شهرداری تهران برای مقابله با آلودگی هوا چه کرده‌است؟
نبرد بر سر هوای پاک
شرق: با رسیدن فصل سرد هوا و رخ‌دادن وارونگی دما در استان تهران دوباره شاهد تداوم آلودگی این کلانشهر خواهیم بود و با اینکه هنوز مدارس و دانشگاه‌ها به علت شرایط کرونایی بازگشایی نشده‌اند و ترافیک چندانی را در سطح شهر شاهد نیستیم اما دو هفته‌ای است که دوباره طعم آلودگی هوای تهران در ذائقه‌ها ته‌نشین شده و هوای پایتخت چند روزی برچسب «ناسالم برای گروه‌های حساس» را بر خود داشت. تا کنون برای رفع این مشکل شاهد برگزاری همایش، ایراد سخنرانی یا حتی رونمایی از طرح‌های مقطعی بوده‌ایم که البته چندان راهگشا نبوده‌اند. این معضل یک پدیده چند متغیر و عاملی است که هر کدام از این عوامل متوجه بخشی از دستگاه‌های اجرایی ازجمله شهرداری می‌شود و تنها شهرداری نمی‌تواند یک تنه به مقابله با معضل آلودگی هوا برود. در این گزارش بر اقدامات شهرداری تهران در خصوص کنترل کیفیت هوای این کلانشهر مروری داریم.
نصب فیلتر دوده
استفاده از فیلتر دوده یک رویکرد و استاندارد جهانی است و چندین سال است که شهرهای بزرگ دنیا با یکدیگر متحد شده‌اند تا همه خودروهای دیزلی و اتوبوس‌های شهری خود را مجهز به فیلتر دوده کنند و تجربه ثابت کرده که استفاده از فیلتر دوده باعث صفرشدن خروجی ذرات معلق و کربن می‌شود؛ به همین منظور در شهرهای بزرگ دنیا از این فیلتر استفاده می‌شود.
در پایتخت هزاران خودروی دیزلی غیراستاندارد وجود دارد که ادامه فعالیت آنها وضع آلودگی هوای تهران را مجددا وارد شرایط ناسالم خواهد کرد. در همین زمینه یکی از وظایف تعریف‌شده برای شهرداری تهران لزوم نصب فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی است؛ به گونه‌ای که در سال ۹۳ بر اساس مصوبه هیأت دولت، نصب «فیلتر جاذب دوده» به منظور کاهش آلودگی هوا الزامی شد و خودروسازان با وجود مخالفت‌های گسترده مجبور به اجرای این مصوبه محیط زیستی شدند.
بهره‌گیری از این ظرفیت تا حدودی در استان اجرایی شده است اما شهردار تهران با اشاره به محدودیت‌های استفاده از این فناوری گفته است: «ادامه روند اجرا با مشکلاتی روبه‌رو است؛ ازجمله می‌توان به محدودیت‌های مالی با توجه به تورم و افزایش شدید قیمت‌ها به عنوان یکی از این مشکلات اشاره کرد. به طوری که نصب هر دستگاه فیلتر جذب دوده به اعتباری بالغ بر یکصد میلیون تومان نیاز دارد و این در حالی است که دستیابی به ضریب کدری متناسب برای نصب فیلتر بر روی اتوبوس، بومی‌نبودن تکنولوژی و عدم ساخت داخل که منجر به واردات فیلترها از کشورهای خارجی شده و همچنین تمایل‌نداشتن خودروسازان داخلی به همکاری در فرآیند تجهیز اتوبوس‌های تولید داخل به فیلتر جذب دوده از دیگر مشکلات نصب فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌هاست و مشکلات و موانع مربوط به تحریم‌ها و واردات فیلترهای جاذب دوده از کشورهای سازنده نیز یکی دیگر از مشکلات خرید و نصب فیلتر دوده است.»
