شهرباغ: آیا فضای سبز می‌تواند سلامتی و شادی به بار بیاورد؟
مجتبی پارسا.مترجم
«از رفتن به جنوب سوآنز‌کام خودداری کنید.» این قضاوت این مقاله در مورد ابزفلیت در هشت سال پیش بود. از آن زمان تا کنون اوضاع این شهر که در دهانه رود تیمز قرار دارد اندکی رو به بهبودی نهاده است. اکنون پارک اسپرینگ‌هد که از آن به عنوان نوسازی مدرن دهکده شهرستان کِنت یاد می‌شود، ساخته شده است. یک خط آهن سریع‌السیر هم می‌تواند در عرض ۱۹ دقیقه شما را به سرعت برق و باد به مرکز لندن برساند.
حتی با وجود چنین امکاناتی مایل به زندگی در این منطقه خواهید بود؟ در آن سوی راهروهای سرپوشیده منطقه نوسازی‌شده، هنوز زمین‌های بایر و متروکه پر از خار و خاشاک خودنمایی می‌کنند. سفری تفریحی به مرکز خرید بلوواتر همچنان از اتفاقات مهم هفته است. اما این اوضاع را می‌توان تغییر داد. سال گذشته، دولت بریتانیا از طرح‌های خود برای تبدیل این شهر به یک شهرباغ تمام‌عیار پرده برداشت.
شهرباغ یا همان چیزی که گاهی اوقات از آن با عنوان‌های «بوم‌شهر» یا «شهر سبز» یاد می‌شود به موضوع مورد علاقه گروه‌های محیط زیستی بدل شده است. تبدیل برج‌ها و ساختمان‌های بلند بتونی و خیابان‌های شلوغ و تودرتو به ساختمان‌های کم‌مصرف، فضای سبز و مناطق بدون خودرو، هوای پاک‌تر و گازهای گلخانه‌ای کمتری را به ارمغان خواهد آورد.
دوستدار سلامتی
طراحان شهری اعتقاد راسخ دارند که هر چه برای کره زمین خوب باشد برای ما انسان‌ها هم خوب خواهد بود. بنا بر تحقیقی که یک شرکت مهندسی جهانی به نام آروپ انجام داده است، شهرهای سبز، سالم‌تر، موفق‌تر، مرفه‌تر و امن‌تر از دیگر انواع شهرها هستند. در حالی که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ دوسوم جمعیت جهان در شهرها ساکن باشند، چنین ادعاهایی را نباید از نظر دور داشت. حالا باید عیار این ادعاها را سنجید.
روشن‌ترین دلیل و مدرک به سلامتی مربوط می‌شود. تام آرمور، مدیر بخش مناظر طبیعی و شهرسازی شرکت آروپ می‌گوید: «ما انسان‌ها طوری آفریده شده‌ایم که از طبیعت لذت می‌بریم. با این که صد هزار سال تجربه شکار و جمع‌آوری صید داشته‌ایم، تنها در همین دویست سال اخیر است که به صورت جمعی به شهرنشینی روی آورده‌ایم.»
علم تجربی گفته‌های آرمور را تأیید می‌کند. یک پژوهش هفده‌ساله در دانشگاه اکسترر نشان داد کسانی که خانه‌هایشان در محیط‌های سبزتر شهری قرار دارد، کمتر در معرض اضطراب روانی قرار می‌گیرند و زندگی شادتر و مرفه‌تری دارند. این یافته‌ها مهر تأییدی است بر یک پژوهش قدیمی که ثابت می‌کرد بیماران جراحی‌شده‌ای که می‌توانند از تخت خود مناظر درختان را تماشا کنند زودتر از بیمارانی که از این مناظر محروم هستند، بهبود می‌یابند.
