اقتصاد دیجیتال و چالشی به نام دخالت دولت
اگر مدیریت یک شن‌زار را به بخش دولتی بسپارید، بعد از مدتی با مشکل کمبود شن مواجه خواهید شد. نقل‌قولی از میلتون فریدمن که شنیدن آن ممکن است هر‌کسی را به خنده بیندازد؛ اما این خنده برای بعضی از فعالان حوزه استارتاپ و اقتصاد دیجیتال خنده‌ای تلخ است. هرچند، بعضی دیگر نظر مخالفی دارند و می‌گویند اتفاقا باید حمایت دولت از استارتاپ‌ها بیشتر از این حرف‌ها باشد. عده‌ای هم راه میانه را در پیش گرفته و اعتقاد دارند شاید حمایت دولت گاهی جنبه دخالت به خود بگیرد؛ اما این حمایت باید در جای درست و در زمان درست انجام شود. ناصر غانم‌زاده، از فعالان حوزه استارتاپ، در گروه اول جای می‌گیرد و مدیریت دولتی را چیزی جز توزیع رانت نمی‌داند. او خودش را شیفته استارتاپ معرفی می‌کند، مدیر شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان و بنیان‌گذار گروه استارتاپ‌های ایران است. او پیش‌از‌این مدیریت شتاب‌دهنده فینوا را هم بر‌عهده داشته و در صحبت‌هایش دائما از دخالت‌های دولت گلایه می‌کند و انگار به کلی از معاونت علمی ریاست‌جمهوری و کارهایی که در حوزه استارتاپ کرده، دل خوشی ندارد. در طرف مقابل او احمدرضا احمدی ایستاده است. مدیرعامل سایت ای‌وند کارهایی را که تا اینجا در حوزه استارتاپ انجام شده، مثبت ارزیابی می‌کند و تنها نسبت به مجوزهای دست‌وپاگیر انتقاد دارد. به گفته او دولت حمایت‌های خوبی از استارتاپ‌ها داشته و قدم در راه درستی برداشته است.
نظر موافق: نمره قبولی دولت با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسوران، هرچند در بعضی کسب‌وکارها از دخالت‌های دولت گلایه دارد و روند فعلی را امیدوارکننده ارزیابی نمی‌کند؛ اما مدیرعامل سایت ای‌وند، از کسانی است که کارهای دولت را مثبت می‌داند و می‌گوید به دولت اخیر آقای روحانی و معاونت سورنا ستاری، فکر می‌کنم در کل می‌توانیم نمره قبولی بدهیم. کار بزرگی که در این دولت انجام شده، این بوده که قانون‌های مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دادند و سرویس‌های بیشتری را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده‌اند و از همه مهم‌تر اینکه تعریف شرکت دانش‌بنیان را وسیع‌تر کردند.
احمدی می‌گوید تا پنج، شش سال پیش شرکت‌های دانش‌بنیان فقط موارد آزمایشگاهی بودند و برای مثال دارو تولید می‌کردند. دانش‌بنیان محسوب می‌شدند؛ اما الان تعریف شرکت دانش‌بنیان آن‌قدری توسعه پیدا کرده که حتی یک شرکت که از طریق اینترنت لپ‌تاپ می‌فروشد، هم دانش‌بنیان محسوب می‌شود. البته من مثال پیش‌پا‌افتاده‌ای زدم و آن شرکت هم قطعا دانش تولید می‌کند. توسعه تعریف شرکت دانش‌بنیان و خدماتی که به این شرکت‌ها ارائه می‌شود و تسهیلاتی که برای آنها در نظر گرفته شده، به نظر من در کل خوب بوده است.
نظر موافق: مالیات می‌خواهید؟ به روی چشم!
دغدغه اصلی خیلی از کسب‌وکارها مالیاتی است که دولت از آنها می‌گیرد؛ اما حداقل مدیرعامل سایت ای‌وند مشکلی بابت پرداخت مالیات ندارد. او می‌گوید منظورم از حمایت دولت، اعمال معافیت مالیاتی نیست. ما در حوزه استارتاپ و اقتصاد دیجیتال مشکلی با پرداخت مالیات نداشته و نداریم؛ مگر در موارد خاص. مثلا اگر شرکتی که نوپا است در سه ماه اول یا شش ماه اول از پرداخت مالیات معاف باشد، می‌تواند جهش‌های بزرگ‌تری را تجربه کند. در کل بعید به نظر می‌رسد معافیت مالیاتی درخواست اصلی استارتاپ‌ها باشد.
