|

نگاهی به طرح شهرهای دوستدار کودک از تعریف تا اجرا

شهر؛ محلی برای زندگی یا فرصتی برای رشد؟

فرناز میری.خبرنگار

شهرها نه تنها محلی برای زندگی بلکه فرصتی برای رشد و نمو هستند. از مهم‌ترین شاخصه‌های شهرهای توسعه‌‌یافته ایجاد بستر مناسب برای زندگی به دور از هر گونه تبعیض طبقاتی (سن، جنسیت، درآمد و غیره) است. بنابراین کودکان نیز شهروندانی هستند که همپای بزرگسالان انتظاراتی از شهر دارند و باید امنیت و رفاه داشته باشند. برآورده‌کردن انتظارات کودکان، در نظر گرفتن نیازها و نظرات آنها در توسعه‌ شهری همگی می‌توانند تعریفی از طرح شهر دوستدار کودک ارایه کنند. طرحی که امروزه از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی هر شهری است؛ زیرا شاخص نهایی یک جامعه‌ سالم رفاه کودکان است. این طرح گامی در احقاق حقوق کودکان و برآوردن نیازهای آنها به عنوان شهروندان یک جامعه است.

دی ماه سال گذشته دکتر ویل پارکس، نماینده‌ یونیسف در ایران، در نخستین کنفرانس ملی شهرهای دوستدار کودک گفت: «برای نخستین‌بار در تاریخ اکثر جمعیت کره‌ خاکی در مراکز شهری زندگی می‌کنند. از چهار میلیارد جمعیت فعلی کره زمین تقریبا یک‌سوم شهرنشینان را کودکان تشکیل می‌دهند. تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ تقریبا۷۰درصد از کودکان جهان ساکن مناطق شهری خواهند بود.»
این آمار و اطلاعات نشان می‌دهد فراهم‌کردن محیط شهری مناسب برای تمامی گروه‌های سنی و ازجمله کودکان در آینده تا چه اندازه حایز اهمیت است. با گسترش زندگی شهرنشینی رویکرد ما نیز به زندگی شهری و محیط شهری باید تغییر کند تا تمامی کودکان حق استفاده از شهر را به عنوان یک محیط امن و قابل توسعه داشته باشند.
امروزه دیگر شهرها نه تنها به عنوان محلی برای زندگی بلکه به عنوان فرصتی برای تأمین نیازهای انسان و فراهم‌کردن محیطی برای رشد، توسعه و ارتباط هستند. هر چه چنین محیط‌هایی شاخص‌های توسعه‌ای و ارتباطی بهتری داشته باشند، بستر مناسب برای رشد و توسعه‌ شهروندان‌شان را بیشتر فراهم می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های شهرهای توسعه‌یافته فراهم‌کردن بستری برای زندگی شهری به دور از هر گونه تبعیض طبقاتی (جنسیت، سن، درآمد و غیره) است. کودکان برای زندگی در شهر نیاز دارند پا به پای بزرگسالان حس امنیت و برابری را تجربه کنند. آنها نیز از شهر انتظاراتی دارند. انتظارات کودکان از شهر ایده‌آل برای زندگی تعریف جامع شهر دوستدار کودک را به ما می‌دهد.
پیمان‌نامه‌ بین‌المللی حقوق کودک
پیمان‌نامه‌ بین‌المللی حقوق کودک در بیستم نوامبر ۱۹۸۹ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد پذیرش و تصویب شد. این پیمان‌نامه شامل ۵۴ ماده و دو پروتکل اختیاری، حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان است. براساس این پیمان‌نامه دولت‌هایی که آن‌ را امضا کرده‌اند، موظف به اجرای آن هستند. ایران در اسفند سال ۱۳۷۲ این کنوانسیون را پذیرفت.
اصول پایه‌ای پیمان‌نامه‌ حقوق کودک
بر اساس ماده یک این پیمان‌نامه به هر انسان کمتر از ۱۸ سال کودک گفته می‌شود و چهار اصول پایه‌ای آن عبارتند از: «هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد؛ زمانی‌ که درباره کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در رأس قرار گیرد؛ کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند و کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.»
بر اساس این اصول می‌توان به جنبه‌های مختلف حقوق کودک در تمامی ابعاد زندگی و ازجمله زندگی شهری آنان پی برد. حق حیات و رشد یا حق ابراز عقاید در تمام امور مرتبط با آنها همگی مسائلی هستند که می‌توان و باید در زندگی شهری و شهر به عنوان محیطی که کودک در آن رشد و نمو می‌یابد در نظر گرفته شود.
یونیسف؛ نهادی برای حمایت از کودکان
صندوق کودکان سازمان ملل متحد یا یونیسف یکی از ارکان دایمی سازمان ملل متحد است. بیشتر فعالیت‌های این نهاد با سرلوحه قراردادن کنوانسیون حقوق کودک در راستای ارایه کمک‌های ضروری و حمایت از کودکان در کشورهای در حال توسعه است.
«یونیسف در۱۹۰کشور و منطقه‌ جهان برای رشد، بقا و کامیابی کودکان حضور دارد و بیش از ۷۰ سال است که برای بهبود زندگی کودکان و خانواده‌هایشان با برنامه‌های همکاری مشترک با دولت‌ها تلاش می‌کند.»
یکی از این برنامه‌های همکاری مشترک یونیسف با دولت‌ها برنامه‌ «شهرهای دوستدار کودک» است؛ برنامه‌ای برای ایجاد انگیزه در دولت‌ها و دست‌اندرکاران مختلف و جلب توجه بیشتر به احقاق حقوق و برآوردن نیازهای شهروندان کودک و مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌ها.
«این برنامه در بیش از سه هزار شهر و جامعه‌ محلی در سراسر جهان فعال و هر ساله در حال گسترش است.»
گام به گام با یونیسف برای راه‌اندازی شهر دوستدار کودک!
این نهاد بین‌المللی با بیش از ۲۰ سال سابقه‌ طرح دوستدار کودک در مناطق و کشورهای مختلف و نیز در راستای اهداف و برنامه‌های خود در زمینه‌ این طرح در سال ۲۰۱۷ کتابچه‌ راهنمایی شامل خلاصه‌ای از چشم‌ا‌ندازها، معیارها، اولویت‌ها، فعالیت‌ها، نیازها و چالش‌ها را در این زمینه تهیه کرده است. کتابچه‌ای که می‌توان به عنوان یک راهنمای گام به گام برای راه‌اندازی «شهرهای دوستدار کودک» در کشورهای عضو یونیسف در نظر گرفت. یونیسف این راهنمایی‌ها را در قالب اقدامات عملی و براساس ابزارهای آزمایش‌شده و تجربه‌های موفق کشورهای توسعه‌یافته یا دارای درآمد بالا ارایه می‌کند تا به اجرای برنامه، پایش و ارزیابی آن در کشورهای مختلف کمک کند. «همچنین مجموعه‌ای از حداقل معیارهای گسترده‌ جهانی را مطرح می‌کند. این امر با هدف هر چه کارآمدترکردن اجرای برنامه‌ «شهرهای دوستدار کودک» در سطح جهان و ایجاد پایه و مبنایی برای شناخت چنین شهری به وسیله یونیسف انجام می‌شود.»
