گفت‌وگو با سیدحسن رسولی، خزانه‌دار شورای شهر تهران
سلامت مالی و محاسباتی ارتقاء یافته‌است
صنم عابدی-خبرنگار
سه سال و نیم پیش زمانی که نمایندگان مردم در دوره پنجم مدیریت شهری به شورای شهر تهران راه یافتند، چند شعار اساسی داشتند که یکی از آنها تلاش برای حذف فساد و تأکید بر گفتمان شفافیت مالی بود. در این سال‌ها برای تحقق این وعده چندین مصوبه تصویب شد و شهرداری تهران ملزم به اجرای آنها شد. نمایندگان مردم با مسئولان شهرداری جلسات متعدد برگزار و به منظور نظارت بر بخش‌های مختلف شهرداری به بازدید و سرکشی از واحدهای اجرایی اقدام کردند. اکنون که حدود 8 ماه تا پایان دوره پنجم مدیریت شهری باقی مانده است، در گفت‌وگو با سید حسن رسولی، خزانه‌دار شورا و عضو هیأت‌رئیسه و نایب‌رئیس کمیسیون برنامه و بودجه به بررسی پیشرفت‌های شهرداری تهران در حوزه‌های یادشده می‌پردازیم.
در این دوره از مدیریت شهری برای چابک‌سازی شهرداری چه اقداماتی انجام شده است؟
همواره یکی از مهم‌ترین مشکلات عمومی شهرداری تهران تراکم بیش از حد نیرو بوده است. متأسفانه در هر دوره مدیریتی با تأکید بر رویکردهای کوتاه‌مدت و در برخی موارد جناحی و سیاسی اقدام به جذب نیروی انسانی شده است؛ این در حالی است که در این گونه اقدامات توجه چندانی به نیاز کمّی و کیفی شهرداری مبذول نشده است و جذب و بکارگیری نیروها متناسب با این نیازها صورت نگرفته است؛ به گونه‌ای که امروز بیش از نیمی از کارکنان شهرداری تهران تناسبی با احتیاجات واقعی ساختار ندارند.
خوشبختانه در دوره پنجم نه تنها نسبت به ادوار گذشته در حوزه نیروی انسانی افزایشی نداشتیم بلکه حدود 6 هزار نفر نیز به صورت داوطلبانه و انگیزشی از شهرداری منفصل شدند. همچنین به میزان 50درصد از این تعداد، جذب صورت گرفته است و این اقدام با برگزاری آزمون‌های کاملا شفاف و عادلانه و انتخاب از بین فارغ‌التحصیلان نخبه دانشگاهی انجام شده است.
با توجه به اینکه یکی از وعده‌های شورای پنجم ایجاد اتاق شیشه‌ای بوده است و این ایده شامل شفافیت در درآمدها و هزینه‌ها می‌شود، در این دوره چه اقداماتی برای تحقق شفافیت در درآمدها و هزینه‌ها انجام شد؟
ماده 70 قانون شهرداری مقرر می‌دارد خزانه‌دار شورا هر ماه از یک سو گزارش دقیق میزان درآمد ماهیانه را با مأخذ بودجه یک‌دوازدهم سالیانه و از سوی دیگر میزان هزینه‌های صورت‌گرفته در بخش عمرانی و تملک دارایی‌ها را در بخش خدمات شهری و نگهداشت شهر، حوزه حمل‌ونقل عمومی، فضای سبز، مدیریت پسماند و نیز هزینه‌های پرسنلی به صورت دقیق و مقایسه‌ای و علنی اعلام کند تا شهروندان عزیز به عنوان صاحبان شهر در جریان دخل‌وخرج شهرداری، نحوه مدیریت تخصیص منابع و نیز چگونگی برقراری تعادل بین منابع و مصارف قرار گیرند.
این وظیفه در دوره‌های پیشین مغفول بوده و در این دوره مرتبا به صورت علنی انجام شده است. از سوی دیگر همه گزارش‌های ماهیانه در وب‌سایت شفاف مدیریت شهری بارگذاری شده است تا هم کارشناسان و پژوهشگران حوزه مدیریت شهری و هم شهروندان عزیز و موکلین ما به آسانی به این اعداد و ارقام دسترسی داشته باشند.
