معضل سیاست‌گذاری در تأمین دارو
اشکان احسانی. عضو سابق هیئت امنای ارزی
یکی از مشکلاتی که در شرایط تحریم برای هر کشور ظهور می‌کند، مشکلات در حوزه بازرگانی و بانکی است که تأمین دارو، مواد اولیه و ملزومات دارویی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. اما امور بازرگانی دارو را می‌توان در سه حوزه مجزا جای داد که اولین آن بازرگانی صنعتی است. در این حوزه امور بازرگانی برای تأمین مواد و تجهیزات دارویی برای صنایع دارویی کشور قرار می‌گیرند. دومین بخش از آن بازرگانی دولتی است؛ بخشی که ذیل آن می‌توان فعالیت‌های شرکت‌های بازرگانی وابسته به دولت و شبه‌دولتی را تعریف کرد. کارکرد این بخش کمک به تأمین دارو و مواد اولیه است که با هدف اصلی صرفه‌جویی در هزینه‌ها و کمک به دولت در مواقع بحرانی کمبود دارو انجام می‌شود. سومین حوزه هم فعالیت‌های شرکت‌های بازرگانی بخش خصوصی را در برمی‌گیرد که به صورت حرفه‌ای فعالیت‌های تأمین دارو، مواد اولیه و ملزومات را برعهده دارند و به صورت ذاتی هدف آنها سودآوری است. این شرکت‌ها عمده متخصصان حرفه‌ای بازرگانی را جذب خود می‌کنند و همیشه شاهد هستیم که در شرایط تحریمی اگرچه تحریم را مانعی بر سر راه فعالیت‌های خود می‌دانند اما ادعا می‌کنند که می‌توانند مشکلات بانکی و بازرگانی
خارجی خود را حتی‌الامکان حل کنند و شکایت اصلی آنها از روند بوروکراسی داخلی کشور است.
یکی از مسائل مهم در حوزه بازرگانی، سیاست‌گذاری درست برای تأمین داروست که بتواند از هر دو بازوی دولتی و خصوصی استفاده بهینه کند و با شفاف‌سازی و تثبیت قوانین و بخشنامه‌های صحیح و کاربردی باعث آرامش بازار دارویی کشور شود. از مشکلات مهم در حوزه بازرگانی دارو، بخش بازرگانی صنایع دارویی ماست. بازرگانی در صنایع دارویی بدون شک یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره تأمین داروست که در کنار واحدهای رگولاتوری، فنی و مهندسی، آزمایشگاه و تولید نقش مؤثری برای تأمین دارو در صنعت ایفا می‌کند. اما متأسفانه بازرگانی در صنعت هنوز نتوانسته نقش محوری خود را در تأمین داروی باکیفیت و همچنین بهینه‌سازی سودآوری شرکت‌ها به صورت برجسته و حرفه‌ای نمایان کند. متأسفانه در افکار عمومی و نهادهای نظارتی، حاشیه‌ها و مسائل جانبی موجب شده تا بازرگانی، یا حیاط‌خلوت مدیران عامل در نظر گرفته شود یا پاشنه آشیل آنها؛ در حالی که باید به‌طور جدی‌تر به آن پرداخته شود. در این راستا یکی از مسائل مهمی که می‌تواند در سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی کشور مطرح شده و اتفاق بیفتد، ایجاد یک کارگروه بازرگانی در حوزه صنایع دارویی است که بسیاری از تجارب و تکنیک‌های
بازرگانی و دارویی در آنجا بازگو و انتقال تجربه و تضارب افکار انجام شود تا خروجی آن نه‌تنها به صنایع ما کمک کند بلکه بتواند کمک‌حال سازمان غذا و دارو شود. تشکیل این کارگروه با حضور افراد حرفه‌ای و کارکشته می‌تواند انجام بسیاری از کارهای اجرائی وقت‌گیر و زمان‌بر را برای مدیران در پروسه‌های اداری سازمان غذا و دارو برعهده بگیرد و در عین حال امکان بهره‌وری زمانی و حرفه‌ای هرچه بیشتر مدیران ارشد را فراهم کند. یکی از مباحث مهم دیگر در حوزه