پاکسازی خدمات VAS
گفتوگو با معاون راهبردی و توسعه بازار رگولاتوری درباره خدمات ارزشافزوده
مسئله VAS یا آنطور که در ایران شناخته میشود خدمات «ارزشافزوده» در سالی که گذشت، به یکی از حاشیهسازترین و جنجالیترین موضوعات کشور در حوزه مسائل مرتبط با اینترنت و گوشیهای هوشمند و همینطور فضای سیاسی و اجتماعی بدل شد. موضوعی که با کلیدواژه «حقالناس» گره خورد و مشخص شد برخی از فعالان این بازار با سوءاستفاده از ناآگاهی برخی از مردم مبالغی از جیب آنها کش رفته و سودهای کلانی را راهی جیبها و حسابهای بانکی خود کردند. اما VAS یا خدمت ارزشافزوده چیست و آنچه در این بازار رخ داد، مشخصا چه بود؟ برای پیگیری همین موضوع و آگاهي از جزئیات آن، با سیدبابک ابراهیمی معاون راهبردی و توسعه بازار رگولاتوری گفتوگویی کردهایم که مشروح آن در ادامه آمده است:
اساسا VAS در دنیای وب یا تکنولوژی و فناوری چه کاربردهایی دارد؟ چطور شد که سرنوشت و سرگذشت آن در ایران به یک مسئله منفی تبدیل شد که نامش هم خاطره بدی برای خیلی از مردم شده است؟
به خدماتی، خدمات ارزشافزوده میگوییم که فراتر از خدمات پایهای مثل پیامک و تماس باشد که اپراتورها ارائه میدهند. اپراتورهای موبایل، این بستر را فراهم میکنند تا برخی شرکتها که میتوانند، این خدمات را البته به درخواست و میل مشتری به آنها ارائه دهند. این خدمات میتواند در حوزههای مختلفی باشد. میتواند در حوزه سلامت باشد، میتواند درباره محتوای فاخر ایرانی اسلامی باشد. حتي میتواند در حوزه برخی اپلیکیشنها یا بازیها و... باشد. این را هم تأکید کنم که ما اصلا نمیخواهیم بازار آن را محدود کنیم، چون نگاه وزارت ارتباطات، همیشه توسعه بازار آیسیتی کشور بوده است. چه در حوزه آیتی و چه در حوزه سیتی. اینها حوزههای فناوری است. بنابراین ما به اینها کاملا علاقهمند هستیم. در دنیا هم هست. حوزه VAS در دنیا، درآمدهای مختلفی ایجاد میکند و خدمات مختلفی برپایه آن ارائه میشود. اما مشکل ما کجاست؟ مشکل VAS از کجا ایجاد شده است؟ حرف وزارت ارتباطات خیلی شفاف و مشخص است. وزارت ارتباطات میگوید در خدمتی که ارائه میشود، گیرنده خدمت باید بهطور کامل از آن آگاه باشد و با میل و علاقه خودش عضو شده باشد. اما ما با بررسیهایی که
کردیم، متوجه شدیم بعضا و نه همه شرکتهای VAS، تخلفاتی داشتند و کاربر و مشتری را بدون اینکه بداند، عضو سرویسهای خود کردهاند. یا اگر میخواهد از سرویس خروج کند، دستورالعملی را که گفتیم، رعایت نکردهاند. یا کاربران را با برخی بدافزارها، عضو کردهاند. ممکن هم هست که خواسته باشند بازاریابی كرده و افراد را عضو کنند، اما با تکنیکهایی که درست نبودهاند و به آنها تکنیکهای قلاب میگویند، افراد را جذب کردهاند. به عنوان مثال؛ شما میخواهید آهنگ یا فیلمی را دانلود کنید. قبل