این اعلام عملکرد ماهیانه درآمد و هزینه علاوه بر اطلاع‌رسانی به شهروندان در خصوص کیفیت مدیریت مالی در شهرداری، هشداری به مدیران شهرداری در بخش‌های مختلف است تا برنامه‌هایشان را به نحو دقیق و با تأکید بر صرفه‌جویی بیشتر و شناسایی بهتر منابع درآمدی پایدار تنظیم کنند.
مدیریت شهری در این دوره برای افزایش درآمدهای پایدار شهر چه اقداماتی انجام داد و تا چه حد موفق بود؟
در شهریور سال 96 که شورای پنجم مشغول به کار شد، کمتر از 19درصد از درآمدهای سالیانه شهرداری در زمره درآمدهای پایدار بود. این در حالی است که در سال‌های اخیر علی‌رغم رکود شدید اقتصادی، کاهش درآمدها و اخیرا عوارض ناشی از ویروس کرونا به طور متوسط بین 32 تا 35درصد درآمدهای کسب‌شده در شهرداری تهران از جنس درآمدهای پایدار است. ضمن اینکه هم در شهرداری و هم شورا اقداماتی در حال انجام است که احتمالا ظرف یکی دو ماه آینده پاسخ دهد. من پیش‌بینی می‌کنم سهم درآمدهای پایدار در ماه‌های پایانی این دوره به 50درصد نزدیک شود.
با توجه به اینکه شورای شهر تهران وظیفه نظارت بر مسائل مالی شهرداری تهران را بر عهده دارد، شورای پنجم در زمینه نظارت مالی و حذف فساد از این نهاد عمومی از چه راهبردهایی استفاده کرده است؟
نکته دیگری که در همین زمینه قابل بیان است، نظارت بیشتر مالی و محاسباتی شورای شهر بر وضعیت مالی و محاسباتی شهرداری است. براساس بند 30 و بند 8 ماده 80 قانون شوراها نظارت عالیه در عملکرد کلی شهرداری جزو اختیارات و وظایف شورای شهر است.
به این منظور شورای شهر قانونا اجازه دارد برای کنترل عملیات و رویدادهای مالی و محاسباتی شهرداری از دو ابزار ذی‌حسابی و انتخاب حسابرسان رسمی استفاده کند و نتایج اقدامات کنترلی خود را هم در گزارشات ذی‌حسابان و عوامل ذی‌حسابی و هم در قالب گزارشات بودجه به صورت علنی و عمومی اعلام کند. در این دوره هم نظام‌نامه‌ای برای نحوه انتخاب ذی‌حسابان به تصویب شورای شهر رسید و هم در مورد نحوه انتخاب حسابرسان رسمی تنظیم مقررات صورت گرفت؛ به گونه‌ای که امروز همه اسناد، چک‌ها و اوراق بهاداری که در سطوح مختلف شهرداری به امضای مقامات مسئول و تشخیص‌دهنده می‌رسد، امضای کنترلی و نظارتی ذی‌حسابان و عوامل ذی‌حسابی منتخب شورای شهر را نیز به همراه دارد. در حوزه حسابرسی نیز بر اساس نظام‌نامه مصوب شورا حسابرسانی را برای رسیدگی به صورت‌های مالی شهرداری و سازمان‌ها و شرکت‌ها انتخاب کرده و می‌کنیم که اولا رتبه یک از طرف جامعه حسابداران رسمی‌کشور داشته باشند و دوما از حیث توانایی و اعتبار فنی و تخصصی مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گیرند. در این دوره از شورای شهر تهران، با این دو روش در عمل به وظیفه‌ای که بر عهده داشتیم، مبنی بر
شفاف‌سازی، برقراری نظم و انضباط مالی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی عمل کردیم. در نتیجه چنانچه به صورت علمی و پژوهشی بررسی مقایسه‌ای صورت گیرد تا مشخص شود ظرف چهار سال ما قبل از این دوره تخلفات و سوءاستفاده‌های مالی به چه میزان و در چه سطوحی صورت گرفته است و طی دوره پنجم که با شعار شورا و شهرداری شیشه‌ای و با راهبرد شفافیت کار خود را آغاز کرد، چقدر تخلف وجود داشته است، نتیجه‌گیری این خواهد بود که وضعیت سلامت مالی و محاسباتی در این دوره از شورای شهر و شهرداری تهران نسبت به ادوار گذشته از بهسازی و پیشرفت قابل توجهی برخوردار است.