نظر موافق: مشکلی با مجوز نداریم، فرایندها را اصلاح کنید
مدیرعامل ای‌وند در پاسخ به این سؤال که سیستم مجوزها چه تأثیری در فعالیت استارتاپ‌ها گذاشته، می‌گوید از نظر کارهایی که در حوزه مجوزها انجام شده، من فکر می‌کنم بحث مجوز در دی‌ان‌ای دولت است. همیشه نگرانی‌هایی درباره سوءاستفاده استارتاپ‌ها وجود دارد و دولت‌ها می‌خواهند هرجا که هستند، همه چیز را مجوزدار کنند. اینماد یکی از آن مواردی است که هم در اصطلاح عامیانه بی‌عرضه است و هم اینکه واقعا هیچ منطقی پشتش نیست. نه توانسته پاسخ‌گوی شکایت‌های کاربران باشد و به آنها رسیدگی کند و نه سیستم اعطای اینماد منطقی و درست بوده است. به هر حال هر چقدر که مجوزها کمتر شود، بهتر است؛ اما به نظرم مقررات به هر صورت باید وجود داشته باشند. طبیعتا اگر شرکتی از کاربرانش سوءاستفاده کرد یا سر آنها کلاه گذاشت، باید نظارت انجام شود و تنبیهات قانونی برای مدیران آنها در نظر گرفته شود؛ ولی اینکه همان ابتدای شکل‌گیری هر کسب‌وکاری لازم باشد برای شروع به فعالیت مجوز بگیرد، به نظر من چندان کار درستی نیست و امیدوارم این موضوع تغییر پیدا کند.
دریافت مجوز برای استارتاپ، ثبت کسبوکار، دریافت کد اقتصادی و همه کارهایی را که از یک استارتاپ می‌خواهند، حاضریم انجام دهیم و مشکلی از این بابت نداریم. صرفا بهتر است چنین فرایندهایی کمی معقول‌تر، دقیق‌تر و بهینه‌تر انجام شود. به نظر من در چنین حالتی دخالت در این حد عالی خواهد بود و خوشحالم که دولت در همین مسیر حرکت می‌کند.
نظر موافق: زیرساخت‌ها حمایت دولت را می‌طلبد
ما به دخالت دولت احتیاج داریم؛ اما از نظر زیرساختی. احمدی چنین عقیده‌ای دارد و می‌گوید زیرساخت و سرورهای دیتاسنترهای ایرانی کیفیت بسیار پایینی دارند و این موارد باید ارتقا پیدا کند و کیفیت‌شان افزایش داشته باشد. این فعالان استارتاپی درباره دیگر حوزه‌هایی که باید ارتقا پیدا کند، سرعت اینترنت را مثل زده و می‌گوید سرعت اینترنت در ایران نسبت به منطقه و دنیا بسیار عقب مانده و این عقب‌ماندگی باید جبران شود. زیرساخت‌های ارسال مثل پست و پیک و... جا برای رشد زیاد دارد و می‌تواند خیلی بهتر از شرایط فعلی باشد.
احمدی نقش دولت را در توسعه زیرساخت‌ها حیاتی می‌داند و می‌گوید ارگانی که می‌تواند روی این مسائل تأثیر بگذارد، مشخصا دولت است، نه لزوما شرکت‌های خصوصی. هرچند شرکت‌های خصوصی هم می‌توانند نقش خود را در مسیر توسعه داشته باشند. زیرساخت هرچه بهبود پیدا کند، کسب‌وکارها دردسر کمتری خواهند داشت و فرصت بیشتری برای رشد و توسعه پیش‌روی‌شان قرار می‌گیرد. در چنین حالتی آنها می‌توانند از طریق مالیات هزینه دخالت‌هایی که دولت کرده و حمایت‌هایی که برای توسعه زیرساخت‌ها انجام داده، به کشور برگردد. من کاملا مخالف افرادی هستم که می‌گویند دولت دخالت نکند. اینکه دولت دخالت نکند، اصلا معنا ندارد و اصلا چنین چیزی گفتنش هم خنده‌دار است. ما از دولت انتظار داریم که در حوزه زیرساخت دخالت کند. سرعت اینترنت را افزایش دهد، ضریب نفوذ اینترنت را بالا ببرد تا کاربران بیشتری بتوانند به اینترنت متصل شوند.
