فرشته نجات در دوران کرونا

زمانی که نتوانیم همدیگر را ببینیم، به بازار برویم، با فروشنده چک و چانه بزنیم، چه کسی می‌تواند چراغ فروشگاه‌ها را روشن نگه دارد؟ خرید اینترنتی چند سالی است رشد درخور‌توجهی را پشت سر گذاشته؛ اما امسال انگار که دوپینگ کرده باشد، شاهد رشد چشمگیر آمار تراکنش‌های اینترنتی و رونق تجارت الکترونیک بودیم. وقتی تعداد مشترکان اینترنت پرسرعت از جمعیت کشور پیشی بگیرد و به 86 میلیون کاربر برسد، طبیعی است که باید نگاه‌مان را به کسب‌وکار عوض کنیم. در نیمه اول سال تعداد کاربران اینترنت به اندازه هشت برابر سال گذشته رشد کرده است. گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد سال 98 نرخ رشد کاربران اینترنت نسبت به 97 تنها دو درصد بود؛ اما در همان شش ماه اول امسال، شاهد رشد 19 درصدی تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند بودیم که باعث شد ضریب نفوذ اینترنت به 102 درصد برسد. حالا کرونا با تمام بدی‌هایی که داشت، توانست تأثیر زیادی روی نگاه ما به کسب‌وکار بگذارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در شش ماه اول امسال ارزش تجارت الکترونیک شامل تراکنش‌های خرید از درگاه پرداخت اینترنتی و همچنان تراکنش خرید با پرداخت در محل، رشد چهار برابری نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته. حتی اگر اثر تورم را از رشد ارزش تراکنش‌ها حذف کنیم، همچنان کاهش پنج‌درصدی ارزش واقعی تجارت الکترونیک در سال 98 به رشد چشمگیر 217 درصدی تبدیل شده است. همگام با توسعه بازار کسب‌وکارهای اینترنتی، مشتریان هم جرئت بیشتری در خریدهایشان پیدا کرده‌اند؛ به‌طوری‌که میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت از 230 هزار تومان در نیمه اول سال 98 به 584 هزار تومان در نیمه اول سال 99 رسیده است. توسعه بازار و یک‌و‌نیم برابر ‌شدن تعداد مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی باعث شده آمارهای شکایت هم از این حوزه 240 درصد رشد کند؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد عملکرد مرکز توسعه تجارت الکترونیک در حوزه پاسخ‌گویی به‌موقع به شکایت‌ها از 25 درصد در سال 98 به 61 درصد در سال 99 بهبود پیدا کرده است. حالا تصور کنید اگر تجارت الکترونیک نبود، چه سیستمی می‌توانست عهده‌دار گردش مالی 639 هزار میلیارد‌ تومانی در شش ماه اول سال و در اوج همه‌گیری ویروس کرونا باشد؟

رشد 4 برابری تجارت الکترونیک در سال 99

احتمالا شما هم از آن دسته‌ای باشید که قبل از همه‌گیری کرونا رابطه خوبی با خرید اینترنتی نداشتید و ترجیح می‌دادید شخصا به بازار بروید و کالای مد‌نظرتان را بعد از کلی مقایسه و قیمت‌گرفتن از مغازه‌های مختلف بخرید. بعد از شیوع بیماری کرونا خیلی‌ها با خرید اینترنتی و به طور کلی تجارت الکترونیک آشتی کردند. نتیجه این آشتی، رشد چهار برابری ارزش تجارت الکترونیک در نیمه اول سال 99 است. آمارهای وزارت صمت نشان می‌دهد در نیمه اول سال 98، ارزش تجارت الکترونیکی رقمی حدود 166 هزار میلیارد تومان بوده. این رقم تا سال گذشته، هر سال تقریبا یک‌و‌نیم برابر می‌شد و رشد 48 و 55 درصدی سالانه را در کارنامه داشت. البته بخشی از این رشد، حاصل تورم عمومی کشور بود. در سال 99 این رشد یک‌و‌نیم برابری به جهش چهار برابری تبدیل شد؛ به‌طوری‌که ارزش تجارت الکترونیک کشور به حدود 639 هزار میلیارد تومان رسید که نشان از رشد 284 درصدی آمار تراکنش‌ها در نیمه اول سال 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل است. البته ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود.