از آن از شما خواسته شده شماره تلفن خود را اینجا وارد کنید. شما فقط خواستید یک آهنگ دانلود کنید اما عضو سرویس ارزشافزوده شدید که از موبایل شما پول برمیدارد. ما برای اینکه این قضیه را شفاف کنیم، اقداماتی را گام به گام انجام دادیم. ابتدا همان سرويس ستاره 800 مربع راهاندازی شد که هر کسی بداند عضو چه سرویسهایی است. این حق همه است. اقدام بعدی که آقای وزیر پافشاری کردند تا انجام شود، این بود که هر کسی بداند در سه سال گذشته، عضو چه سرویسهایی بوده و چقدر پول هزینه کرده است. این آگاهیبخشی به مردم است و هیچ ایرادی ندارد. هدف ما این است سرویسهای
ارزشافزودهای که آلوده هستند و با این ترفندها مردم را عضو کردند، محدود کنیم و البته سرویسهایی هم که درست هستند، محتوای فاخری ارائه میدهند و طبق قانون کار میکنند بتوانند رشد کنند. البته بحث دیگری هم مطرح میشود و اینکه ما میگوییم در صورتحساب و حساب هر شخص، باید مشخص شود که چه مبلغی برای سرویسهای ارزشافزوده میپردازد. نباید پولی که برای ارزشافزوده پرداخت میشود، منوط به قبض عادی افراد شود. به این معنی که چون این پول در قبض عادی شما بیاید، باید آن را پرداخت کنید. اگر پرداخت هم نکنید، موبایل شما قطع میشود. اینها ایدههایی است که مطرح شده است. میگوییم میتوانید این را به عنوان یک بسته بخرید. شما بسته سرویس ارزشافزوده را میخرید و از آن استفاده میکنید. ما با اینها مشکلی نداریم. ما با قسمت ابهام آن مشکل داریم. قسمتی که احساس میکنیم برای عدهای از کاربران و مردم منجر به ضایعشدن حقالناس شده است. اصرار کردیم این قسمت اصلاح شود ولی اینکه آیا با شرکتهای ارزشافزوده مشکل داریم؟ نه. آیا میخواهیم کسبوکار ارزشافزوده را از بین ببریم؟ نه. هیچکس دوست ندارد بازار خودش را کوچک کند. به تبع آن، وزارت
ارتباطات هم نمیخواهد چنین کاری کند و بازار آیسیتی را کوچک کند. اما اگر بودن آنها منوط به این است که این تخلفات صورت بگیرد، نه؛ بهجد روبهروی آن میایستیم.
تجربه دنیا در این زمینه چطور است؟ آیا قبلا یا اخیرا مشابه چنین تخلفاتی در کشورهای دیگر داشتهایم یا نه؟
رگولاتورهای دنیا، چارچوبهای نظارتی مختلفی را در نظر میگیرند. این چارچوبها در کشور ما توسط کمیسیون در نظر گرفته شده است. سال به سال، روند این قضیه بهبود پیدا کرده. اما نمیتوانیم از این هم بگذریم که در این بستر، عده زیادی تخلف میکنند. ما مؤلفههای محدودشونده و قوانین مختلفی وضع کردیم. ولی شاید لزوما همه اینها به آن کارایی که مطلوب ما بوده، منجر نشده است. باید بتوانیم بر این موارد، نظارت و دقت بیشتری داشته باشیم. برای همین، بستههای پیشنهادی مختلفی توسط نظارت سازمان آماده شده که ارائه میشود تا به کمیسیون و کمیتههای تخصصی برود و بررسی شود تا در صورت تأیید عملیاتی شود.
