انقلاب چهارم صنعتی، تحول بی‌مرز
ما در یک دوره زمانی منحصر‌به‌فرد زندگی می‌کنیم و خیلی زود خواهیم دید که هر فرد، تجارت، صنعت و دولتی تحت تأثیر پیشرفت در محاسبات، قدرت اتصال و تعامل، هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی و سایر فناوری‌های نوآور قرار گرفته است. انقلاب چهارم صنعتی که همه این تغییرات در دامن آن در حال رخ‌دادن است، تحولی است که با سرعت باورنکردنی مرزها را در سراسر جهان پشت سر می‌گذارد. انقلابی بدون مرز که امکانات بی‌حد‌و‌حصری را پیش‌روی بشر خواهد گذاشت و البته برای رسیدن به این تغییرات، سیاست‌گذاران و نهادهای نظارتی را که سعی می‌کنند سرعت این رشد را به تأخیر بیندازند، به دردسر خواهد انداخت.
هنگامی که از انقلاب صنعتی چهارم سخن می‌گوییم، مقصودمان یک تغییر اساسی و بزرگ در نحوه زیستن، شرایط کاری، روابط ما با یکدیگر و با تکنولوژی است. انقلاب چهارم صنعتی، فصلی نو در توسعه انسانی است؛ توسعه‌ای که با پیشرفت‌های خارق‌العاده تکنولوژی گره خورده است. پیشرفت‌هایی که بیشتر از آنکه به تحول انقلاب‌های اول، دوم و سوم صنعتی شبیه باشد، به فیلم‌های علمی-تخیلی دور از ذهن شبیه است. این پیشرفت‌ها هم بر دنیای فیزیکی ما تأثیر خواهند گذاشت و هم با ادغام فضای دیجیتالی و بیولوژیکی، نویدبخش شیوه‌های جدیدی از زندگی بشر بر روی کره خاکی هستند؛ اما آن سوی دیگر ماجرا لبه تیز و خطرآفرین این پیشرفت‌ها است که می‌تواند تا ناکارآمدی دامن‌گیر بشر هم پیش برود.
سرعت، گستردگی و عمق انقلاب چهارم صنعتی، نه‌تنها بر دیدگاه و جهان‌بینی دانشمندان و محققان علم و تکنولوژی تأثیر گذاشته است؛ بلکه حاکمان و دولت‌های کشورها را نیز ناچار کرده است تا درباره برنامه‌ها و سیاست‌های‌شان برای چگونگی توسعه کشورها در سطح کلان و در سطوح پایین‌تر و نحوه ارزش‌آفرینی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی بازنگری کنند.
به همین سبب اینکه بخواهیم انقلاب صنعتی چهارم را به تغییر در دنیای فناوری محدود کنیم، دیدگاهی ساده‌اندیشانه است. این انقلاب فراگیر، می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای رهبران، سیاست‌گذاران و اقتصاددان‌ها باشد تا تحولی بر دامنه فناوری اما فراتر از اینترنت درک کنند و از آن به‌عنوان بستری برای توسعه اقتصادی و کسبوکارها بهره بگیرند؛ توسعه‌ای که در نهایت می‌تواند سبک زندگی و کیفیت زندگی ملت‌ها را دگرگون کند.
نقطه آغاز انقلاب چهارم صنعتی
مفهوم انقلاب صنعتی چهارم در سال 2016 توسط کلاوس شواب، بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد، در کتابی به همین نام ابداع شد. او در تعریف انقلاب صنعتی نوشته است: «انقلاب صنعتی چهارم، جهانی را به وجود می‌آورد که در آن سیستم‌های ساختاری مجازی و فیزیکی به صورت انعطاف‌پذیر و در سطح جهانی با یکدیگر همکاری خواهند کرد». انقلاب چهارم صنعتی فقط مربوط به دستگاه‌ها و سیستم‌های هوشمند و متصل نیست؛ بلکه دامنه آن بسیار گسترده‌تر است. این انقلاب که اکنون در آغاز آن هستیم، با امواج پیشرفت‌های بعدی از ژنتیک گرفته تا فناوری نانو، از انرژی‌های تجدیدپذیر تا محاسبات کوانتومی و علوم پیچیده دیگر همراه خواهد بود. در واقع می‌توان گفت تلفیق این فناوری‌ها و تعامل آنها در حوزه‌های فیزیکی، دیجیتالی و بیولوژیکی است که انقلاب صنعتی چهارم را با انقلاب‌های صنعتی پیش از خود متفاوت کرده است.