لازم به ذکر است در تهیه و نگارش این گزارش مبنا و منبع اصلی اطلاعات سایت یونیسف و کتابچه‌ راهنمای آن درباره‌ طرح «شهر دوستدار کودک» بوده است.
نگاهی به تاریخچه‌ شهر دوستدار کودک
«برنامه یا ابتکار «شهرهای دوستدار کودک» (CFCI) در سال ۱۹۹۶ از سوی یونیسف و برنامه‌ اسکان بشر سازمان ملل متحد معرفی و آغاز شد تا از یک سو قطعنامه‌های تصویب‌شده در دومین کنفرانس سازمان ملل متحد در مـورد اسکان بشر (Habitat II) را اجرایی کند و از سوی دیگر در جهانی که هر چه بیشتر به سمت شهری‌شدن و تمرکززدایی پیش می‌رود، به چالشی که همان تحقق حقوق کودکان است، پاسخ دهد. این برنامه ذی‌نفعان محلی و یونیسف را گرد هم می‌آورد تا شهرها و جوامع محلی امن، فراگیر و پاسخگوی نیازهای کودک ایجاد کنند.»
به عبارت دیگر شاخص نهایی یک جامعه‌ سالم و امن رفاه کودکان است.
در سال‌های اخیر توجه به موضوع شهرهای دوستدار کودک رشد چشمگیری داشته است. این امر نشانه‌ای مثبت از اهمیت چنین برنامه‌ای بـرای شهرداری‌ها و دیگــر نقش‌آفرینان محلـی در توجه به سیاستگذاری‌هایی است که مستقیم یا غیرمستقیم بر زندگی کودکان اثر می‌گذارد.
امروزه برنامه‌ «شهر دوستدار کودک» بیش از ۳۰ میلیون کودک در ۳۸ شهر جهان را پوشش می‌دهد. هر چند طبق قوانین بین‌المللی بار اصلی وظیفه‌ احقاق حقوق کودکان همچنان متوجه دولت‌هاست.
شهر دوستدار کودک چیست؟
«شهر دوستدار کودک به شهر، اجتماع محلی یا هر نظام حاکمیتی محلی گفته می‌شود که به احقاق حقوق کودک متعهد باشد؛ آن هم بر اساس همان چیزی که در کنوانسیون حقوق کودک بر آن تأکید شده است. در چنین شهری نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخش جدایی‌ناپذیری از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی است. بنابراین تعریف، شهر دوستدار کودک در گروه شهری مناسب برای همه قرار می‌گیرد.»
شاخص‌های شهر دوستدار کودک
«کودکان در چنین شهری باید در امنیت باشند و از بهره‌کشی، خشونت و سوءاستفاده در امان بمانند؛ زندگی را خوب آغاز کنند و سالم و تحت مراقبت بزرگ شوند؛ به خدمات ضروری دسترسی داشته باشند؛ تحصیلات باکیفیت، مشارکتی و فراگیر را تجربه کنند و مهارت‌هایشان را پرورش دهند؛ عقایدشان را ابراز کنند و بر تصمیم‌هایی که بر آنها تأثیر می‌گذارد، تأثیرگذار باشند؛ در زندگی خانوادگی، فرهنگی، شهری/محلی و اجتماعی مشارکت داشته باشند؛ در محیطی پاکیزه، بدون آلودگی و ایمن زندگی کنند و به فضاهای سبز دسترسی داشته باشند؛ با دوستان‌شان دیدار کنند و مکان‌هایی برای بازی و تفریح در اختیار داشته باشند؛ فارغ از ریشه‌های قومیتی، مذهبی، درآمد و جنسیت یا توانایی‌هایشان، فرصت‌‌هایی برابر در زندگی داشته باشند.»
همان‌طور که اشاره شده شهر دوستدار کودک زیر نظر نهاد یونیسف است. نهادی که از کشورها، شهرها یا اجتماعات محلی و تلاش‌هایشان برای رسیدن به مکان دوستدار کودک و حقوق او حمایت می‌کند؛ به عبارت دیگر این برنامه «مانند شبکه‌ای عمل می‌کند که دولت و دیگر سازمان‌های جامعه مدنی، بخش خصوصی، دانشگاهیان و رسانه‌ها و مهم‌تر از همه کودکان و سازمان‌های تحت هدایت کودکان را که می‌خواهند محیط پیرامون خود را به مکان‌هایی مناسب برای کودکان تبدیل کنند، گرد هم می‌آورد».
نکته مهم و قابل توجه و حتی جذاب این است که «ساختار طرح شهر دوستدار کودک از کشوری به کشور دیگر متفاوت است؛ زیرا طبق تعریف، خود این طرح بازتابی از وضعیت حقوق کودکان در سطح محلی و شرایط نهادها و سازمان‌ها در هر کشوری است».
چشم‌انداز شهر دوستدار کودک
براساس چشم‌اندازی که یونیسف در طرح شهر دوستدار کودک تعریف کرده است «همه‌ کودکان و جوانان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذت ببرند و از طریق احقاق برابر حقوق خـود در شـهر و اجتماع محلی‌شان، توانایی‌های بالقوه خود را به ‌طور کامل به فعل درآورند».
چه شهرها یا مناطقی دوستدار کودک هستند؟
براساس چارچوب تعریف‌شده در یونیسف برای طرح شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی در گروه شهرهای دوستدار کودک تعریف می‌شود که درنهایت رسیدن به اهداف زیر را مد نظر داشته باشد: «همه‌ کودکان و جوانان ارزش و احترام داشته باشند و در اجتماع محلی و به وسیله مقامات محلی با آنها منصفانه رفتار شود؛ نظرها، نیازها و اولویت‌های همه‌ کودکان و جوانان در قوانین عمومـی مرتبط در (صورت امکان) سیاست‌ها، بودجه‌ها، برنامه‌ها و تصمیماتی کـه بر آنها تأثیر می‌گذارند، لحاظ شود؛ همـه‌ کودکان و جوانان بـه خدمات اجتماعی ضروری با کیفیت مناسب دسترسی داشته باشند؛ همه‌ کودکان و جوانان در محیطی امن، مطمئن و پاکیزه زندگی کنند؛ همه‌ کودکان و جوانان، فرصت‌هایـی برای بهره‌بردن از زندگی خانوادگی، بازی و تفریح داشته باشند.»