کاری که آقای وزیر شروع کرد، همان ستاره 800 مربع و بقیه داستانها، به عنوان مثال من بهعنوان یک شهروند آن کد را زدم و متوجه شدم در این مدت، فلان مبلغ از حساب من خرج خدمات ارزشافزوده شده است. الان باید چه کاری بکنم؟ فرایند این پرونده به کجا رسید یا قرار است به کجا برسد؟
امکانی فراهم شد تا افرادی که احساس میکنند عضو سرویس ناخواستهای شدند، شکایت خود را مطرح کنند. تمام این شکایتها دستهبندی شد، ردیفهای مختلف آن چک شد، اینکه کسی دو بار شکایت نکرده باشد، کسی جملهای بیربط نفرستاده باشد، به این معنی که شکایت واقعی باشد یعنی افرادی که واقعا روی سرویسی که احساس میکنند به ناحق عضو آن شدهاند، اعتراض دارند. اینها دستهبندی شدند و در قالب یک نامه خطاب به مقام محترم قضائی فرستاده شد. از آنجا به بعد، دیگر در اختیار ما نیست. نظارت بر این پرونده و پیگیری قضائی این فرایند برعهده ما نیست. ما مرجع این بودیم که این را اعلام کنیم. چون شرکتهای ارزشافزوده، زیرمجموعه وزارت ارتباطات نیستند. نه تحت نظارت ما هستند، نه اصلا اجازه دسترسی به ما میدهند. این باید توسط مرجع قضائی پیگیری شود. پیگیری احقاق آن حق نیز با مراجع قضائی است. وزارت ارتباطات، تمام کاری که میتوانست را انجام داد.
الان شاکی این پرونده کیست؟ آیا مدعیالعموم است؟
شاکی همین مردمی هستند که شکایت خود را اعلام کردهاند. خود وزارت ارتباطات هم شاکی است. سال قبل هم شکایتی بود که آن را بخش حقوقی وزارتخانه برای دادگستری فرستاد و متخلفان را به مرجع قضائی معرفی کرد.
کلا حجم تراکنش مالی سالانه حوزه VAS با شرایطی که از نظر وزارتخانه ناسالم بود، چقدر بود؟ در شرایط ایدئال، ارزش این بازار و حجم تراکنشی که در این حوزه اتفاق میافتد، چقدر است؟
رقم گردش مالی در این بازار تقریبا دوهزارو 600 میلیارد تومان است. اما اینکه بگوییم دقیقا از این دوهزارو 600 میلیارد تومان، چقدر آلوده است و چقدر آلوده نیست، به این صراحت قابل تفکیک نیست. اما میخواهیم بگوییم در این میان، آلوده و غیرآلوده با هم ادغام هستند. ما باید سعی کنیم غیرآلوده را تقویت و آلوده را محدود کنیم.
گام بعدی وزارتخانه در این راستا چیست؟ آیا مشوقهایی برای آن دسته از فعالان این حوزه که به نظر شما کار سالم و درست انجام میدهند، ارائه میکند تا فضا سالمتر شود؟
با لغت مشوق موافق نیستم. به نظرم اگر این بازار را تمیز کنیم، مشوق و امکان بیشتر برای آنها فراهم میشود. اما با گروههای مختلف و متخصصان و فعالان حوزه VAS صحبت کردیم و نظراتشان را گرفتیم. با اتاق بازرگانی، با اتاق صنف فعالان این حوزه جلسههایی برگزار کردیم، با آنها صحبت کردیم، با کمیسیونهای اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران نشستها و جلسههایی برگزار کردیم و نظر آنها را گرفتیم تا بتوانیم به راهحلهای مطلوب در این حوزه برسیم. الان کارهای کارشناسی را انجام میدهیم تا بتوانیم راهکار مطلوبی برای سالمسازی بازار VAS و البته ترویج و حمایت از VAS سالم ارائه دهیم. در حقیقت ما دنبال این هستیم که زنجیره تولید محتوا را در حوزه موبایل، آنچه در بستر اپراتوری جاری و ساری میشود، تا جایی که میتوانیم تقویت کنیم. باید بتوانیم بستر را برای اینها فراهم کنیم. در عین حال اجازه نمیدهیم این بستر، امکان تخلف را برای عدهای فراهم کند. نگاه وزارتخانه، حمایت از صنعت است، اما حمایت از قسمت سالم صنعت.