نظر مخالف: حمایت دولت یعنی توزیع رانت
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان کاملا دیدگاه لیبرالی نسبت به استارتاپ‌ها دارد و با هرگونه دخالت دولت، حتی اگر به اسم حمایت باشد، مخالف است. او می‌گوید تجربه ثابت کرده حتی جایی که دولت قصد کارشکنی ندارد و بحث مجوز نیست و صرفا می‌خواهد دلسوزانه حمایت کند، دقیقا دوستی ... می‌شود. او دل خوشی از سورنا ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور، ندارد و از او به‌عنوان مشخص‌ترین نماد دخالت نام می‌برد و می‌گوید مجموعه زیر نظر ایشان باعث ایجاد رانت، از‌بین‌بردن رقابت سالم در اکوسیستم بوده که در کوتاه‌مدت، خیلی‌ها خوشحال بودند. نمونه‌اش حمایت از فراوا بود. بزرگ‌شدن بیش از حد فراوا باعث شد دیگر کسی وارد این حوزه نشود؛ چون معتقد بودند این رقابت جوانمردانه نیست. این اتفاقات باعث شد شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه جدید، به وجود نیاید؛ اما در ظاهر دولت داشت حمایت می‌کرد.
دولتی‌ها آن‌قدر راجع به استارتاپ صحبت کردند و به قول سیاسیون پروپاگاندا راه انداختند که شاخک‌های جناح مخالف، به حرکت درآمد. خیلی از بازیگران این فضا را به جاسوسی و نفوذی‌بودن متهم کردند. خیلی‌ها را متواری کردند و خیلی‌ها را مأیوس کردند. تقریبا هر طور نگاه کنید، حمایت‌ها به ضرر فضای استارتاپی تمام شده.
دو نهاد در ایران هستند که داعیه بحث‌های استارتاپی دارند؛ تقریبا 80 درصد معاونت علمی ریاست‌جمهوری و 30 درصد هم سازمان فناوری اطلاعات. بقیه نهادها، عملا خیلی درباره موارد این‌چنین حرف نمی‌زنند. برای همین من به طور خاص از آقای ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور اسم می‌برم.
نظر مخالف
غانم‌زاده، فعال حوزه استارتاپ می‌گوید دولت، به‌ویژه در ایران نشان داده ورودش حتی به‌عنوان دوست، از جنس دوستی ... است؛ یعنی دید کوتاه‌مدت دارند و اصلا نمی‌توانند دید بلندمدت داشته باشند. به‌عنوان مصداق بارز آن می‌توان به آمارهای بیزینس اشاره کرد. یک نظام رتبه‌بندی در دنیا به نام بیزینس وجود دارد که شاخص‌های راه‌اندازی و اداره کسبوکار در کشورها را ارزیابی می‌کند. در هشت سال گذشته، عملا رتبه ایران تغییری نکرده است. هشت سال پیش، استارتاپ‌های ما مشکل بیمه مالیات داشتند. الان هم همه ما آن مشکلات را عینا داریم و کار ریشه‌ای انجام نشده است. دولت می‌توانست در این مدت با مجلس یا سازمان ثبت اسناد صحبت کند و فرایند ثبت شرکت‌ها و فرایند راه‌اندازی شرکت‌ها را تسهیل کند. قانون تجارت برای 80 سال پیش است و باید آن را بهبود دهند؛ اما این کار را نکردند. برای همین، اگر مطالب گذشته را بخوانید، می‌بینید هشت سال پیش حرف‌هایی زدیم و همان‌ها را عینا دو سال پیش و امسال تکرار کردیم.
دید دولت این است که اگر پول تزریق کنیم، همه چیز درست می‌شود. معمولا هم تزریق پول‌شان باعث از‌بین‌رفتن فضای رقابت می‌شود. اصطلاحا این را که خودجوش یا ارگانیک، فضایی شکل بگیرد، از بین می‌برد.
نظر مخالف: استارتاپ ویزا، راه چاره برای ایجاد فضای کسبوکار نوپا
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان معتقد است در دنیا سه رویکرد در حوزه استارتاپ وجود دارد. یکی رویکرد مشابه آمریکا است که می‌گوید دولت تا آنجا که ممکن است، نباید دخالت کند و فضا باید کاملا خصوصی باشد؛ مگر اینکه در جاهایی واقعا نیاز باشد که دخالت کنیم. یکی رویکرد کشورهای سوسیالیستی است. مثلا در کانادا و خیلی از کشورهای دیگر، استارتاپویزا ارائه می‌شود. یکی هم رویکرد ایران است.
غانم‌زاده تجربه برخی کشورها درباره دخالت دولت در حوزه استارتاپ را مثبت ارزیابی می‌کند. او برای مثال به سیاست‌های رئیس‌جمهور فرانسه اشاره می‌کند که در یکی از سخنرانی‌های معروفش پیش از ریاست‌جمهوری گفته بود ما باید فضای استارتاپی درست کنیم و آن را تقویت کنیم. به گفته غانم‌زاده، قبل از روی‌کار‌آمدن مکرون، در بین کشورهای اروپایی فرانسه پشت سر آلمان ایستاده بود؛ اما بعد از رئیس‌جمهور‌شدن مکرون، فرانسه از آلمان جلو زد؛ چراکه آنها اول فکر می‌کنند، بعد انجام می‌دهند. حواس‌شان هست که وقتی کاری را انجام می‌دهند، چیزی باشد که همه بتوانند یکجا استفاده کنند؛ اما در ایران، دولت رانت درست می‌کند.