انقلاب صنعتی چهارم بیانگر تغییراتی اساسی در شیوه زندگی، کار و ارتباطات بشر است که به سبب بهره‌گیری از سیستم‌های فیزیکی-سایبری، اینترنت اشیا و اینترنت سیستم‌ها در حال ایجاد‌شدن است. به همان سادگی که بشر استفاده از سیستم‌های هوشمند فناوری را در کارخانه‌ها و محل کار و زندگی خود آغاز کرده است، این تحول نیز در حال گسترش است. ماشین‌ها و دستگاه‌هایی را تصور کنید که می‌توانند به صورت هوشمند و بدون دخالت مستقیم انسان، با یکدیگر تعامل کنند، زنجیره تولید را شکل بدهند و حتی به طور مستقل تصمیم‌گیری کنند. این ساده‌ترین تصویری است که می‌توانیم از انقلاب چهارم صنعتی و تأثیر آن بر اقتصاد و کسبوکارها ترسیم کنیم.
درست به همین سبب است که انتظار می‌رود این انقلاب صنعتی بر همه رشته‌ها، صنایع و اقتصاد تأثیر بگذارد. اگرچه هنوز هم در برخی از اقتصادها، توسعه رایانه‌ای انقلاب صنعتی سوم آن‌چنان که باید فراگیر نشده است؛ اما انقلاب چهارم، به سبب سرعت، دامنه و تأثیر مستقیم بر سیستم‌های کسب‌و‌کار و ارتباطی می‌تواند با سرعتی چشمگیر جای خود را در جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه باز کند؛ چراکه بدون پیوستن به این انقلاب، در سال‌های پیش‌رو تقریبا هر صنعت و اقتصادی محکوم به شکست خواهد بود.
ارتقای کیفیت زندگی، وعده انقلاب چهارم صنعتی
همه تغییر و تحول‌های اساسی در طول حیات بشر، با چالش‌ها و فرصت‌ها و مهم‌تر از آن عدم اطمینان و قطعیت همراه هستند. درباره انقلاب چهارم صنعتی، افزایش بهره‌وری، کارایی و کیفیت در فرایندها، ایمنی بیشتر کارگران با کاهش شغل در محیط‌های خطرناک، تصمیم‌گیری پیشرفته با ابزارهای مبتنی بر داده، بهبود رقابت با تولید محصولات سفارشی و تأمین نیازهای مصرف‌کنندگان برخی از مزایایی هستند که تردیدی درباره آنها وجود ندارد.
با‌این‌حال، یکی از بزرگ‌ترین وعده‌ها یا بهتر است بگوییم چشم‌اندازهای وسوسه‌انگیز انقلاب صنعتی چهارم، ارتقای کیفیت زندگی برای جمعیت جهان و افزایش سطح درآمد عمومی برای شهروندانی است که در کشورهای جهان اول زندگی می‌کنند. افرادی که پیش از بقیه مردم جهان می‌توانند از مزایای دنیای متصل به تکنولوژی و همچنین محصولات و خدمات جدیدی که برای استفاده از این فناوری‌ها تولید می‌شود، بهره‌مند شوند. کار و اشتغال در فضایی هوشمند، سازمان‌های تعاملی هوشمند و حتی اشیای هوشمند و کارآمدتر می‌توانند زندگی بشر را با تحولی عظیم مواجه کنند.
علاوه‌بر‌این فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم حتی ممکن است به ما کمک کند تا برای مقابله با بلایای طبیعی بهتر از پیش آماده شویم و همچنین به طور بالقوه برخی از خسارات وارد‌شده توسط انقلاب‌های صنعتی قبلی در زمینه محیط زیست و ذخایر طبیعی را جبران کنیم.