نکته قابل طرح دیگر برقراری انضباط مالی، مدیریتی و محاسباتی در خود شورای شهر تهران و اهتمام به سالم‌بودن محیط شوراست که در مقایسه با ادوار گذشته موفقیت‌آمیز بوده است؛ کما اینکه طی این سه سال و چند ماه که از عمر شورای پنجم می‌گذرد، افکار عمومی و شهروندان عزیز تهرانی اخباری مبنی بر سوءاستفاده اعضای شورای شهر تهران از موقعیت خود دریافت نکرده‌اند.
مورد دیگر در همین زمینه شناسایی اموال و دارایی‌های متعلق به شهرداری است که در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی غیر بوده است، پرونده بسیار بزرگی است که در آن هم پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.
به طور کلی برداشت من این است که شورای پنجم در عمل به وعده‌ها و پیمانی که با مردم بسته است تا برای خارج‌کردن شهرداری و شورای شهر تهران از شمار و عداد دستگاه‌های مستعد بروز سوءاستفاده‌ها و تخلفات مالی تلاش کند، تا حد زیادی موفق عمل کرده است. از دیدگاه من امروز دستگاه‌های نظارتی به شورای پنجم از جهت ضریب سلامت مالی، اداری و محاسباتی نسبت به دوازده سال قبل از آن نگاه متفاوتی دارند.
مدیریت شهری این دوره در پرداخت بدهی‌های شهرداری تا چه حد موفق بوده است؟
طی دوره مدیریت شهری سابق، رویکرد شهردار اسبق تهران بدهکارکردن شهرداری به اشخاص حقیقی و حقوقی و بانک‌ها بوده و برای اجرای پروژه‌های بزرگ حجمی و عمرانی شهری از این محل تأمین منابع صورت می‌گرفته است.
البته به عقیده من اصل این اقدام به صورت نسبی راهبرد غلطی نبوده است اما به هر حال برای شهرداران و شوراهای بعدی بدهی‌های هنگفتی به جا گذاشته است؛ به گونه‌ای که فقط سود تسهیلات بانکی دریافتی، سالیانه به طور متوسط بین 5 تا 6 هزار میلیارد تومان است؛ یعنی قریب به 20درصد از کل بودجه شهرداری بدون پرداخت اصل تسهیلات. این برای مدیریت شهری یک تنگنای اساسی و محدودیتی بسیار جدی بوده، هست و خواهد بود. شورا و شهرداری تهران تلاش داشته است علی‌رغم کاهش 40درصدی تأمین درآمدهای شهرداری نسبت به بودجه مصوب که بر اثر رکود اقتصادی حاکم و ویروس کرونا اتفاق افتاده است، با طلبکاران شهرداری به گونه‌ای متعهدانه رفتار کند و تا حدی که میسر است، به‌خصوص به طلبکاران جزء و پیمانکاران پرداخت‌ها را انجام دهد. همچنین رویکرد مدیریت شهری در ارتباط با پرداخت بدهی بانک‌ها چه به صورت نقدی و چه در قالب تهاتر به گونه‌ای بوده است که خوشبختانه اکنون نام شهرداری از لیست سیاه بسیاری از بانک‌ها خارج شده است. اما با وجود این، این 60 تا 70 هزار میلیارد تومان بدهی کماکان یکی از مشکلات حوزه مدیریت شهری است. با اینکه در این سال‌ها، سالانه حدود 6 هزار میلیارد
تومان سود تسهیلات بانکی پرداخت شده است، اصل این بدهی انباشته همچنان به قوت خود باقی است و یکی از مهم‌ترین موانع فراروی مدیریت شهری در این دوره و دوره‌های بعد خواهد بود. برای تسویه اصل بدهی نیز به طور نسبی اقداماتی صورت گرفته است اما به دلیل کاهش درآمدی که داشتیم در این زمینه توفیق آنچنانی نداشته‌ایم.