ورزش و تحرک هم عامل بسیار مهمی است. طبق گزارشی به سفارش هیأت جنگلداری، افرادی که دسترسی به فضاهای وسیع، زیبا و باز دارند ۵۰درصد بیشتر از دیگران شانس پیشرفت در پیاده‌روی دارند. در این مورد، کپنهاگ، پایتخت دانمارک، نمونه بسیار خوبی است. در این شهر که به‌تازگی شبکه‌ای از بزرگراه‌های مخصوص دوچرخه‌سواری در آن تعبیه شده است روزهای پربیمار کمتر شده و بر اثر بهبود سطح سلامت همگانی، هزینه‌های پزشکی نیز تقریبا تا ۱۲ میلیون دلار کاهش یافته است.
طبق اظهارات سو هولدن، مدیر ارشد سازمان وودلند تراست، منافع و مزایای تأمین فضای سبز برای هر یک از شهروندان در بریتانیا می‌تواند سالانه ۲.۱ میلیارد پوند از هزینه سرویس سلامت همگانی (NHS) کاهش دهد.
نامعقول نیست اگر فرض کنیم که جمعیت سالم‌تر درنهایت به جمعیت مفیدتر و شادتر و مرفه‌تری نیز منتهی خواهد شد. یافته‌ها حاکی از آن است که فضای سبز در ادارات تا ۱۵درصد بازده و بهره‌وری را افزایش می‌دهد. با این حساب تأثیرگذاری وجود یک پارک در آستانه خانه شما تا چه حد خواهد بود؟ حتی دانشگاهیان نامی هم برای این پدیده انتخاب کرده‌اند: نظریه بازسازی تمرکز ذهنی.
شهرباغ‌ها اگر به درستی ساخته شوند، می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری فراهم و فرصت‌های جدید شغلی نیز ایجاد کنند. بنا بر استدلال کیت هندرسون، مدیر ارشد انجمن برنامه‌ریزی شهر و شهرستان، شهرهایی نظیر استیونج و میلتون کینز نیز چنین تجربه‌ای را از سر گذرانده‌اند. طبق مطالعه اداره حمل‌ونقل میلتون کینز، این شهردر حال حاضر به طور خالص بیش از ۱۶هزار گردشگر را جذب می‌کند.
کیت هندرسون می‌گوید که «شهرباغ‌های جدید اگر اصولی ساخته شوند و در آنها فضای مناسب برای کسب‌وکارهایی که می‌توانند در آنها ساکن شده و رشد کنند، در نظر گرفته شود، فرصت‌های کلان اقتصادی ایجاد می‌کنند.»
در مورد امنیت شواهد غیرمستقیم‌تری وجود دارد. اضطراب روانی و خشونت ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. در نتیجه هر چیزی که اضطراب و استرس را کاهش دهد مانند پیاده‌روی در پارک و دوچرخه‌سواری بعد از کار، می‌تواند احتمال درگیرشدن ما در خشونت‌ها و دعواهای خیابانی و نظایر آن را کاهش دهد. دانشمندان این فرضیه را در یکی از محلات شهر شیکاگو آزمایش و مشاهده کردند که میزان خشونت در ساکنان مناطقی که فضای سبز بیشتری دارند، بسیار کمتر است.
عامل دیگری که موجب امنیت بیشتر خیابان‌ها در شهرهای سبز می‌شود، همبستگی و انسجامی است که از رفت‌وآمدها و دید و بازدیدها در سطح شهر ناشی می‌شود. کاتلین راجرز، رئیس سازمان غیرانتفاعی ارث‌دی نتوورک می‌گوید که «مردم از دیدار و آشنایی با یکدیگر در پارک‌ها لذت می‌برند.»
نابرابری
با وجود این شهرنشینان سهم برابری در استفاده از مزایای فضای سبز ندارند. به گفته راجرز، در اغلب موارد فضای سبز نصیب محلات مرفه و ثروتمند می‌شود. البته محلات فقیر هم سهمی از فضای سبز دارند اما معمولا محافظت مناسب و استفاده بهینه‌ای از آن نمی‌شود. راجر شهر واشینگتن دی‌سی را مثال می‌زند که محلات مرفه‌ترِ شمال غربی آن از انبوهی از پارک‌های دلپذیر و باطراوت برخوردار هستند. اما در محلات فقیرنشین شمال شرقی داستان از قرار دیگری است و «پارک‌ها روشنایی مناسبی ندارند، مراقبتی از آنها نمی‌شود و کارتن‌خواب‌ها و فروشندگان مواد مخدر در آنها رفت‌وآمد می‌کنند». تبدیلکردن محلات فقیرنشین و قدیمی به محلات طبقه متوسط هم این شکاف را عمیق‌تر می‌کند. اختصاص‌دادن فضای سبز به محلات فقیرنشین معمولا قیمت کالاها را افزایش داده و موجب مهاجرت قشر کم‌درآمد از این محلات می‌شود. راجر قبول دارد که «مهاجرت جمعی» تقریبا «هرگز مد نظر نبوده است»، اما بدون نوعی تضمین برای محافظت از خانه‌ها تقریبا اجتناب‌پذیر است. در مقابل بیش از یک قرن پیش از اینکه جنبش اولیه شهرباغ شکل بگیرد، دارایی‌های متعلق به جامعه از عناصر کلیدی و کانونی آن بود. نظر
پیشکسوتان جنبش این بود که سرمایه حاصل از افزایش قیمت زمین باید در جهت پیشرفت زیرساخت‌های اجتماعی مصرف شود نه روانه جیب بساز و بفروش‌ها شود. شهرباغ لچ‌وُرث در بریتانیا امروز هم از این نظر پیروی می‌کند.
نوسازی ابزفلیت تحت نظارت و مالکیت کنسرسیوم خصوصی قرار خواهد گرفت. پرکردن زمین‌ها از فضای سبز و ساختن ساختمان‌های کم‌مصرف بخش آسان کار خواهد بود. آزمون واقعی در برقراری معیشت پایدار ایجاد جامعه‌ای است که تمام طبقات مردم را فرا گیرد و اثری از تبعیض در آن نباشد.
منبع: گاردین
«از رفتن به جنوب سوآنز‌کام خودداری کنید.» این قضاوت این مقاله در مورد ابزفلیت در هشت سال پیش بود. از آن زمان تا کنون اوضاع این شهر که در دهانه رود تیمز قرار دارد اندکی رو به بهبودی نهاده است. اکنون پارک اسپرینگ‌هد که از آن به عنوان نوسازی مدرن دهکده شهرستان کِنت یاد می‌شود، ساخته شده است. یک خط آهن سریع‌السیر هم می‌تواند در عرض ۱۹ دقیقه شما را به سرعت برق و باد به مرکز لندن برساند.
حتی با وجود چنین امکاناتی مایل به زندگی در این منطقه خواهید بود؟ در آن سوی راهروهای سرپوشیده منطقه نوسازی‌شده، هنوز زمین‌های بایر و متروکه پر از خار و خاشاک خودنمایی می‌کنند. سفری تفریحی به مرکز خرید بلوواتر همچنان از اتفاقات مهم هفته است. اما این اوضاع را می‌توان تغییر داد. سال گذشته، دولت بریتانیا از طرح‌های خود برای تبدیل این شهر به یک شهرباغ تمام‌عیار پرده برداشت.
شهرباغ یا همان چیزی که گاهی اوقات از آن با عنوان‌های «بوم‌شهر» یا «شهر سبز» یاد می‌شود به موضوع مورد علاقه گروه‌های محیط زیستی بدل شده است. تبدیل برج‌ها و ساختمان‌های بلند بتونی و خیابان‌های شلوغ و تودرتو به ساختمان‌های کم‌مصرف، فضای سبز و مناطق بدون خودرو، هوای پاک‌تر و گازهای گلخانه‌ای کمتری را به ارمغان خواهد آورد.
دوستدار سلامتی
طراحان شهری اعتقاد راسخ دارند که هر چه برای کره زمین خوب باشد برای ما انسان‌ها هم خوب خواهد بود. بنا بر تحقیقی که یک شرکت مهندسی جهانی به نام آروپ انجام داده است، شهرهای سبز، سالم‌تر، موفق‌تر، مرفه‌تر و امن‌تر از دیگر انواع شهرها هستند. در حالی که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ دوسوم جمعیت جهان در شهرها ساکن باشند، چنین ادعاهایی را نباید از نظر دور داشت. حالا باید عیار این ادعاها را سنجید.
روشن‌ترین دلیل و مدرک به سلامتی مربوط می‌شود. تام آرمور، مدیر بخش مناظر طبیعی و شهرسازی شرکت آروپ می‌گوید: «ما انسان‌ها طوری آفریده شده‌ایم که از طبیعت لذت می‌بریم. با این که صد هزار سال تجربه شکار و جمع‌آوری صید داشته‌ایم، تنها در همین دویست سال اخیر است که به صورت جمعی به شهرنشینی روی آورده‌ایم.»
علم تجربی گفته‌های آرمور را تأیید می‌کند. یک پژوهش هفده‌ساله در دانشگاه اکسترر نشان داد کسانی که خانه‌هایشان در محیط‌های سبزتر شهری قرار دارد، کمتر در معرض اضطراب روانی قرار می‌گیرند و زندگی شادتر و مرفه‌تری دارند. این یافته‌ها مهر تأییدی است بر یک پژوهش قدیمی که ثابت می‌کرد بیماران جراحی‌شده‌ای که می‌توانند از تخت خود مناظر درختان را تماشا کنند زودتر از بیمارانی که از این مناظر محروم هستند، بهبود می‌یابند.
ورزش و تحرک هم عامل بسیار مهمی است. طبق گزارشی به سفارش هیأت جنگلداری، افرادی که دسترسی به فضاهای وسیع، زیبا و باز دارند ۵۰درصد بیشتر از دیگران شانس پیشرفت در پیاده‌روی دارند. در این مورد، کپنهاگ، پایتخت دانمارک، نمونه بسیار خوبی است. در این شهر که به‌تازگی شبکه‌ای از بزرگراه‌های مخصوص دوچرخه‌سواری در آن تعبیه شده است روزهای پربیمار کمتر شده و بر اثر بهبود سطح سلامت همگانی، هزینه‌های پزشکی نیز تقریبا تا ۱۲ میلیون دلار کاهش یافته است.
طبق اظهارات سو هولدن، مدیر ارشد سازمان وودلند تراست، منافع و مزایای تأمین فضای سبز برای هر یک از شهروندان در بریتانیا می‌تواند سالانه ۲.۱ میلیارد پوند از هزینه سرویس سلامت همگانی (NHS) کاهش دهد.
نامعقول نیست اگر فرض کنیم که جمعیت سالم‌تر درنهایت به جمعیت مفیدتر و شادتر و مرفه‌تری نیز منتهی خواهد شد. یافته‌ها حاکی از آن است که فضای سبز در ادارات تا ۱۵درصد بازده و بهره‌وری را افزایش می‌دهد. با این حساب تأثیرگذاری وجود یک پارک در آستانه خانه شما تا چه حد خواهد بود؟ حتی دانشگاهیان نامی هم برای این پدیده انتخاب کرده‌اند: نظریه بازسازی تمرکز ذهنی.
شهرباغ‌ها اگر به درستی ساخته شوند، می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری فراهم و فرصت‌های جدید شغلی نیز ایجاد کنند. بنا بر استدلال کیت هندرسون، مدیر ارشد انجمن برنامه‌ریزی شهر و شهرستان، شهرهایی نظیر استیونج و میلتون کینز نیز چنین تجربه‌ای را از سر گذرانده‌اند. طبق مطالعه اداره حمل‌ونقل میلتون کینز، این شهردر حال حاضر به طور خالص بیش از ۱۶هزار گردشگر را جذب می‌کند.