امسال تنها در شش ماه، رشد 1.5 برابری سالانه محقق شد. در کل سال 98 ارزش تجارت الکترونیکی حدود 423 هزار میلیارد تومان از طریق تجارت الکترونیک پول جابه‌جا شده بود و اگر قرار بر ثابت‌ماندن نرخ رشد 50 درصدی بود، احتمالا باید در کل سال 99 ارزش تجارت الکترونیک به 634 میلیارد تومان می‌رسید؛ اما در همان شش ماه اول شاهد 639 هزار میلیارد تومان جابه‌جایی پول بین کسب‌وکارهای اینترنتی و مشتریان‌شان بودیم.

شاید بپرسید این رقم 639 هزار میلیارد تومانی از کجا آمده؟ شاید پاسخ این سؤال را با یک سؤال دیگر متوجه شوید. شما وقتی خرید اینترنتی می‌کنید، چه روش‌هایی برای پرداخت پول به فروشنده دارید؟ بله، یا سراغ پرداخت اینترنتی می‌روید یا پرداخت در محل را انتخاب می‌کنید. آمارهای شاپرک به‌عنوان شبکه یکپارچه پرداخت الکترونیک کشور نشان می‌دهد در شش ماه اول سال 99 حدود 447 هزار میلیارد تومان تراکنش خرید کالا و خدمات از درگاه‌های پرداخت اینترنتی داشتیم. پرداخت در محل هر روشی می‌تواند داشته باشد. ممکن است پول را نقدا به فروشنده پرداخت کنید، برایش کارت به کارت کنید یا در دستگاه کارتخوان کارت بکشید. آن‌طور که مرکز توسعه تجارت الکترونیک برآورد کرده، حدود 192 هزار میلیارد تومان پول از طریق این روش‌ها پرداخت شده است. بر‌اساس‌این، این مرکز می‌گوید در نیمه اول سال 99 ایرانی‌ها حدود 639 هزار میلیارد تومان خرید اینترنتی داشته‌اند.

سرعت رشد تجارت الکترونیک در سال 99 بیش از چهار برابر شده و از سالانه 55 درصد به سالانه 284 درصد رسیده است. در شش ماه اول امسال مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی، 447 میلیارد تومان پرداخت اینترنتی و 192 هزار میلیارد تومان پرداخت در محل داشتند که مجموع آنها نشان از ارزش 639 هزار میلیاردی تجارت الکترونیک دارد.

سهم تورم از رشد ارزش تجارت الکترونیک

بانک مرکزی ماهانه گزارشی از آمار سپرده‌های بانکی منتشر می‌کند. برای مثال در آخرین گزارش بانک مرکزی، مجموع مبلغ کل سپرده‌های بانکی حدود 36 درصد افزایش داشته. شاید فکر کنید این موضوع به این معنا است که مردم تمایل بیشتری به سپرده‌گذاری در بانک داشته‌اند. آن هم در سالی که بازارهای سرمایه‌گذاری از بازارهای رسمی مثل بورس تا بازارهای غیررسمی مثل طلا و ارز بازدهی درخور‌توجهی داشته‌اند. طبیعتا این تصور می‌تواند اشتباه باشد؛ چرا‌که افزایش 36 درصدی مبلغ سپرده‌های بانکی دقیقا به اندازه تورم نقطه به نقطه و حتی کمی پایین‌تر از آن بوده. در هر‌کدام از آمارهای اقتصادی از‌جمله سپرده‌های بانکی، تورم نقش پررنگی دارد؛ چرا‌که اگر کاهش ارزش پول ملی را هم در محاسبات‌ در نظر بگیریم، می‌بینیم نه‌تنها آمار سپرده‌های بانکی رشد نکرده؛ بلکه کمی هم کاهش داشته است.

طبیعتا تورم روی ارزش تجارت الکترونیک هم تأثیر می‌گذارد. با این حساب بخشی از رشد چهار برابری ارزش تجارت الکترونیکی مدیون نرخ تورم است. با حذف اثر تورم از رشد ارزش تراکنش‌ها، می‌بینیم همچنان ارزش معاملات تجارت الکترونیک افزایش درخور‌توجهی داشته. به عبارتی حتی اگر وضعیت تورم این نبود، نیز همچنان رشد تجارت الکترونیکی سر جای خود باقی مانده بود. درست برخلاف سال 98... .

