پیش به سوی شهری زنده

شهرنشینی به عنوان دومین انقلاب در فرهنگ انسان باعث دگرگونی در روابط متقابل انسان‌ها با یکدیگر و با افزایش جمعیت شهرنشین بهره‌برداری از محیط تشدید شده است. با وقوع رشد سریع شهرنشینی و افزایش مشکلات در زمینه مسکن، ایجاد اشتغال و درآمد، تأمین بهداشت عمومی و سلامت جسمی و روانی، افزایش مشکلات محیط زیست، از بین‌رفتن منابع در شهرها و افزایش دامنه هنجارهای اجتماعی در شهرها عرصه زندگی سالم بر انسان‌ها تنگ شده است و ضرورت تلاشی همه‌جانبه برای نجات شهر و سالم‌کردن آن بیش از پیش احساس می‌شود. با گذشت زمان در پاسخ به بحران‌های موجود در شهرها نظریه‌ها و رویکردهای مختلفی برای خروج از این مسائل ارایه شد. یکی از این نظریه‌ها رویکرد شهر زیست‌پذیر است.

به طور کلی شهر زیست‌پذیر شامل مجموعه متنوعی از موضوعات مختلف است که به وسیله یکسری اصول راهنما بیان می‌شوند: دسترسی، برابری و مشارکت که مفاهیم مربوط به زیست‌پذیری است برمبنای آنها شکل می‌گیرند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که مهم‌ترین اصول و ویژگی‌های یک شهر زیست‌پذیر عبارتند از: زیرساخت‌ها (حمل‌ونقل، ارتباطات، آب‌وبهداشت) غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل راضی‌کننده و فضای سبز و پارک‌ها، دسترسی به خدمات و امکانات باکیفیت مانند امکانات هنری، مدارس و اماکن ورزشی- بهداشتی، قابلیت حرکت پیاده، تنوع، امنیت، پایداری، فضاهای خصوصی، اصالت، احساس افتخار به مالکیت، هویت منحصربه‌فرد، ثبات اقتصادی، فرصت‌های زندگی سالم، طراحی شهری، زیباسازی باغچه‌ها و پارک‌های محلی، پاکیزگی، هنرهای عمومی، کیفیت هوا، احساس پیوستگی با محله و همسایگان، انعطاف‌پذیری، ارزش‌های مشترک، مشارکت مدنی، پیوستگی با تاریخ و میراث فرهنگی، فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت سیاسی. درنهایت اینکه زیست‌پذیری به سیستم شهری اطلاق می‌شود که به ارتقای خوشبختی ذهنی، اجتماعی و فیزیکی و توسعه ساکنانش توجه دارد و اصول کلیدی آن عدالت، کرامت، دسترسی، تعامل، مشارکت و توانمندسازی است.

اما سوالی که بعد از تمام این توضیحات پیش می‌آید، این است که شهرداری تهران برای زیست‌پذیرکردن شهر تهران چه اقداماتی انجام داده است؟

یکی از اقداماتی که شهرداری تهران در دوره ریاست پیروز حناچی، شهردار تهران، انجام داده است، توسعه زیرساخت‌های شهری بوده است. چنین تجهیزاتی علاوه بر آنکه احتیاجات اساسی یک شهر را تأمین می‌کنند، معیار سنجش توسعه یک شهر و بیانگر رویکرد مدیریت شهری نیز هستند. فعالیت‌های عمرانی به همان میزان که می‌توانند شرایط را برای رفاه شهروندان فراهم کنند، می‌توانند برای بخشی از شهروندان دافعه داشته باشند.

به همین دلیل اقدامات زیرساختی و عمرانی باید به همه شهروندان توجه کند و متناسب با بافت اجتماعی و موقعیت شهری و در جهت رفع نیازهای مردم باشد. از دیگر اقدامات شهرداری تهران برای رسیدن به شهر زیست‌پذیر می‌توان به توسعه حمل‌ونقل عمومی و پاک اشاره کرد؛ بهترین راه برای جذب مردم در مورد استفاده از حمل‌ونقل عمومی این است که دسترسی به حمل‌ونقل عمومی را برای آنها راحت کنیم؛ به این معنی که حمل‌ونقلی بدون ترافیک بسازیم.

تصور کنید یک شبکه سریع و پیشرفته از اتوبوس‌ها و قطارهای سریع حمل‌ونقل وجود داشته باشد که تنها 20 دقیقه طول می‌کشد تا تمام شهرها را طی کند و هر پنج دقیقه یک بار هم بیاید. همچنین سیستم حمل‌ونقل عمومی باید بر روی مجموعه مسیرهای اصلی متمرکز شود و سپس این خطوط را به خدمات سریع و مکرر ارتقا دهد؛ با استفاده از تکنیک‌های اولویت‌دادن به حمل‌ونقل سریع مانند خطوط اتوبوسرانی، تراموا و سیگنال‌های ترافیکی کنترل‌شده در اتوبوس‌ها. از دیگر اقدامات شهرداری تهران در دوره جدید و در زمینه شهر زیست‌پذیر می‌توان به توسعه قلمرو عمومی، توسعه محله‌محور، توسعه رفاه عمومی و توسعه بهداشت عمومی اشاره کرد.