این پنج هدف کلی در راستا و بر اساس حقوقی هستند که در کنوانسیون حقوق کودک نیز بر آنها تأکید شده است؛ یعنی «حق ارزشمندبودن و مورد احترام و رفتار منصفانه قرارگرفتن؛ حق برخورداری از زندگی خانوادگی، بازی و تفریح؛ حق برخورداری از خدمات اجتماعی؛ حق برخورداری از امنیت و حق شنیده‌شدن».
نقش رسانه‌ها در معرفی شهر دوستدار کودک
رسانه‌ها به عنوان مهم‌ترین بازوی اطلاع‌رسانی در جامعه نقش مهمی در تبلیغ، ترویج و آگاهی‌بخشی در مورد شهر دوستدار کودک دارند.
«آنها بر اساس نوع رسانه‌‌شان عرصه‌های مختلفی برای مشارکت‌دادن کودکان در برنامه‌های رادیو، تلویزیون محلی، روزنامه‌ها و رسانه‌های اجتماعی در دست دارند. همچنین می‌توانند از طریق ترویج، تبلیغ و انتشار اطلاعات، گردآوری بازخوردها و سازماندهی پویش‌های محلی از طریق رسانه‌های اجتماعی نقش موثری ایفا کنند.»
چه کسانی از طرح شهر دوستدار کودک نفع می‌برند؟
«کودکان و جوانان، سازمان‌ها و انجمن‌های کودکان و جوانان، والدین، وزارتخانه‌ها و نهادهای مربوطه مانند مرکز ملی آمار، دانشگاهیان، سازمان‌ها و نهادهای جامعه مدنی که در حوزه‌ حقوق کودک فعالیت می‌کنند، کسب‌وکارها و درنهایت رسانه‌ها» همگی از گروه‌هایی هستند که از منافع این طرح بهره‌مند می‌شوند.
شاخص‌های تأثیرگذاری و ارزیابی در شهر دوستدار کودک
در طرح شهر دوستدار کودک یکسری شاخص‌های تأثیرگذاری برای سنجش و ارزیابی تغییرات عینی و عملی در زندگی کودکان، تحقق حقوق‌شان و دستیابی به حقوق آنها تعریف شده است.
«این شاخص‌ها نتایج عینی و ملموس، پیشرفت‌ها و نیز درک و دریافت ذهنی کودکان از محیط زندگی روزمره‌شان را در برمی‌گیرند: مانند افزایش سلامت و رفاه کودکان از طریق مشارکت‌ها و تغییر در سیاستگذاری‌ها؛ کاهش شمار تصادفات کودکان در نزدیکی مدارس، خانه‌ها و بیمارستان‌ها.»
آگاهی‌بخشی، حمایت و اطلاع‌رسانی
آگاهی‌بخشی، حمایت و اطلاع‌رسانی سه رکن اصلی در احقاق حقوق کودک در طرح شهر دوستدار کودک هستند؛ به عبارت دیگر دست‌اندرکاران این طرح در هر جامعه یا کشوری باید درنهایت با توجه به این سه اصل از اجرای حقوق کودک در آن جامعه یا کشور اطمینان پیدا کنند.
آگاهی‌بخشی
«در شهر دوستدار کودک تمامی شهروندان باید از حقوق کودکان آگاه شوند. علاوه بر آن، تصمیم‌گیران و کارکنان دولت، متخصصان و کارشناسان، اعضای سازمان‌های جامعه مدنی، والدین، مراقبین کودک و خود کودکان نیز باید اصول اساسی حقوق کودک را درک کنند تا بتوانند به ‌طور مستمر آنها را عملی کنند و شاهد تحقق این حقوق در شهرهای دوستدار کودک باشند.
اما این امر چگونه محقق می‌شود؟ این مسأله از طریق ظرفیت‌سازی و نیز اجرای حقوق کودک و نظارت بر آگاهی اجتماعی امکان‌پذیر است. همچنین مشارکت با سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های جوانان و رسانه‌ها به شناساندن و درک هر چه بیشتر حقوق کودکان کمک می‌کند.»
حمایت
«در اینجا حمایت به این معنی است که اطمینان حاصل کنیم حقوق کودک در قوانین محلی، سیاست‌ها، بودجه‌ها و برنامه‌ها در نظر گرفته می‌شود. یک حامی مستقل نقش مهمی در نمایش استقلال حقوق و رفاه کودکان فارغ از ساختارهای سیاسی بازی می‌کند. این امر بر عهده‌ نهادهایی مانند هیأت بازرسان ویژه‌ امور کودکان یا سازمان‌های مردم‌نهاد غیردولتی است که بر نظارت، ترویج و حفظ حقوق کودکان متعهد هستند.»
اطلاع‌رسانی
«اطلاع‌رسانی در زمینه‌ شهر دوستدار کودک باید امکانات و خدماتی چون فراهم‌کردن و انتشار اطلاعات مناسب درباره‌ حقوق کودک، رویکرد مبتنی بر حقوق کودک، شهر دوستدار کودک و خدمات محلی را ارایه کند.
همچنین تنظیم و انتشار آنها باید به زبان‌های مختلف و مرتبط در دسترس کودکان با نیازهای ویژه نیز باشد.»
همکاری و همراهی کودکان و نوجوانان ضروری است!
«کودکان و نوجوانان در پایش و ارزیابی میزان تأثیرگذاری طرح شهرهای دوستدار کودک در هر منطقه یا شهری نقشی بسیار مهم دارند و ضروری است که آنها نیز در این زمینه مشارکت داشته باشند.
تجربه‌های آنها در اجتماع محلی‌شان درنهایت می‌تواند تعیین‌کننده‌ موفقیت یا شکست طرح دوستدار کودک باشد.»
برای مشارکت کودکان در روند ارزیابی و پایش راه‌های متعددی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
رویکردهای مشورتی
در این رویکرد می‌توان «دیدگاه‌های کودکان و نوجوانان را نسبت به آنچه پس از اجرای طرح شهرهای دوستدار کودک تغییر کرده است یا در حال حاضر نسبت به احقاق حقوق‌شان در اجتماع محلی چه احساسی دارند از طریق نظرسنجی‌ها و گروه‌های مشورتی به دست آورد».
رویکردهای مشارکتی
در این شیوه کودکان می‌توانند در طراحی و انجام ارزیابی‌ها نقش موثری ایفا کنند؛ برای مثال آنها می‌توانند پرسش‌های سنجش‌ها یا ارزیابی‌ها را تعیین کنند، در تحلیل یافته‌ها مشارکت داشته باشند و به تنظیم توصیه‌نامه‌ها و پیام‌هایی که در این فرآیند تولید می‌شود، کمک کنند.