با اینکه در سال 98 ارزش تراکنش‌های تجارت الکترونیک رشد 50 درصدی داشته؛ اما با در‌نظر‌گرفتن اثر تورم می‌بینیم ارزش حقیقی آمار تجارت الکترونیک نه‌تنها افزایش پیدا نکرده؛ بلکه کاهش پنج درصدی را پشت سر گذاشته. این کاهش ارزش حقیقی تجارت الکترونیک، در سال 99 تبدیل به رشد سه برابر شده. این داده نشان می‌دهد تقریبا یک‌چهارم رشد ارزش تجارت الکترونیک امسال مربوط به تورم بوده و سه‌چهارم آن یعنی 217 درصد، به‌عنوان رشد واقعی ارزش تجارت الکترونیک بعد حذف اثر تورم است. تغییر کاهش پنج درصدی سال 98 به رشد 217 درصدی سال 99 بیش‌از‌پیش نشان‌دهنده رشد چشمگیر تجارت الکترونیک است که بخش بزرگ آن می‌تواند به خاطر شرایط همه‌گیری کرونا باشد.

یک راه دیگر برای حذف اثر تورم

شاخص قیمت کالاها و خدمات تنها یکی از راه‌ها برای حذف اثر تورم است تا ببینیم تجارت الکترونیک در کشور چقدر رشد کرده. یکی دیگر از راه‌ها، توجه به تعداد تراکنش‌ها است؛ چرا‌که تورم در هیچ شرایطی نمی‌تواند روی تعداد تراکنش‌ها تأثیر بگذارد. برای مثال آیا می‌توانیم بگوییم افزایش تعداد کسانی که به بازار می‌روند به خاطر تورم است؟ شاید از نظر اجتماعی تورم و تعداد مراجعه‌کنندگان به یک فروشگاه رابطه معکوس داشته باشند؛ اما از نظر اقتصادی چنین رابطه‌ای وجود ندارد و با افزایش تعداد مراجعات می‌توانیم به رونق یک فروشگاه پی ببریم. حالا این فروشگاه می‌تواند یک رستوران یا بوتیک لباس باشد یا فروشگاهی‌ بزرگ به وسعت کل تجارت الکترونیک کشور.

آمارهای مرکز توسعه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد در شش ماه اول امسال فروشگاه بزرگ تجارت الکترونیک حدود 765 میلیون مراجعه‌کننده داشته که از قضا دست خالی از فروشگاه بیرون نرفته‌اند. به عبارت دقیق‌تر می‌توان گفت تعداد تراکنش‌های خرید از درگاه پرداخت اینترنتی در شش ماه اول امسال، 765‌میلیون‌و 497‌هزار‌و 125 تراکنش بوده. در‌حالی‌که سال گذشته در همین بازه زمانی حدود 504 میلیون تراکنش از درگاه‌های پرداخت اینترنتی انجام شده بود. با این حساب می‌توان گفت رونق کسب‌وکارهای اینترنتی با رشد 52 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریبا یک‌و‌نیم برابر شده است. نکته مهم اینجاست که نمی‌توان همه‌گیری کرونا را به‌تنهایی عامل این رونق دانست؛ چراکه در سال گذاشته هم همین رشد اتفاق افتاده بود. در شش ماه اول سال 98 تعداد تراکنش‌های خرید از درگاه ‌پرداخت اینترنتی تقریبا 50 درصد رشد داشت؛ موضوعی که نشان می‌دهد کسب‌وکارهای اینترنتی و به طور کلی تجارت الکترونیک روی ریل صعودی با سرعت بالایی در حرکت است. این مورد می‌تواند نشان‌دهنده توسعه روزافزون فرهنگ تجارت الکترونیک در کشور باشد.

افزایش اعتماد به تجارت الکترونیک بعد از شیوع کرونا

هر کسی به فروشگاه مراجعه می‌کند، سراغ قسمت مد‌نظر خودش می‌رود. برای مثال اگر در شهرک کوچکی زندگی کنید که در نزدیکی شما یک هایپرمارکت جمع‌وجور باشد، احتمالا اقلام روزانه را از آنجا می‌خرید؛ اما احتمال کالاهای بزرگی مثل لوازم خانگی از یک هایپرمارکت در شهرک کوچک چقدر است؟ طبیعتا شما برای اعتماد به اصالت کالا، مقایسه قیمت فروشگاه‌های مختلف یا مقایسه گزینه‌های مختلفی که برای خرید پیش‌رویتان است، ترجیح می‌دهید به مرکز شهر بروید و در راسته فروشنده‌های لوازم خانگی دست به خرید بزنید. هرچه قیمت یک کالا بیشتر باشد، احتمال چنین تصمیمی بیشتر می‌شود. شاید همین موضوع باعث شده میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی در شش ماه اول سال 98 حدود 230 هزار تومان بوده.