بازرگانی دارو تأمین داروهای یارانه‌ای و داروهای مورد نیاز وزارت بهداشت برای درمان بیماری‌های خاص و عفونی مانند سل، ایدز، سالک، هپاتیت و... است. سالیان طولانی است که این داروها به روش فراخوان توسط سازمان غذا و دارو تأمین می‌شود؛ به این صورت که سازمان غذا و دارو داروهای مورد نظر را انتخاب و پس از آن شرایط بازرگانی و فنی لازم برای حضور در فراخوان را اعلام عمومی می‌کند. سپس در حضور همه شرکت‌کنندگان پاکت‌ها باز می‌شود و به اطلاع همه می‌رسد. صورت‌جلسه تنظیم، در کمیته فنی مطرح و به برندگان اعلام می‌شود. اما یکی از نقدهایی که همیشه مطرح بوده و منتقدان بر آن اصرار فراوان دارند این است
که چرا وزارت بهداشت و درمان برای خرید و تأمین دارو و واکسن‌ها مناقصه برگزار نمی‌کند! البته متولیان امر هم دلایل خاص خود را دارند. آنها معتقدند در حوزه دارو با توجه به شرایط خاص تأیید یک دارو به‌خصوص در حوزه بیولوژیک و واکسن‌ها و همین‌طور امکان بروز کمبود دارویی و به‌تبع آن بحران دارویی، اگر برنده مناقصه به هر دلیل از تامین آن صرف‌نظر کند کشور دچار چالش خواهد شد. به همین دلیل هم هست که تاکنون از این روش بازرگانی استفاده نشده است، با این حال این می‌تواند یک موضوع مورد بحث برای فعالان حوزه بازرگانی دارو باشد تا بتوان بهترین روش تأمین داروهای یارانه‌ای و مورد نیاز وزارت بهداشت را به‌خصوص در حوزه معاونت بهداشت پیشنهاد کرد. موضوع مهم دیگر استفاده از روش‌های نوین فناوری در حوزه بازرگانی است که در عصر حاضر از جایگاه رفیعی برخوردار است. در سال‌های اخیر تلاش شده تا از فناوری‌های نوین در حوزه بازرگانی بهره گرفته شود اما تا رسیدن به نقطه مطلوب هنوز فاصله داریم. در بازرگانی قرن بیست‌ویکم مذاکرات آنلاین، مناقصات آنلاین، فروش آنلاین و توزیع آنلاین در جهان مسئله‌ای کاملا جاافتاده است و ما هم باید تلاش کنیم در کشورمان به
صورت جدی این ابزار را به کار بگیریم. باید بپذیریم که در حوزه بازرگانی و به‌ویژه بازرگانی دارو، سیستم‌های خرید، فروش، توزیع و مصرف همگی شفاف و آنلاین باشد. سیستم‌های اطلاعاتی ما باید از حالت جزیره‌ای خارج و به یک سامانه یکپارچه و با متولی مشخص تبدیل شود تا بتوان ورود، توزیع، فروش و مصرف دارو را هم‌زمان کنترل کرد. یکی از نقص‌های بزرگ عرضه کالا در کشور ما نظام توزیع است و این موضوع فقط مختص دارو نیست. با این حال در حوزه دارو و با توجه به استراتژیک‌بودن این کالا، عدم شفافیت اطلاعات در حوزه توزیع و فروش دارو، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی معضل بسیار بزرگ‌تری محسوب می‌شود. به همین دلیل است که ما در کشور از موهبت‌های بزرگی در حوزه بازرگانی مانند خرید راهبردی دارو محروم هستیم و کسی جرئت اجرائی‌کردن آن را ندارد. این در حالی است که در بسیاری از کشورها حتی کشور همسایه عزیزمان افغانستان، خرید راهبردی دارو برای بیمارستان‌های دولتی در حال اجرائی‌شدن است. ما در کشورمان به علت عدم دریافت اطلاعات شفاف و درست چه در حوزه تأمین و توزیع و چه در حوزه فروش و انبارهای دارویی نتوانسته‌ایم یا بهتر بگویم جرئت نکرده‌ایم این پروژه
را با تمام مزایای آن که بر هیچ‌کس پوشیده نیست اجرائی کنیم.
