مبدأ ایستگاه مرکزی راه آهن تهران آغاز شد. این مسیر بهعنوان یکی از مهمترین مسیرهای ارتباطدهنده پایتخت ایران به سایر نقاط به شمار میآمد.
بهتدریج محلههای شهری اطراف این خط شروع به شکلگیری کردند که در فاصله سه دهه بعد، این مسیر در میانه محلههای مسکونی منطقه 17 شهر تهران قرار گرفت و با گسترش شهر تهران از حوزه جنوب غربی، بهویژه در منطقه 18، این خط را بهعنوان لبهای جداکننده مطرح کرد.
مهاجرتهای مداوم از سایر نقاط شهری و روستایی به تهران در دهههای مختلف و مکانگزینی این جمعیت در بخشهای پیرامونی شهر تهران، از جمله مناطق 17 و 18 و عدم ساماندهی اطراف خطآهن، همراه با کیفیت پایین محیط و نیز مسائل و مشکلات اجتماعی، از عواملی بود که در سال 1386 منجر به انتقال این خط به مسیر زیرسطحی و آزادسازی عرصه فوقانی شد. عملیات انتقال این خط به سطح زیرین تا سال 1392 ادامه یافت و این تونل در خرداد 1392 به بهرهبرداری رسید.
با زیرزمینیشدن خطآهن تهران - تبریز در طول 9 کیلومتر و با احتساب خیابانهای همجوار، محدودهای به وسعت 50 هکتار در اختیار شهر قرار گرفت که با توجه به بروز برخی آسیبها و مشکلات و بهمنظور بهبود تصویر ذهنی شهروندان از پهنه جنوبی شهر و رفع بخش عمدهای از نیازمندیهای محلات دارای بافت فرسوده همجوار، بازآفرینی عرصهای که به تعبیری از آخرین فرصتهای توسعه درونی کلانشهر تهران است، بهعنوان سیاستی کارآمد و اثربخش در راستای تحقق رویکرد «تهران شهری برای همه» در دستور کار قرار گرفت.
در ادامه و با وجود تهیه طرح اولیه برای محور یادشده در سالهای گذشته و همزمان با آغاز به کار دور جدید مدیریت شهری در تهران، تهیه طرحی ویژه برای فضای رهاشده فوقانی تونل راهآهن تهران- تبریز در دستور کار قرار گرفت.
با رویکرد شهردار تهران و با توجه به وسعت و اهمیت پروژه و ضرورت بهرهگیری حداکثری از ایدههای صاحبنظران، متخصصان، حرفهمندان و جامعه دانشگاهی، تهیه طرح بازآفرینی این محور شهری بهعنوان یکی از محدود عرصههای موجود، در تیر 1397 با تشکیل شورای سیاستگذاری متشکل از نمایندگان شهرداری تهران و وزارت راه و شهرسازی، در قالب فراخوان عمومی و برگزاری مسابقه بینالمللی در راستای اهدافی مانند ارتقای موقعیت شهری پهنه جنوبی پایتخت، تبدیل تهدید اراضی رهاشده راهآهن به فرصت برای رونق و توسعه مناطق همجوار، تأمین خدمات فرهنگی، تفریحی و تامین تجهیزات شهری، اجرای پروژه شاخص بازآفرینی شهری با همکاری دولت، شهرداری تهران و بخش خصوصی از سوی سازمان نوسازی شهر تهران آغاز شد.
با ثبت مسابقه در دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی، فراخوان عمومی و بینالمللی مسابقه با عنوان «بازآفرینی محور شهری؛ طراحی فضای فوقانی تونل راهآهن تهران- تبریز» در پنجم آبان 1397 منتشر شد. مسابقهای که با ثبتنام اولیه 247 تیم حقیقی و حقوقی از داخلی و خارج کشور، با استقبال درخور توجهی مواجه شد و 238 تیم واجد شرایط ورود به مرحله اول آن شدند.
در مرحله اول مسابقه که شامل ارائه ایده کلی طرح محور بود، 105 اثر داخلی و خارجی دریافت و با برگزاری جلسات داوری در دو روز در محل برج میلاد، 15 اثر انتخاب و به مرحله دوم راه یافتند. در ادامه بهمنظور آشنایی و شرح خدمات مرحله دوم مسابقه، جلسههای جداگانهای با حضور هیئت داوران و برگزیدگان مرحله اول برگزار شد؛ جلسههایی که با تیمهای خارجی به شیوه ویدئوکنفرانس انجام شد.
از آنجا که یکی از کلیدیترین معیارهای طراحی این محور، مشارکتپذیری بود، با هدف شنیدن خواستها و نیازهای مردم مناطق همجوار، جلسههای مشترکی با حضور 15 شرکتکننده برتر مرحله اول، هیئت داوران، شورایاران مناطق 17 و 18 و مدیران اجرائی شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
آثار مرحله دوم مسابقه، اردیبهشت 1398در محل برج میلاد دریافت و هیئت داوران پس از سه روز داوری فشرده و گفتوگو و بحثهای متنوع حول ملاحظاتی مانند همپیوندی با زمینه و بافت، تابآوری و مدیریت شهری، رویکرد زیستمحیطی، محرک توسعه محلی بودن، ارتقای دسترسی و نفوذپذیری، توجه به ارزشهای معماری و شهرسازی بومی و معاصر، تحققپذیری، مشارکتجویی و سازمان اجتماعی، خلاقیت در ایده و توجه به پهنه نوآوری و اشتغال، به رتبهبندی مشترک رسیده و شش گروه را حائز دریافت جوایز رتبههای اول تا سوم دانست.