‌ رویکردهای کودک و جوان‌محور
«در این رویکرد می‌توانیم به کودکان و جوانان در مقام محقق، نقش رهبری روند ارزیابی را بسپاریم. این نقش علاوه بر طراحی تحقیقات، گردآوری و تحلیل داده‌ها و اطلاعات را نیز شامل می‌شود. البته در این رویکرد بزرگسالان از طریق فراهم‌کردن حمایت‌های لازم، آموزش و ظرفیت‌سازی می‌توانند روند مشارکت کودکان را تسهیل کنند. به این ترتیب اطمینان پیدا می‌کنیم تأثیر شناسایی‌شده در تجربه‌ کودکان در زندگی روزمره‌شان انعکاس داشته است. به‌ طور کلی کودکان می‌توانند نظرات متفاوتی نسبت به بزرگسالان ابراز و پاسخگویی افراد فعال را در طرح شهرهای دوستدار کودک تقویت کنند.»
معیارهای مشارکت کودکان!
همان‌ طور که گفته شد هدف از ایجاد شهر دوستدار کودک احقاق حقوق کودک است. بر همین اساس در تمام مراحل و زیرساخت‌های آن حقوق کودک به عنوان یک رکن اساسی باید در نظر گرفته شود. از همین روی برای امنیت و رفاه کودکان مشارکت آنها در این کار باید ویژگی‌هایی داشته باشد که عبارتند از: «شفاف و آگاهی‌بخش، داوطلبانه، توأم با ادب و احترام، مرتبط، تسهیل‌شده با محیط و شیوه‌های کاری مناسب کودک، فراگیر، آموزش‌محور، امن و حساس نسبت به خطر و پاسخگو».
حداقل معیارهای جهانی
تعاریف، معیارها و شاخص‌ها یا شیوه‌های سنجش و ارزیابی همگی راهنمایی برای تحقق ایده‌ شهر دوستدار کودک هستند. اما در این زمینه یونیسف حداقل معیارهای جهانی را نیز برای به رسمیت‌شناختن شهری به عنوان شهر دوستدار کودک در نظر گرفته است که عبارتند از: «نتایج مشخص برای کودکان در حوزه‌ اهداف متعدد برای اطمینان از اتخاذ رویکردی جامع و فراگیر نسبت به حقوق کودک، مشارکت هدفمند و فراگیر کودکان و جوانان، تعهد نسبت به حذف تبعیض علیه کودکان در سیاست‌ها و اقدامات دولت محلی ازجمله در طرح شهر دوستدار کودک».
نظارت بر شهرهای دوستدار کودک از سوی یونیسف!
به رسمیت‌شناختن شهر دوستدار کودک از سوی یونیسف مدت زمان مشخصی دارد. «یونیسف یک شهر را برای مدت معینی که معادل مدت زمان چرخه‌ بعدی CFCI است، به عنوان شهر دوستدار کودک به رسمیت می‌شناسد و تا زمانی‌که ارزیابی از دومین چرخه‌ CFCI مثبت باشد به رسمیت‌شناختن آن شهر تا چرخه‌ بعدی تمدید می‌شود. به همین ترتیب این به رسمیت‌شناختن از سوی یونیسف حداکثر تا پنج سال ادامه دارد.
فارغ از طول مدت چرخه‌ CFCI هیأت هماهنگ‌سازی ملی باید سالانه شهر دوستدار کودک را بررسی کند و مطمئن شود آن شهر یا جامعه‌ محلی همچنان به تعهداتش بر اساس طرح عملیاتی عمل می‌کند.»
زیرساخت‌های شهر دوستدار کودک
شهر دوستدار کودک نیازمند زیرساخت‌های مناسب شهری و اجتماعی است. بر همین اساس شاید ایجاد الگوی مناسب زمانبر باشد اما با تدوین زیرساخت‌ها می‌توان محله‌های دوستدار کودک طراحی کرد.
به عبارت دیگر تدبیری اتخاذ شود تا امکان رفت‌وآمد امن، زمینه رشد و فعالیت بدنی، شناخت محیط و پرورش اخلاق همگی برای کودک در یک محله یا منطقه امکانپذیر باشد.
اما فراموش نکنیم تا زمانی‌که رویکرد همگانی به ایجاد شهر ایمن و مناسب برای همه‌ کودکان و زندگی و رشد آنها نباشد چنین فضایی برای تعامل اجتماعی، بهره‌مندی از محیط و امنیت برای فعالیت روزمره مانند رفتن تا مدرسه یا خریدهای کوچک میسر نمی‌شود.
از سوی دیگر در ایجاد شهر یا محله‌ دوستدار کودک باید همه‌ کودکان چه کودکان خانواده‌ ایمن و چه کودکان کار یا آسیب‌دیده را در نظر گرفت.
نمود طرح شهر دوستدار کودک در بستر شهری
گام‌هایی در راستای احقاق حقوق کودکان، ایجاد حس امنیت یا دخالت نظر و تصمیمات کودکان در مسائل شهری ممکن است در تعاریف پیچیده و دشوار به‌ نظر برسد. همین مسأله گاهی سبب می‌شود ایده‌ ایجاد شهر یا محله‌ دوستدار کودک به تعویق بیفتد. اگر مصادیق شاخص‌ها و اصول این طرح را در نظر بگیریم شاید بتوان سریع‌تر و گسترده‌تر در تحقق این طرح اقدام کرد. برای مثال نصب المان‌های شهری با توجه به قد کودکان، نصب سرعت‌گیر به‌ویژه در محل‌های عبور کودکان مانند مدرسه‌ها، فرهنگسازی عمومی برای پذیرفتن حق کودکان در جامعه، توجه به چگونه دیدن شهر از نگاه کودکان، ایمن‌سازی معابر، مناسب‌سازی معابر و پیاده‌روها برای کودکان دارای نیازهای ویژه، طراحی فضای بازی در مناطق مختلف، استفاده از المان‌ها و رنگ‌هایی در طراحی و مبلمان شهری که منجر به رشد بصری، تقویت خلاقیت، تخیل و چگونه دیدن کودکان می‌شود. اینکه کودکان در شهرها چه می‌بینند و آنها را چگونه می‌بینند نکته‌ مهمی است.
جایگاه تهران در شهرهای دوستدار کودک!
شهر تهران در سال 88-89 به الگوی شهر دوستدار کودک پیوست. شهردار وقت در سال ۹۴ از طریق مصوبه‌ شورای شهر تهران برنامه‌ اجرایی شهر دوستدار کودک را ابلاغ کرده است. در این زمینه شاید اقداماتی مانند مناسب‌سازی محوطه بازی، تعمیر وسایل بازی، کم‌خطرکردن آنها و غیره صورت گرفته باشد. اما در زمینه‌ محورهای تعامل اجتماعی و مشارکت مدنی شاید بتوان گفت هنوز گامی برداشته نشده است. تهران بیش از هر چیز یک شهر خودرومحور است. شهری که ملاک و معیار توسعه‌ آن خیابان‌ها و بزرگراه‌هایی برای عبور خودروها هستند. این در حالی ا‌ست که مناسب‌سازی شهری به‌ گونه‌ای که آن‌ را برای حضور یک شهروند کودک و نوجوان امن و راحت کند از ملاک‌های شهر توسعه‌یافته است. حتی می‌توان گفت چنین شهری برای تمامی گروه‌های سنی مناسب است.