طرح LEZ
طرح زوج و فرد و ترافیک در شهر تهران با ایجاد 50درصد محدودیت تردد برای خودروها نتوانست در کاهش آلودگی هوا نقش موثری داشته باشد. پس از تکمیل مطالعات و تصویب طرح LEZ در نهادهای مربوطه ازجمله شورای اسلامی شهر تهران و شورای عالی ترافیک کشور تصمیمی مبنی بر اجرای طرح LEZ گرفته شد (کنترل آلایندگی هوای شهر) اجرایی شود.
یک ناحیه تعریف شده است که دسترسی برخی وسایل نقلیه آلوده به آنجا ممنوع شده است. این طرح با هدف بهبود کیفیت هوا اجرایی شده است. لغت LEZ مخفف عبارت Low Emission Zone است که در فارسی به منطقه انتشار کم آلایندگی معروف است. مناطق كم‌انتشار (LEZ) مناطق جغرافیایی هستند كه با هدف بهبود كيفيت هوا ايجاد شده‌اند. خودروهای غيراستاندارد با آلایندگی بالا اجازه تردد در این مناطق را ندارند و دسترسی وسايل نقليه به آنها بر اساس ميزان انتشار آلودگی‌شان تعريف و محدود شده است. براي اين مناطق استانداردهای خاصی در نظر گرفته شده است و خودروهایی كه خواهان تردد در اين مناطق هستند بايد استانداردهای تبيين‌شده را داشته باشند.
پلاک تمامی خودروهایی که وارد محدوده LEZ می‌شوند، به صورت کاملا مکانیزه به وسیله دوربین‌های نصب‌شده در معابر خوانده شده و اطلاعات آن به سرورهای سیمفا ارسال می‌شود. در صورتی که خودرو معاینه فنی نداشته باشد، پلیس اعمال قانون می‌کند.
استانداردسازی حمل‌ونقل عمومی
نخستین و مهم‌ترین راهکار حل مشکل آلودگی هوای کلانشهرها، اشاعه حمل‌ونقل همگانی (شامل ریلی، اتوبوس و مینی‌بوس) در سطحی است که حتی درصد بالایی از صاحبان خودروهای شخصی نیز ترجیح دهند از حمل‌ونقل همگانی استفاده کنند. اما محقق‌شدن این امر تنها بر عهده یک ارگان یا نهاد نیست. در این‌باره شهرداری تهران به عنوان یکی از نهادهای مسئول برای مقابله با آلودگی تهران تلاش برای استفاده بیشتر از وسایل حمل‌ونقل عمومی و استانداردسازی آنها را در دستور کار خود قرار داده است. در همین زمینه برای اجرایی‌شدن این راهکار از رده خارج‌کردن وسایل حمل‌ونقل عمومی فرسوده ازجمله اتوبوس‌های سطح شهری یکی از اقدامات شهرداری در پایتخت بوده است. تا به امروز به دلیل تحریم‌ها امکان نوسازی به‌موقع ناوگان حمل‌ونقل عمومی و اتوبوس‌ها فراهم نشده است؛ بنابراین افزایش ظرفیت متروی تهران یکی دیگر از راهکارهای شورای شهر برای کاهش آلودگی هوای تهران بوده است. بر همین اساس برنامه‌ریزی برای جابه‌جایی ۷ میلیون مسافر با مترو یکی از اقدامات مد نظر شورای شهر است. بنابراین برای رسیدن به رقم ۵/۷ میلیون مسافر در روز ۲ هزار واگن قطار نیاز است که شهرداری تهران در
حال پیگیری برای تأمین واگن‌هاست. همچنین کاهش فاصله زمان قطار‌ها در خطوط ۱ و ۴ از دیگر اقدامات شهرداری در این حوزه است. البته حذف سرب از سوخت، کاهش غلظت آزبست در هوا با ممنوعیت مصرف در لنت ترمز، ارتقای حداقلی استاندارد خودروها که باعث شد مونواکسیدکربن در هوای تهران کنترل شود یا بهبود کیفیت بنزین از نظر انتشار بنزن ازجمله اقدامات شهرداری تهران بوده است که نباید از آن چشم‌پوشی کرد.
طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا
در طرح ترافیک که قدمتی ۱۵۰ ساله در تهران دارد، علاوه بر کنترل ترافیک در سطح این شهر کنترل آلودگی و مقابله با آن ازجمله دستاوردها و اهدافی است که در آن دنبال می‌شود. درواقع طرح زوج و فرد یا رینگ دوم طرح ترافیک طرحی نام‌آشنا برای پایتخت‌نشینان است که از آذر ۱۳۸۴ اجرایی شد؛ ماجرای اجرای این طرح آن بود که پاییز ۱۴سال پیش هوای تهران به صورت غیرمنتظره‌ای آلوده شد و مسئولان امر تصمیم گرفتند که از روی مدل‌های خارجی محدوده طرح ترافیک را گسترش دهند و تردد خودرو در آن محدوده براساس آخرین رقم سمت راست پلاک خودرو باشد. این طرح فرازونشیب‌های زیادی را تا کنون پشت سر گذاشت تا اینکه بالاخره در تیر سال گذشته معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران از حذف طرح زوج و فرد و جایگزینی طرحی به نام کنترل و کاهش آلودگی هوا در محدوده طرح سابق خبر داد و این طرح چهارده ساله به تاریخ پیوست. استدلال مسئولان شهری برای حذف طرح زوج و فرد کارآمدنبودن آن با توجه به افزایش تعداد خودروها در تهران عنوان شد.
در طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا شهروندان تهرانی می‌توانند یک روزو‌نیم در هفته (۲۰ روز در فصل) به صورت رایگان در محدوده کنترل آلودگی هوا تردد کنند. به گفته مدیران شهری این طرح توانسته است حدود 6 تا 7درصد این آلودگی را کاهش دهد.
شرق: با رسیدن فصل سرد هوا و رخ‌دادن وارونگی دما در استان تهران دوباره شاهد تداوم آلودگی این کلانشهر خواهیم بود و با اینکه هنوز مدارس و دانشگاه‌ها به علت شرایط کرونایی بازگشایی نشده‌اند و ترافیک چندانی را در سطح شهر شاهد نیستیم اما دو هفته‌ای است که دوباره طعم آلودگی هوای تهران در ذائقه‌ها ته‌نشین شده و هوای پایتخت چند روزی برچسب «ناسالم برای گروه‌های حساس» را بر خود داشت. تا کنون برای رفع این مشکل شاهد برگزاری همایش، ایراد سخنرانی یا حتی رونمایی از طرح‌های مقطعی بوده‌ایم که البته چندان راهگشا نبوده‌اند. این معضل یک پدیده چند متغیر و عاملی است که هر کدام از این عوامل متوجه بخشی از دستگاه‌های اجرایی ازجمله شهرداری می‌شود و تنها شهرداری نمی‌تواند یک تنه به مقابله با معضل آلودگی هوا برود. در این گزارش بر اقدامات شهرداری تهران در خصوص کنترل کیفیت هوای این کلانشهر مروری داریم.
نصب فیلتر دوده
استفاده از فیلتر دوده یک رویکرد و استاندارد جهانی است و چندین سال است که شهرهای بزرگ دنیا با یکدیگر متحد شده‌اند تا همه خودروهای دیزلی و اتوبوس‌های شهری خود را مجهز به فیلتر دوده کنند و تجربه ثابت کرده که استفاده از فیلتر دوده باعث صفرشدن خروجی ذرات معلق و کربن می‌شود؛ به همین منظور در شهرهای بزرگ دنیا از این فیلتر استفاده می‌شود.