خطر احتمالی انقلاب ناشناخته چهارم
انقلاب چهارم صنعتی مانند هر پدیده نوظهور و ناشناخته دیگری، خطراتی نیز به همراه دارد. در گام نخست رؤیایی با این انقلاب، دولت‌های جهانی برای اطمینان از امنیت اطلاعات و مهم‌تر از آن سیستم‌های هوشمند خود باید توانایی‌های فنی و زیرساختی خود را توسعه دهند. از سوی دیگر، ممکن است در نتیجه تغییرات اقتصادی-اجتماعی ایجاد‌شده در انقلاب صنعتی چهارم، تنش‌های اجتماعی نیز افزایش پیدا کند و خیلی زود بازار کار را به تقسیم‌بندی «مهارت کم/ درآمد اندک» و «مهارت زیاد/ درآمد بالا» تفکیک کند؛ چراکه به طور معمول، نخستین پذیرندگان فناوری کسانی هستند که از توانایی مالی برای تأمین زیرساخت و امنیت آن بهره‌مند هستند.
همین دسترسی به فناوری، می‌تواند موفقیت مداوم آنها را افزایش دهد که در نتیجه آن شکاف‌های اقتصادی نیز افزایش خواهد یافت. همچنین با فراگیر‌شدن انقلاب چهارم صنعتی، برخی از مشاغل منسوخ خواهند شد. علاوه‌بر‌این، تغییرات ممکن است به‌سرعت توسعه یابد؛ به‌طوری‌که حتی کسانی که از نظر دانش و آمادگی در سطح بالاتر از متوسط قرار دارند، نتوانند خود را با این تغییرات همگام کنند.
فناوری‌های بنیادین چهارمین انقلاب صنعتی
در انقلاب چهارم صنعتی، هوش مصنوعی یکی از اصلی‌ترین فناوری‌ها در تحول گسترده اقتصاد، جامعه و بازار کار است؛ اما این تحول هوشمند، جنبه‌های دیگری هم دارد:
اینترنت اشیا (Internet of things): فناوری اینترنت اشیا که برای برقراری ارتباط بین دنیای فیزیکی و دیجیتال طراحی شده است، در بسیاری از بخش‌ها تحول عظیمی ایجاد کرده است. در حقیقت با بهره‌مندی از این تکنولوژی، اکنون میلیاردها دستگاه به هم متصل شده‌اند که خیلی زود به سوی سیستم‌های هوشمندتر هدایت خواهند شد.
کوبات‌ها (Cobots): در دنیای همواره در حال پیشرفت رباتیک، کوبات‌ها یا همان ربات‌های همکار به طور ویژه برای تعامل فیزیکی با انسان در محیط‌های کاری طراحی شده‌اند. این کوبات‌ها به‌ویژه در محیط‌های صنعتی می‌توانند در بهینه‌سازی تولید تأثیرگذار باشند و کارمندان و کارگران را از انجام کارهای یکنواخت تکراری یا خطرناک نجات خواهند داد.
واقعیت افزوده و واقعیت مجازی (Augmented reality and virtual reality): واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، فناوری‌هایی هستند که دنیای واقعی و دنیای دیجیتال را با استفاده از علوم رایانه‌ای ترکیب می‌کنند.
کلان‌داده (Big data): اطلاعات، قدرت است. انقلاب چهارم صنعتی به ما امکان می‌دهد تا به شکلی بی‌نقص و بی‌کم‌و‌کاست داده‌ها را به اطلاعات تبدیل کنیم. کلان‌داده‌ها، امکان مدیریت و تفسیر گسترده داده‌ها را برای اهداف تجاری فراهم می‌کند که به‌ویژه هنگام طراحی استراتژی‌های تجاری یا تصمیم‌گیری بسیار مهم و حیاتی هستند.
چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی (3D and 4D printing): در دنیای جدید، امکان تولید سریع، دقیق و اقتصادی نمونه‌های اولیه یا محصولاتی برای فروش با استفاده از چاپگرهای سه‌بعدی و چهاربعدی فراهم شده است. این فناوری به‌زودی در طراحی، معماری، شاخه‌های گوناگون مهندسی و حتی علوم پزشکی اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند.