مسئله VAS یا آنطور که در ایران شناخته میشود خدمات «ارزشافزوده» در سالی که گذشت، به یکی از حاشیهسازترین و جنجالیترین موضوعات کشور در حوزه مسائل مرتبط با اینترنت و گوشیهای هوشمند و همینطور فضای سیاسی و اجتماعی بدل شد. موضوعی که با کلیدواژه «حقالناس» گره خورد و مشخص شد برخی از فعالان این بازار با سوءاستفاده از ناآگاهی برخی از مردم مبالغی از جیب آنها کش رفته و سودهای کلانی را راهی جیبها و حسابهای بانکی خود کردند. اما VAS یا خدمت ارزشافزوده چیست و آنچه در این بازار رخ داد، مشخصا چه بود؟ برای پیگیری همین موضوع و آگاهي از جزئیات آن، با سیدبابک ابراهیمی معاون راهبردی و توسعه بازار رگولاتوری گفتوگویی کردهایم که مشروح آن در ادامه آمده است:
اساسا VAS در دنیای وب یا تکنولوژی و فناوری چه کاربردهایی دارد؟ چطور شد که سرنوشت و سرگذشت آن در ایران به یک مسئله منفی تبدیل شد که نامش هم خاطره بدی برای خیلی از مردم شده است؟
به خدماتی، خدمات ارزشافزوده میگوییم که فراتر از خدمات پایهای مثل پیامک و تماس باشد که اپراتورها ارائه میدهند. اپراتورهای موبایل، این بستر را فراهم میکنند تا برخی شرکتها که میتوانند، این خدمات را البته به درخواست و میل مشتری به آنها ارائه دهند. این خدمات میتواند در حوزههای مختلفی باشد. میتواند در حوزه سلامت باشد، میتواند درباره محتوای فاخر ایرانی اسلامی باشد. حتي میتواند در حوزه برخی اپلیکیشنها یا بازیها و... باشد. این را هم تأکید کنم که ما اصلا نمیخواهیم بازار آن را محدود کنیم، چون نگاه وزارت ارتباطات، همیشه توسعه بازار آیسیتی کشور بوده است. چه در حوزه آیتی و چه در حوزه سیتی. اینها حوزههای فناوری است. بنابراین ما به اینها کاملا علاقهمند هستیم. در دنیا هم هست. حوزه VAS در دنیا، درآمدهای مختلفی ایجاد میکند و خدمات مختلفی برپایه آن ارائه میشود. اما مشکل ما کجاست؟ مشکل VAS از کجا ایجاد شده است؟ حرف وزارت ارتباطات خیلی شفاف و مشخص است. وزارت ارتباطات میگوید در خدمتی که ارائه میشود، گیرنده خدمت باید بهطور کامل از آن آگاه باشد و با میل و علاقه خودش عضو شده باشد. اما ما با بررسیهایی که
کردیم، متوجه شدیم بعضا و نه همه شرکتهای VAS، تخلفاتی داشتند و کاربر و مشتری را بدون اینکه بداند، عضو سرویسهای خود کردهاند. یا اگر میخواهد از سرویس خروج کند، دستورالعملی را که گفتیم، رعایت نکردهاند. یا کاربران را با برخی بدافزارها، عضو کردهاند. ممکن هم هست که خواسته باشند بازاریابی كرده و افراد را عضو کنند، اما با تکنیکهایی که درست نبودهاند و به آنها تکنیکهای قلاب میگویند، افراد را جذب کردهاند. به عنوان مثال؛ شما میخواهید آهنگ یا فیلمی را دانلود کنید. قبل از آن از شما خواسته شده شماره تلفن خود را