از سال 1323 که ساخت راهآهن تهران - تبریز از مبدأ ایستگاه مرکزی راه آهن تهران آغاز شد. این مسیر بهعنوان یکی از مهمترین مسیرهای ارتباطدهنده پایتخت ایران به سایر نقاط به شمار میآمد.
بهتدریج محلههای شهری اطراف این خط شروع به شکلگیری کردند که در فاصله سه دهه بعد، این مسیر در میانه محلههای مسکونی منطقه 17 شهر تهران قرار گرفت و با گسترش شهر تهران از حوزه جنوب غربی، بهویژه در منطقه 18، این خط را بهعنوان لبهای جداکننده مطرح کرد.
مهاجرتهای مداوم از سایر نقاط شهری و روستایی به تهران در دهههای مختلف و مکانگزینی این جمعیت در بخشهای پیرامونی شهر تهران، از جمله مناطق 17 و 18 و عدم ساماندهی اطراف خطآهن، همراه با کیفیت پایین محیط و نیز مسائل و مشکلات اجتماعی، از عواملی بود که در سال 1386 منجر به انتقال این خط به مسیر زیرسطحی و آزادسازی عرصه فوقانی شد. عملیات انتقال این خط به سطح زیرین تا سال 1392 ادامه یافت و این تونل در خرداد 1392 به بهرهبرداری رسید.
با زیرزمینیشدن خطآهن تهران - تبریز در طول 9 کیلومتر و با احتساب خیابانهای همجوار، محدودهای به وسعت 50 هکتار در اختیار شهر قرار گرفت که با توجه به بروز برخی آسیبها و مشکلات و بهمنظور بهبود تصویر ذهنی شهروندان از پهنه جنوبی شهر و رفع بخش عمدهای از نیازمندیهای محلات دارای بافت فرسوده همجوار، بازآفرینی عرصهای که به تعبیری از آخرین فرصتهای توسعه درونی کلانشهر تهران است، بهعنوان سیاستی کارآمد و اثربخش در راستای تحقق رویکرد «تهران شهری برای همه» در دستور کار قرار گرفت.
در ادامه و با وجود تهیه طرح اولیه برای محور یادشده در سالهای گذشته و همزمان با آغاز به کار دور جدید مدیریت شهری در تهران، تهیه طرحی ویژه برای فضای رهاشده فوقانی تونل راهآهن تهران- تبریز در دستور کار قرار گرفت.
با رویکرد شهردار تهران و با توجه به وسعت و اهمیت پروژه و ضرورت بهرهگیری حداکثری از ایدههای صاحبنظران، متخصصان، حرفهمندان و جامعه دانشگاهی، تهیه طرح بازآفرینی این محور شهری بهعنوان یکی از محدود عرصههای موجود، در تیر 1397 با تشکیل شورای سیاستگذاری متشکل از نمایندگان شهرداری تهران و وزارت راه و شهرسازی، در قالب فراخوان عمومی و برگزاری مسابقه بینالمللی در راستای اهدافی مانند ارتقای موقعیت شهری پهنه جنوبی پایتخت، تبدیل تهدید اراضی رهاشده راهآهن به فرصت برای رونق و توسعه مناطق همجوار، تأمین خدمات فرهنگی، تفریحی و تامین تجهیزات شهری، اجرای پروژه شاخص بازآفرینی شهری با همکاری دولت، شهرداری تهران و بخش خصوصی از سوی سازمان نوسازی شهر تهران آغاز شد.
با ثبت مسابقه در دبیرخانه دائمی مسابقات معماری و شهرسازی، فراخوان عمومی و بینالمللی مسابقه با عنوان «بازآفرینی محور شهری؛ طراحی فضای فوقانی تونل راهآهن تهران- تبریز» در پنجم آبان 1397 منتشر شد. مسابقهای که با ثبتنام اولیه 247 تیم حقیقی و حقوقی از داخلی و خارج کشور، با استقبال درخور توجهی مواجه شد و 238 تیم واجد شرایط ورود به مرحله اول آن شدند.
در مرحله اول مسابقه که شامل ارائه ایده کلی طرح محور بود، 105 اثر داخلی و خارجی دریافت و با برگزاری جلسات داوری در دو روز در محل برج میلاد، 15 اثر انتخاب و به مرحله دوم راه یافتند. در ادامه بهمنظور آشنایی و شرح خدمات مرحله دوم مسابقه، جلسههای جداگانهای با حضور هیئت داوران و برگزیدگان مرحله اول برگزار شد؛ جلسههایی که با تیمهای خارجی به شیوه ویدئوکنفرانس انجام شد.
از آنجا که یکی از کلیدیترین معیارهای طراحی این محور، مشارکتپذیری بود، با هدف شنیدن خواستها و نیازهای مردم مناطق همجوار، جلسههای مشترکی با حضور 15 شرکتکننده برتر مرحله اول، هیئت داوران، شورایاران مناطق 17 و 18 و مدیران اجرائی شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
آثار مرحله دوم مسابقه، اردیبهشت 1398در محل برج میلاد دریافت و هیئت داوران پس از سه روز داوری فشرده و گفتوگو و بحثهای متنوع حول ملاحظاتی مانند همپیوندی با زمینه و بافت، تابآوری و مدیریت شهری، رویکرد زیستمحیطی، محرک توسعه محلی بودن، ارتقای دسترسی و نفوذپذیری، توجه به ارزشهای معماری و شهرسازی بومی و معاصر، تحققپذیری، مشارکتجویی و سازمان اجتماعی، خلاقیت در ایده و توجه به پهنه نوآوری و اشتغال، به رتبهبندی مشترک رسیده و شش گروه را حائز دریافت جوایز رتبههای اول تا سوم دانست.