سال 99 شرایط فرق کرده. اعتماد ساکنان شهرک بزرگی به وسعت ایران نسبت به هایپرمارکتی به نام کسب‌وکارهای اینترنتی بیشتر شده. آنها کمتر از گذشته دچار این وسواس شده‌اند که حتما کالاهای گران‌قیمت را از مراکز اصلی شهر بخرند. برای همین شاهد افزایش درخور‌توجه میانگین ارزش تراکنش‌های خرید اینترنتی بودیم. آن‌طور که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد، در شش ماه اول امسال حدود 765 میلیون تراکنش خرید با مجموع مبلغ 447 هزار میلیارد تومان داشته‌ایم. از تقسیم این دو رقم متوجه می‌شویم میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی نسبت به سال گذشته تقریبا دو‌و‌نیم برابر شده. مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی در شش ماه اول امسال هر بار به طور میانگین 584 هزار تومان خرید کرده‌اند. با این حساب می‌توان گفت آنها امسال بیشتر از سال گذشته به کالاها، خدمات و همچنین فروشنده‌های کسب‌وکارهای اینترنتی اعتماد کرده‌اند.

میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی از 230 هزار تومان در نیمه نخست سال 98، به حدود 584 هزار تومان در سال 99 رسیده که می‌تواند نشان‌دهنده اعتماد بیشتر به کسب‌وکارهای اینترنتی باشد.

تجارت الکترونیک تا چه حد با رشد آمار تراکنش‌ها همراه بوده؟

توسعه بازار اگر به صورت یکپارچه اتفاق نیفتد، می‌تواند دردسرساز باشد. درست مثل اینکه مناطق جدیدی به یک شهر اضافه کنید، بدون اینکه تغییری در تعداد پلیس‌های شهر به وجود بیاید. تقریبا مشابه چنین اتفاقی در حوزه تجارت الکترونیک رخ داده. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد در کنار رشد 284 درصدی ارزش تراکنش‌های خرید، تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی دارای اینماد یا نشان اعتماد تجارت الکترونیک هم افزایش 240 درصدی داشته است؛ به‌طوری‌که در نیمه اول سال 99 حدود 31هزار‌و 400 شکایت علیه کسب‌وکارهای اینترنتی ثبت شده است. در‌حالی‌که در دوره مشابه سال گذشته، تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی حدود 9‌هزار‌و 200 مورد بوده است.

توصیه‌ها برای اعتماد‌نکردن به سایت‌ها و فروشگاه‌های بدون نشان اینماد دقیقا به همین خاطر است که اگر فروشنده به تعهداتش عمل نکرد یا اختلافی بین مشتری و کسب‌وکار اینترنتی به وجود آمد، مرکز تجارت الکترونیک بتواند به شکایت‌ها رسیدگی کنید. طبق آماری که این مرکز از عملکرد خود در نیمه اول سال منتشر کرده، از مجموع 31هزار‌و 407 شکایت ثبت‌شده به 28هزار‌و 595 شکایت رسیدگی و پاسخ داده شده است. البته از این تعداد پاسخ‌گویی به 9هزار‌و 428 شکایت با تأخیر همراه بوده. به عبارتی می‌توان گفت از کل شکایت‌های ثبت‌شده در مرکز توسعه تجارت الکترونیک، 9 درصد شکایت‌ها بدون پاسخ باقی مانده، 30 درصد با تأخیر پاسخ داده شده و 61 درصد به‌موقع پاسخ داده شده است.

هرچند تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی در سال 99 افزایش درخور‌توجه 240 درصدی داشته؛ اما پاسخ‌گویی به شکایت‌ها هم بهبود پیدا کرده است؛ چراکه در مدت مشابه سال 98، از مجموع 9هزار‌و 227 شکایت ثبت‌شده در مرکز توسعه تجارت الکترونیک، 18 درصد بدون پاسخ مانده، 57 درصد با تأخیر پاسخ داده شده و تنها 25 درصد شکایت‌ها به‌موقع پاسخ داده شده‌اند. این مورد نشان می‌دهد در کنار رشد بازار تجارت الکترونیک، نرخ رسیدگی به شکایت‌ها هم در سال 99 رشد قابل‌قبولی داشته. هرچند، هنوز تا رسیدن شکایت‌های بدون پاسخ به صفر درصد، فاصله زیادی باقی مانده است.

با وجود رشد 240 درصدی تعداد شکایت‌ها در نیمه اول سال 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل، نرخ پاسخ‌گویی به‌موقع به شکایت‌ها از 25 درصد به 61 درصد افزایش پیدا کرده است.