شهرها نه تنها محلی برای زندگی بلکه فرصتی برای رشد و نمو هستند. از مهم‌ترین شاخصه‌های شهرهای توسعه‌‌یافته ایجاد بستر مناسب برای زندگی به دور از هر گونه تبعیض طبقاتی (سن، جنسیت، درآمد و غیره) است. بنابراین کودکان نیز شهروندانی هستند که همپای بزرگسالان انتظاراتی از شهر دارند و باید امنیت و رفاه داشته باشند. برآورده‌کردن انتظارات کودکان، در نظر گرفتن نیازها و نظرات آنها در توسعه‌ شهری همگی می‌توانند تعریفی از طرح شهر دوستدار کودک ارایه کنند. طرحی که امروزه از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی هر شهری است؛ زیرا شاخص نهایی یک جامعه‌ سالم رفاه کودکان است. این طرح گامی در احقاق حقوق کودکان و برآوردن نیازهای آنها به عنوان شهروندان یک جامعه است.

دی ماه سال گذشته دکتر ویل پارکس، نماینده‌ یونیسف در ایران، در نخستین کنفرانس ملی شهرهای دوستدار کودک گفت: «برای نخستین‌بار در تاریخ اکثر جمعیت کره‌ خاکی در مراکز شهری زندگی می‌کنند. از چهار میلیارد جمعیت فعلی کره زمین تقریبا یک‌سوم شهرنشینان را کودکان تشکیل می‌دهند. تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ تقریبا۷۰درصد از کودکان جهان ساکن مناطق شهری خواهند بود.»
این آمار و اطلاعات نشان می‌دهد فراهم‌کردن محیط شهری مناسب برای تمامی گروه‌های سنی و ازجمله کودکان در آینده تا چه اندازه حایز اهمیت است. با گسترش زندگی شهرنشینی رویکرد ما نیز به زندگی شهری و محیط شهری باید تغییر کند تا تمامی کودکان حق استفاده از شهر را به عنوان یک محیط امن و قابل توسعه داشته باشند.
امروزه دیگر شهرها نه تنها به عنوان محلی برای زندگی بلکه به عنوان فرصتی برای تأمین نیازهای انسان و فراهم‌کردن محیطی برای رشد، توسعه و ارتباط هستند. هر چه چنین محیط‌هایی شاخص‌های توسعه‌ای و ارتباطی بهتری داشته باشند، بستر مناسب برای رشد و توسعه‌ شهروندان‌شان را بیشتر فراهم می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های شهرهای توسعه‌یافته فراهم‌کردن بستری برای زندگی شهری به دور از هر گونه تبعیض طبقاتی (جنسیت، سن، درآمد و غیره) است. کودکان برای زندگی در شهر نیاز دارند پا به پای بزرگسالان حس امنیت و برابری را تجربه کنند. آنها نیز از شهر انتظاراتی دارند. انتظارات کودکان از شهر ایده‌آل برای زندگی تعریف جامع شهر دوستدار کودک را به ما می‌دهد.
پیمان‌نامه‌ بین‌المللی حقوق کودک
پیمان‌نامه‌ بین‌المللی حقوق کودک در بیستم نوامبر ۱۹۸۹ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد پذیرش و تصویب شد. این پیمان‌نامه شامل ۵۴ ماده و دو پروتکل اختیاری، حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان است. براساس این پیمان‌نامه دولت‌هایی که آن‌ را امضا کرده‌اند، موظف به اجرای آن هستند. ایران در اسفند سال ۱۳۷۲ این کنوانسیون را پذیرفت.
اصول پایه‌ای پیمان‌نامه‌ حقوق کودک
بر اساس ماده یک این پیمان‌نامه به هر انسان کمتر از ۱۸ سال کودک گفته می‌شود و چهار اصول پایه‌ای آن عبارتند از: «هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد؛ زمانی‌ که درباره کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در رأس قرار گیرد؛ کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند و کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.»
بر اساس این اصول می‌توان به جنبه‌های مختلف حقوق کودک در تمامی ابعاد زندگی و ازجمله زندگی شهری آنان پی برد. حق حیات و رشد یا حق ابراز عقاید در تمام امور مرتبط با آنها همگی مسائلی هستند که می‌توان و باید در زندگی شهری و شهر به عنوان محیطی که کودک در آن رشد و نمو می‌یابد در نظر گرفته شود.
یونیسف؛ نهادی برای حمایت از کودکان
صندوق کودکان سازمان ملل متحد یا یونیسف یکی از ارکان دایمی سازمان ملل متحد است. بیشتر فعالیت‌های این نهاد با سرلوحه قراردادن کنوانسیون حقوق کودک در راستای ارایه کمک‌های ضروری و حمایت از کودکان در کشورهای در حال توسعه است.
«یونیسف در۱۹۰کشور و منطقه‌ جهان برای رشد، بقا و کامیابی کودکان حضور دارد و بیش از ۷۰ سال است که برای بهبود زندگی کودکان و خانواده‌هایشان با برنامه‌های همکاری مشترک با دولت‌ها تلاش می‌کند.»
یکی از این برنامه‌های همکاری مشترک یونیسف با دولت‌ها برنامه‌ «شهرهای دوستدار کودک» است؛ برنامه‌ای برای ایجاد انگیزه در دولت‌ها و دست‌اندرکاران مختلف و جلب توجه بیشتر به احقاق حقوق و برآوردن نیازهای شهروندان کودک و مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌ها.
«این برنامه در بیش از سه هزار شهر و جامعه‌ محلی در سراسر جهان فعال و هر ساله در حال گسترش است.»
گام به گام با یونیسف برای راه‌اندازی شهر دوستدار کودک!
این نهاد بین‌المللی با بیش از ۲۰ سال سابقه‌ طرح دوستدار کودک در مناطق و کشورهای مختلف و نیز در راستای اهداف و برنامه‌های خود در زمینه‌ این طرح در سال ۲۰۱۷ کتابچه‌ راهنمایی شامل خلاصه‌ای از چشم‌ا‌ندازها، معیارها، اولویت‌ها، فعالیت‌ها، نیازها و چالش‌ها را در این زمینه تهیه کرده است. کتابچه‌ای که می‌توان به عنوان یک راهنمای گام به گام برای راه‌اندازی «شهرهای دوستدار کودک» در کشورهای عضو یونیسف در نظر گرفت. یونیسف این راهنمایی‌ها را در قالب اقدامات عملی و براساس ابزارهای آزمایش‌شده و تجربه‌های موفق کشورهای توسعه‌یافته یا دارای درآمد بالا ارایه می‌کند تا به اجرای برنامه، پایش و ارزیابی آن در کشورهای مختلف کمک کند. «همچنین مجموعه‌ای از حداقل معیارهای گسترده‌ جهانی را مطرح می‌کند. این امر با هدف هر چه کارآمدترکردن اجرای برنامه‌ «شهرهای دوستدار کودک» در سطح جهان و ایجاد پایه و مبنایی برای شناخت چنین شهری به وسیله یونیسف انجام می‌شود.»