فرش قرمزی برای انقلاب چهارم صنعتی
در هر کجای جهان که باشید، دیر یا زود انقلاب صنعتی چهارم راه نفوذ خود را پیدا می‌کند. پس بهتر است پیش از آنکه مانند میهمان ناخوانده‌ای به سراغ‌تان بیاید، فرش قرمزی برای آن پهن کنید. درست به همین دلیل است که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان باید هرچه زودتر خودشان را برای استقبال از این پدیده جدید آماده کنند. برای کسب این آمادگی، پروفسور كلاوس شواب، رئیس هیئت‌مدیره مجمع جهانی اقتصاد پیشنهادهایی مطرح کرده است:
انسان‌ها باید در شکل‌گیری این فناوری و ایجاد آن فعال باشند. این امر مستلزم همکاری جهانی و نگاه مشترک به چگونگی تغییر شکل فناوری در زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فردی ماست.
شرکت‌ها و سازمان‌ها باید در زیرساخت‌های فنی و توانایی‌های تجزیه و تحلیل داده‌های خود سرمایه‌گذاری کنند. همه مشاغل باید اقدامی را انجام دهند تا با هوش مصنوعی، سازمان‌هایی متصل و تعاملی باشند. در غیر‌این‌صورت خیلی زود از بازار رقابت بیرون خواهند شد. ما نیازمند رهبران سازمانی هستیم که از مهارت مدیریت سازمان خود در این شرایط گذار بهره‌مند باشند.
متخصصان هر حوزه، باید از تغییر استقبال کنند و بدانند که مشاغل امروز ما ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور تفاوت چشمگیری با اکنون داشته باشد.
سیستم‌های آموزشی و تربیتی باید با این تغییرات سازگار شوند تا افراد را برای انعطاف‌پذیری و مهارت‌های تفکر انتقادی که در محیط کار آینده به آن نیاز خواهند داشت، آماده کنند.
تحول گریزناپذیر کسبوکارها
پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در سه دهه گذشته سبب تغییرات سریع و عمده فناورانه‌ای شد که فرصتی را برای بهبود زندگی بشر فراهم کردند. با‌این‌حال با هر گامی که در مسیر این پیشرفت برداشته می‌شد، نگرانی‌هایی درباره آینده نیز وجود داشت. یکی از بزرگ‌ترین این ترس‌ها و نگرانی‌های مربوط به فناوری‌های جدید این است که ربات‌ها و هوش مصنوعی جایگزین عامل انسانی شده و در نهایت منجر به بی‌کاری بشر شود. البته، با نگاهی به تاریخ در‌خواهیم یافت که این نخستین باری نیست که بشر با پیشرفت تکنولوژیکی به‌عنوان تهدیدی برای شغل خود مواجه شده است. به‌عنوان مثال در قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی، درست هنگامی که موج وسیعی از پیشرفت صنعت و تکنولوژی در تولید و کارخانه‌ها شکل گرفت، ترس‌های مشابهی وجود داشت که هنوز نمی‌توان درباره درستی آنها اطمینان داشت؛ چراکه دستاوردهای فناوری در آن دوران، در نهایت مشاغل جدیدی را ایجاد کرد که نیازمند نیروهای کار تازه‌ای بودند.
با‌‌وجود‌این با آغاز انقلاب چهارم صنعتی که می‌توان گفت منشأ اصلی آن از اروپا و ایالات متحده آمریکا آغاز شده است، ترس از اتوماسیون و دیجیتالی‌شدن دوباره جای خود را در میان کسبوکارها باز کرده است. این‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، ترس از بی‌کاری ناشی از فناوری چندان هم بی‌دلیل نیست.
انقلاب چهارم صنعتی، خوب است یا بد؟
فناوری نه خوب است و نه بد، بلکه کاری که به واسطه آن انجام می‌شود، این تفاوت را ایجاد خواهد کرد. بدون‌تردید همانند ادوار گذشته، فناوری‌های جدید پیامدهای منفی نیز به همراه خواهند داشت. هوش مصنوعی و مهندسی ژنتیک در دستان اشتباه ممکن است بشر آینده را تا مرز نابودی پیش ببرند. همان‌طور که پروفسور شواب می‌گوید: «انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند مفاهیم سنتی بشریت مانند کار، اجتماع، خانواده و هویت را به خطر بیندازد یا می‌تواند بشریت را به یک آگاهی جمعی و اخلاقی جدید مبتنی بر درک سرنوشت مشترک برساند. انتخاب با ماست».