در پایتخت هزاران خودروی دیزلی غیراستاندارد وجود دارد که ادامه فعالیت آنها وضع آلودگی هوای تهران را مجددا وارد شرایط ناسالم خواهد کرد. در همین زمینه یکی از وظایف تعریف‌شده برای شهرداری تهران لزوم نصب فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی است؛ به گونه‌ای که در سال ۹۳ بر اساس مصوبه هیأت دولت، نصب «فیلتر جاذب دوده» به منظور کاهش آلودگی هوا الزامی شد و خودروسازان با وجود مخالفت‌های گسترده مجبور به اجرای این مصوبه محیط زیستی شدند.
بهره‌گیری از این ظرفیت تا حدودی در استان اجرایی شده است اما شهردار تهران با اشاره به محدودیت‌های استفاده از این فناوری گفته است: «ادامه روند اجرا با مشکلاتی روبه‌رو است؛ ازجمله می‌توان به محدودیت‌های مالی با توجه به تورم و افزایش شدید قیمت‌ها به عنوان یکی از این مشکلات اشاره کرد. به طوری که نصب هر دستگاه فیلتر جذب دوده به اعتباری بالغ بر یکصد میلیون تومان نیاز دارد و این در حالی است که دستیابی به ضریب کدری متناسب برای نصب فیلتر بر روی اتوبوس، بومی‌نبودن تکنولوژی و عدم ساخت داخل که منجر به واردات فیلترها از کشورهای خارجی شده و همچنین تمایل‌نداشتن خودروسازان داخلی به همکاری در فرآیند تجهیز اتوبوس‌های تولید داخل به فیلتر جذب دوده از دیگر مشکلات نصب فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌هاست و مشکلات و موانع مربوط به تحریم‌ها و واردات فیلترهای جاذب دوده از کشورهای سازنده نیز یکی دیگر از مشکلات خرید و نصب فیلتر دوده است.»
طرح LEZ
طرح زوج و فرد و ترافیک در شهر تهران با ایجاد 50درصد محدودیت تردد برای خودروها نتوانست در کاهش آلودگی هوا نقش موثری داشته باشد. پس از تکمیل مطالعات و تصویب طرح LEZ در نهادهای مربوطه ازجمله شورای اسلامی شهر تهران و شورای عالی ترافیک کشور تصمیمی مبنی بر اجرای طرح LEZ گرفته شد (کنترل آلایندگی هوای شهر) اجرایی شود.
یک ناحیه تعریف شده است که دسترسی برخی وسایل نقلیه آلوده به آنجا ممنوع شده است. این طرح با هدف بهبود کیفیت هوا اجرایی شده است. لغت LEZ مخفف عبارت Low Emission Zone است که در فارسی به منطقه انتشار کم آلایندگی معروف است. مناطق كم‌انتشار (LEZ) مناطق جغرافیایی هستند كه با هدف بهبود كيفيت هوا ايجاد شده‌اند. خودروهای غيراستاندارد با آلایندگی بالا اجازه تردد در این مناطق را ندارند و دسترسی وسايل نقليه به آنها بر اساس ميزان انتشار آلودگی‌شان تعريف و محدود شده است. براي اين مناطق استانداردهای خاصی در نظر گرفته شده است و خودروهایی كه خواهان تردد در اين مناطق هستند بايد استانداردهای تبيين‌شده را داشته باشند.
پلاک تمامی خودروهایی که وارد محدوده LEZ می‌شوند، به صورت کاملا مکانیزه به وسیله دوربین‌های نصب‌شده در معابر خوانده شده و اطلاعات آن به سرورهای سیمفا ارسال می‌شود. در صورتی که خودرو معاینه فنی نداشته باشد، پلیس اعمال قانون می‌کند.