یکی از مشکلاتی که در شرایط تحریم برای هر کشور ظهور می‌کند، مشکلات در حوزه بازرگانی و بانکی است که تأمین دارو، مواد اولیه و ملزومات دارویی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. اما امور بازرگانی دارو را می‌توان در سه حوزه مجزا جای داد که اولین آن بازرگانی صنعتی است. در این حوزه امور بازرگانی برای تأمین مواد و تجهیزات دارویی برای صنایع دارویی کشور قرار می‌گیرند. دومین بخش از آن بازرگانی دولتی است؛ بخشی که ذیل آن می‌توان فعالیت‌های شرکت‌های بازرگانی وابسته به دولت و شبه‌دولتی را تعریف کرد. کارکرد این بخش کمک به تأمین دارو و مواد اولیه است که با هدف اصلی صرفه‌جویی در هزینه‌ها و کمک به دولت در مواقع بحرانی کمبود دارو انجام می‌شود. سومین حوزه هم فعالیت‌های شرکت‌های بازرگانی بخش خصوصی را در برمی‌گیرد که به صورت حرفه‌ای فعالیت‌های تأمین دارو، مواد اولیه و ملزومات را برعهده دارند و به صورت ذاتی هدف آنها سودآوری است. این شرکت‌ها عمده متخصصان حرفه‌ای بازرگانی را جذب خود می‌کنند و همیشه شاهد هستیم که در شرایط تحریمی اگرچه تحریم را مانعی بر سر راه فعالیت‌های خود می‌دانند اما ادعا می‌کنند که می‌توانند مشکلات بانکی و بازرگانی
خارجی خود را حتی‌الامکان حل کنند و شکایت اصلی آنها از روند بوروکراسی داخلی کشور است.
یکی از مسائل مهم در حوزه بازرگانی، سیاست‌گذاری درست برای تأمین داروست که بتواند از هر دو بازوی دولتی و خصوصی استفاده بهینه کند و با شفاف‌سازی و تثبیت قوانین و بخشنامه‌های صحیح و کاربردی باعث آرامش بازار دارویی کشور شود. از مشکلات مهم در حوزه بازرگانی دارو، بخش بازرگانی صنایع دارویی ماست. بازرگانی در صنایع دارویی بدون شک یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره تأمین داروست که در کنار واحدهای رگولاتوری، فنی و مهندسی، آزمایشگاه و تولید نقش مؤثری برای تأمین دارو در صنعت ایفا می‌کند. اما متأسفانه بازرگانی در صنعت هنوز نتوانسته نقش محوری خود را در تأمین داروی باکیفیت و همچنین بهینه‌سازی سودآوری شرکت‌ها به صورت برجسته و حرفه‌ای نمایان کند. متأسفانه در افکار عمومی و نهادهای نظارتی، حاشیه‌ها و مسائل جانبی موجب شده تا بازرگانی، یا حیاط‌خلوت مدیران عامل در نظر گرفته شود یا پاشنه آشیل آنها؛ در حالی که باید به‌طور جدی‌تر به آن پرداخته شود. در این راستا یکی از مسائل مهمی که می‌تواند در سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی کشور مطرح شده و اتفاق بیفتد، ایجاد یک کارگروه بازرگانی در حوزه صنایع دارویی است که بسیاری از تجارب و تکنیک‌های
بازرگانی و دارویی در آنجا بازگو و انتقال تجربه و تضارب افکار انجام شود تا خروجی آن نه‌تنها به صنایع ما کمک کند بلکه بتواند کمک‌حال سازمان غذا و دارو شود. تشکیل این کارگروه با حضور افراد حرفه‌ای و کارکشته می‌تواند انجام بسیاری از کارهای اجرائی وقت‌گیر و زمان‌بر را برای مدیران در پروسه‌های اداری سازمان غذا و دارو برعهده بگیرد و در عین حال امکان بهره‌وری زمانی و حرفه‌ای هرچه بیشتر مدیران ارشد را فراهم کند. یکی از مباحث مهم دیگر در حوزه بازرگانی دارو تأمین داروهای یارانه‌ای