کیت هندرسون می‌گوید که «شهرباغ‌های جدید اگر اصولی ساخته شوند و در آنها فضای مناسب برای کسب‌وکارهایی که می‌توانند در آنها ساکن شده و رشد کنند، در نظر گرفته شود، فرصت‌های کلان اقتصادی ایجاد می‌کنند.»
در مورد امنیت شواهد غیرمستقیم‌تری وجود دارد. اضطراب روانی و خشونت ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. در نتیجه هر چیزی که اضطراب و استرس را کاهش دهد مانند پیاده‌روی در پارک و دوچرخه‌سواری بعد از کار، می‌تواند احتمال درگیرشدن ما در خشونت‌ها و دعواهای خیابانی و نظایر آن را کاهش دهد. دانشمندان این فرضیه را در یکی از محلات شهر شیکاگو آزمایش و مشاهده کردند که میزان خشونت در ساکنان مناطقی که فضای سبز بیشتری دارند، بسیار کمتر است.
عامل دیگری که موجب امنیت بیشتر خیابان‌ها در شهرهای سبز می‌شود، همبستگی و انسجامی است که از رفت‌وآمدها و دید و بازدیدها در سطح شهر ناشی می‌شود. کاتلین راجرز، رئیس سازمان غیرانتفاعی ارث‌دی نتوورک می‌گوید که «مردم از دیدار و آشنایی با یکدیگر در پارک‌ها لذت می‌برند.»
نابرابری
با وجود این شهرنشینان سهم برابری در استفاده از مزایای فضای سبز ندارند. به گفته راجرز، در اغلب موارد فضای سبز نصیب محلات مرفه و ثروتمند می‌شود. البته محلات فقیر هم سهمی از فضای سبز دارند اما معمولا محافظت مناسب و استفاده بهینه‌ای از آن نمی‌شود. راجر شهر واشینگتن دی‌سی را مثال می‌زند که محلات مرفه‌ترِ شمال غربی آن از انبوهی از پارک‌های دلپذیر و باطراوت برخوردار هستند. اما در محلات فقیرنشین شمال شرقی داستان از قرار دیگری است و «پارک‌ها روشنایی مناسبی ندارند، مراقبتی از آنها نمی‌شود و کارتن‌خواب‌ها و فروشندگان مواد مخدر در آنها رفت‌وآمد می‌کنند». تبدیلکردن محلات فقیرنشین و قدیمی به محلات طبقه متوسط هم این شکاف را عمیق‌تر می‌کند. اختصاص‌دادن فضای سبز به محلات فقیرنشین معمولا قیمت کالاها را افزایش داده و موجب مهاجرت قشر کم‌درآمد از این محلات می‌شود. راجر قبول دارد که «مهاجرت جمعی» تقریبا «هرگز مد نظر نبوده است»، اما بدون نوعی تضمین برای محافظت از خانه‌ها تقریبا اجتناب‌پذیر است. در مقابل بیش از یک قرن پیش از اینکه جنبش اولیه شهرباغ شکل بگیرد، دارایی‌های متعلق به جامعه از عناصر کلیدی و کانونی آن بود. نظر
پیشکسوتان جنبش این بود که سرمایه حاصل از افزایش قیمت زمین باید در جهت پیشرفت زیرساخت‌های اجتماعی مصرف شود نه روانه جیب بساز و بفروش‌ها شود. شهرباغ لچ‌وُرث در بریتانیا امروز هم از این نظر پیروی می‌کند.
نوسازی ابزفلیت تحت نظارت و مالکیت کنسرسیوم خصوصی قرار خواهد گرفت. پرکردن زمین‌ها از فضای سبز و ساختن ساختمان‌های کم‌مصرف بخش آسان کار خواهد بود. آزمون واقعی در برقراری معیشت پایدار ایجاد جامعه‌ای است که تمام طبقات مردم را فرا گیرد و اثری از تبعیض در آن نباشد.
منبع: گاردین