شهرنشینی به عنوان دومین انقلاب در فرهنگ انسان باعث دگرگونی در روابط متقابل انسان‌ها با یکدیگر و با افزایش جمعیت شهرنشین بهره‌برداری از محیط تشدید شده است. با وقوع رشد سریع شهرنشینی و افزایش مشکلات در زمینه مسکن، ایجاد اشتغال و درآمد، تأمین بهداشت عمومی و سلامت جسمی و روانی، افزایش مشکلات محیط زیست، از بین‌رفتن منابع در شهرها و افزایش دامنه هنجارهای اجتماعی در شهرها عرصه زندگی سالم بر انسان‌ها تنگ شده است و ضرورت تلاشی همه‌جانبه برای نجات شهر و سالم‌کردن آن بیش از پیش احساس می‌شود. با گذشت زمان در پاسخ به بحران‌های موجود در شهرها نظریه‌ها و رویکردهای مختلفی برای خروج از این مسائل ارایه شد. یکی از این نظریه‌ها رویکرد شهر زیست‌پذیر است.

به طور کلی شهر زیست‌پذیر شامل مجموعه متنوعی از موضوعات مختلف است که به وسیله یکسری اصول راهنما بیان می‌شوند: دسترسی، برابری و مشارکت که مفاهیم مربوط به زیست‌پذیری است برمبنای آنها شکل می‌گیرند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که مهم‌ترین اصول و ویژگی‌های یک شهر زیست‌پذیر عبارتند از: زیرساخت‌ها (حمل‌ونقل، ارتباطات، آب‌وبهداشت) غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل راضی‌کننده و فضای سبز و پارک‌ها، دسترسی به خدمات و امکانات باکیفیت مانند امکانات هنری، مدارس و اماکن ورزشی- بهداشتی، قابلیت حرکت پیاده، تنوع، امنیت، پایداری، فضاهای خصوصی، اصالت، احساس افتخار به مالکیت، هویت منحصربه‌فرد، ثبات اقتصادی، فرصت‌های زندگی سالم، طراحی شهری، زیباسازی باغچه‌ها و پارک‌های محلی، پاکیزگی، هنرهای عمومی، کیفیت هوا، احساس پیوستگی با محله و همسایگان، انعطاف‌پذیری، ارزش‌های مشترک، مشارکت مدنی، پیوستگی با تاریخ و میراث فرهنگی، فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت سیاسی. درنهایت اینکه زیست‌پذیری به سیستم شهری اطلاق می‌شود که به ارتقای خوشبختی ذهنی، اجتماعی و فیزیکی و توسعه ساکنانش توجه دارد و اصول کلیدی آن عدالت، کرامت، دسترسی، تعامل، مشارکت و توانمندسازی است.

اما سوالی که بعد از تمام این توضیحات پیش می‌آید، این است که شهرداری تهران برای زیست‌پذیرکردن شهر تهران چه اقداماتی انجام داده است؟

یکی از اقداماتی که شهرداری تهران در دوره ریاست پیروز حناچی، شهردار تهران، انجام داده است، توسعه زیرساخت‌های شهری بوده است. چنین تجهیزاتی علاوه بر آنکه احتیاجات اساسی یک شهر را تأمین می‌کنند، معیار سنجش توسعه یک شهر و بیانگر رویکرد مدیریت شهری نیز هستند. فعالیت‌های عمرانی به همان میزان که می‌توانند شرایط را برای رفاه شهروندان فراهم کنند، می‌توانند برای بخشی از شهروندان دافعه داشته باشند.

به همین دلیل اقدامات زیرساختی و عمرانی باید به همه شهروندان توجه کند و متناسب با بافت اجتماعی و موقعیت شهری و در جهت رفع نیازهای مردم باشد. از دیگر اقدامات شهرداری تهران برای رسیدن به شهر زیست‌پذیر می‌توان به توسعه حمل‌ونقل عمومی و پاک اشاره کرد؛ بهترین راه برای جذب مردم در مورد استفاده از حمل‌ونقل عمومی این است که دسترسی به حمل‌ونقل عمومی را برای آنها راحت کنیم؛ به این معنی که حمل‌ونقلی بدون ترافیک بسازیم.

تصور کنید یک شبکه سریع و پیشرفته از اتوبوس‌ها و قطارهای سریع حمل‌ونقل وجود داشته باشد که تنها 20 دقیقه طول می‌کشد تا تمام شهرها را طی کند و هر پنج دقیقه یک بار هم بیاید. همچنین سیستم حمل‌ونقل عمومی باید بر روی مجموعه مسیرهای اصلی متمرکز شود و سپس این خطوط را به خدمات سریع و مکرر ارتقا دهد؛ با استفاده از تکنیک‌های اولویت‌دادن به حمل‌ونقل سریع مانند خطوط اتوبوسرانی، تراموا و سیگنال‌های ترافیکی کنترل‌شده در اتوبوس‌ها. از دیگر اقدامات شهرداری تهران در دوره جدید و در زمینه شهر زیست‌پذیر می‌توان به توسعه قلمرو عمومی، توسعه محله‌محور، توسعه رفاه عمومی و توسعه بهداشت عمومی اشاره کرد.