سه سال و نیم پیش زمانی که نمایندگان مردم در دوره پنجم مدیریت شهری به شورای شهر تهران راه یافتند، چند شعار اساسی داشتند که یکی از آنها تلاش برای حذف فساد و تأکید بر گفتمان شفافیت مالی بود. در این سال‌ها برای تحقق این وعده چندین مصوبه تصویب شد و شهرداری تهران ملزم به اجرای آنها شد. نمایندگان مردم با مسئولان شهرداری جلسات متعدد برگزار و به منظور نظارت بر بخش‌های مختلف شهرداری به بازدید و سرکشی از واحدهای اجرایی اقدام کردند. اکنون که حدود 8 ماه تا پایان دوره پنجم مدیریت شهری باقی مانده است، در گفت‌وگو با سید حسن رسولی، خزانه‌دار شورا و عضو هیأت‌رئیسه و نایب‌رئیس کمیسیون برنامه و بودجه به بررسی پیشرفت‌های شهرداری تهران در حوزه‌های یادشده می‌پردازیم.
در این دوره از مدیریت شهری برای چابک‌سازی شهرداری چه اقداماتی انجام شده است؟
همواره یکی از مهم‌ترین مشکلات عمومی شهرداری تهران تراکم بیش از حد نیرو بوده است. متأسفانه در هر دوره مدیریتی با تأکید بر رویکردهای کوتاه‌مدت و در برخی موارد جناحی و سیاسی اقدام به جذب نیروی انسانی شده است؛ این در حالی است که در این گونه اقدامات توجه چندانی به نیاز کمّی و کیفی شهرداری مبذول نشده است و جذب و بکارگیری نیروها متناسب با این نیازها صورت نگرفته است؛ به گونه‌ای که امروز بیش از نیمی از کارکنان شهرداری تهران تناسبی با احتیاجات واقعی ساختار ندارند.
خوشبختانه در دوره پنجم نه تنها نسبت به ادوار گذشته در حوزه نیروی انسانی افزایشی نداشتیم بلکه حدود 6 هزار نفر نیز به صورت داوطلبانه و انگیزشی از شهرداری منفصل شدند. همچنین به میزان 50درصد از این تعداد، جذب صورت گرفته است و این اقدام با برگزاری آزمون‌های کاملا شفاف و عادلانه و انتخاب از بین فارغ‌التحصیلان نخبه دانشگاهی انجام شده است.
با توجه به اینکه یکی از وعده‌های شورای پنجم ایجاد اتاق شیشه‌ای بوده است و این ایده شامل شفافیت در درآمدها و هزینه‌ها می‌شود، در این دوره چه اقداماتی برای تحقق شفافیت در درآمدها و هزینه‌ها انجام شد؟
ماده 70 قانون شهرداری مقرر می‌دارد خزانه‌دار شورا هر ماه از یک سو گزارش دقیق میزان درآمد ماهیانه را با مأخذ بودجه یک‌دوازدهم سالیانه و از سوی دیگر میزان هزینه‌های صورت‌گرفته در بخش عمرانی و تملک دارایی‌ها را در بخش خدمات شهری و نگهداشت شهر، حوزه حمل‌ونقل عمومی، فضای سبز، مدیریت پسماند و نیز هزینه‌های پرسنلی به صورت دقیق و مقایسه‌ای و علنی اعلام کند تا شهروندان عزیز به عنوان صاحبان شهر در جریان دخل‌وخرج شهرداری، نحوه مدیریت تخصیص منابع و نیز چگونگی برقراری تعادل بین منابع و مصارف قرار گیرند.
این وظیفه در دوره‌های پیشین مغفول بوده و در این دوره مرتبا به صورت علنی انجام شده است. از سوی دیگر همه گزارش‌های ماهیانه در وب‌سایت شفاف مدیریت شهری بارگذاری شده است تا هم کارشناسان و پژوهشگران حوزه مدیریت شهری و هم شهروندان عزیز و موکلین ما به آسانی به این اعداد و ارقام دسترسی داشته باشند.