زمانی که نتوانیم همدیگر را ببینیم، به بازار برویم، با فروشنده چک و چانه بزنیم، چه کسی می‌تواند چراغ فروشگاه‌ها را روشن نگه دارد؟ خرید اینترنتی چند سالی است رشد درخور‌توجهی را پشت سر گذاشته؛ اما امسال انگار که دوپینگ کرده باشد، شاهد رشد چشمگیر آمار تراکنش‌های اینترنتی و رونق تجارت الکترونیک بودیم. وقتی تعداد مشترکان اینترنت پرسرعت از جمعیت کشور پیشی بگیرد و به 86 میلیون کاربر برسد، طبیعی است که باید نگاه‌مان را به کسب‌وکار عوض کنیم. در نیمه اول سال تعداد کاربران اینترنت به اندازه هشت برابر سال گذشته رشد کرده است. گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد سال 98 نرخ رشد کاربران اینترنت نسبت به 97 تنها دو درصد بود؛ اما در همان شش ماه اول امسال، شاهد رشد 19 درصدی تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند بودیم که باعث شد ضریب نفوذ اینترنت به 102 درصد برسد. حالا کرونا با تمام بدی‌هایی که داشت، توانست تأثیر زیادی روی نگاه ما به کسب‌وکار بگذارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در شش ماه اول امسال ارزش تجارت الکترونیک شامل تراکنش‌های خرید از درگاه پرداخت اینترنتی و همچنان تراکنش خرید با پرداخت در محل، رشد چهار برابری نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته. حتی اگر اثر تورم را از رشد ارزش تراکنش‌ها حذف کنیم، همچنان کاهش پنج‌درصدی ارزش واقعی تجارت الکترونیک در سال 98 به رشد چشمگیر 217 درصدی تبدیل شده است. همگام با توسعه بازار کسب‌وکارهای اینترنتی، مشتریان هم جرئت بیشتری در خریدهایشان پیدا کرده‌اند؛ به‌طوری‌که میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت از 230 هزار تومان در نیمه اول سال 98 به 584 هزار تومان در نیمه اول سال 99 رسیده است. توسعه بازار و یک‌و‌نیم برابر ‌شدن تعداد مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی باعث شده آمارهای شکایت هم از این حوزه 240 درصد رشد کند؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد عملکرد مرکز توسعه تجارت الکترونیک در حوزه پاسخ‌گویی به‌موقع به شکایت‌ها از 25 درصد در سال 98 به 61 درصد در سال 99 بهبود پیدا کرده است. حالا تصور کنید اگر تجارت الکترونیک نبود، چه سیستمی می‌توانست عهده‌دار گردش مالی 639 هزار میلیارد‌ تومانی در شش ماه اول سال و در اوج همه‌گیری ویروس کرونا باشد؟

رشد 4 برابری تجارت الکترونیک در سال 99

احتمالا شما هم از آن دسته‌ای باشید که قبل از همه‌گیری کرونا رابطه خوبی با خرید اینترنتی نداشتید و ترجیح می‌دادید شخصا به بازار بروید و کالای مد‌نظرتان را بعد از کلی مقایسه و قیمت‌گرفتن از مغازه‌های مختلف بخرید. بعد از شیوع بیماری کرونا خیلی‌ها با خرید اینترنتی و به طور کلی تجارت الکترونیک آشتی کردند. نتیجه این آشتی، رشد چهار برابری ارزش تجارت الکترونیک در نیمه اول سال 99 است. آمارهای وزارت صمت نشان می‌دهد در نیمه اول سال 98، ارزش تجارت الکترونیکی رقمی حدود 166 هزار میلیارد تومان بوده. این رقم تا سال گذشته، هر سال تقریبا یک‌و‌نیم برابر می‌شد و رشد 48 و 55 درصدی سالانه را در کارنامه داشت. البته بخشی از این رشد، حاصل تورم عمومی کشور بود. در سال 99 این رشد یک‌و‌نیم برابری به جهش چهار برابری تبدیل شد؛ به‌طوری‌که ارزش تجارت الکترونیک کشور به حدود 639 هزار میلیارد تومان رسید که نشان از رشد 284 درصدی آمار تراکنش‌ها در نیمه اول سال 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل است. البته ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود.

امسال تنها در شش ماه، رشد 1.5 برابری سالانه محقق شد. در کل سال 98 ارزش تجارت الکترونیکی حدود 423 هزار میلیارد تومان از طریق تجارت الکترونیک پول جابه‌جا شده بود و اگر قرار بر ثابت‌ماندن نرخ رشد 50 درصدی بود، احتمالا باید در کل سال 99 ارزش تجارت الکترونیک به 634 میلیارد تومان می‌رسید؛ اما در همان شش ماه اول شاهد 639 هزار میلیارد تومان جابه‌جایی پول بین کسب‌وکارهای اینترنتی و مشتریان‌شان بودیم.