ما در یک دوره زمانی منحصر‌به‌فرد زندگی می‌کنیم و خیلی زود خواهیم دید که هر فرد، تجارت، صنعت و دولتی تحت تأثیر پیشرفت در محاسبات، قدرت اتصال و تعامل، هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی و سایر فناوری‌های نوآور قرار گرفته است. انقلاب چهارم صنعتی که همه این تغییرات در دامن آن در حال رخ‌دادن است، تحولی است که با سرعت باورنکردنی مرزها را در سراسر جهان پشت سر می‌گذارد. انقلابی بدون مرز که امکانات بی‌حد‌و‌حصری را پیش‌روی بشر خواهد گذاشت و البته برای رسیدن به این تغییرات، سیاست‌گذاران و نهادهای نظارتی را که سعی می‌کنند سرعت این رشد را به تأخیر بیندازند، به دردسر خواهد انداخت.
هنگامی که از انقلاب صنعتی چهارم سخن می‌گوییم، مقصودمان یک تغییر اساسی و بزرگ در نحوه زیستن، شرایط کاری، روابط ما با یکدیگر و با تکنولوژی است. انقلاب چهارم صنعتی، فصلی نو در توسعه انسانی است؛ توسعه‌ای که با پیشرفت‌های خارق‌العاده تکنولوژی گره خورده است. پیشرفت‌هایی که بیشتر از آنکه به تحول انقلاب‌های اول، دوم و سوم صنعتی شبیه باشد، به فیلم‌های علمی-تخیلی دور از ذهن شبیه است. این پیشرفت‌ها هم بر دنیای فیزیکی ما تأثیر خواهند گذاشت و هم با ادغام فضای دیجیتالی و بیولوژیکی، نویدبخش شیوه‌های جدیدی از زندگی بشر بر روی کره خاکی هستند؛ اما آن سوی دیگر ماجرا لبه تیز و خطرآفرین این پیشرفت‌ها است که می‌تواند تا ناکارآمدی دامن‌گیر بشر هم پیش برود.
سرعت، گستردگی و عمق انقلاب چهارم صنعتی، نه‌تنها بر دیدگاه و جهان‌بینی دانشمندان و محققان علم و تکنولوژی تأثیر گذاشته است؛ بلکه حاکمان و دولت‌های کشورها را نیز ناچار کرده است تا درباره برنامه‌ها و سیاست‌های‌شان برای چگونگی توسعه کشورها در سطح کلان و در سطوح پایین‌تر و نحوه ارزش‌آفرینی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی بازنگری کنند.
به همین سبب اینکه بخواهیم انقلاب صنعتی چهارم را به تغییر در دنیای فناوری محدود کنیم، دیدگاهی ساده‌اندیشانه است. این انقلاب فراگیر، می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای رهبران، سیاست‌گذاران و اقتصاددان‌ها باشد تا تحولی بر دامنه فناوری اما فراتر از اینترنت درک کنند و از آن به‌عنوان بستری برای توسعه اقتصادی و کسبوکارها بهره بگیرند؛ توسعه‌ای که در نهایت می‌تواند سبک زندگی و کیفیت زندگی ملت‌ها را دگرگون کند.
نقطه آغاز انقلاب چهارم صنعتی
مفهوم انقلاب صنعتی چهارم در سال 2016 توسط کلاوس شواب، بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد، در کتابی به همین نام ابداع شد. او در تعریف انقلاب صنعتی نوشته است: «انقلاب صنعتی چهارم، جهانی را به وجود می‌آورد که در آن سیستم‌های ساختاری مجازی و فیزیکی به صورت انعطاف‌پذیر و در سطح جهانی با یکدیگر همکاری خواهند کرد». انقلاب چهارم صنعتی فقط مربوط به دستگاه‌ها و سیستم‌های هوشمند و متصل نیست؛ بلکه دامنه آن بسیار گسترده‌تر است. این انقلاب که اکنون در آغاز آن هستیم، با امواج پیشرفت‌های بعدی از ژنتیک گرفته تا فناوری نانو، از انرژی‌های تجدیدپذیر تا محاسبات کوانتومی و علوم پیچیده دیگر همراه خواهد بود. در واقع می‌توان گفت تلفیق این فناوری‌ها و تعامل آنها در حوزه‌های فیزیکی، دیجیتالی و بیولوژیکی است که انقلاب صنعتی چهارم را با انقلاب‌های صنعتی پیش از خود متفاوت کرده است.