این اعلام عملکرد ماهیانه درآمد و هزینه علاوه بر اطلاع‌رسانی به شهروندان در خصوص کیفیت مدیریت مالی در شهرداری، هشداری به مدیران شهرداری در بخش‌های مختلف است تا برنامه‌هایشان را به نحو دقیق و با تأکید بر صرفه‌جویی بیشتر و شناسایی بهتر منابع درآمدی پایدار تنظیم کنند.
مدیریت شهری در این دوره برای افزایش درآمدهای پایدار شهر چه اقداماتی انجام داد و تا چه حد موفق بود؟
در شهریور سال 96 که شورای پنجم مشغول به کار شد، کمتر از 19درصد از درآمدهای سالیانه شهرداری در زمره درآمدهای پایدار بود. این در حالی است که در سال‌های اخیر علی‌رغم رکود شدید اقتصادی، کاهش درآمدها و اخیرا عوارض ناشی از ویروس کرونا به طور متوسط بین 32 تا 35درصد درآمدهای کسب‌شده در شهرداری تهران از جنس درآمدهای پایدار است. ضمن اینکه هم در شهرداری و هم شورا اقداماتی در حال انجام است که احتمالا ظرف یکی دو ماه آینده پاسخ دهد. من پیش‌بینی می‌کنم سهم درآمدهای پایدار در ماه‌های پایانی این دوره به 50درصد نزدیک شود.
با توجه به اینکه شورای شهر تهران وظیفه نظارت بر مسائل مالی شهرداری تهران را بر عهده دارد، شورای پنجم در زمینه نظارت مالی و حذف فساد از این نهاد عمومی از چه راهبردهایی استفاده کرده است؟
نکته دیگری که در همین زمینه قابل بیان است، نظارت بیشتر مالی و محاسباتی شورای شهر بر وضعیت مالی و محاسباتی شهرداری است. براساس بند 30 و بند 8 ماده 80 قانون شوراها نظارت عالیه در عملکرد کلی شهرداری جزو اختیارات و وظایف شورای شهر است.
به این منظور شورای شهر قانونا اجازه دارد برای کنترل عملیات و رویدادهای مالی و محاسباتی شهرداری از دو ابزار ذی‌حسابی و انتخاب حسابرسان رسمی استفاده کند و نتایج اقدامات کنترلی خود را هم در گزارشات ذی‌حسابان و عوامل ذی‌حسابی و هم در قالب گزارشات بودجه به صورت علنی و عمومی اعلام کند. در این دوره هم نظام‌نامه‌ای برای نحوه انتخاب ذی‌حسابان به تصویب شورای شهر رسید و هم در مورد نحوه انتخاب حسابرسان رسمی تنظیم مقررات صورت گرفت؛ به گونه‌ای که امروز همه اسناد، چک‌ها و اوراق بهاداری که در سطوح مختلف شهرداری به امضای مقامات مسئول و تشخیص‌دهنده می‌رسد، امضای کنترلی و نظارتی ذی‌حسابان و عوامل ذی‌حسابی منتخب شورای شهر را نیز به همراه دارد. در حوزه حسابرسی نیز بر اساس نظام‌نامه مصوب شورا حسابرسانی را برای رسیدگی به صورت‌های مالی شهرداری و سازمان‌ها و شرکت‌ها انتخاب کرده و می‌کنیم که اولا رتبه یک از طرف جامعه حسابداران رسمی‌کشور داشته باشند و دوما از حیث توانایی و اعتبار فنی و تخصصی مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گیرند. در این دوره از شورای شهر تهران، با این دو روش در عمل به وظیفه‌ای که بر عهده داشتیم، مبنی بر
شفاف‌سازی، برقراری نظم و انضباط مالی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی عمل کردیم. در نتیجه چنانچه به صورت علمی و پژوهشی بررسی مقایسه‌ای صورت گیرد تا مشخص شود ظرف چهار سال ما قبل از این دوره تخلفات و سوءاستفاده‌های مالی به چه میزان و در چه سطوحی صورت گرفته است و طی دوره پنجم که با شعار شورا و شهرداری شیشه‌ای و با راهبرد شفافیت کار خود را آغاز کرد، چقدر تخلف وجود داشته است، نتیجه‌گیری این خواهد بود که وضعیت سلامت مالی و محاسباتی در این دوره از شورای شهر و شهرداری تهران نسبت به ادوار گذشته از بهسازی و پیشرفت قابل توجهی برخوردار است.