این فعال استارتاپی از تجربه برخی کشورها از‌جمله کانادا در حوزه ارائه استارتاپویزا می‌گوید. به گفته او استارتاپ‌ویزای کانادا دو بخش دارد. یکی اینکه برعکس استارتاپ‌ویزاهای اروپایی از شما پول می‌گیرد. دوم اینکه اگر استارتاپ الف شکل بگیرد، عالی است و برای کشور شغل ایجاد می‌شود؛ در غیر‌این‌صورت باید یک استارتاپ ب راه‌اندازی شود. ب ممکن است به پ تبدیل شود؛ اما در نهایت شما باید در یک کسبوکار نوپا مشغول به کار شوید؛ چراکه من می‌خواهم نیروی قوی به کشورم بیاید. در دنیا مثال موفق زیاد داریم. مثلا به نظرم سنگاپور خیلی موفق بوده است. اتفاقا دولت هم کمک کرده است. صد میلیون دلار روز اول گذاشته‌اند و چند صد میلیارد دلار پول برگشته است؛ ولی درست فکر کرده‌اند، بررسی کردند، ارتباط را ایجاد کردند و در نهایت پولی که گذاشتند، چند ده برابرش برگشته است. یکی از قوی‌ترین فضاهای استارتاپی دنیا در شرق آسیا به‌ویژه در سنگاپور است.
نظر مخالف: مجوزها نمکی روی زخم استارتاپ‌ها هستند
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسوران اپاتان برای توصیف فضای مجوزدهی به استارتاپ‌ها از لفظ آشفته استفاده می‌کند و آن را نمکی روی زخم‌ها می‌داند. در جبهه‌ای می‌روید که پر از سیم خاردار است، تعدادی مین هم جلوی راه شما می‌گذارند. واقعا نمی‌گویم مجوز نباشد؛ ولی واقعا مجوزهای ایران، شورش را درآورده است.
غانم‌زاده درباره سیستم مجوزدهی به استارتاپ‌ها می‌گوید در خیلی از کشورها تنها زمانی از کسب‌وکارها مجوز می‌خواهند که به حد کافی بزرگ شده باشند و آن موقع نظارت‌ها بر آنها آغاز می‌شود؛ اما در ایران به قدری مجوزهای مختلف داریم که اگر 25 مجوز بگیرید، نهاد بیست‌و‌ششم یقه شما را می‌گیرد و می‌گوید چون مجوز نداشتید، شما را فیلتر می‌کنم. مثلا یکی از کسانی که مجوز اینماد گرفته بود، در توییتر نوشته مجوز ما را بدون اینکه به ما بگویند، از سایت برداشته‌اند. بانک مرکزی می‌گوید برای کار پرداختی، باید مجوز پرداخت ریالی داشته باشید. چند سال طول کشید تا مجوز پرداخت ریالی درست کردند، بعد گفتند نه، اگر مجوز پرداخت ریالی دارید، باید فلان کار را هم انجام دهید. نمی‌دانم در جریان هستید یا نه، جدیدا مالیات می‌گوید اگر پرداخت ریالی دارید، باید افرادی که می‌خواهند درگاه روی پرداختی‌های شما بگیرند، قبلش در اداره مالیات، برای من کد مالیاتی گرفته باشند. در آنِ واحد، سه نهاد به شرکت‌های فین‌تکی حمله می‌کنند که باید مجوز داشته باشید. درست مثل اینکه شما در جبهه‌ای می‌جنگید که تا الان هم کلی معبر و سیم خاردار بوده و حالا ناگهان می‌بینید مین
جدید هم در آن گذاشته‌اند.
غانم‌زاده بحث مجوزها را خسته‌کننده توصیف می‌کند و می‌گوید بهتر است همان روز اول مشخص باشد که دریافت مجوز چه شرایطی دارد. همین اتفاقات باعث شده رتبه این بیزینس ما کماکان صد‌و‌خرده‌ای باشد. حتی اگر با ترکیه که از نظر فرهنگی شباهت‌های زیادی با ما دارد، مقایسه کنیم، می‌بینیم رتبه ما 127 است و ترکیه 33. اینجاست که می‌بینیم چقدر در حوزه آزادی کسب‌وکارها عقب مانده‌ایم.