شاید بپرسید این رقم 639 هزار میلیارد تومانی از کجا آمده؟ شاید پاسخ این سؤال را با یک سؤال دیگر متوجه شوید. شما وقتی خرید اینترنتی می‌کنید، چه روش‌هایی برای پرداخت پول به فروشنده دارید؟ بله، یا سراغ پرداخت اینترنتی می‌روید یا پرداخت در محل را انتخاب می‌کنید. آمارهای شاپرک به‌عنوان شبکه یکپارچه پرداخت الکترونیک کشور نشان می‌دهد در شش ماه اول سال 99 حدود 447 هزار میلیارد تومان تراکنش خرید کالا و خدمات از درگاه‌های پرداخت اینترنتی داشتیم. پرداخت در محل هر روشی می‌تواند داشته باشد. ممکن است پول را نقدا به فروشنده پرداخت کنید، برایش کارت به کارت کنید یا در دستگاه کارتخوان کارت بکشید. آن‌طور که مرکز توسعه تجارت الکترونیک برآورد کرده، حدود 192 هزار میلیارد تومان پول از طریق این روش‌ها پرداخت شده است. بر‌اساس‌این، این مرکز می‌گوید در نیمه اول سال 99 ایرانی‌ها حدود 639 هزار میلیارد تومان خرید اینترنتی داشته‌اند.

سرعت رشد تجارت الکترونیک در سال 99 بیش از چهار برابر شده و از سالانه 55 درصد به سالانه 284 درصد رسیده است. در شش ماه اول امسال مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی، 447 میلیارد تومان پرداخت اینترنتی و 192 هزار میلیارد تومان پرداخت در محل داشتند که مجموع آنها نشان از ارزش 639 هزار میلیاردی تجارت الکترونیک دارد.

سهم تورم از رشد ارزش تجارت الکترونیک

بانک مرکزی ماهانه گزارشی از آمار سپرده‌های بانکی منتشر می‌کند. برای مثال در آخرین گزارش بانک مرکزی، مجموع مبلغ کل سپرده‌های بانکی حدود 36 درصد افزایش داشته. شاید فکر کنید این موضوع به این معنا است که مردم تمایل بیشتری به سپرده‌گذاری در بانک داشته‌اند. آن هم در سالی که بازارهای سرمایه‌گذاری از بازارهای رسمی مثل بورس تا بازارهای غیررسمی مثل طلا و ارز بازدهی درخور‌توجهی داشته‌اند. طبیعتا این تصور می‌تواند اشتباه باشد؛ چرا‌که افزایش 36 درصدی مبلغ سپرده‌های بانکی دقیقا به اندازه تورم نقطه به نقطه و حتی کمی پایین‌تر از آن بوده. در هر‌کدام از آمارهای اقتصادی از‌جمله سپرده‌های بانکی، تورم نقش پررنگی دارد؛ چرا‌که اگر کاهش ارزش پول ملی را هم در محاسبات‌ در نظر بگیریم، می‌بینیم نه‌تنها آمار سپرده‌های بانکی رشد نکرده؛ بلکه کمی هم کاهش داشته است.

طبیعتا تورم روی ارزش تجارت الکترونیک هم تأثیر می‌گذارد. با این حساب بخشی از رشد چهار برابری ارزش تجارت الکترونیکی مدیون نرخ تورم است. با حذف اثر تورم از رشد ارزش تراکنش‌ها، می‌بینیم همچنان ارزش معاملات تجارت الکترونیک افزایش درخور‌توجهی داشته. به عبارتی حتی اگر وضعیت تورم این نبود، نیز همچنان رشد تجارت الکترونیکی سر جای خود باقی مانده بود. درست برخلاف سال 98... .

با اینکه در سال 98 ارزش تراکنش‌های تجارت الکترونیک رشد 50 درصدی داشته؛ اما با در‌نظر‌گرفتن اثر تورم می‌بینیم ارزش حقیقی آمار تجارت الکترونیک نه‌تنها افزایش پیدا نکرده؛ بلکه کاهش پنج درصدی را پشت سر گذاشته. این کاهش ارزش حقیقی تجارت الکترونیک، در سال 99 تبدیل به رشد سه برابر شده. این داده نشان می‌دهد تقریبا یک‌چهارم رشد ارزش تجارت الکترونیک امسال مربوط به تورم بوده و سه‌چهارم آن یعنی 217 درصد، به‌عنوان رشد واقعی ارزش تجارت الکترونیک بعد حذف اثر تورم است. تغییر کاهش پنج درصدی سال 98 به رشد 217 درصدی سال 99 بیش‌از‌پیش نشان‌دهنده رشد چشمگیر تجارت الکترونیک است که بخش بزرگ آن می‌تواند به خاطر شرایط همه‌گیری کرونا باشد.