اینجا وارد کنید. شما فقط خواستید یک آهنگ دانلود کنید اما عضو سرویس ارزشافزوده شدید که از موبایل شما پول برمیدارد. ما برای اینکه این قضیه را شفاف کنیم، اقداماتی را گام به گام انجام دادیم. ابتدا همان سرويس ستاره 800 مربع راهاندازی شد که هر کسی بداند عضو چه سرویسهایی است. این حق همه است. اقدام بعدی که آقای وزیر پافشاری کردند تا انجام شود، این بود که هر کسی بداند در سه سال گذشته، عضو چه سرویسهایی بوده و چقدر پول هزینه کرده است. این آگاهیبخشی به مردم است و هیچ ایرادی ندارد. هدف ما این است سرویسهای
ارزشافزودهای که آلوده هستند و با این ترفندها مردم را عضو کردند، محدود کنیم و البته سرویسهایی هم که درست هستند، محتوای فاخری ارائه میدهند و طبق قانون کار میکنند بتوانند رشد کنند. البته بحث دیگری هم مطرح میشود و اینکه ما میگوییم در صورتحساب و حساب هر شخص، باید مشخص شود که چه مبلغی برای سرویسهای ارزشافزوده میپردازد. نباید پولی که برای ارزشافزوده پرداخت میشود، منوط به قبض عادی افراد شود. به این معنی که چون این پول در قبض عادی شما بیاید، باید آن را پرداخت کنید. اگر پرداخت هم نکنید، موبایل شما قطع میشود. اینها ایدههایی است که مطرح شده است. میگوییم میتوانید این را به عنوان یک بسته بخرید. شما بسته سرویس ارزشافزوده را میخرید و از آن استفاده میکنید. ما با اینها مشکلی نداریم. ما با قسمت ابهام آن مشکل داریم. قسمتی که احساس میکنیم برای عدهای از کاربران و مردم منجر به ضایعشدن حقالناس شده است. اصرار کردیم این قسمت اصلاح شود ولی اینکه آیا با شرکتهای ارزشافزوده مشکل داریم؟ نه. آیا میخواهیم کسبوکار ارزشافزوده را از بین ببریم؟ نه. هیچکس دوست ندارد بازار خودش را کوچک کند. به تبع آن، وزارت
ارتباطات هم نمیخواهد چنین کاری کند و بازار آیسیتی را کوچک کند. اما اگر بودن آنها منوط به این است که این تخلفات صورت بگیرد، نه؛ بهجد روبهروی آن میایستیم.
تجربه دنیا در این زمینه چطور است؟ آیا قبلا یا اخیرا مشابه چنین تخلفاتی در کشورهای دیگر داشتهایم یا نه؟
رگولاتورهای دنیا، چارچوبهای نظارتی مختلفی را در نظر میگیرند. این چارچوبها در کشور ما توسط کمیسیون در نظر گرفته شده است. سال به سال، روند این قضیه بهبود پیدا کرده. اما نمیتوانیم از این هم بگذریم که در این بستر، عده زیادی تخلف میکنند. ما مؤلفههای محدودشونده و قوانین مختلفی وضع کردیم. ولی شاید لزوما همه اینها به آن کارایی که مطلوب ما بوده، منجر نشده است. باید بتوانیم بر این موارد، نظارت و دقت بیشتری داشته باشیم. برای همین، بستههای پیشنهادی مختلفی توسط نظارت سازمان آماده شده که ارائه میشود تا به کمیسیون و کمیتههای تخصصی برود و بررسی شود تا در صورت تأیید عملیاتی شود.