اگر مدیریت یک شن‌زار را به بخش دولتی بسپارید، بعد از مدتی با مشکل کمبود شن مواجه خواهید شد. نقل‌قولی از میلتون فریدمن که شنیدن آن ممکن است هر‌کسی را به خنده بیندازد؛ اما این خنده برای بعضی از فعالان حوزه استارتاپ و اقتصاد دیجیتال خنده‌ای تلخ است. هرچند، بعضی دیگر نظر مخالفی دارند و می‌گویند اتفاقا باید حمایت دولت از استارتاپ‌ها بیشتر از این حرف‌ها باشد. عده‌ای هم راه میانه را در پیش گرفته و اعتقاد دارند شاید حمایت دولت گاهی جنبه دخالت به خود بگیرد؛ اما این حمایت باید در جای درست و در زمان درست انجام شود. ناصر غانم‌زاده، از فعالان حوزه استارتاپ، در گروه اول جای می‌گیرد و مدیریت دولتی را چیزی جز توزیع رانت نمی‌داند. او خودش را شیفته استارتاپ معرفی می‌کند، مدیر شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان و بنیان‌گذار گروه استارتاپ‌های ایران است. او پیش‌از‌این مدیریت شتاب‌دهنده فینوا را هم بر‌عهده داشته و در صحبت‌هایش دائما از دخالت‌های دولت گلایه می‌کند و انگار به کلی از معاونت علمی ریاست‌جمهوری و کارهایی که در حوزه استارتاپ کرده، دل خوشی ندارد. در طرف مقابل او احمدرضا احمدی ایستاده است. مدیرعامل سایت ای‌وند کارهایی را که تا اینجا در حوزه استارتاپ انجام شده، مثبت ارزیابی می‌کند و تنها نسبت به مجوزهای دست‌وپاگیر انتقاد دارد. به گفته او دولت حمایت‌های خوبی از استارتاپ‌ها داشته و قدم در راه درستی برداشته است.
نظر موافق: نمره قبولی دولت با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسوران، هرچند در بعضی کسب‌وکارها از دخالت‌های دولت گلایه دارد و روند فعلی را امیدوارکننده ارزیابی نمی‌کند؛ اما مدیرعامل سایت ای‌وند، از کسانی است که کارهای دولت را مثبت می‌داند و می‌گوید به دولت اخیر آقای روحانی و معاونت سورنا ستاری، فکر می‌کنم در کل می‌توانیم نمره قبولی بدهیم. کار بزرگی که در این دولت انجام شده، این بوده که قانون‌های مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دادند و سرویس‌های بیشتری را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده‌اند و از همه مهم‌تر اینکه تعریف شرکت دانش‌بنیان را وسیع‌تر کردند.
احمدی می‌گوید تا پنج، شش سال پیش شرکت‌های دانش‌بنیان فقط موارد آزمایشگاهی بودند و برای مثال دارو تولید می‌کردند. دانش‌بنیان محسوب می‌شدند؛ اما الان تعریف شرکت دانش‌بنیان آن‌قدری توسعه پیدا کرده که حتی یک شرکت که از طریق اینترنت لپ‌تاپ می‌فروشد، هم دانش‌بنیان محسوب می‌شود. البته من مثال پیش‌پا‌افتاده‌ای زدم و آن شرکت هم قطعا دانش تولید می‌کند. توسعه تعریف شرکت دانش‌بنیان و خدماتی که به این شرکت‌ها ارائه می‌شود و تسهیلاتی که برای آنها در نظر گرفته شده، به نظر من در کل خوب بوده است.
نظر موافق: مالیات می‌خواهید؟ به روی چشم!
دغدغه اصلی خیلی از کسب‌وکارها مالیاتی است که دولت از آنها می‌گیرد؛ اما حداقل مدیرعامل سایت ای‌وند مشکلی بابت پرداخت مالیات ندارد. او می‌گوید منظورم از حمایت دولت، اعمال معافیت مالیاتی نیست. ما در حوزه استارتاپ و اقتصاد دیجیتال مشکلی با پرداخت مالیات نداشته و نداریم؛ مگر در موارد خاص. مثلا اگر شرکتی که نوپا است در سه ماه اول یا شش ماه اول از پرداخت مالیات معاف باشد، می‌تواند جهش‌های بزرگ‌تری را تجربه کند. در کل بعید به نظر می‌رسد معافیت مالیاتی درخواست اصلی استارتاپ‌ها باشد.