یک راه دیگر برای حذف اثر تورم

شاخص قیمت کالاها و خدمات تنها یکی از راه‌ها برای حذف اثر تورم است تا ببینیم تجارت الکترونیک در کشور چقدر رشد کرده. یکی دیگر از راه‌ها، توجه به تعداد تراکنش‌ها است؛ چرا‌که تورم در هیچ شرایطی نمی‌تواند روی تعداد تراکنش‌ها تأثیر بگذارد. برای مثال آیا می‌توانیم بگوییم افزایش تعداد کسانی که به بازار می‌روند به خاطر تورم است؟ شاید از نظر اجتماعی تورم و تعداد مراجعه‌کنندگان به یک فروشگاه رابطه معکوس داشته باشند؛ اما از نظر اقتصادی چنین رابطه‌ای وجود ندارد و با افزایش تعداد مراجعات می‌توانیم به رونق یک فروشگاه پی ببریم. حالا این فروشگاه می‌تواند یک رستوران یا بوتیک لباس باشد یا فروشگاهی‌ بزرگ به وسعت کل تجارت الکترونیک کشور.

آمارهای مرکز توسعه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد در شش ماه اول امسال فروشگاه بزرگ تجارت الکترونیک حدود 765 میلیون مراجعه‌کننده داشته که از قضا دست خالی از فروشگاه بیرون نرفته‌اند. به عبارت دقیق‌تر می‌توان گفت تعداد تراکنش‌های خرید از درگاه پرداخت اینترنتی در شش ماه اول امسال، 765‌میلیون‌و 497‌هزار‌و 125 تراکنش بوده. در‌حالی‌که سال گذشته در همین بازه زمانی حدود 504 میلیون تراکنش از درگاه‌های پرداخت اینترنتی انجام شده بود. با این حساب می‌توان گفت رونق کسب‌وکارهای اینترنتی با رشد 52 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریبا یک‌و‌نیم برابر شده است. نکته مهم اینجاست که نمی‌توان همه‌گیری کرونا را به‌تنهایی عامل این رونق دانست؛ چراکه در سال گذاشته هم همین رشد اتفاق افتاده بود. در شش ماه اول سال 98 تعداد تراکنش‌های خرید از درگاه ‌پرداخت اینترنتی تقریبا 50 درصد رشد داشت؛ موضوعی که نشان می‌دهد کسب‌وکارهای اینترنتی و به طور کلی تجارت الکترونیک روی ریل صعودی با سرعت بالایی در حرکت است. این مورد می‌تواند نشان‌دهنده توسعه روزافزون فرهنگ تجارت الکترونیک در کشور باشد.

افزایش اعتماد به تجارت الکترونیک بعد از شیوع کرونا

هر کسی به فروشگاه مراجعه می‌کند، سراغ قسمت مد‌نظر خودش می‌رود. برای مثال اگر در شهرک کوچکی زندگی کنید که در نزدیکی شما یک هایپرمارکت جمع‌وجور باشد، احتمالا اقلام روزانه را از آنجا می‌خرید؛ اما احتمال کالاهای بزرگی مثل لوازم خانگی از یک هایپرمارکت در شهرک کوچک چقدر است؟ طبیعتا شما برای اعتماد به اصالت کالا، مقایسه قیمت فروشگاه‌های مختلف یا مقایسه گزینه‌های مختلفی که برای خرید پیش‌رویتان است، ترجیح می‌دهید به مرکز شهر بروید و در راسته فروشنده‌های لوازم خانگی دست به خرید بزنید. هرچه قیمت یک کالا بیشتر باشد، احتمال چنین تصمیمی بیشتر می‌شود. شاید همین موضوع باعث شده میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی در شش ماه اول سال 98 حدود 230 هزار تومان بوده.