کاری که آقای وزیر شروع کرد، همان ستاره 800 مربع و بقیه داستانها، به عنوان مثال من بهعنوان یک شهروند آن کد را زدم و متوجه شدم در این مدت، فلان مبلغ از حساب من خرج خدمات ارزشافزوده شده است. الان باید چه کاری بکنم؟ فرایند این پرونده به کجا رسید یا قرار است به کجا برسد؟
امکانی فراهم شد تا افرادی که احساس میکنند عضو سرویس ناخواستهای شدند، شکایت خود را مطرح کنند. تمام این شکایتها دستهبندی شد، ردیفهای مختلف آن چک شد، اینکه کسی دو بار شکایت نکرده باشد، کسی جملهای بیربط نفرستاده باشد، به این معنی که شکایت واقعی باشد یعنی افرادی که واقعا روی سرویسی که احساس میکنند به ناحق عضو آن شدهاند، اعتراض دارند. اینها دستهبندی شدند و در قالب یک نامه خطاب به مقام محترم قضائی فرستاده شد. از آنجا به بعد، دیگر در اختیار ما نیست. نظارت بر این پرونده و پیگیری قضائی این فرایند برعهده ما نیست. ما مرجع این بودیم که این را اعلام کنیم. چون شرکتهای ارزشافزوده، زیرمجموعه وزارت ارتباطات نیستند. نه تحت نظارت ما هستند، نه اصلا اجازه دسترسی به ما میدهند. این باید توسط مرجع قضائی پیگیری شود. پیگیری احقاق آن حق نیز با مراجع قضائی است. وزارت ارتباطات، تمام کاری که میتوانست را انجام داد.
الان شاکی این پرونده کیست؟ آیا مدعیالعموم است؟
شاکی همین مردمی هستند که شکایت خود را اعلام کردهاند. خود وزارت ارتباطات هم شاکی است. سال قبل هم شکایتی بود که آن را بخش حقوقی وزارتخانه برای دادگستری فرستاد و متخلفان را به مرجع قضائی معرفی کرد.
کلا حجم تراکنش مالی سالانه حوزه VAS با شرایطی که از نظر وزارتخانه ناسالم بود، چقدر بود؟ در شرایط ایدئال، ارزش این بازار و حجم تراکنشی که در این حوزه اتفاق میافتد، چقدر است؟
رقم گردش مالی در این بازار تقریبا دوهزارو 600 میلیارد تومان است. اما اینکه بگوییم دقیقا از این دوهزارو 600 میلیارد تومان، چقدر آلوده است و چقدر آلوده نیست، به این صراحت قابل تفکیک نیست. اما میخواهیم بگوییم در این میان، آلوده و غیرآلوده با هم ادغام هستند. ما باید سعی کنیم غیرآلوده را تقویت و آلوده را محدود کنیم.
گام بعدی وزارتخانه در این راستا چیست؟ آیا مشوقهایی برای آن دسته از فعالان این حوزه که به نظر شما کار سالم و درست انجام میدهند، ارائه میکند تا فضا سالمتر شود؟
با لغت مشوق موافق نیستم. به نظرم اگر این بازار را تمیز کنیم، مشوق و امکان بیشتر برای آنها فراهم میشود. اما با گروههای مختلف و متخصصان و فعالان حوزه VAS صحبت کردیم و نظراتشان را گرفتیم. با اتاق بازرگانی، با اتاق صنف فعالان این حوزه جلسههایی برگزار کردیم، با آنها صحبت کردیم، با کمیسیونهای اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران نشستها و جلسههایی برگزار کردیم و نظر آنها را گرفتیم تا بتوانیم به راهحلهای مطلوب در این حوزه برسیم. الان کارهای کارشناسی را انجام میدهیم تا بتوانیم راهکار مطلوبی برای سالمسازی بازار VAS و البته ترویج و حمایت از VAS سالم ارائه دهیم. در حقیقت ما دنبال این هستیم که زنجیره تولید محتوا را در حوزه موبایل، آنچه در بستر اپراتوری جاری و ساری میشود، تا جایی که میتوانیم تقویت کنیم. باید بتوانیم بستر را برای اینها فراهم کنیم. در عین حال اجازه نمیدهیم این بستر، امکان تخلف را برای عدهای فراهم کند. نگاه وزارتخانه، حمایت از صنعت است، اما حمایت از قسمت سالم صنعت.