نظر موافق: مشکلی با مجوز نداریم، فرایندها را اصلاح کنید
مدیرعامل ای‌وند در پاسخ به این سؤال که سیستم مجوزها چه تأثیری در فعالیت استارتاپ‌ها گذاشته، می‌گوید از نظر کارهایی که در حوزه مجوزها انجام شده، من فکر می‌کنم بحث مجوز در دی‌ان‌ای دولت است. همیشه نگرانی‌هایی درباره سوءاستفاده استارتاپ‌ها وجود دارد و دولت‌ها می‌خواهند هرجا که هستند، همه چیز را مجوزدار کنند. اینماد یکی از آن مواردی است که هم در اصطلاح عامیانه بی‌عرضه است و هم اینکه واقعا هیچ منطقی پشتش نیست. نه توانسته پاسخ‌گوی شکایت‌های کاربران باشد و به آنها رسیدگی کند و نه سیستم اعطای اینماد منطقی و درست بوده است. به هر حال هر چقدر که مجوزها کمتر شود، بهتر است؛ اما به نظرم مقررات به هر صورت باید وجود داشته باشند. طبیعتا اگر شرکتی از کاربرانش سوءاستفاده کرد یا سر آنها کلاه گذاشت، باید نظارت انجام شود و تنبیهات قانونی برای مدیران آنها در نظر گرفته شود؛ ولی اینکه همان ابتدای شکل‌گیری هر کسب‌وکاری لازم باشد برای شروع به فعالیت مجوز بگیرد، به نظر من چندان کار درستی نیست و امیدوارم این موضوع تغییر پیدا کند.
دریافت مجوز برای استارتاپ، ثبت کسبوکار، دریافت کد اقتصادی و همه کارهایی را که از یک استارتاپ می‌خواهند، حاضریم انجام دهیم و مشکلی از این بابت نداریم. صرفا بهتر است چنین فرایندهایی کمی معقول‌تر، دقیق‌تر و بهینه‌تر انجام شود. به نظر من در چنین حالتی دخالت در این حد عالی خواهد بود و خوشحالم که دولت در همین مسیر حرکت می‌کند.
نظر موافق: زیرساخت‌ها حمایت دولت را می‌طلبد
ما به دخالت دولت احتیاج داریم؛ اما از نظر زیرساختی. احمدی چنین عقیده‌ای دارد و می‌گوید زیرساخت و سرورهای دیتاسنترهای ایرانی کیفیت بسیار پایینی دارند و این موارد باید ارتقا پیدا کند و کیفیت‌شان افزایش داشته باشد. این فعالان استارتاپی درباره دیگر حوزه‌هایی که باید ارتقا پیدا کند، سرعت اینترنت را مثل زده و می‌گوید سرعت اینترنت در ایران نسبت به منطقه و دنیا بسیار عقب مانده و این عقب‌ماندگی باید جبران شود. زیرساخت‌های ارسال مثل پست و پیک و... جا برای رشد زیاد دارد و می‌تواند خیلی بهتر از شرایط فعلی باشد.
احمدی نقش دولت را در توسعه زیرساخت‌ها حیاتی می‌داند و می‌گوید ارگانی که می‌تواند روی این مسائل تأثیر بگذارد، مشخصا دولت است، نه لزوما شرکت‌های خصوصی. هرچند شرکت‌های خصوصی هم می‌توانند نقش خود را در مسیر توسعه داشته باشند. زیرساخت هرچه بهبود پیدا کند، کسب‌وکارها دردسر کمتری خواهند داشت و فرصت بیشتری برای رشد و توسعه پیش‌روی‌شان قرار می‌گیرد. در چنین حالتی آنها می‌توانند از طریق مالیات هزینه دخالت‌هایی که دولت کرده و حمایت‌هایی که برای توسعه زیرساخت‌ها انجام داده، به کشور برگردد. من کاملا مخالف افرادی هستم که می‌گویند دولت دخالت نکند. اینکه دولت دخالت نکند، اصلا معنا ندارد و اصلا چنین چیزی گفتنش هم خنده‌دار است. ما از دولت انتظار داریم که در حوزه زیرساخت دخالت کند. سرعت اینترنت را افزایش دهد، ضریب نفوذ اینترنت را بالا ببرد تا کاربران بیشتری بتوانند به اینترنت متصل شوند.