سال 99 شرایط فرق کرده. اعتماد ساکنان شهرک بزرگی به وسعت ایران نسبت به هایپرمارکتی به نام کسب‌وکارهای اینترنتی بیشتر شده. آنها کمتر از گذشته دچار این وسواس شده‌اند که حتما کالاهای گران‌قیمت را از مراکز اصلی شهر بخرند. برای همین شاهد افزایش درخور‌توجه میانگین ارزش تراکنش‌های خرید اینترنتی بودیم. آن‌طور که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد، در شش ماه اول امسال حدود 765 میلیون تراکنش خرید با مجموع مبلغ 447 هزار میلیارد تومان داشته‌ایم. از تقسیم این دو رقم متوجه می‌شویم میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی نسبت به سال گذشته تقریبا دو‌و‌نیم برابر شده. مشتریان کسب‌وکارهای اینترنتی در شش ماه اول امسال هر بار به طور میانگین 584 هزار تومان خرید کرده‌اند. با این حساب می‌توان گفت آنها امسال بیشتر از سال گذشته به کالاها، خدمات و همچنین فروشنده‌های کسب‌وکارهای اینترنتی اعتماد کرده‌اند.

میانگین ارزش هر تراکنش خرید از درگاه‌های پرداخت اینترنتی از 230 هزار تومان در نیمه نخست سال 98، به حدود 584 هزار تومان در سال 99 رسیده که می‌تواند نشان‌دهنده اعتماد بیشتر به کسب‌وکارهای اینترنتی باشد.

تجارت الکترونیک تا چه حد با رشد آمار تراکنش‌ها همراه بوده؟

توسعه بازار اگر به صورت یکپارچه اتفاق نیفتد، می‌تواند دردسرساز باشد. درست مثل اینکه مناطق جدیدی به یک شهر اضافه کنید، بدون اینکه تغییری در تعداد پلیس‌های شهر به وجود بیاید. تقریبا مشابه چنین اتفاقی در حوزه تجارت الکترونیک رخ داده. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد در کنار رشد 284 درصدی ارزش تراکنش‌های خرید، تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی دارای اینماد یا نشان اعتماد تجارت الکترونیک هم افزایش 240 درصدی داشته است؛ به‌طوری‌که در نیمه اول سال 99 حدود 31هزار‌و 400 شکایت علیه کسب‌وکارهای اینترنتی ثبت شده است. در‌حالی‌که در دوره مشابه سال گذشته، تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی حدود 9‌هزار‌و 200 مورد بوده است.

توصیه‌ها برای اعتماد‌نکردن به سایت‌ها و فروشگاه‌های بدون نشان اینماد دقیقا به همین خاطر است که اگر فروشنده به تعهداتش عمل نکرد یا اختلافی بین مشتری و کسب‌وکار اینترنتی به وجود آمد، مرکز تجارت الکترونیک بتواند به شکایت‌ها رسیدگی کنید. طبق آماری که این مرکز از عملکرد خود در نیمه اول سال منتشر کرده، از مجموع 31هزار‌و 407 شکایت ثبت‌شده به 28هزار‌و 595 شکایت رسیدگی و پاسخ داده شده است. البته از این تعداد پاسخ‌گویی به 9هزار‌و 428 شکایت با تأخیر همراه بوده. به عبارتی می‌توان گفت از کل شکایت‌های ثبت‌شده در مرکز توسعه تجارت الکترونیک، 9 درصد شکایت‌ها بدون پاسخ باقی مانده، 30 درصد با تأخیر پاسخ داده شده و 61 درصد به‌موقع پاسخ داده شده است.

هرچند تعداد شکایت‌ها از کسب‌وکارهای اینترنتی در سال 99 افزایش درخور‌توجه 240 درصدی داشته؛ اما پاسخ‌گویی به شکایت‌ها هم بهبود پیدا کرده است؛ چراکه در مدت مشابه سال 98، از مجموع 9هزار‌و 227 شکایت ثبت‌شده در مرکز توسعه تجارت الکترونیک، 18 درصد بدون پاسخ مانده، 57 درصد با تأخیر پاسخ داده شده و تنها 25 درصد شکایت‌ها به‌موقع پاسخ داده شده‌اند. این مورد نشان می‌دهد در کنار رشد بازار تجارت الکترونیک، نرخ رسیدگی به شکایت‌ها هم در سال 99 رشد قابل‌قبولی داشته. هرچند، هنوز تا رسیدن شکایت‌های بدون پاسخ به صفر درصد، فاصله زیادی باقی مانده است.

با وجود رشد 240 درصدی تعداد شکایت‌ها در نیمه اول سال 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل، نرخ پاسخ‌گویی به‌موقع به شکایت‌ها از 25 درصد به 61 درصد افزایش پیدا کرده است.