نکته قابل طرح دیگر برقراری انضباط مالی، مدیریتی و محاسباتی در خود شورای شهر تهران و اهتمام به سالم‌بودن محیط شوراست که در مقایسه با ادوار گذشته موفقیت‌آمیز بوده است؛ کما اینکه طی این سه سال و چند ماه که از عمر شورای پنجم می‌گذرد، افکار عمومی و شهروندان عزیز تهرانی اخباری مبنی بر سوءاستفاده اعضای شورای شهر تهران از موقعیت خود دریافت نکرده‌اند.
مورد دیگر در همین زمینه شناسایی اموال و دارایی‌های متعلق به شهرداری است که در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی غیر بوده است، پرونده بسیار بزرگی است که در آن هم پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.
به طور کلی برداشت من این است که شورای پنجم در عمل به وعده‌ها و پیمانی که با مردم بسته است تا برای خارج‌کردن شهرداری و شورای شهر تهران از شمار و عداد دستگاه‌های مستعد بروز سوءاستفاده‌ها و تخلفات مالی تلاش کند، تا حد زیادی موفق عمل کرده است. از دیدگاه من امروز دستگاه‌های نظارتی به شورای پنجم از جهت ضریب سلامت مالی، اداری و محاسباتی نسبت به دوازده سال قبل از آن نگاه متفاوتی دارند.
مدیریت شهری این دوره در پرداخت بدهی‌های شهرداری تا چه حد موفق بوده است؟
طی دوره مدیریت شهری سابق، رویکرد شهردار اسبق تهران بدهکارکردن شهرداری به اشخاص حقیقی و حقوقی و بانک‌ها بوده و برای اجرای پروژه‌های بزرگ حجمی و عمرانی شهری از این محل تأمین منابع صورت می‌گرفته است.
البته به عقیده من اصل این اقدام به صورت نسبی راهبرد غلطی نبوده است اما به هر حال برای شهرداران و شوراهای بعدی بدهی‌های هنگفتی به جا گذاشته است؛ به گونه‌ای که فقط سود تسهیلات بانکی دریافتی، سالیانه به طور متوسط بین 5 تا 6 هزار میلیارد تومان است؛ یعنی قریب به 20درصد از کل بودجه شهرداری بدون پرداخت اصل تسهیلات. این برای مدیریت شهری یک تنگنای اساسی و محدودیتی بسیار جدی بوده، هست و خواهد بود. شورا و شهرداری تهران تلاش داشته است علی‌رغم کاهش 40درصدی تأمین درآمدهای شهرداری نسبت به بودجه مصوب که بر اثر رکود اقتصادی حاکم و ویروس کرونا اتفاق افتاده است، با طلبکاران شهرداری به گونه‌ای متعهدانه رفتار کند و تا حدی که میسر است، به‌خصوص به طلبکاران جزء و پیمانکاران پرداخت‌ها را انجام دهد. همچنین رویکرد مدیریت شهری در ارتباط با پرداخت بدهی بانک‌ها چه به صورت نقدی و چه در قالب تهاتر به گونه‌ای بوده است که خوشبختانه اکنون نام شهرداری از لیست سیاه بسیاری از بانک‌ها خارج شده است. اما با وجود این، این 60 تا 70 هزار میلیارد تومان بدهی کماکان یکی از مشکلات حوزه مدیریت شهری است. با اینکه در این سال‌ها، سالانه حدود 6 هزار میلیارد
تومان سود تسهیلات بانکی پرداخت شده است، اصل این بدهی انباشته همچنان به قوت خود باقی است و یکی از مهم‌ترین موانع فراروی مدیریت شهری در این دوره و دوره‌های بعد خواهد بود. برای تسویه اصل بدهی نیز به طور نسبی اقداماتی صورت گرفته است اما به دلیل کاهش درآمدی که داشتیم در این زمینه توفیق آنچنانی نداشته‌ایم.