نظر مخالف: حمایت دولت یعنی توزیع رانت
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان کاملا دیدگاه لیبرالی نسبت به استارتاپ‌ها دارد و با هرگونه دخالت دولت، حتی اگر به اسم حمایت باشد، مخالف است. او می‌گوید تجربه ثابت کرده حتی جایی که دولت قصد کارشکنی ندارد و بحث مجوز نیست و صرفا می‌خواهد دلسوزانه حمایت کند، دقیقا دوستی ... می‌شود. او دل خوشی از سورنا ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور، ندارد و از او به‌عنوان مشخص‌ترین نماد دخالت نام می‌برد و می‌گوید مجموعه زیر نظر ایشان باعث ایجاد رانت، از‌بین‌بردن رقابت سالم در اکوسیستم بوده که در کوتاه‌مدت، خیلی‌ها خوشحال بودند. نمونه‌اش حمایت از فراوا بود. بزرگ‌شدن بیش از حد فراوا باعث شد دیگر کسی وارد این حوزه نشود؛ چون معتقد بودند این رقابت جوانمردانه نیست. این اتفاقات باعث شد شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه جدید، به وجود نیاید؛ اما در ظاهر دولت داشت حمایت می‌کرد.
دولتی‌ها آن‌قدر راجع به استارتاپ صحبت کردند و به قول سیاسیون پروپاگاندا راه انداختند که شاخک‌های جناح مخالف، به حرکت درآمد. خیلی از بازیگران این فضا را به جاسوسی و نفوذی‌بودن متهم کردند. خیلی‌ها را متواری کردند و خیلی‌ها را مأیوس کردند. تقریبا هر طور نگاه کنید، حمایت‌ها به ضرر فضای استارتاپی تمام شده.
دو نهاد در ایران هستند که داعیه بحث‌های استارتاپی دارند؛ تقریبا 80 درصد معاونت علمی ریاست‌جمهوری و 30 درصد هم سازمان فناوری اطلاعات. بقیه نهادها، عملا خیلی درباره موارد این‌چنین حرف نمی‌زنند. برای همین من به طور خاص از آقای ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور اسم می‌برم.
نظر مخالف
غانم‌زاده، فعال حوزه استارتاپ می‌گوید دولت، به‌ویژه در ایران نشان داده ورودش حتی به‌عنوان دوست، از جنس دوستی ... است؛ یعنی دید کوتاه‌مدت دارند و اصلا نمی‌توانند دید بلندمدت داشته باشند. به‌عنوان مصداق بارز آن می‌توان به آمارهای بیزینس اشاره کرد. یک نظام رتبه‌بندی در دنیا به نام بیزینس وجود دارد که شاخص‌های راه‌اندازی و اداره کسبوکار در کشورها را ارزیابی می‌کند. در هشت سال گذشته، عملا رتبه ایران تغییری نکرده است. هشت سال پیش، استارتاپ‌های ما مشکل بیمه مالیات داشتند. الان هم همه ما آن مشکلات را عینا داریم و کار ریشه‌ای انجام نشده است. دولت می‌توانست در این مدت با مجلس یا سازمان ثبت اسناد صحبت کند و فرایند ثبت شرکت‌ها و فرایند راه‌اندازی شرکت‌ها را تسهیل کند. قانون تجارت برای 80 سال پیش است و باید آن را بهبود دهند؛ اما این کار را نکردند. برای همین، اگر مطالب گذشته را بخوانید، می‌بینید هشت سال پیش حرف‌هایی زدیم و همان‌ها را عینا دو سال پیش و امسال تکرار کردیم.
دید دولت این است که اگر پول تزریق کنیم، همه چیز درست می‌شود. معمولا هم تزریق پول‌شان باعث از‌بین‌رفتن فضای رقابت می‌شود. اصطلاحا این را که خودجوش یا ارگانیک، فضایی شکل بگیرد، از بین می‌برد.
نظر مخالف: استارتاپ ویزا، راه چاره برای ایجاد فضای کسبوکار نوپا
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اپاتان معتقد است در دنیا سه رویکرد در حوزه استارتاپ وجود دارد. یکی رویکرد مشابه آمریکا است که می‌گوید دولت تا آنجا که ممکن است، نباید دخالت کند و فضا باید کاملا خصوصی باشد؛ مگر اینکه در جاهایی واقعا نیاز باشد که دخالت کنیم. یکی رویکرد کشورهای سوسیالیستی است. مثلا در کانادا و خیلی از کشورهای دیگر، استارتاپویزا ارائه می‌شود. یکی هم رویکرد ایران است.
غانم‌زاده تجربه برخی کشورها درباره دخالت دولت در حوزه استارتاپ را مثبت ارزیابی می‌کند. او برای مثال به سیاست‌های رئیس‌جمهور فرانسه اشاره می‌کند که در یکی از سخنرانی‌های معروفش پیش از ریاست‌جمهوری گفته بود ما باید فضای استارتاپی درست کنیم و آن را تقویت کنیم. به گفته غانم‌زاده، قبل از روی‌کار‌آمدن مکرون، در بین کشورهای اروپایی فرانسه پشت سر آلمان ایستاده بود؛ اما بعد از رئیس‌جمهور‌شدن مکرون، فرانسه از آلمان جلو زد؛ چراکه آنها اول فکر می‌کنند، بعد انجام می‌دهند. حواس‌شان هست که وقتی کاری را انجام می‌دهند، چیزی باشد که همه بتوانند یکجا استفاده کنند؛ اما در ایران، دولت رانت درست می‌کند.