لازم به ذکر است در تهیه و نگارش این گزارش مبنا و منبع اصلی اطلاعات سایت یونیسف و کتابچه‌ راهنمای آن درباره‌ طرح «شهر دوستدار کودک» بوده است.
نگاهی به تاریخچه‌ شهر دوستدار کودک
«برنامه یا ابتکار «شهرهای دوستدار کودک» (CFCI) در سال ۱۹۹۶ از سوی یونیسف و برنامه‌ اسکان بشر سازمان ملل متحد معرفی و آغاز شد تا از یک سو قطعنامه‌های تصویب‌شده در دومین کنفرانس سازمان ملل متحد در مـورد اسکان بشر (Habitat II) را اجرایی کند و از سوی دیگر در جهانی که هر چه بیشتر به سمت شهری‌شدن و تمرکززدایی پیش می‌رود، به چالشی که همان تحقق حقوق کودکان است، پاسخ دهد. این برنامه ذی‌نفعان محلی و یونیسف را گرد هم می‌آورد تا شهرها و جوامع محلی امن، فراگیر و پاسخگوی نیازهای کودک ایجاد کنند.»
به عبارت دیگر شاخص نهایی یک جامعه‌ سالم و امن رفاه کودکان است.
در سال‌های اخیر توجه به موضوع شهرهای دوستدار کودک رشد چشمگیری داشته است. این امر نشانه‌ای مثبت از اهمیت چنین برنامه‌ای بـرای شهرداری‌ها و دیگــر نقش‌آفرینان محلـی در توجه به سیاستگذاری‌هایی است که مستقیم یا غیرمستقیم بر زندگی کودکان اثر می‌گذارد.
امروزه برنامه‌ «شهر دوستدار کودک» بیش از ۳۰ میلیون کودک در ۳۸ شهر جهان را پوشش می‌دهد. هر چند طبق قوانین بین‌المللی بار اصلی وظیفه‌ احقاق حقوق کودکان همچنان متوجه دولت‌هاست.
شهر دوستدار کودک چیست؟
«شهر دوستدار کودک به شهر، اجتماع محلی یا هر نظام حاکمیتی محلی گفته می‌شود که به احقاق حقوق کودک متعهد باشد؛ آن هم بر اساس همان چیزی که در کنوانسیون حقوق کودک بر آن تأکید شده است. در چنین شهری نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخش جدایی‌ناپذیری از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی است. بنابراین تعریف، شهر دوستدار کودک در گروه شهری مناسب برای همه قرار می‌گیرد.»
شاخص‌های شهر دوستدار کودک
«کودکان در چنین شهری باید در امنیت باشند و از بهره‌کشی، خشونت و سوءاستفاده در امان بمانند؛ زندگی را خوب آغاز کنند و سالم و تحت مراقبت بزرگ شوند؛ به خدمات ضروری دسترسی داشته باشند؛ تحصیلات باکیفیت، مشارکتی و فراگیر را تجربه کنند و مهارت‌هایشان را پرورش دهند؛ عقایدشان را ابراز کنند و بر تصمیم‌هایی که بر آنها تأثیر می‌گذارد، تأثیرگذار باشند؛ در زندگی خانوادگی، فرهنگی، شهری/محلی و اجتماعی مشارکت داشته باشند؛ در محیطی پاکیزه، بدون آلودگی و ایمن زندگی کنند و به فضاهای سبز دسترسی داشته باشند؛ با دوستان‌شان دیدار کنند و مکان‌هایی برای بازی و تفریح در اختیار داشته باشند؛ فارغ از ریشه‌های قومیتی، مذهبی، درآمد و جنسیت یا توانایی‌هایشان، فرصت‌‌هایی برابر در زندگی داشته باشند.»
همان‌طور که اشاره شده شهر دوستدار کودک زیر نظر نهاد یونیسف است. نهادی که از کشورها، شهرها یا اجتماعات محلی و تلاش‌هایشان برای رسیدن به مکان دوستدار کودک و حقوق او حمایت می‌کند؛ به عبارت دیگر این برنامه «مانند شبکه‌ای عمل می‌کند که دولت و دیگر سازمان‌های جامعه مدنی، بخش خصوصی، دانشگاهیان و رسانه‌ها و مهم‌تر از همه کودکان و سازمان‌های تحت هدایت کودکان را که می‌خواهند محیط پیرامون خود را به مکان‌هایی مناسب برای کودکان تبدیل کنند، گرد هم می‌آورد».
نکته مهم و قابل توجه و حتی جذاب این است که «ساختار طرح شهر دوستدار کودک از کشوری به کشور دیگر متفاوت است؛ زیرا طبق تعریف، خود این طرح بازتابی از وضعیت حقوق کودکان در سطح محلی و شرایط نهادها و سازمان‌ها در هر کشوری است».
چشم‌انداز شهر دوستدار کودک
براساس چشم‌اندازی که یونیسف در طرح شهر دوستدار کودک تعریف کرده است «همه‌ کودکان و جوانان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذت ببرند و از طریق احقاق برابر حقوق خـود در شـهر و اجتماع محلی‌شان، توانایی‌های بالقوه خود را به ‌طور کامل به فعل درآورند».
چه شهرها یا مناطقی دوستدار کودک هستند؟
براساس چارچوب تعریف‌شده در یونیسف برای طرح شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی در گروه شهرهای دوستدار کودک تعریف می‌شود که درنهایت رسیدن به اهداف زیر را مد نظر داشته باشد: «همه‌ کودکان و جوانان ارزش و احترام داشته باشند و در اجتماع محلی و به وسیله مقامات محلی با آنها منصفانه رفتار شود؛ نظرها، نیازها و اولویت‌های همه‌ کودکان و جوانان در قوانین عمومـی مرتبط در (صورت امکان) سیاست‌ها، بودجه‌ها، برنامه‌ها و تصمیماتی کـه بر آنها تأثیر می‌گذارند، لحاظ شود؛ همـه‌ کودکان و جوانان بـه خدمات اجتماعی ضروری با کیفیت مناسب دسترسی داشته باشند؛ همه‌ کودکان و جوانان در محیطی امن، مطمئن و پاکیزه زندگی کنند؛ همه‌ کودکان و جوانان، فرصت‌هایـی برای بهره‌بردن از زندگی خانوادگی، بازی و تفریح داشته باشند.»
این پنج هدف کلی در راستا و بر اساس حقوقی هستند که در کنوانسیون حقوق کودک نیز بر آنها تأکید شده است؛ یعنی «حق ارزشمندبودن و مورد احترام و رفتار منصفانه قرارگرفتن؛ حق برخورداری از زندگی خانوادگی، بازی و تفریح؛ حق برخورداری از خدمات اجتماعی؛ حق برخورداری از امنیت و حق شنیده‌شدن».