انقلاب صنعتی چهارم بیانگر تغییراتی اساسی در شیوه زندگی، کار و ارتباطات بشر است که به سبب بهره‌گیری از سیستم‌های فیزیکی-سایبری، اینترنت اشیا و اینترنت سیستم‌ها در حال ایجاد‌شدن است. به همان سادگی که بشر استفاده از سیستم‌های هوشمند فناوری را در کارخانه‌ها و محل کار و زندگی خود آغاز کرده است، این تحول نیز در حال گسترش است. ماشین‌ها و دستگاه‌هایی را تصور کنید که می‌توانند به صورت هوشمند و بدون دخالت مستقیم انسان، با یکدیگر تعامل کنند، زنجیره تولید را شکل بدهند و حتی به طور مستقل تصمیم‌گیری کنند. این ساده‌ترین تصویری است که می‌توانیم از انقلاب چهارم صنعتی و تأثیر آن بر اقتصاد و کسبوکارها ترسیم کنیم.
درست به همین سبب است که انتظار می‌رود این انقلاب صنعتی بر همه رشته‌ها، صنایع و اقتصاد تأثیر بگذارد. اگرچه هنوز هم در برخی از اقتصادها، توسعه رایانه‌ای انقلاب صنعتی سوم آن‌چنان که باید فراگیر نشده است؛ اما انقلاب چهارم، به سبب سرعت، دامنه و تأثیر مستقیم بر سیستم‌های کسب‌و‌کار و ارتباطی می‌تواند با سرعتی چشمگیر جای خود را در جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه باز کند؛ چراکه بدون پیوستن به این انقلاب، در سال‌های پیش‌رو تقریبا هر صنعت و اقتصادی محکوم به شکست خواهد بود.
ارتقای کیفیت زندگی، وعده انقلاب چهارم صنعتی
همه تغییر و تحول‌های اساسی در طول حیات بشر، با چالش‌ها و فرصت‌ها و مهم‌تر از آن عدم اطمینان و قطعیت همراه هستند. درباره انقلاب چهارم صنعتی، افزایش بهره‌وری، کارایی و کیفیت در فرایندها، ایمنی بیشتر کارگران با کاهش شغل در محیط‌های خطرناک، تصمیم‌گیری پیشرفته با ابزارهای مبتنی بر داده، بهبود رقابت با تولید محصولات سفارشی و تأمین نیازهای مصرف‌کنندگان برخی از مزایایی هستند که تردیدی درباره آنها وجود ندارد.
با‌این‌حال، یکی از بزرگ‌ترین وعده‌ها یا بهتر است بگوییم چشم‌اندازهای وسوسه‌انگیز انقلاب صنعتی چهارم، ارتقای کیفیت زندگی برای جمعیت جهان و افزایش سطح درآمد عمومی برای شهروندانی است که در کشورهای جهان اول زندگی می‌کنند. افرادی که پیش از بقیه مردم جهان می‌توانند از مزایای دنیای متصل به تکنولوژی و همچنین محصولات و خدمات جدیدی که برای استفاده از این فناوری‌ها تولید می‌شود، بهره‌مند شوند. کار و اشتغال در فضایی هوشمند، سازمان‌های تعاملی هوشمند و حتی اشیای هوشمند و کارآمدتر می‌توانند زندگی بشر را با تحولی عظیم مواجه کنند.
علاوه‌بر‌این فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم حتی ممکن است به ما کمک کند تا برای مقابله با بلایای طبیعی بهتر از پیش آماده شویم و همچنین به طور بالقوه برخی از خسارات وارد‌شده توسط انقلاب‌های صنعتی قبلی در زمینه محیط زیست و ذخایر طبیعی را جبران کنیم.