استانداردسازی حمل‌ونقل عمومی
نخستین و مهم‌ترین راهکار حل مشکل آلودگی هوای کلانشهرها، اشاعه حمل‌ونقل همگانی (شامل ریلی، اتوبوس و مینی‌بوس) در سطحی است که حتی درصد بالایی از صاحبان خودروهای شخصی نیز ترجیح دهند از حمل‌ونقل همگانی استفاده کنند. اما محقق‌شدن این امر تنها بر عهده یک ارگان یا نهاد نیست. در این‌باره شهرداری تهران به عنوان یکی از نهادهای مسئول برای مقابله با آلودگی تهران تلاش برای استفاده بیشتر از وسایل حمل‌ونقل عمومی و استانداردسازی آنها را در دستور کار خود قرار داده است. در همین زمینه برای اجرایی‌شدن این راهکار از رده خارج‌کردن وسایل حمل‌ونقل عمومی فرسوده ازجمله اتوبوس‌های سطح شهری یکی از اقدامات شهرداری در پایتخت بوده است. تا به امروز به دلیل تحریم‌ها امکان نوسازی به‌موقع ناوگان حمل‌ونقل عمومی و اتوبوس‌ها فراهم نشده است؛ بنابراین افزایش ظرفیت متروی تهران یکی دیگر از راهکارهای شورای شهر برای کاهش آلودگی هوای تهران بوده است. بر همین اساس برنامه‌ریزی برای جابه‌جایی ۷ میلیون مسافر با مترو یکی از اقدامات مد نظر شورای شهر است. بنابراین برای رسیدن به رقم ۵/۷ میلیون مسافر در روز ۲ هزار واگن قطار نیاز است که شهرداری تهران در
حال پیگیری برای تأمین واگن‌هاست. همچنین کاهش فاصله زمان قطار‌ها در خطوط ۱ و ۴ از دیگر اقدامات شهرداری در این حوزه است. البته حذف سرب از سوخت، کاهش غلظت آزبست در هوا با ممنوعیت مصرف در لنت ترمز، ارتقای حداقلی استاندارد خودروها که باعث شد مونواکسیدکربن در هوای تهران کنترل شود یا بهبود کیفیت بنزین از نظر انتشار بنزن ازجمله اقدامات شهرداری تهران بوده است که نباید از آن چشم‌پوشی کرد.
طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا
در طرح ترافیک که قدمتی ۱۵۰ ساله در تهران دارد، علاوه بر کنترل ترافیک در سطح این شهر کنترل آلودگی و مقابله با آن ازجمله دستاوردها و اهدافی است که در آن دنبال می‌شود. درواقع طرح زوج و فرد یا رینگ دوم طرح ترافیک طرحی نام‌آشنا برای پایتخت‌نشینان است که از آذر ۱۳۸۴ اجرایی شد؛ ماجرای اجرای این طرح آن بود که پاییز ۱۴سال پیش هوای تهران به صورت غیرمنتظره‌ای آلوده شد و مسئولان امر تصمیم گرفتند که از روی مدل‌های خارجی محدوده طرح ترافیک را گسترش دهند و تردد خودرو در آن محدوده براساس آخرین رقم سمت راست پلاک خودرو باشد. این طرح فرازونشیب‌های زیادی را تا کنون پشت سر گذاشت تا اینکه بالاخره در تیر سال گذشته معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران از حذف طرح زوج و فرد و جایگزینی طرحی به نام کنترل و کاهش آلودگی هوا در محدوده طرح سابق خبر داد و این طرح چهارده ساله به تاریخ پیوست. استدلال مسئولان شهری برای حذف طرح زوج و فرد کارآمدنبودن آن با توجه به افزایش تعداد خودروها در تهران عنوان شد.
در طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا شهروندان تهرانی می‌توانند یک روزو‌نیم در هفته (۲۰ روز در فصل) به صورت رایگان در محدوده کنترل آلودگی هوا تردد کنند. به گفته مدیران شهری این طرح توانسته است حدود 6 تا 7درصد این آلودگی را کاهش دهد.