نقش رسانه‌ها در معرفی شهر دوستدار کودک
رسانه‌ها به عنوان مهم‌ترین بازوی اطلاع‌رسانی در جامعه نقش مهمی در تبلیغ، ترویج و آگاهی‌بخشی در مورد شهر دوستدار کودک دارند.
«آنها بر اساس نوع رسانه‌‌شان عرصه‌های مختلفی برای مشارکت‌دادن کودکان در برنامه‌های رادیو، تلویزیون محلی، روزنامه‌ها و رسانه‌های اجتماعی در دست دارند. همچنین می‌توانند از طریق ترویج، تبلیغ و انتشار اطلاعات، گردآوری بازخوردها و سازماندهی پویش‌های محلی از طریق رسانه‌های اجتماعی نقش موثری ایفا کنند.»
چه کسانی از طرح شهر دوستدار کودک نفع می‌برند؟
«کودکان و جوانان، سازمان‌ها و انجمن‌های کودکان و جوانان، والدین، وزارتخانه‌ها و نهادهای مربوطه مانند مرکز ملی آمار، دانشگاهیان، سازمان‌ها و نهادهای جامعه مدنی که در حوزه‌ حقوق کودک فعالیت می‌کنند، کسب‌وکارها و درنهایت رسانه‌ها» همگی از گروه‌هایی هستند که از منافع این طرح بهره‌مند می‌شوند.
شاخص‌های تأثیرگذاری و ارزیابی در شهر دوستدار کودک
در طرح شهر دوستدار کودک یکسری شاخص‌های تأثیرگذاری برای سنجش و ارزیابی تغییرات عینی و عملی در زندگی کودکان، تحقق حقوق‌شان و دستیابی به حقوق آنها تعریف شده است.
«این شاخص‌ها نتایج عینی و ملموس، پیشرفت‌ها و نیز درک و دریافت ذهنی کودکان از محیط زندگی روزمره‌شان را در برمی‌گیرند: مانند افزایش سلامت و رفاه کودکان از طریق مشارکت‌ها و تغییر در سیاستگذاری‌ها؛ کاهش شمار تصادفات کودکان در نزدیکی مدارس، خانه‌ها و بیمارستان‌ها.»
آگاهی‌بخشی، حمایت و اطلاع‌رسانی
آگاهی‌بخشی، حمایت و اطلاع‌رسانی سه رکن اصلی در احقاق حقوق کودک در طرح شهر دوستدار کودک هستند؛ به عبارت دیگر دست‌اندرکاران این طرح در هر جامعه یا کشوری باید درنهایت با توجه به این سه اصل از اجرای حقوق کودک در آن جامعه یا کشور اطمینان پیدا کنند.
آگاهی‌بخشی
«در شهر دوستدار کودک تمامی شهروندان باید از حقوق کودکان آگاه شوند. علاوه بر آن، تصمیم‌گیران و کارکنان دولت، متخصصان و کارشناسان، اعضای سازمان‌های جامعه مدنی، والدین، مراقبین کودک و خود کودکان نیز باید اصول اساسی حقوق کودک را درک کنند تا بتوانند به ‌طور مستمر آنها را عملی کنند و شاهد تحقق این حقوق در شهرهای دوستدار کودک باشند.
اما این امر چگونه محقق می‌شود؟ این مسأله از طریق ظرفیت‌سازی و نیز اجرای حقوق کودک و نظارت بر آگاهی اجتماعی امکان‌پذیر است. همچنین مشارکت با سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های جوانان و رسانه‌ها به شناساندن و درک هر چه بیشتر حقوق کودکان کمک می‌کند.»
حمایت
«در اینجا حمایت به این معنی است که اطمینان حاصل کنیم حقوق کودک در قوانین محلی، سیاست‌ها، بودجه‌ها و برنامه‌ها در نظر گرفته می‌شود. یک حامی مستقل نقش مهمی در نمایش استقلال حقوق و رفاه کودکان فارغ از ساختارهای سیاسی بازی می‌کند. این امر بر عهده‌ نهادهایی مانند هیأت بازرسان ویژه‌ امور کودکان یا سازمان‌های مردم‌نهاد غیردولتی است که بر نظارت، ترویج و حفظ حقوق کودکان متعهد هستند.»
اطلاع‌رسانی
«اطلاع‌رسانی در زمینه‌ شهر دوستدار کودک باید امکانات و خدماتی چون فراهم‌کردن و انتشار اطلاعات مناسب درباره‌ حقوق کودک، رویکرد مبتنی بر حقوق کودک، شهر دوستدار کودک و خدمات محلی را ارایه کند.
همچنین تنظیم و انتشار آنها باید به زبان‌های مختلف و مرتبط در دسترس کودکان با نیازهای ویژه نیز باشد.»
همکاری و همراهی کودکان و نوجوانان ضروری است!
«کودکان و نوجوانان در پایش و ارزیابی میزان تأثیرگذاری طرح شهرهای دوستدار کودک در هر منطقه یا شهری نقشی بسیار مهم دارند و ضروری است که آنها نیز در این زمینه مشارکت داشته باشند.
تجربه‌های آنها در اجتماع محلی‌شان درنهایت می‌تواند تعیین‌کننده‌ موفقیت یا شکست طرح دوستدار کودک باشد.»
برای مشارکت کودکان در روند ارزیابی و پایش راه‌های متعددی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
رویکردهای مشورتی
در این رویکرد می‌توان «دیدگاه‌های کودکان و نوجوانان را نسبت به آنچه پس از اجرای طرح شهرهای دوستدار کودک تغییر کرده است یا در حال حاضر نسبت به احقاق حقوق‌شان در اجتماع محلی چه احساسی دارند از طریق نظرسنجی‌ها و گروه‌های مشورتی به دست آورد».
رویکردهای مشارکتی
در این شیوه کودکان می‌توانند در طراحی و انجام ارزیابی‌ها نقش موثری ایفا کنند؛ برای مثال آنها می‌توانند پرسش‌های سنجش‌ها یا ارزیابی‌ها را تعیین کنند، در تحلیل یافته‌ها مشارکت داشته باشند و به تنظیم توصیه‌نامه‌ها و پیام‌هایی که در این فرآیند تولید می‌شود، کمک کنند.
‌ رویکردهای کودک و جوان‌محور
«در این رویکرد می‌توانیم به کودکان و جوانان در مقام محقق، نقش رهبری روند ارزیابی را بسپاریم. این نقش علاوه بر طراحی تحقیقات، گردآوری و تحلیل داده‌ها و اطلاعات را نیز شامل می‌شود. البته در این رویکرد بزرگسالان از طریق فراهم‌کردن حمایت‌های لازم، آموزش و ظرفیت‌سازی می‌توانند روند مشارکت کودکان را تسهیل کنند. به این ترتیب اطمینان پیدا می‌کنیم تأثیر شناسایی‌شده در تجربه‌ کودکان در زندگی روزمره‌شان انعکاس داشته است. به‌ طور کلی کودکان می‌توانند نظرات متفاوتی نسبت به بزرگسالان ابراز و پاسخگویی افراد فعال را در طرح شهرهای دوستدار کودک تقویت کنند.»