خطر احتمالی انقلاب ناشناخته چهارم
انقلاب چهارم صنعتی مانند هر پدیده نوظهور و ناشناخته دیگری، خطراتی نیز به همراه دارد. در گام نخست رؤیایی با این انقلاب، دولت‌های جهانی برای اطمینان از امنیت اطلاعات و مهم‌تر از آن سیستم‌های هوشمند خود باید توانایی‌های فنی و زیرساختی خود را توسعه دهند. از سوی دیگر، ممکن است در نتیجه تغییرات اقتصادی-اجتماعی ایجاد‌شده در انقلاب صنعتی چهارم، تنش‌های اجتماعی نیز افزایش پیدا کند و خیلی زود بازار کار را به تقسیم‌بندی «مهارت کم/ درآمد اندک» و «مهارت زیاد/ درآمد بالا» تفکیک کند؛ چراکه به طور معمول، نخستین پذیرندگان فناوری کسانی هستند که از توانایی مالی برای تأمین زیرساخت و امنیت آن بهره‌مند هستند.
همین دسترسی به فناوری، می‌تواند موفقیت مداوم آنها را افزایش دهد که در نتیجه آن شکاف‌های اقتصادی نیز افزایش خواهد یافت. همچنین با فراگیر‌شدن انقلاب چهارم صنعتی، برخی از مشاغل منسوخ خواهند شد. علاوه‌بر‌این، تغییرات ممکن است به‌سرعت توسعه یابد؛ به‌طوری‌که حتی کسانی که از نظر دانش و آمادگی در سطح بالاتر از متوسط قرار دارند، نتوانند خود را با این تغییرات همگام کنند.
فناوری‌های بنیادین چهارمین انقلاب صنعتی
در انقلاب چهارم صنعتی، هوش مصنوعی یکی از اصلی‌ترین فناوری‌ها در تحول گسترده اقتصاد، جامعه و بازار کار است؛ اما این تحول هوشمند، جنبه‌های دیگری هم دارد:
اینترنت اشیا (Internet of things): فناوری اینترنت اشیا که برای برقراری ارتباط بین دنیای فیزیکی و دیجیتال طراحی شده است، در بسیاری از بخش‌ها تحول عظیمی ایجاد کرده است. در حقیقت با بهره‌مندی از این تکنولوژی، اکنون میلیاردها دستگاه به هم متصل شده‌اند که خیلی زود به سوی سیستم‌های هوشمندتر هدایت خواهند شد.
کوبات‌ها (Cobots): در دنیای همواره در حال پیشرفت رباتیک، کوبات‌ها یا همان ربات‌های همکار به طور ویژه برای تعامل فیزیکی با انسان در محیط‌های کاری طراحی شده‌اند. این کوبات‌ها به‌ویژه در محیط‌های صنعتی می‌توانند در بهینه‌سازی تولید تأثیرگذار باشند و کارمندان و کارگران را از انجام کارهای یکنواخت تکراری یا خطرناک نجات خواهند داد.
واقعیت افزوده و واقعیت مجازی (Augmented reality and virtual reality): واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، فناوری‌هایی هستند که دنیای واقعی و دنیای دیجیتال را با استفاده از علوم رایانه‌ای ترکیب می‌کنند.
کلان‌داده (Big data): اطلاعات، قدرت است. انقلاب چهارم صنعتی به ما امکان می‌دهد تا به شکلی بی‌نقص و بی‌کم‌و‌کاست داده‌ها را به اطلاعات تبدیل کنیم. کلان‌داده‌ها، امکان مدیریت و تفسیر گسترده داده‌ها را برای اهداف تجاری فراهم می‌کند که به‌ویژه هنگام طراحی استراتژی‌های تجاری یا تصمیم‌گیری بسیار مهم و حیاتی هستند.
چاپ سه‌بعدی و چهاربعدی (3D and 4D printing): در دنیای جدید، امکان تولید سریع، دقیق و اقتصادی نمونه‌های اولیه یا محصولاتی برای فروش با استفاده از چاپگرهای سه‌بعدی و چهاربعدی فراهم شده است. این فناوری به‌زودی در طراحی، معماری، شاخه‌های گوناگون مهندسی و حتی علوم پزشکی اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند.