و داروهای مورد نیاز وزارت بهداشت برای درمان بیماری‌های خاص و عفونی مانند سل، ایدز، سالک، هپاتیت و... است. سالیان طولانی است که این داروها به روش فراخوان توسط سازمان غذا و دارو تأمین می‌شود؛ به این صورت که سازمان غذا و دارو داروهای مورد نظر را انتخاب و پس از آن شرایط بازرگانی و فنی لازم برای حضور در فراخوان را اعلام عمومی می‌کند. سپس در حضور همه شرکت‌کنندگان پاکت‌ها باز می‌شود و به اطلاع همه می‌رسد. صورت‌جلسه تنظیم، در کمیته فنی مطرح و به برندگان اعلام می‌شود. اما یکی از نقدهایی که همیشه مطرح بوده و منتقدان بر آن اصرار فراوان دارند این است
که چرا وزارت بهداشت و درمان برای خرید و تأمین دارو و واکسن‌ها مناقصه برگزار نمی‌کند! البته متولیان امر هم دلایل خاص خود را دارند. آنها معتقدند در حوزه دارو با توجه به شرایط خاص تأیید یک دارو به‌خصوص در حوزه بیولوژیک و واکسن‌ها و همین‌طور امکان بروز کمبود دارویی و به‌تبع آن بحران دارویی، اگر برنده مناقصه به هر دلیل از تامین آن صرف‌نظر کند کشور دچار چالش خواهد شد. به همین دلیل هم هست که تاکنون از این روش بازرگانی استفاده نشده است، با این حال این می‌تواند یک موضوع مورد بحث برای فعالان حوزه بازرگانی دارو باشد تا بتوان بهترین روش تأمین داروهای یارانه‌ای و مورد نیاز وزارت بهداشت را به‌خصوص در حوزه معاونت بهداشت پیشنهاد کرد. موضوع مهم دیگر استفاده از روش‌های نوین فناوری در حوزه بازرگانی است که در عصر حاضر از جایگاه رفیعی برخوردار است. در سال‌های اخیر تلاش شده تا از فناوری‌های نوین در حوزه بازرگانی بهره گرفته شود اما تا رسیدن به نقطه مطلوب هنوز فاصله داریم. در بازرگانی قرن بیست‌ویکم مذاکرات آنلاین، مناقصات آنلاین، فروش آنلاین و توزیع آنلاین در جهان مسئله‌ای کاملا جاافتاده است و ما هم باید تلاش کنیم در کشورمان به
صورت جدی این ابزار را به کار بگیریم. باید بپذیریم که در حوزه بازرگانی و به‌ویژه بازرگانی دارو، سیستم‌های خرید، فروش، توزیع و مصرف همگی شفاف و آنلاین باشد. سیستم‌های اطلاعاتی ما باید از حالت جزیره‌ای خارج و به یک سامانه یکپارچه و با متولی مشخص تبدیل شود تا بتوان ورود، توزیع، فروش و مصرف دارو را هم‌زمان کنترل کرد. یکی از نقص‌های بزرگ عرضه کالا در کشور ما نظام توزیع است و این موضوع فقط مختص دارو نیست. با این حال در حوزه دارو و با توجه به استراتژیک‌بودن این کالا، عدم شفافیت اطلاعات در حوزه توزیع و فروش دارو، چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی معضل بسیار بزرگ‌تری محسوب می‌شود. به همین دلیل است که ما در کشور از موهبت‌های بزرگی در حوزه بازرگانی مانند خرید راهبردی دارو محروم هستیم و کسی جرئت اجرائی‌کردن آن را ندارد. این در حالی است که در بسیاری از کشورها حتی کشور همسایه عزیزمان افغانستان، خرید راهبردی دارو برای بیمارستان‌های دولتی در حال اجرائی‌شدن است. ما در کشورمان به علت عدم دریافت اطلاعات شفاف و درست چه در حوزه تأمین و توزیع و چه در حوزه فروش و انبارهای دارویی نتوانسته‌ایم یا بهتر بگویم جرئت نکرده‌ایم این پروژه
را با تمام مزایای آن که بر هیچ‌کس پوشیده نیست اجرائی کنیم.