این فعال استارتاپی از تجربه برخی کشورها از‌جمله کانادا در حوزه ارائه استارتاپویزا می‌گوید. به گفته او استارتاپ‌ویزای کانادا دو بخش دارد. یکی اینکه برعکس استارتاپ‌ویزاهای اروپایی از شما پول می‌گیرد. دوم اینکه اگر استارتاپ الف شکل بگیرد، عالی است و برای کشور شغل ایجاد می‌شود؛ در غیر‌این‌صورت باید یک استارتاپ ب راه‌اندازی شود. ب ممکن است به پ تبدیل شود؛ اما در نهایت شما باید در یک کسبوکار نوپا مشغول به کار شوید؛ چراکه من می‌خواهم نیروی قوی به کشورم بیاید. در دنیا مثال موفق زیاد داریم. مثلا به نظرم سنگاپور خیلی موفق بوده است. اتفاقا دولت هم کمک کرده است. صد میلیون دلار روز اول گذاشته‌اند و چند صد میلیارد دلار پول برگشته است؛ ولی درست فکر کرده‌اند، بررسی کردند، ارتباط را ایجاد کردند و در نهایت پولی که گذاشتند، چند ده برابرش برگشته است. یکی از قوی‌ترین فضاهای استارتاپی دنیا در شرق آسیا به‌ویژه در سنگاپور است.
نظر مخالف: مجوزها نمکی روی زخم استارتاپ‌ها هستند
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری جسوران اپاتان برای توصیف فضای مجوزدهی به استارتاپ‌ها از لفظ آشفته استفاده می‌کند و آن را نمکی روی زخم‌ها می‌داند. در جبهه‌ای می‌روید که پر از سیم خاردار است، تعدادی مین هم جلوی راه شما می‌گذارند. واقعا نمی‌گویم مجوز نباشد؛ ولی واقعا مجوزهای ایران، شورش را درآورده است.
غانم‌زاده درباره سیستم مجوزدهی به استارتاپ‌ها می‌گوید در خیلی از کشورها تنها زمانی از کسب‌وکارها مجوز می‌خواهند که به حد کافی بزرگ شده باشند و آن موقع نظارت‌ها بر آنها آغاز می‌شود؛ اما در ایران به قدری مجوزهای مختلف داریم که اگر 25 مجوز بگیرید، نهاد بیست‌و‌ششم یقه شما را می‌گیرد و می‌گوید چون مجوز نداشتید، شما را فیلتر می‌کنم. مثلا یکی از کسانی که مجوز اینماد گرفته بود، در توییتر نوشته مجوز ما را بدون اینکه به ما بگویند، از سایت برداشته‌اند. بانک مرکزی می‌گوید برای کار پرداختی، باید مجوز پرداخت ریالی داشته باشید. چند سال طول کشید تا مجوز پرداخت ریالی درست کردند، بعد گفتند نه، اگر مجوز پرداخت ریالی دارید، باید فلان کار را هم انجام دهید. نمی‌دانم در جریان هستید یا نه، جدیدا مالیات می‌گوید اگر پرداخت ریالی دارید، باید افرادی که می‌خواهند درگاه روی پرداختی‌های شما بگیرند، قبلش در اداره مالیات، برای من کد مالیاتی گرفته باشند. در آنِ واحد، سه نهاد به شرکت‌های فین‌تکی حمله می‌کنند که باید مجوز داشته باشید. درست مثل اینکه شما در جبهه‌ای می‌جنگید که تا الان هم کلی معبر و سیم خاردار بوده و حالا ناگهان می‌بینید مین
جدید هم در آن گذاشته‌اند.
غانم‌زاده بحث مجوزها را خسته‌کننده توصیف می‌کند و می‌گوید بهتر است همان روز اول مشخص باشد که دریافت مجوز چه شرایطی دارد. همین اتفاقات باعث شده رتبه این بیزینس ما کماکان صد‌و‌خرده‌ای باشد. حتی اگر با ترکیه که از نظر فرهنگی شباهت‌های زیادی با ما دارد، مقایسه کنیم، می‌بینیم رتبه ما 127 است و ترکیه 33. اینجاست که می‌بینیم چقدر در حوزه آزادی کسب‌وکارها عقب مانده‌ایم.