فرش قرمزی برای انقلاب چهارم صنعتی
در هر کجای جهان که باشید، دیر یا زود انقلاب صنعتی چهارم راه نفوذ خود را پیدا می‌کند. پس بهتر است پیش از آنکه مانند میهمان ناخوانده‌ای به سراغ‌تان بیاید، فرش قرمزی برای آن پهن کنید. درست به همین دلیل است که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان باید هرچه زودتر خودشان را برای استقبال از این پدیده جدید آماده کنند. برای کسب این آمادگی، پروفسور كلاوس شواب، رئیس هیئت‌مدیره مجمع جهانی اقتصاد پیشنهادهایی مطرح کرده است:
انسان‌ها باید در شکل‌گیری این فناوری و ایجاد آن فعال باشند. این امر مستلزم همکاری جهانی و نگاه مشترک به چگونگی تغییر شکل فناوری در زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فردی ماست.
شرکت‌ها و سازمان‌ها باید در زیرساخت‌های فنی و توانایی‌های تجزیه و تحلیل داده‌های خود سرمایه‌گذاری کنند. همه مشاغل باید اقدامی را انجام دهند تا با هوش مصنوعی، سازمان‌هایی متصل و تعاملی باشند. در غیر‌این‌صورت خیلی زود از بازار رقابت بیرون خواهند شد. ما نیازمند رهبران سازمانی هستیم که از مهارت مدیریت سازمان خود در این شرایط گذار بهره‌مند باشند.
متخصصان هر حوزه، باید از تغییر استقبال کنند و بدانند که مشاغل امروز ما ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور تفاوت چشمگیری با اکنون داشته باشد.
سیستم‌های آموزشی و تربیتی باید با این تغییرات سازگار شوند تا افراد را برای انعطاف‌پذیری و مهارت‌های تفکر انتقادی که در محیط کار آینده به آن نیاز خواهند داشت، آماده کنند.
تحول گریزناپذیر کسبوکارها
پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در سه دهه گذشته سبب تغییرات سریع و عمده فناورانه‌ای شد که فرصتی را برای بهبود زندگی بشر فراهم کردند. با‌این‌حال با هر گامی که در مسیر این پیشرفت برداشته می‌شد، نگرانی‌هایی درباره آینده نیز وجود داشت. یکی از بزرگ‌ترین این ترس‌ها و نگرانی‌های مربوط به فناوری‌های جدید این است که ربات‌ها و هوش مصنوعی جایگزین عامل انسانی شده و در نهایت منجر به بی‌کاری بشر شود. البته، با نگاهی به تاریخ در‌خواهیم یافت که این نخستین باری نیست که بشر با پیشرفت تکنولوژیکی به‌عنوان تهدیدی برای شغل خود مواجه شده است. به‌عنوان مثال در قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی، درست هنگامی که موج وسیعی از پیشرفت صنعت و تکنولوژی در تولید و کارخانه‌ها شکل گرفت، ترس‌های مشابهی وجود داشت که هنوز نمی‌توان درباره درستی آنها اطمینان داشت؛ چراکه دستاوردهای فناوری در آن دوران، در نهایت مشاغل جدیدی را ایجاد کرد که نیازمند نیروهای کار تازه‌ای بودند.
با‌‌وجود‌این با آغاز انقلاب چهارم صنعتی که می‌توان گفت منشأ اصلی آن از اروپا و ایالات متحده آمریکا آغاز شده است، ترس از اتوماسیون و دیجیتالی‌شدن دوباره جای خود را در میان کسبوکارها باز کرده است. این‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، ترس از بی‌کاری ناشی از فناوری چندان هم بی‌دلیل نیست.
انقلاب چهارم صنعتی، خوب است یا بد؟
فناوری نه خوب است و نه بد، بلکه کاری که به واسطه آن انجام می‌شود، این تفاوت را ایجاد خواهد کرد. بدون‌تردید همانند ادوار گذشته، فناوری‌های جدید پیامدهای منفی نیز به همراه خواهند داشت. هوش مصنوعی و مهندسی ژنتیک در دستان اشتباه ممکن است بشر آینده را تا مرز نابودی پیش ببرند. همان‌طور که پروفسور شواب می‌گوید: «انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند مفاهیم سنتی بشریت مانند کار، اجتماع، خانواده و هویت را به خطر بیندازد یا می‌تواند بشریت را به یک آگاهی جمعی و اخلاقی جدید مبتنی بر درک سرنوشت مشترک برساند. انتخاب با ماست».