معیارهای مشارکت کودکان!
همان‌ طور که گفته شد هدف از ایجاد شهر دوستدار کودک احقاق حقوق کودک است. بر همین اساس در تمام مراحل و زیرساخت‌های آن حقوق کودک به عنوان یک رکن اساسی باید در نظر گرفته شود. از همین روی برای امنیت و رفاه کودکان مشارکت آنها در این کار باید ویژگی‌هایی داشته باشد که عبارتند از: «شفاف و آگاهی‌بخش، داوطلبانه، توأم با ادب و احترام، مرتبط، تسهیل‌شده با محیط و شیوه‌های کاری مناسب کودک، فراگیر، آموزش‌محور، امن و حساس نسبت به خطر و پاسخگو».
حداقل معیارهای جهانی
تعاریف، معیارها و شاخص‌ها یا شیوه‌های سنجش و ارزیابی همگی راهنمایی برای تحقق ایده‌ شهر دوستدار کودک هستند. اما در این زمینه یونیسف حداقل معیارهای جهانی را نیز برای به رسمیت‌شناختن شهری به عنوان شهر دوستدار کودک در نظر گرفته است که عبارتند از: «نتایج مشخص برای کودکان در حوزه‌ اهداف متعدد برای اطمینان از اتخاذ رویکردی جامع و فراگیر نسبت به حقوق کودک، مشارکت هدفمند و فراگیر کودکان و جوانان، تعهد نسبت به حذف تبعیض علیه کودکان در سیاست‌ها و اقدامات دولت محلی ازجمله در طرح شهر دوستدار کودک».
نظارت بر شهرهای دوستدار کودک از سوی یونیسف!
به رسمیت‌شناختن شهر دوستدار کودک از سوی یونیسف مدت زمان مشخصی دارد. «یونیسف یک شهر را برای مدت معینی که معادل مدت زمان چرخه‌ بعدی CFCI است، به عنوان شهر دوستدار کودک به رسمیت می‌شناسد و تا زمانی‌که ارزیابی از دومین چرخه‌ CFCI مثبت باشد به رسمیت‌شناختن آن شهر تا چرخه‌ بعدی تمدید می‌شود. به همین ترتیب این به رسمیت‌شناختن از سوی یونیسف حداکثر تا پنج سال ادامه دارد.
فارغ از طول مدت چرخه‌ CFCI هیأت هماهنگ‌سازی ملی باید سالانه شهر دوستدار کودک را بررسی کند و مطمئن شود آن شهر یا جامعه‌ محلی همچنان به تعهداتش بر اساس طرح عملیاتی عمل می‌کند.»
زیرساخت‌های شهر دوستدار کودک
شهر دوستدار کودک نیازمند زیرساخت‌های مناسب شهری و اجتماعی است. بر همین اساس شاید ایجاد الگوی مناسب زمانبر باشد اما با تدوین زیرساخت‌ها می‌توان محله‌های دوستدار کودک طراحی کرد.
به عبارت دیگر تدبیری اتخاذ شود تا امکان رفت‌وآمد امن، زمینه رشد و فعالیت بدنی، شناخت محیط و پرورش اخلاق همگی برای کودک در یک محله یا منطقه امکانپذیر باشد.
اما فراموش نکنیم تا زمانی‌که رویکرد همگانی به ایجاد شهر ایمن و مناسب برای همه‌ کودکان و زندگی و رشد آنها نباشد چنین فضایی برای تعامل اجتماعی، بهره‌مندی از محیط و امنیت برای فعالیت روزمره مانند رفتن تا مدرسه یا خریدهای کوچک میسر نمی‌شود.
از سوی دیگر در ایجاد شهر یا محله‌ دوستدار کودک باید همه‌ کودکان چه کودکان خانواده‌ ایمن و چه کودکان کار یا آسیب‌دیده را در نظر گرفت.
نمود طرح شهر دوستدار کودک در بستر شهری
گام‌هایی در راستای احقاق حقوق کودکان، ایجاد حس امنیت یا دخالت نظر و تصمیمات کودکان در مسائل شهری ممکن است در تعاریف پیچیده و دشوار به‌ نظر برسد. همین مسأله گاهی سبب می‌شود ایده‌ ایجاد شهر یا محله‌ دوستدار کودک به تعویق بیفتد. اگر مصادیق شاخص‌ها و اصول این طرح را در نظر بگیریم شاید بتوان سریع‌تر و گسترده‌تر در تحقق این طرح اقدام کرد. برای مثال نصب المان‌های شهری با توجه به قد کودکان، نصب سرعت‌گیر به‌ویژه در محل‌های عبور کودکان مانند مدرسه‌ها، فرهنگسازی عمومی برای پذیرفتن حق کودکان در جامعه، توجه به چگونه دیدن شهر از نگاه کودکان، ایمن‌سازی معابر، مناسب‌سازی معابر و پیاده‌روها برای کودکان دارای نیازهای ویژه، طراحی فضای بازی در مناطق مختلف، استفاده از المان‌ها و رنگ‌هایی در طراحی و مبلمان شهری که منجر به رشد بصری، تقویت خلاقیت، تخیل و چگونه دیدن کودکان می‌شود. اینکه کودکان در شهرها چه می‌بینند و آنها را چگونه می‌بینند نکته‌ مهمی است.
جایگاه تهران در شهرهای دوستدار کودک!
شهر تهران در سال 88-89 به الگوی شهر دوستدار کودک پیوست. شهردار وقت در سال ۹۴ از طریق مصوبه‌ شورای شهر تهران برنامه‌ اجرایی شهر دوستدار کودک را ابلاغ کرده است. در این زمینه شاید اقداماتی مانند مناسب‌سازی محوطه بازی، تعمیر وسایل بازی، کم‌خطرکردن آنها و غیره صورت گرفته باشد. اما در زمینه‌ محورهای تعامل اجتماعی و مشارکت مدنی شاید بتوان گفت هنوز گامی برداشته نشده است. تهران بیش از هر چیز یک شهر خودرومحور است. شهری که ملاک و معیار توسعه‌ آن خیابان‌ها و بزرگراه‌هایی برای عبور خودروها هستند. این در حالی ا‌ست که مناسب‌سازی شهری به‌ گونه‌ای که آن‌ را برای حضور یک شهروند کودک و نوجوان امن و راحت کند از ملاک‌های شهر توسعه‌یافته است. حتی می‌توان گفت چنین شهری برای تمامی گروه‌های سنی مناسب است.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها