نابرابری میزان توفیقات با اندازه آرزوها
شهرسازی و معماری شورا در بوته بررسی
شرق: دغدغه‌هایی مانند تخریب باغات، تخلفات ساختمانی گسترده، کمبود فضای عمومی در شهر، امحاي میراث تاریخی و طبیعی شهر از جمله عواملی بود که موجب رأی چشمگیر و میلیونی شهروندان در انتخابات پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران برای تغییر شد. درباره این دغدغه‌ها و عملکرد کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر در دومین سال فعالیت شورا با محمد سالاری، ریاست کمیسیون شهرسازی و معماری به گفت‌وگو نشستیم.
آقای سالاری، شما تجربه دو دوره شورا و کمیسیون شهرسازی و معماری را دارید، این دو دوره کمیسیون را چگونه ارزیابی می‌کنید. نقاط ضعف و قوت هر دوره را چه می‌دانید.
دوره چهارم شورا که وارد شدیم، در دوره انتقال بین شورای سوم و شورای چهارم سلسله‌جلساتی را با اعضای دوره گذشته شورا و مدیریت شهری داشتیم و در آنجا متوجه مغفول‌ماندگی مأموریت‌های شهرسازی و معماری شدم، از جمله اینکه شورای شهر فاقد کمیسیون شهرسازی و معماری بود و یک کمیته غیرفعال داشت.
بر همین مبنا پیشنهاد ایجاد کمیسیون شهرسازی و معماری را ارائه دادم. ابتدا با مخالفت‌هایی مواجه شد و آقای چمران نیازی به تشکیل کمیسیون نمی‌دید که بر مبنای پیگیری سند طرح جامع و تفصیلی، راهبردهای 17گانه طرح جامع و طرح‌های موضعی و موضوعی، توانستم این موضوع را توجیه کنم.
در گزارشی که در زمان ریاست آقای مسجدجامعی در سال اول شورای چهارم به رهبری ارائه کردیم، مقام معظم رهبری به‌شدت از تشکیل کمیسیون شهرسازی و معماری ابراز خرسندی کردند و بخش عمده بیانات خود را به دغدغه‌های مأموریت‌های شهرسازی و معماری اختصاص دادند.
ما در همان دوره در حد توان خود توانستیم رویکرد مراجع تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر را در حوزه شهرسازی و معماری تغییر دهیم و به پیوست‌ها و مطالعات ترافیکی و شهرسازی توجه نشان دهیم. توانستيم به مسئله تخلفات شوراهای معماری مناطق ورود کنیم. برای مغایرت‌های طرح تفصیلی با طرح جامع با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، کارگروه مشترک تشکیل دهیم و در بررسی دریابیم که تمامی بندهای طرح تفصیلی دارای مغایرت با طرح جامع است. مصوبه هشت‌‌بندی دولت دهم را كه یک فاجعه برای شهر تهران بود، ملغا کرديم. اعمال سلیقه‌ها در زمینه بلندمرتبه‌سازی از طریق کمیسیون ماده پنج را باطل کردیم. در این مسیر، همراهی نظارت رسانه‌ای و نظارت همگانی به ما بسیار کمک کرد.
با این حال توفیقاتمان به‌اندازه آرزوهایمان نبود. یکی از عوامل این مسئله این بود که مطالبات جامعه شهری براساس نیازهای مبنایی شهر نبود و نگاه عمرانی و سخت‌افزاری و تمایل به احداث پل و تونل و بزرگراه غلبه داشت و کمتر به بازآفرینی، فضاهای عمومی، احیاي بافت‌های فرسوده، فضاهای سبز و آرام‌سازی شهر و در کل رویکرد نرم‌افزاری توجه مي‌شد.
تغییر مسیر از سال 96 با رأی قاطع مردم و حمایت جامعه رسانه‌ای به صورتی مضاعف شکل گرفت. جامعه شهری از شیوه مدیریت شهری گذشته ناراضی بود و به دنبال شفاف‌سازی، کاهش فساد، تحقق نظارت همگانی و مشارکت بود.
یکی از مسائل شهرسازی در ایران و تهران، موضوع ضعف حقوق جمعی و غلبه حقوق خصوصی و حقوق مالکانه است که نمودهای آن را در مورد باغات، میراث فرهنگی و نما مشاهده می‌کنیم. کمیسیون شهرسازی و معماری در این خصوص چه اقداماتی انجام داده است؟
در نظامات قانون‌گذاری ما حقوق جمعی و حق به شهر به شدت تحت تسلط حقوق خصوصی و حقوق مکتسبه مالکانه مغفول مانده است. پیگیری حقوق جمعی توسط گروه‌های مرجع مردم و دیده‌بان‌های شهری چندان در قانون پیش‌بینی نشده است و تنها وقتی می‌توان به دیوان عدالت اداری شکایت كرد که ضرر خصوصی را دعوی کرد. مبانی تصمیم‌گیری در کمیسیون‌های معماری و توافقات مناطق قانونی نبوده و منجر به پروانه و پرداخت عوارض شده که یکی از نمودهایش منطقه 22 است که به شدت با این بلیه مواجه است. دیوان عدالت اداری همواره به نفع حقوق خصوصی رأی می‌دهد و توجهی به حقوق جمعی و عمومی ندارد. ما نیاز به تحول در نظام حقوقی کشور داریم.
در راستای تلاش برای تقویت حقوق جمعی و حق به شهر در فرایندهای شهرسازی در برنامه سوم شهرداری اخذ نظر از شهروندان در قالب تالار شهر، ارائه اطلاعات طرح‌های موضعی مصوب به صورت برخط و در نقشه به صورت عمومی و انتشار عمومی اطلاعات پرونده‌های شهرسازی را انجام دادیم.
کمیسیون شهرسازی و معماری برای فرایند بازنگری طرح تفصیلی چه رویکرد و اصولی داشته، چه اقداماتی انجام داده و چه ذی‌اثرهايي را در این فرایند وارد کرده است و چه رویکردی به طرح جامع دارد؟ (برای مثال در نسبت آن با لحاظ اسناد بازآفرینی)
طرح‌های جامع و تفصیلی نیاز به پایش مستمر و دوره‌ای دارند. چنانکه ذکر شد مغایرت‌های فراوان و اساسی بین طرح تفصیلی با طرح جامع وجود دارد و از طریق مشاور در حال بررسی میزان تحقق‌پذیری و انحرافات هستیم که گزارش‌ها وضعیت بسیار اسفناکی را در این زمینه نشان می‌دهد. درخصوص نقش ذی‌اثران هم نهاد مطالعات و پایش طرح‌های شهری را مجددا احیا کردیم و در احیاي آن حضور تشکل‌های حرفه‌ای، صاحب‌نظران دانشگاهی، دیده‌بان‌های شهری و سازمان‌های مردم‌نهاد را مد نظر داشتیم.
یکی از موضوع‌های مطرح در این دوره شورا، مسئله طرح‌های توسعه دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌های تهران و الزهرا بوده است. ضمن ارائه گزارشی از اقدامات شورا در موضوع، چالش‌های جاری چیست و چه برنامه‌ای در دستور کار است.
طرح‌های توسعه دانشگاه‌ها یا سایر مجموعه‌ها جزء طرح‌های موضعی هستند که متأسفانه در دوره‌های گذشته مورد غفلت قرار گرفتند و مطالعات آنها به فراموشی سپرده شد.
ما درباره طرح توسعه دانشگاه تهران اقدام به برگزاری سلسله‌نشست‌هایی با رویکرد مشارکتی با حضور تمام ذی‌نفعان و نظرخواهی از نخبگان شهری کردیم و اشکالات طرح را به لحاظ رویکرد از بالا به پایین، عدم لحاظ منافع مردم و مصالح شهر و لطمه به هویت شهر، در کمیسیون ماده پنج و شورای‌عالی شهرسازی و معماری با صدای رسا اعلام کردیم که منجر به تغییر در مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری شد.
ما در فرایند گذار از نگاه آمرانه به سوی نگاه معطوف به منافع عمومی و تمامی ذی‌نفعان هستیم و هنوز رویکرد اقتدارگرایانه در تمامی سطوح وجود دارد و طبیعی است كه دانشگاه تهران بخواهد مستمسک سلسله‌مراتب و مصوبه سالیان پیش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را بهانه کند اما هیچ قدرت و نگاه آمرانه‌ای نمی‌تواند در مقابل جامعه مدنی تاب بیاورد. در این مسیر موفقیت تشکل‌ها و دیده‌بان‌های شهری یک گام بزرگ بود اما برای غلبه بر نگاه اقتدارگرایانه در شهرسازی نیاز به مقاومت جدی وجود دارد.
یکی از موضوع‌های جنجالی در شورای دوم موضوع 62 باغ بود که با توجه به وضعیت باغات در تهران، ضرورت حفظ باقی‌مانده باغ‌ها بسیار حیاتی است. با توجه به این موضوع کمیسیون چه ملاحظاتی را مدنظر قرار داده است؟
شورا با علم به اینکه قسمت عمده منابع درآمدی شهر از ساخت‌وسازها و از جمله برج‌باغ‌ها تأمین می‌شود با وجود تنگناهای مالی، مصوبه برج‌باغ را در گامی شجاعانه لغو کرد و فشارهای زیادی هم از طرف سوداگران و صاحبان باغات بود.
درخصوص این 62 باغ، درخواست و استعلام شهرداری برای 400 پرونده باغ بود که شورا آن را منحصر به 62 باغ با شروطی کرد که این شروط عبارت‌اند از منع ساخت در باغات پردرخت، منع ساخت در باغ‌های تاریخی و تشکیل کمیته فنی باغ برای نظارت بر ساخت جهت جلوگیری از قطع درختان و حداقل جابه‌جایی درخت.
دلیل اقدام شورا نیز وجود نگرانی برای ابطال لغو مصوبه برج‌باغ به دلیل باقی‌ماندن دستورالعمل ماده 14 زمین شهری در پیوست طرح جامع بود که عملا مجددا برج‌باغ را احیا می‌کرد و این 62 پرونده به‌طور کامل عوارض خود را پرداخت کرده بودند و حقوق مکتسبه ایجاد شده بود که همین کسب حقوق مکتسبه توسط مالکان این باغات نشان‌دهنده وجود رانت اطلاعاتی در شهرداری است. خوشبختانه توانستیم از طریق شورای عالی شهرسازی و معماری موضوع پیوست طرح جامع را نیز حل کنیم و دیگر درخصوص باغات نگرانی
وجود ندارد.
شرق: دغدغه‌هایی مانند تخریب باغات، تخلفات ساختمانی گسترده، کمبود فضای عمومی در شهر، امحاي میراث تاریخی و طبیعی شهر از جمله عواملی بود که موجب رأی چشمگیر و میلیونی شهروندان در انتخابات پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران برای تغییر شد. درباره این دغدغه‌ها و عملکرد کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر در دومین سال فعالیت شورا با محمد سالاری، ریاست کمیسیون شهرسازی و معماری به گفت‌وگو نشستیم.
آقای سالاری، شما تجربه دو دوره شورا و کمیسیون شهرسازی و معماری را دارید، این دو دوره کمیسیون را چگونه ارزیابی می‌کنید. نقاط ضعف و قوت هر دوره را چه می‌دانید.
دوره چهارم شورا که وارد شدیم، در دوره انتقال بین شورای سوم و شورای چهارم سلسله‌جلساتی را با اعضای دوره گذشته شورا و مدیریت شهری داشتیم و در آنجا متوجه مغفول‌ماندگی مأموریت‌های شهرسازی و معماری شدم، از جمله اینکه شورای شهر فاقد کمیسیون شهرسازی و معماری بود و یک کمیته غیرفعال داشت.
بر همین مبنا پیشنهاد ایجاد کمیسیون شهرسازی و معماری را ارائه دادم. ابتدا با مخالفت‌هایی مواجه شد و آقای چمران نیازی به تشکیل کمیسیون نمی‌دید که بر مبنای پیگیری سند طرح جامع و تفصیلی، راهبردهای 17گانه طرح جامع و طرح‌های موضعی و موضوعی، توانستم این موضوع را توجیه کنم.
در گزارشی که در زمان ریاست آقای مسجدجامعی در سال اول شورای چهارم به رهبری ارائه کردیم، مقام معظم رهبری به‌شدت از تشکیل کمیسیون شهرسازی و معماری ابراز خرسندی کردند و بخش عمده بیانات خود را به دغدغه‌های مأموریت‌های شهرسازی و معماری اختصاص دادند.
ما در همان دوره در حد توان خود توانستیم رویکرد مراجع تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر را در حوزه شهرسازی و معماری تغییر دهیم و به پیوست‌ها و مطالعات ترافیکی و شهرسازی توجه نشان دهیم. توانستيم به مسئله تخلفات شوراهای معماری مناطق ورود کنیم. برای مغایرت‌های طرح تفصیلی با طرح جامع با شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، کارگروه مشترک تشکیل دهیم و در بررسی دریابیم که تمامی بندهای طرح تفصیلی دارای مغایرت با طرح جامع است. مصوبه هشت‌‌بندی دولت دهم را كه یک فاجعه برای شهر تهران بود، ملغا کرديم. اعمال سلیقه‌ها در زمینه بلندمرتبه‌سازی از طریق کمیسیون ماده پنج را باطل کردیم. در این مسیر، همراهی نظارت رسانه‌ای و نظارت همگانی به ما بسیار کمک کرد.
با این حال توفیقاتمان به‌اندازه آرزوهایمان نبود. یکی از عوامل این مسئله این بود که مطالبات جامعه شهری براساس نیازهای مبنایی شهر نبود و نگاه عمرانی و سخت‌افزاری و تمایل به احداث پل و تونل و بزرگراه غلبه داشت و کمتر به بازآفرینی، فضاهای عمومی، احیاي بافت‌های فرسوده، فضاهای سبز و آرام‌سازی شهر و در کل رویکرد نرم‌افزاری توجه مي‌شد.
تغییر مسیر از سال 96 با رأی قاطع مردم و حمایت جامعه رسانه‌ای به صورتی مضاعف شکل گرفت. جامعه شهری از شیوه مدیریت شهری گذشته ناراضی بود و به دنبال شفاف‌سازی، کاهش فساد، تحقق نظارت همگانی و مشارکت بود.
یکی از مسائل شهرسازی در ایران و تهران، موضوع ضعف حقوق جمعی و غلبه حقوق خصوصی و حقوق مالکانه است که نمودهای آن را در مورد باغات، میراث فرهنگی و نما مشاهده می‌کنیم. کمیسیون شهرسازی و معماری در این خصوص چه اقداماتی انجام داده است؟
در نظامات قانون‌گذاری ما حقوق جمعی و حق به شهر به شدت تحت تسلط حقوق خصوصی و حقوق مکتسبه مالکانه مغفول مانده است. پیگیری حقوق جمعی توسط گروه‌های مرجع مردم و دیده‌بان‌های شهری چندان در قانون پیش‌بینی نشده است و تنها وقتی می‌توان به دیوان عدالت اداری شکایت كرد که ضرر خصوصی را دعوی کرد. مبانی تصمیم‌گیری در کمیسیون‌های معماری و توافقات مناطق قانونی نبوده و منجر به پروانه و پرداخت عوارض شده که یکی از نمودهایش منطقه 22 است که به شدت با این بلیه مواجه است. دیوان عدالت اداری همواره به نفع حقوق خصوصی رأی می‌دهد و توجهی به حقوق جمعی و عمومی ندارد. ما نیاز به تحول در نظام حقوقی کشور داریم.
در راستای تلاش برای تقویت حقوق جمعی و حق به شهر در فرایندهای شهرسازی در برنامه سوم شهرداری اخذ نظر از شهروندان در قالب تالار شهر، ارائه اطلاعات طرح‌های موضعی مصوب به صورت برخط و در نقشه به صورت عمومی و انتشار عمومی اطلاعات پرونده‌های شهرسازی را انجام دادیم.
کمیسیون شهرسازی و معماری برای فرایند بازنگری طرح تفصیلی چه رویکرد و اصولی داشته، چه اقداماتی انجام داده و چه ذی‌اثرهايي را در این فرایند وارد کرده است و چه رویکردی به طرح جامع دارد؟ (برای مثال در نسبت آن با لحاظ اسناد بازآفرینی)
طرح‌های جامع و تفصیلی نیاز به پایش مستمر و دوره‌ای دارند. چنانکه ذکر شد مغایرت‌های فراوان و اساسی بین طرح تفصیلی با طرح جامع وجود دارد و از طریق مشاور در حال بررسی میزان تحقق‌پذیری و انحرافات هستیم که گزارش‌ها وضعیت بسیار اسفناکی را در این زمینه نشان می‌دهد. درخصوص نقش ذی‌اثران هم نهاد مطالعات و پایش طرح‌های شهری را مجددا احیا کردیم و در احیاي آن حضور تشکل‌های حرفه‌ای، صاحب‌نظران دانشگاهی، دیده‌بان‌های شهری و سازمان‌های مردم‌نهاد را مد نظر داشتیم.
یکی از موضوع‌های مطرح در این دوره شورا، مسئله طرح‌های توسعه دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌های تهران و الزهرا بوده است. ضمن ارائه گزارشی از اقدامات شورا در موضوع، چالش‌های جاری چیست و چه برنامه‌ای در دستور کار است.
طرح‌های توسعه دانشگاه‌ها یا سایر مجموعه‌ها جزء طرح‌های موضعی هستند که متأسفانه در دوره‌های گذشته مورد غفلت قرار گرفتند و مطالعات آنها به فراموشی سپرده شد.
ما درباره طرح توسعه دانشگاه تهران اقدام به برگزاری سلسله‌نشست‌هایی با رویکرد مشارکتی با حضور تمام ذی‌نفعان و نظرخواهی از نخبگان شهری کردیم و اشکالات طرح را به لحاظ رویکرد از بالا به پایین، عدم لحاظ منافع مردم و مصالح شهر و لطمه به هویت شهر، در کمیسیون ماده پنج و شورای‌عالی شهرسازی و معماری با صدای رسا اعلام کردیم که منجر به تغییر در مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری شد.
ما در فرایند گذار از نگاه آمرانه به سوی نگاه معطوف به منافع عمومی و تمامی ذی‌نفعان هستیم و هنوز رویکرد اقتدارگرایانه در تمامی سطوح وجود دارد و طبیعی است كه دانشگاه تهران بخواهد مستمسک سلسله‌مراتب و مصوبه سالیان پیش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را بهانه کند اما هیچ قدرت و نگاه آمرانه‌ای نمی‌تواند در مقابل جامعه مدنی تاب بیاورد. در این مسیر موفقیت تشکل‌ها و دیده‌بان‌های شهری یک گام بزرگ بود اما برای غلبه بر نگاه اقتدارگرایانه در شهرسازی نیاز به مقاومت جدی وجود دارد.
یکی از موضوع‌های جنجالی در شورای دوم موضوع 62 باغ بود که با توجه به وضعیت باغات در تهران، ضرورت حفظ باقی‌مانده باغ‌ها بسیار حیاتی است. با توجه به این موضوع کمیسیون چه ملاحظاتی را مدنظر قرار داده است؟
شورا با علم به اینکه قسمت عمده منابع درآمدی شهر از ساخت‌وسازها و از جمله برج‌باغ‌ها تأمین می‌شود با وجود تنگناهای مالی، مصوبه برج‌باغ را در گامی شجاعانه لغو کرد و فشارهای زیادی هم از طرف سوداگران و صاحبان باغات بود.
درخصوص این 62 باغ، درخواست و استعلام شهرداری برای 400 پرونده باغ بود که شورا آن را منحصر به 62 باغ با شروطی کرد که این شروط عبارت‌اند از منع ساخت در باغات پردرخت، منع ساخت در باغ‌های تاریخی و تشکیل کمیته فنی باغ برای نظارت بر ساخت جهت جلوگیری از قطع درختان و حداقل جابه‌جایی درخت.
دلیل اقدام شورا نیز وجود نگرانی برای ابطال لغو مصوبه برج‌باغ به دلیل باقی‌ماندن دستورالعمل ماده 14 زمین شهری در پیوست طرح جامع بود که عملا مجددا برج‌باغ را احیا می‌کرد و این 62 پرونده به‌طور کامل عوارض خود را پرداخت کرده بودند و حقوق مکتسبه ایجاد شده بود که همین کسب حقوق مکتسبه توسط مالکان این باغات نشان‌دهنده وجود رانت اطلاعاتی در شهرداری است. خوشبختانه توانستیم از طریق شورای عالی شهرسازی و معماری موضوع پیوست طرح جامع را نیز حل کنیم و دیگر درخصوص باغات نگرانی
وجود ندارد.